باغ نظر
سال:1393 | دوره:11 | شماره:30 |تعداد مقالات:7

عدم توجه به فرسودگی شهری منجر به توسعه برونزا و تهی شدن شهر می شود. شهر تهی، محل اسکان مهاجرین تازهوارد، فقر، محرومیت و آسیب های اجتماعی می شود. بررسی تجارب کشورهای جهان حاکی از آن است که کلانشهرها با اتخاذ تدابیر مناسب شرایط درونی کشور خویش و استفاده از فرصت ها و نقاط قوت خود فضاهای سرزنده و مناسب ایجاد کرده و از این طریق بر توسعه نابخردانه و ناآگاهانه شهر مسلط شده اند. توسعه نااندیشیده شهر تهران در جهت احداث شهرهای اقماری، شهرک ها و شهرهای جدید و سکونتگاه های خودرو منجر به بی توجهی به بافت های مرکزی شهر شده است، از طرفی جریان مهاجرت های روستایی و حاشیه شهری با قدرت خرید پایین به سوی محلات مرکزی بر بسط و گسترش فرسودگی افزوده که در این راستا اتخاذ سیاست مناسب توسعه شهری که توامان هم از درون و هم در حاشیه معضلات ناشی از نابسامانی های توسعه شهری را برطرف کند لازم به نظر می رسد. در این راستا پژوهش حاضر سعی در رسیدن به اهداف خود در قالب شناخت توسعه فضایی (کالبدی، اجتماعی فرهنگی) در سطح کلانشهر تهران و تاثیر جریان توسعه بر محله هفتچنار و شناخت روند شکل گیری بافت های فرسوده در این محله و شناخت تاثیر جریان مهاجرت ها در شکل گیری و گسترش فرسودگی در آن محله دارد. فرض بر آن بوده که روند توسعه شهر تهران در ادوار گذشته منجر به ایجاد و گسترش بافت های فرسوده در سطح شهر است و از طرفی جریان های توسعه کلانشهر تهران بر محله هایی که در حاشیه ماندهاند (مانند محله هفتچنار) تاثیراتی منجر به فرسودگی داشته است. فرض دیگر اینکه جریانهای مهاجرت گروه های کمدرآمد و روستایی و حاشیه نشین به محله هفتچنار منجر به گسترش و دوام فرسودگی در این محله شده است. روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش، کیفی با استفاده از روش ماتریس سوات swot، تعیین نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید در خصوص توسعه کلانشهر و تاثیر آن بر گسترش بافت های فرسوده در سطح شهر تهران و روش تجزیه و تحلیل جریان ها و استفاده از داده های آماری (در مواقع لزوم) است. نتایج حاصل از این پژوهش گویای این نکته است که انقلاب اسلامی عامل مهمی در ایجاد و تغییر و تحولات در محله هفتچنار بوده است. طی سال های اولیه انقلاب، توسعه مناطق حاشیه ای و گسترش ساخت و سازهای غیررسمی پیرامون شهر تهران به اوج رسید. گسترش تهران از برون منجر به بی توجهی به محلات مرکزی از جمله هفتچنار شد و این موضوع محله را به سمت فرسودگی سوق داد. این موضوع منجر به اسکان سیل مهاجران تازه وارد حاشیه شهری و روستایی در محلات فرسوده مرکزی کلانشهر تهران و از آن جمله محله هفتچنار شد. تداوم و بسط فرسودگی این محله از دو مشکل اساسی منتج می شود: از طرفی مشکلات پایین بودن نرخ درآمد خانوارها که موجب پایین آمدن توان پرداخت هزینه های خدمات شهری، عدم مشارکت ساکنین در به سازی محیط زندگی و افزایش مشکلات اقتصادی خانوارها شده است و از طرف دیگر وجود بافت مسکونی فشرده و فرسوده است به گونه ای که این محله یکی از آسیب پذیرترین محلات منطقه 10 در برابر زلزله است. پایین بودن توان اقتصادی ساکنان محله مانع از نوسازی واحدهای مسکونی و یا مقاوم سازی واحدهای مسکونی می شود.

باغ و باغسازی متضمن معانی بسیاری در فرهنگ ایرانی است، به طوری که عالم ایرانی همواره آکنده از مظاهر باغ و طبیعت بوده است. باغ ایرانی را می توان زیباترین محصول منتج از اصول زیبایی شناسی و طبیعت گرایی فرهنگ ایرانی دانست که مفهوم آن در بسیاری از هنرهای این سرزمین نظیر سفالینه، کاشی کاری، قالیبافی، موسیقی، شعر، ادب فارسی و نگارگری متجلی شده است. از این میان هنر نگارگری یکی از مهمترین جولانگاه های تصویرسازی های متعدد از باغ ایرانی بوده است. هنر نگارگری تاکنون از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و پژوهش های بسیاری در زمینه هنرهای زیبا به بررسی و تحلیل نگاره ها در زمینه های مختلف زیباشناختی، فنی، تاریخی و ... از نقطه نظر هنر نقاشی پرداخته اند. اما آنچه در پژوهش حاضر مورد نظر است بررسی رابطه میان هنر نگارگری و باغ ایرانی از دیدگاه معماری منظر ایرانی است، چرا که به علت فقدان تحقیقات کافی در این زمینه، چنین مقالاتی توانایی بالقوهای در خلق فرضیات بدیعتر در رابطه با نگاره های نمایش دهنده باغ ایرانی و کمک به توسعه اطلاعات از باغ ایرانی در دوره های مختلف تاریخی دارند. هدف این پژوهش شناسایی جلوه های اصلی تصویر شده از باغ ایرانی در نگاره های مرتبط با باغ است. برای دستیابی به هدف پژوهش به بررسی تعدادی از نگاره ها در دوره های مختلف تاریخی پرداخته شد تا از نگرش تک بعدی به یک دوره خاص جلوگیری شود. تغییرات جزیی در مفهوم و طرح باغ ایرانی در دوره های مختلف مانعی در بررسی نگاره ها به صورت همزمان ایجاد نمی کند چرا که باغ ایرانی در تمام ادوار تاریخی برای انسان ایرانی دارای شکل و مفهوم تقریبا ثابتی بوده است. پرسش مقاله حاضر این است که «کدام فضا یا عنصر از باغ ایرانی بیشترین تجلی را در نگاره های باغ داشته است؟»، برای پاسخ به این پرسش ابتدا فضا، طبیعت و باغ در نگارگری به عنوان زیربنای تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه با تحلیل ده نگاره و انطباق ویژگی های آنها با اطلاعات و اسناد کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی انواع نمایش باغ ایرانی در نگاره های باغ به سه دسته 1. باغ کوشک 2. باغ چادر 3. کوشک؛ همچون نظرگاه باغ به چشم اندازهای بیرونی دسته بندی شد و این چنین نتیجه گیری شد که از بین تمامی عناصر اصلی باغ ایرانی نظیر آب، پوشش گیاهی، انسان و ...، بنای نظرگاهی همچون کوشک، صفه، ایوان، بالکن و اشکوبه بیشترین حضور را در نگاره های مرتبط با نمایش باغ دارد، و فرضیه مقاله اثبات شد که «نظرگاه» مهمترین عنصر تصویر شده از عناصر باغ ایرانی در نگاره های مرتبط است.

هنر شهری، سبک هنری مستقلی است که توسط هنرمندان در زندگی شهری در سطح شهر اجرا می شود. این هنر خیابانی با بیان فرهنگ یک ملت، در حوزه هنرهای تجسمی، معماری و شهرسازی استفاده می شود. هنر شهری در هند با مکان یا همان فضای عمومی شهر مشخص می شود. به نظر می رسد که هنر شهری در فضاهای عمومی هند، تابع زمینه بومی و مذهبی آن است و این هماهنگی سبب هویت بخشی به آن شده است. آمیزش ادیان مختلف و نیز رفتارها و آیینه ای متفاوت، بخش اعظم و اصلی تشکیل دهنده زندگی اجتماعی در هند به شمار می روند. شاخص ترین سمبل گروه های مذهبی، که تجلی باورهای مردم است؛ مجسمه و نوع چیدمان و آرایش فضایی است که به آنها معنایی فراتر از زیبایی کمی و تزیینی می دهد. این هنرها، هر کدام معرف آیین خاصی در هند و پاسخگوی بخشی از نیازهای فرهنگی و آیینی جامعه خود است.هدف اصلی در پژوهش حاضر، بیان مبانی و مفاهیم مذهبی و آیینی متبلور در هنر شهری هند است که در دوران حیات خود، تفکرات آیینی متفاوتی در آن جلوه گر بوده است. در این مقاله سعی بر آن است که با بررسی نمونه های مشاهده شده و منتخب در هند و بررسی مصادیق فرهنگی-آیینی در آن، بدین مفهوم تاکید شود که هدف اصلی و میراث موجود در هنر شهری، ریشه در تفکرات آیینی مردم این سرزمین دارد. پیوند گسترده مردم هند با مذهب و فرهنگ های برآمده از آن، نیازهای روحی و فیزیکی ساکنان آن را برآورده می سازد و همین امر باعث بقا و تداوم آن در طول زمان و شاخص شدن آن به صورت مجموعه ای وحدت یافته از هنر شهری شده است. به کمک بازشناسی ساختار هنری هند در منظر شهری می توان به دسته بندی درستی از جنبه های کارکردی و زیبایی این هنر در منطقه شهری هند دست پیدا کرد.

تهویه طبیعی یکی از موثرترین عوامل در ایجاد آسایش حرارتی است. این عامل با بهره گیری از کوران هوا، کاهش رطوبت نسبی و افزایش تبخیر سطحی موجب ایجاد شرایط آسایش در اقلیم های گرم و مرطوب می شود. در دوران معاصر با توجه به اهمیت انرژی های تجدیدناپذیر از جمله سوخت های فسیلی و همچنین افزایش آلودگی های زیست محیطی، نقش تهویه طبیعی در ساختمان به لحاظ سازگاری ساختمان با محیط زیست حایز اهمیت است.سازندگان بنا در دزفول به عنوان یکی از شهرهای اقلیم گرم و نیمه مرطوب جهت تعدیل شرایط آب و هوایی در مسکن به ساخت فضایی در عمق 5 تا 12 متری در زیرزمین پرداخته اند.این فضای زیرزمینی به نام شوادون(Shavadoon)  به عنوان یکی از راهکارهای مناسب جهت انطباق با محیط و ایجاد شرایط آسایش حرارتی با استفاده از ثبات دمای سالانه زمین و تهویه طبیعی است. این پژوهش در ابتدا به شناسایی عوامل مشترک و انتخاب شرایط کالبدی تاثیرگذار در تهویه شوادون می پردازد، سپس اثر تهویه طبیعی را در گونه های مختلف شناسایی شده با استفاده از مدلسازی CFD جهت ایجاد شرایط آسایش حرارتی مورد بررسی قرار می دهد.

این مقاله از سویی با انگیزه توجه به طبیعت و قابلیت های نهفته در آن و از سوی دیگر با توجه به جایگاه مهم خانه در شکل گیری کیفیت معنایی زندگی تلاش دارد:1- جایگاه طبیعت در معنادهی و ایجاد حس تعلق به مکان را بررسی کند.2- به بررسی عوامل و شرایط نتیجه بخشی حضور طبیعت بر تحقق تعلق مکانی در خانه های سنتی ایران بپردازد. در این راستا با توجه به ادبیات روانشناسی محیطی به بررسی مولفه های موثر در ادراک مکان پرداخته می شود. با بهره مندی از شاخص های مذکور نشان داده می شود که طبیعت و عناصر طبیعی با قابلیت فعال سازی تمامی حواس و پاسخگویی به فعالیت های عملی و نیز به لحاظ وجود وجوه معنایی عاطفی در پیشینه ذهنی ادراکی انسان از متغیرهای مهم در ادراک و تعلق مکانی است.از آنجا که ادراک مکانی ماحصل تعامل انسان با عناصر درون محیطی در بستر ساختار فضایی است، به ویژگی های ساختاری خانه های سنتی، چگونگی حضور طبیعت و نگاه ذهنی معنایی ساکنین این خانه ها پرداخته می شود. بررسی عینی تجربی نشان می دهد که در خانه های سنتی ایران به واسطه حضور مجموعه ای از شرایط و زمینه های خاص به صورت 1- حضور متنوع و مستمر مجموعه ای از عناصر طبیعی در تعاملات حسی و فعالیتی ساکنین 2- وجود ویژگی های خاص در ساختار خانه های سنتی 3- وجود زمینه ها و توصیه های مذهبی در نگاه به طبیعت، ادراک و تعلق ساکنین نسبت به طبیعت و نهایتا نسبت به مکان خانه افزایش می یافته است.

گردشگری شهری، صنعتی که امروزه به عنوان یکی از مهمترین صنایع جهان شناخته می شود، نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه به دلیل معرفی و شناساندن تاریخ و فرهنگ شهرهای مختلف، مطرح است. این امر به دلیل دارا بودن پتانسیل های بسیار و انواع مختلف می تواند گزینه ای مناسب برای توسعه و طراحی شهرهای انسانگرا و افزایش مطلوبیت زندگی شهری باشد. اما امروزه انتخاب رویکرد مناسب برای این صنعت از چالش های مهمی است که در عرصه گردشگری شهری مطرح شده است.در این میان رویکرد منظرین به شهر با توجه به ماهیت منظر و توجه به ابعاد مختلف، زمانی- مکانی، تمدنی- تاریخی و عینی- ذهنی به صورت همزمان در شهر، بستر مناسبی است که می تواند بسیاری از نیازهای گردشگری شهری را فراهم کرده و این صنعت را در نیل به اهدافش یاری رساند.این پژوهش در تلاش است با بررسی مشخصه های منظر شهری به عنوان رویکرد منظرین به شهر و شناسایی گردشگری موفق، نقش رویکرد منظرین در موفقیت گردشگری شهری را بررسی کرده و مشخص کند این رویکرد با وجود نوین بودن، به دلیل برخورداری از ویژگی های منحصر به فرد نه تنها باعث ادراک صحیح گردشگران از شهر و توفیق گردشگری می شود، بلکه تعاملات میان شهروندان و آنان را نیز موجب خواهد شد.

معماری ایرانی در سده های نخستین ورود اسلام در گونه های نظامی و مذهبی به واسطه برجای ماندن تعدادی اثر تا حدودی شناخته شده است. اما در ارتباط با معماری تشریفاتی وضع به گونه ای دیگر است و هیچگونه شاهدی در این رابطه تاکنون در جغرافیای سیاسی ایران شناسایی یا دستکم گزارش نشده و به همین دلیل کمترین شناختی از این گونه وجود ندارد. این در حالی است که گزارش جغرافیای تاریخی و متون کهن وجود این آثار را در ربض بعضی از شهرها تایید می کند.در این پژوهش به مطالعه و معرفی «کوشک رحیم آباد» در شرق شهر بم، اثری تشریفاتی از این زمان، پرداخته شده است. این بنا به مانند بسیاری از آثار و محوطه های باستانی بزرگ شهرستان در سایه مجموعه بزرگ ارگ بم قرار گرفته و به این دلیل در جغرافیای تاریخی و مطالعات باستان شناسی تا پیش از زلزله سال 1382 خورشیدی اشاره قابل توجهی به آن دیده نمی شود. اما پس از این سال به واسطه توجه به مطالعات باستان شناسی و معماری به دیگر آثار شهرستان، پژوهشگرانی به مطالعه کوشک رحیم آباد نیز پرداخته اند. در ارتباط با تاریخ ساخت و وسعت چهارباغ تاریخی و تخریب شده آن سوالاتی مطرح است که در پژوهش های پیشین به آن اشاره نشده یا پاسخی تحقیقی و دقیق داده نشده است. نوشتار حاضر با مطالعات میدانی و اسنادی به گردآوری داده ها پرداخته و با تطبیق نتایج هر کدام، داده ها تجزیه و تحلیل شده اند. به این ترتیب فرضیات پژوهش و نظریه های دیگر محققین مورد ارزیابی قرار گرفته است. آنچه این تحقیق به آن دست یافته گواهی می دهد کوشک رحیم آباد اثری متعلق به سده سوم هجری است و به نظر می رسد در زمان عمرولیث صفاری توسط «منصوربن خوردین»، عامل وی بر حکومت کرمان، یعنی به فاصله سال های 267 تا 288 هجری قمری ساخته شده است و وسعت چهارباغ تاریخی آن احتمالا 500 جریب یا 80 هکتار بوده است.