پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1396 | دوره:14 | شماره:28 (پیاپی 55) |تعداد مقالات:15

هدف این پژوهش، شناسایی ابعاد و مولفه های معلم اثربخش در مطالعات قبلی، ارائه مدلی جامع بر اساس آن و همچنین بررسی وجوه اشتراکی و افتراقی مدل به دست آمده با اسناد بالادستی نظام آموزش و پرورش ایران است. روش پژوهش کیفی و از نوع تحلیل اسنادی است که با استفاده از روش استنتاج مبتنی بر تحلیل مفاهیم و مفهوم پردازی مجدد شکل گرفته است. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه متون نظری و پژوهشی داخلی و خارجی در دسترس، مراجع مرتبط و اسناد بالادستی نظام آموزش وپرورش کشور جمهوری اسلامی ایران است و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند 40 سند که به صورت خاص به حوزه معلم اثربخش، بررسی ابعاد، ویژگی ها و مولفه های معلم اثربخش پرداخته بودند، انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده ها چک لیست بوده که روایی صوری، محتوایی آن مورد تائید 3 نفر از متخصصان دانشگاهی قرار گرفت و با روش آزمون مجدد، پایایی آن 91/ به دست آمد. عمده ترین یافته ها مبین شناسایی 6 بعد صلاحیت های حرفه ای (با 3 مولفه)، ویژگی های شخصیتی (با 9 مولفه)، مدیریت کلاس درس (با 5 مولفه)، مهارت های تدریس (با 10 مولفه)، نظارت و پایش (با 5 مولفه) و ارزشیابی (با 5 مولفه) است و بر این اساس، مدل معلم اثربخش طراحی گردید. در مقایسه مدل به دست آمده با اسناد بالادستی، 2 مولفه در بعد ویژگی های شخصیتی، 2 مولفه در بعد مدیریت کلاس درس، 2 مولفه در بعد مهارت های تدریس، 3 مولفه در بعد ارزشیابی، 1 مولفه در بعد صلاحیت ها، 4 مولفه در بعد نظارت و پایش مشترک بوده، همچنین 5 مولفه مربوط به صلاحیت ها، ابعاد درس پژوهی با 2 مولفه و ساحت های تربیتی با 2 مولفه از جمله وجوه افتراقی بوده است.

با هدف بررسی فرایند تدوین اهداف برنامه درسی پرورش هوش اخلاقی، در این تحقیق از روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر تکنیک مقوله بندی قیاسی و بر اساس رویکرد مایرینگ (Mayring) استفاده شده است. حوزه موردمطالعه شامل متون چاپی و الکترونیکی برگرفته از آثار اندیشمندان و نظریه پردازان حوزه های هوش اخلاقی و نوفهم گرایی برنامه درسی که از طریق روش نمونه گیری هدفمند، متون منتخب تعیین و از طریق روش فیش برداری مبادرت به جمع آوری اطلاعات گردید. با در نظر گرفتن پاراگراف به عنوان واحد تحلیل، کدگذاری انجام و مفاهیم و مقوله ها استخراج گردیدند. یافته ها حاکی از آن بود که رشد عملکرد اخلاقی، رشد تفکر اخلاقی، ایجاد منش اجرایی و اخلاقی، رشد اعتقادات مذهبی، پرورش دید زیباشناختی به اخلاق، پرورش آزادی اندیشه و رفتار، رشد تفکر خلاق، پرورش تفکر انتقادی، تربیت شهروند نیک و قانون مدار، ایجاد باور مردم سالاری، رشد انگیزش درونی، پرورش روحیه مراقبت و غمخواری از طریق فهم همدلی با ساختار و آموزش و مراقبت، رشد آگاهی ها و رفتارهای اجتماعی از طریق درک زندگی اجتماعی و آموزش آگاهی های اجتماعی، پرورش وجدان کاری، رشد فضیلت محبت و همدلی، پرورش انگیزه کمال جویی، تقویت مهارت قانون گرایی، رشد خود مراقبتی و وجدان اخلاقی و پرورش تفکر عمیق و فلسفی نسبت به خود و پدیده ها، تعیین کننده اهداف برنامه درسی پرورش هوش اخلاقی کودکان دوره ابتدایی می باشند.

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان کاربست نشانگرهای تدریس اثربخش درس ریاضی در دبیرستان های دولتی و غیرانتفاعی شهر اصفهان از منظر دانش آموزان بوده است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی - پیمایشی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی مقطع دبیرستان است که با روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 150 نفر دانش آموز به صورت تصادفی خوشه ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار اصلی جمع آوری داده ها پرسشنامه ارزشیابی تدریس (Course Evaluation Quessionnaire 2008)، بوده است. داده های گردآوری شده با شاخص های آمار توصیفی (درصد) و آمار استنباطی (آزمون t تک متغیره، t مستقل، u من ویتنی) تحت نرم افزار SPSS15 مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی میزان به کارگیری نشانگرهای تدریس اثربخش توسط دبیران ریاضی را در حد بالاتر از متوسط برآورد نموده اند و دانش آموزان مدارس دولتی میزان به کارگیری نشانگرهای تدریس اثربخش توسط دبیران ریاضی را در حد کمتر از متوسط برآورد نموده اند. برای همه دانش آموزان صرف نظر از جنسیت و نوع مدرسه اعم از غیرانتفاعی و دولتی بهترین ویژگی تدریس اثربخش ریاضی، مولفه «تضارب افکار» بوده است. در پایان برای بهبود کیفیت آموزش ریاضی گسترش علوم بین رشته ای جدید «آموزش ریاضی» با پژوهش های مورد نیاز آن در زمینه های تربیتی و تلفیق متناسب علوم تربیتی با دانش ریاضی پیشنهاد شده است.

هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و تبیین سطح مغفول برنامه درسی تجربه شده (ادراکات و انتظارات) در درس روش ها و فنون تدریس و شناسایی عوامل موثر در شکل گیری این ادراکات و انتظارات در بین دانشجو معلمان پردیس شهید مدرس دانشگاه فرهنگیان سنندج است. در این پژوهش که با رویکرد آمیخته (کمی-کیفی) انجام شده، از روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی در بخش کمی و از روش پدیدارشناسی برای بخش کیفی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش را تمامی دانشجو معلمان دبیری که درس روش ها و فنون تدریس را در نیمسال اول سال تحصیلی 95-94 پیش ثبت نام کرده بودند، تشکیل داده است (101 نفر). روش نمونه گیری در بخش کمی روش تمام شماری و در بخش کیفی هدفمند بوده است. برای جمع آوری اطلاعات در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته و در بخش کیفی از مصاحبه نیمه ساختم اند استفاده شده است. روایی محتوایی ابزار بر اساس نظرات اساتید متخصص مورد تایید قرار گرفت و پایایی آن بر اساس آلفای کرونباخ 89/. برآورد شد. اطلاعات جمع آوری شده در بخش کمی بر اساس شاخص های آمار توصیفی و در نرم افزار spss16 و در بخش کیفی بر اساس روش تحلیل تفسیری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها حاکی از آن است که دانشجو معلمان این درس را (78 درصد) جذاب، (77 درصد) نیازمند تلاش و (70 درصد) دشوار می دانند. بر اساس یافته های بخش کیفی سه مضمون اصلی شامل عوامل فردی، عوامل آموزشی و عوامل اجتماعی و بیرونی به عنوان عوامل موثر در شکل گیری ادراکات و انتظارات دانشجو معلمان نسبت به درس روش ها و فنون تدریس شناسایی شدند.

پژوهش حاضر، با هدف تبیین پیامدهای ارتقای فرهنگ برنامه ریزی درسی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی انجام شد. مشارکت کنندگان در پژوهش حاضر، متخصصان در حوزه سیاست گذاری و یا دارای سوابق اجرایی در آموزش عالی و متخصصان برنامه درسی آموزش عالی بودند. با استفاده از طرح کیفی داده بنیاد و از طریق نمونه گیری هدفمند، اقدام به مصاحبه عمیق با 29 نفر از متخصصان و صاحب نظران حوزه آموزش عالی گردید. در تحقیق حاضر، با تحلیل محتوای کیفی، اطلاعات گردآوری شده ابتدا دسته بندی و سپس به شیوه مقوله بندی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. به منظور تعیین روایی داده های کیفی از روش چک کردن اعضاء استفاده شده است. یافته ها نشان داده است که مهم ترین پیامدهای ارتقای فرهنگ برنامه ریزی درسی دربرگیرنده کارآمدی برنامه ریزی درسی، جلوگیری از اتلاف منابع مالی و زمانی، گسترش کار تیمی و ارتقای بهره وری و رشد اثربخشی عملکرد اساتید است.

پژوهش حاضر با هدف مقایسه انگیزه پیشرفت، اعتمادبه نفس، احساس تعلق به مدرسه و عملکرد تحصیلی دانش آموزان در مدارس دولتی، نمونه دولتی، هوشمند و تیزهوشان شهرستان ساری به روش علی-مقایسه ای انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه هشتم در سال تحصیلی 95–1394 بود که به روش نمونه گیری غیر تصادفی در دسترس تعداد 170 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه های استاندارد انگیزه پیشرفت هلمدیچ و اسپنز (1977)، اعتمادبه نفس آیزنگ (1976)، احساس تعلق به مدرسه بری و همکاران (2004) و عملکرد تحصیلی فام و تیلور (1999) بود. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه ها با نظر پنج تن از استادان عضو هیات علمی در رشته های علوم تربیتی و روان شناسی تایید شد. با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه انگیزه پیشرفت برابر 0.86، اعتمادبه نفس برابر 0.83، احساس تعلق به مدرسه برابر 0.85 و عملکرد تحصیلی برابر 0.87 محاسبه شد. روش تجزیه وتحلیل داده ها استفاده از روش های آمار توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی (آزمون ناپارامتری کروسکال والیس به دلیل غیر نرمال بودن متغیرها بر اساس آزمون کولموگوروف - اسمیرنوف) از طریق برنامه نرم افزار SPSS23 بود. یافته ها نشان داد که انگیزه پیشرفت، اعتمادبه نفس، احساس تعلق به مدرسه و عملکرد تحصیلی دانش آموزان در مدارس دولتی، نمونه دولتی، هوشمند و تیزهوشان متفاوت است.

تقویت ادراک زیباشناسانه و تحقق ذهنیت فلسفی به عنوان دو هدف غایی نظام های آموزشی مورد واکاوی اندیشمندان تربیتی می باشند، اما نسبت میان این دو هدف در طراحی های آموزشی و برنامه ریزی های درسی مورد بازبینی نظری واقع نشده است. در این مقاله نقش ادراک زیباشناسانه در تعالی نشان اول بعد جامعیت ذهنیت فلسفی آشکار شده و نیز ماهیت عناصر اصلی طراحی آموزشی در برنامه درسی هنر بر اساس نقش آشکارشده فوق تبیین گردیده است. برای این منظور ابتدا ادراک زیباشناسانه و مراحل آن و محمل تحقق این ادراک، یعنی تربیت هنری تبیین شده، سپس ذهنیت فلسفی مورد تبیین قرار گرفته است. در ادامه به روش توصیفی تحلیلی، روابط مفهومی و جغرافیای منطقی میان ادراک زیباشناسانه و نشان اول بعد جامعیت ذهنیت فلسفی، کشف و تبیین گردیده است. این پژوهش دارای جهان بینی ساختن گرایانه و راهبرد کیفی می باشد. روش پژوهش، تحلیلی و از نوع استعلایی فرارونده بوده و روش اسنادی برای جمع آوری اطلاعات برگزیده گردیده است. یافته ها و نتایج این مقاله نشان داد که یک شبکه مفهومی از پیش نایافته و جغرافیای منطقی کشف نشده، میان ادراک زیباشناسانه و نشان اول بعد جامعیت ذهنیت فلسفی وجود دارد که می تواند زمینه ای برای برنامه ریزی درسی و طراحی آموزشی با رویکرد زیباشناختی باشد.

هدف این پژوهش تعیین اثربخشی نقشه مفهومی بر یادداری و درک مفاهیم برنامه درسی علوم تجربی و مطالعات اجتماعی بود. روش پژوهش شبه آزمایشی بود که در اجرای آن از طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. شرکت کنندگان پژوهش شامل 120 نفر (60 نفر گروه آزمایشی و 60 نفر گروه کنترل) از دانش آموزان پایه ششم ابتدایی شهر اشنویه در سال تحصیلی 94 -1393 بودند که به روش تصادفی خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند و به شیوه گمارش تصادفی در هر یک از گروه های آزمایش و کنترل قرار گرفتند. آزمون درک مفاهیم و یادداری علوم تجربی و مطالعات اجتماعی توسط آزمودنی ها تکمیل شد. برای تهیه آزمون معتبر از روایی صوری و محتوایی و برآورد پایایی از روش دو نیمه کردن استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از طریق نرم افزار spss و با بهره گیری از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون تحلیل کوواریانس) انجام گرفت. آزمودنی های گروه آزمایش به مدت 10 جلسه آموزش به روش نقشه مفهومی را دریافت کردند. گروه کنترل نیز هم زمان به برنامه های عادی کلاسی خود ادامه می دادند. یافته های حاصل از تحلیل کوواریانس نشان داد نمره های گروه آزمایش در پس آزمون درک مفاهیم و یادداری علوم تجربی و مطالعات اجتماعی بالاتر از گروه کنترل است، بنابراین، آموزش به روش نقشه مفهومی به افزایش درک مفاهیم و یادداری دانش آموزان منجر می شود. پژوهش حاضر برای معلمان دوره ابتدایی به ویژه پایه ششم ابتدایی کاربردهایی دارد که می توانند از این راهبردها برای پیشرفت درس های علوم تجربی و مطالعات اجتماعی استفاده کنند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی انطباق برنامه درسی نظام یادگیری الکترونیکی دانشگاه پیام نور با اصول پیشنهادی رویکرد سازنده گرایی از دیدگاه استادان و دانشجویان این دانشگاه به روش توصیفی - پیمایشی انجام گرفت. حجم جامعه 1987 استاد و 19882 دانشجویان قطب های الکترونیکی دانشگاه پیام نور در سال تحصیلی 96-95 بودند. با استفاده از فرمول حجم نمونه گیری کوکران تعداد 320 استاد و تعداد 375 دانشجو با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته انطباق برنامه درسی نظام یادگیری الکترونیکی با اصول پیشنهادی رویکرد سازنده گرایی در چهار عنصر (هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی- یادگیری و ارزشیابی) با 41 گویه بر اساس طیف 5 درجه ای لیکرت بود. برای تعیین انطباق برنامه درسی نظام یادگیری الکترونیکی با رویکرد سازنده گرایی از روایی صوری و محتوایی و برای برآورد پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی آن 0.86 محاسبه شد. داده های گردآوری شده از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار spss21 و با استفاده از آزمون هایتی تک نمونه ای و تحلیل واریانس چند متغیره، مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در هر 4 عنصر ذکر شده، میانگین پاسخ های دانشجویان و استادان، کمتر از حد متوسط بوده و معنادار نیست و برنامه درسی نظام یادگیری الکترونیکی دانشگاه پیام نور با اصول پیشنهادی رویکرد سازنده گرایی انطباق ندارد. طبق نتایج تحلیل واریانس چند متغیره تفاوت معناداری بین دیدگاه استادان و دانشجویان قطب های الکترونیکی دانشگاه پیام نور در چهار مولفه برنامه درسی وجود ندارد.

هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر آموزش به شیوه روش تدریس اعضای گروه بر میزان یادگیری-یاددهی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان ایلام و مقایسه آن با روش تدریس بازگویی است. این پژوهش با روش نیمه تجربی اجرا گردیده و جامعه آماری آن تمامی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان ایلام (که تعداد آن ها حدود 500 نفر در 18 کلاس بوده) است. برای اجرای پژوهش یک کلاس 32 نفره به عنوان گروه گواه و یک کلاس 27 نفره به عنوان گروه آزمایش از آن ها انتخاب شدند. از این کلاس، تعداد 16 نفر به شیوه آموزش تیمی و 16 نفر به شیوه آموزش بازگویی مورد تدریس و آموزش قرار گرفتند. درنهایت، نمرات آزمون میزان یادگیری- یاددهی و آزمون مهارت های ارتباطی دانشجویان با گروه شاهد هم مقایسه گردید. در این پژوهش در قالب سه فرضیه به بررسی تاثیر دو نوع آموزش پرداخته شد، فرضیه اول، بررسی نتایج دو نوع آموزش بر میزان یادگیری و یاددهی، در فرضیه دوم، نتایج ادغام دو روش بر میزان یادگیری و یاددهی و در فرضیه سوم، نتایج هر روش آموزش بر تعمیق یادگیری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که شیوه آموزش تیمی بر میزان یادگیری-یاددهی دانشجویان تاثیر مثبت بیشتری نسبت به روش آموزش بازگویی داشته است چراکه در سطح آلفای 0.05 درصد، مقدار آزمون پیرسون در گروه افراد با آموزش تیمی معادل 0.018 بوده و این مقدار در سطح پایین تری نسبت به آموزش بازگویی که مقدار پیرسون آن تعادل 0.042 بوده است، قرار دارد. نتایج نشان داد، تاثیر ادغام شیوه های تدریس اعضای تیم و بازگویی در افزایش یادگیری و یاددهی دانشجویان تفاوت وجود دارد موثر بوده اند. همچنین، بین شیوه های تدریس اعضای تیم و بازگویی، در افزایش تعمیق یادگیری (یادگیری طولانی مدت مطالب) در دانشجویان پذیرفته می شود.

در این پژوهش به روش تحلیل محتوا، به تعیین میزان مساله محوری و درگیری فعال فراگیران با کتاب های فارسی، مطالعات اجتماعی، قرآن و کار و فناوری سال 1394 پایه ششم دبستان بر اساس تکنیک ویلیام رومی پرداخته شده است، که به صورت سرشماری تمام محتوای متون، پرسش ها و تصاویر هر چهار کتاب مورد تحلیل قرار گرفت. در تحلیل متن، سوالات و تصاویر کتاب مطالعات اجتماعی به ترتیب 978، 139 و 215 واحد مورد بررسی قرار گرفت که ضریب درگیری دانش آموز با متن، سوالات و تصاویر به ترتیب 0.22، 1.17 و 0.08 محاسبه گردید. نتایج نشان داد فقط سوالات در میزان تعیین شده تکنیک مذکور که گستره ای بین 0.4 تا 1.5 است که مبین فعال بودن سوالات است. در کتاب قرآن، در تحلیل متن، سوالات و تصاویر، به ترتیب 610، 404 و 41 واحد مورد بررسی قرار گرفت که ضریب درگیری دانش آموز با متن، سوالات و تصاویر به ترتیب 0.03، 0.6 و 0.07 محاسبه شد که فقط پرسش های کتاب در گستره تعیین شده رومی قرار دارد. در تحلیل متن، سوالات و تصاویر، در کتاب فارسی نیز به ترتیب 850، 108 و 44 واحد مورد بررسی واقع شد که ضریب درگیری دانش آموز با متن، سوالات و تصاویر به ترتیب 0.03، 2.72 و 0.1 است که فقط سوالات در میزان تعیین شده رومی، قرار دارد و درنهایت نتیجه تحلیل متن، سوالات و تصاویر، کتاب کار و فناوری به تعداد 677، 132 و 183 واحد نشان داد که ضریب درگیری دانش آموز با متن، سوالات و تصاویر به ترتیب 0.9، 2.3 و 1.2 است که هر سه، در گستره تعیین شده تکنیک رومی، است. در قسمت پرسش ها، در هر چهارکتاب ضریب درگیری یادگیرندگان با پرسش ها، نشان دهنده میزان درگیری بیش ازحد تعیین شده تکنیک یاد شده است. نتیجه تحلیل حاکی از این بود که متون و تصاویر این سه کتاب به صورت غیرفعال تنظیم شده است. درصورتی که نتایج تحلیل کتاب کار و فناوری، فعال بودن هر سه بخش متن، پرسش و تصویر را تایید می کند.

دین اسلام، حقیقت تربیت دینی را در گرو تربیت عقلانی، علمی، سیاسی و اجتماعی می داند. پژوهش حاضر با هدف استخراج و تبیین اصول، منابع و شرایط تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم بوده که موضوع را با روش کیفی و به صورت توصیفی- استنباطی، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است. یافته های پژوهش حاکی است: تفکر، از ویژگی اساسی انسان و به معنای، به کار گرفتن نیروی عقل و اندیشه، برای استنتاج امور مفید و یقینی است. در نگاه قرآنی همه چیز در حقیقت، آیاتی الهی است و از ماهیت نمادی آن ها فقط کسانی آگاه می شوند که عقل داشته و می توانند به معنی واقعی تفکر کنند. قرآن کریم انسان را به تفکر و تعقل دعوت نموده و ایمان را بر پایه آن می داند. برای مقابله با مسائل فردی و اجتماعی پیچیده، به پرورش افرادی نیازمند است که با تکیه بر نیروی اراده و تعقل خویش، منطقی و خلاق بیندیشند و تولیدکننده دانش و فرهنگ در عصر دانایی باشند.