زمین شناسی ایران
سال:1390 | دوره:5 | شماره:17 |تعداد مقالات:10

این پژوهش به بررسی، ارتباط بین رخداد کانی سازی و تکوین عناصر ساختاری با استفاده از پیمایش های صحرایی و تحلیل عکس های ماهواره ای در ناحیه شمال خاور شهربابک، که بخشی از کمربند آتشفشانی ارومیه-دختر است، می پردازد. بررسی های صورت گرفته در منطقه ارتباطی تنگاتنگ بین کانی سازی و عناصر ساختاری نشان می دهد، به گونه ای که شکستگی های T1, T2, R, R' از مهم ترین شکستگی های منطقه که تحت تاثیر چین خوردگی بزرگ مقیاس و گسل های راستالغز با مولفه راندگی در منطقه شکل گرفته اند. تحلیل های انجام شده در این ناحیه نشان می دهد که شکستگی های کششی T2 با روند E-W، از قدیمی ترین شکستگی های که وابسته به چین خوردگی هستند که اغلب توسط ماگما پر شده اند و گروه های دایک را شکل داده اند. در مرحله دوم، شکستگی های آنتی ریدل(R')  شکل گرفته اند که وابسته به حرکات گسل ها بوده اند و با روند NE-SW و سازوکار راستالغز چپ گرد با مولفه نرمال اغلب شکستگی های گروه T2 را قطع کرده و در محل تقاطع آنها کانی سازی پورفیری شکل گرفته است. دسته دیگر از شکستگی های کششی منطقه، شکستگی های T1 با روند N-S هستند که اغلب ذخایر با ارزش رگه ای و دایک های منفرد، در این گروه جایگیر شده اند. شکستگی های ریدل وابسته به پهنه برشی راستگرد با روند NW-SE اغلب فاقد پرشدگی است و یا کانه زایی عقیم در آنها صورت گرفته است. تحلیل های ساختاری و افست شکستگی ها نشان می دهد که شکستگی ها آنتی ریدل پیش از شکستگی های ریدل در سامانه ترافشارش راست گرد شکل گرفته اند که خود دلیلی بر بالاآمدگی در منطقه می باشد. از این رو تحلیل عناصر ساختاری ارتباط کانه زایی مس با روند گسل نشان دهنده است.

کمپلکس تاقدیس کوه سفید در بخش جنوبی زون سنندج-سیرجان از مناطقی است که واحدهای دگرگونی با سن پالئوزوییک را می توان در آن مشاهده کرد و در آن کمپلکس سوریان با سن کربنیفر پسین تا پرمین بر روی کمپلکس توتک با سن سیلورین تا کربنیفر پیشین قرار گرفته است. در مرکز این تاقدیس یک توده نفوذی مونزوگرانیتی تا گرانودیوریتی نفوذ کرده است که تاثیر گرمایی آن را بر روی سنگ های شیستی اطراف می توان مشاهده کرد. بر اساس این مطالعه، این توده مونزوگرانیتی با ماهیت کلسیمی-قلیایی و پرالومین حاصل ذوب بخشی پوسته قاره ای است که همزمان با یک رژیم زمین ساختی برشی خمیری در سنگ های دگرگونی منطقه نفوذ کرده است. تعیین سن به روش اورانیم-سرب بیانگر سن 173±9 Ma (ژوراسیک میانی) برای این توده نفوذی است. بر اساس شواهد ساختاری، دگرگونی و همچنین روابط زمین شناختی، می توان عنوان کرد که رویدادهای هرسینین، سیمرین پیشین و سیمرین میانی نقش اساسی در تحولات منطقه مورد مطالعه به عنوان بخشی از زون سنندج-سیرجان جنوبی داشته اند.

یکی از واحد های چینه شناسی حوضه رسوبی کپه داغ سازند آیتامیر به سن البین-سنومانین است. سازند آیتامیر شامل ماسه سنگ گلوکونیتی دانه ریز، سیلتستون، شیل و سنگ های کربناتی است. این سازند در چهار برش شیخ و سرخزو در ناودیس شیخ و برش گدگانلو و پسکوه در ناودیس بی بهره مطالعه شده است. سازند آیتامیر در برش های مورد مطالعه دارای افق های پرفسیل یا تجمعات فسیلی است. بر اساس اختلافات در ویژگی های چینه شناسی، رسوب شناسی، دیرینه شناسی و تافونومی سه نوع تجمع فسیلی شناسایی شده است. این سه نوع تجمع فسیلی در موقعیت های مشخص در توالی رسوبی قرار دارند. تجمع فسیلی با محتوای جانوری غالبا آمونیت (افق S3) در مرحله اولیه TST دارای پوسته های کاملا به هم ریخته، خرد و ساییده شده با ارایش بی نظم است که بر روی یک سطح فرسایشی مشخص قرار گرفته است که نشان دهنده جابجایی رسوبات قبلی و ته نشینی در یک محیط کولابی (لاگونی) است. مجموعه فسیلی قرار گرفته در راس TST (افق های P2، P4، G4، G3، G1، S2، S1 و P5) به عنوان Hiatal concentration یا condensed backlap shellbed در نظر گرفته شده است. از جمله ویژگی های این مجموعه درصد بالای پوسته های سالم و کامل، درجه پایین خرد شدگی و ساییدگی، جور شدگی ضعیف و تنوع فسیلی بالا است. این نوع تجمعات فسیلی در طی زمان آهنگ بالای تولید پوسته های زیست زاد و آهنگ پایین رسوب گذاری در یک موقعیت دور از ساحل تشکیل شده است. تجمعات فسیلی انتهای دسته رخساره HST (toplap shellbed) ( G2و P3) به عنوان مجموعه های تکرار شونده معرفی می شوند. ویژگی های تافونومی این نوع تجمعات، بسیار شبیه به انواع مرحله ابتدایی TST است. یک ویژگی شاخص برای تمایز این دو نوع تجمع فسیلی، گسترش جانبی است به گونه ای که مجموعه مربوط به TST معمولا به صورت لایه مشاهده می شود، در صورتی که مجموعه انتهایی HST به صورت عدسی شکل، تجمع بخشی و یا سنگ فرش است.

مطالعه روزن داران پلانکتون سازند گورپی در جنوب باختر فیروزآباد منجر به شناسایی 13 جنس و 29 گونه در قالب 8 زیست زون به شرح زیر شد، Dicarinella asymetrica Zone (سانتونین تا اوایل کامپانین پیشین)، Globotruncanita elevata Zone (کامپانین پیشین)، Globotruncana ventricosa Zone (کامپانین میانی تا کامپانین پسین)، Radotruncana calcarata Zone (کامپانین پسین)، Globotruncanella havanensis Zone (کامپانین پسین)، Globotruncana aegyptiaca Zone (کامپانین پسین تا بخش بالایی کامپانین پسین)، Gansserina gansseri Zone (بخش بالایی کامپانین پسین تا بخش زیرین ماستریشتین)، Contusotruncana contusa and Racemiguemblina fructicosa Zone (ماستریشتین پیشین تا ماستریشتین میانی). این زیست زونها قابل مقایسه با جدیدترین زیست زون های ارائه شده برای حوضه تتیس هستند. مطالعه روزن داران پلانکتون منجر به تشخیص سه گروه مورفوتایپ شد که نشان دهنده ته نشینی سازند گورپی در آبهای عمیق است.

منطقه مورد مطالعه در 40 کیلومتری جنوب باختر یزد و در حاشیه خاوری شیرکوه قرار دارد. ماگماتیسم در این منطقه بصورت دایک و استوک های کوچکی مشخص است. ترکیب شیمیایی این توده ها گرانودیوریت، دیوریت تا گابرو متغیر است. ماهیت ماگمای تشکیل دهنده این توده ها کلسیمی-قلیایی است و در یک محیط کوهزایی شکل گرفته اند. نفوذ این توده ها در کربنات های کرتاسه سبب دگرگونی مرمرها و شکل گیری کانی های کمیابی شده است. مجموعه کانیایی زیر در این مرمرها شاخص است: forsterite+serpentine+talc+brucite+hydromagnesite+calcite+dolomite در این میان تنها رخداد پرفیروبلاست های بروسیت به شکل فراگیر در مرمرها عادی است. اوج دگرگونی همجواری با رویداد پریکلاز و فورستریت (<oC 700) مشخص است و ان گاه در مراحل بعدی، تشکیل پاراژنزهای دما پائین، همانند کانی های کربناتی و آبدار (25 oC) اتفاق افتاده است. تسلسل رویدادهای کانی سازی این مرمرها را چند زادی نشان می دهد.

منطقه خونی در  50کیلومتری شمال خاوری انارک از توابع استان اصفهان و در زون ایران مرکزی واقع شده است. از نظر زمین شناسی، سنگ های دگرگونی با سن پروتروزوییک پسین و سنگ های آتشفشانی با سن ائوسن، منطقه را می پوشانند. یکی از مهم ترین کانی سازی های این منطقه، کانی سازی چشمه خونی (KH3) است که در خاور منطقه قرار دارد و از نظر کانی زایی اکسیدی طلادار ارزشمند است. ماده معدنی به صورت رگه ای و کانی های اصلی آن مگنتیت، هماتیت و به مقدار جزئی گوتیت است. میزبان کانه زایی طلا در این منطقه سنگ های آتشفشانی ائوسن است. بر اساس نتایج تجزیه لیتوژئو شیمیایی 44 عنصری 34 نمونه از سنگ های آتشفشانی کانی سازی چشمه خونی کمینه عیار طلا 2 ppb، بیشینه عیار آن 4810 ppb و عیار میانگین طلا در این کانی سازی 475.70 ppb محاسبه شده است. بیشترین عیار T1 در این کانی سازی  2.3 ppm، با عیار میانگین 1.17 ppm، بیشترین عیار Mo 813 ppm با عیار میانگین ppm 27 و Mn با بیشترین عیار ppm 5290 و عیار میانگین ppm 1356 محاسبه شد. بیشتر میانبارهای مطالعه شده در نمونه های این کانی سازی، دو فازی و از نوع مایع-گاز است و بیشترین فراوانی دمای همگن شدگی در محدوده 290 تا  320درجه سانتی گراد محاسبه شد. دمای ذوب آخرین بلور یخ حدود 1 oC- تا 7.1- و شوری این میانبارها از 1.65 تا 10.61 (%NaCl wt) برآورد شده است که بیشترین فراوانی شوری در محدوده 4 تا 5 درصد وزنی معادل نمک طعام است. شواهد به دست آمده از مطالعه کانی سازی و میانبارهای سیال در منطقه خونی نشان می دهد که کانی سازی در این منطقه دارای منشا اپی ترمال بوده و شوری میانبارهای سیال منطقه خونی احتمالا ناشی از وجود نمک های NaCl, MgCl2, CaCl2 است.

سازند شوریجه یکی از مخازن گازی در خاور حوضه کپه داغ است. رسوبات آواری-تبخیری این سازند، هم زمان با فاز زمین ساختی سیمرین پسین در اواخر ژوراسیک پسین-اوایل کرتاسه پیشین در بخش وسیعی از خاور کپه داغ در محیط های قاره ای و گاه دریایی نهشته شده است. به منظور بررسی محیط رسوبی و ارائه مدل رسوبی این سازند٬ یک برش چینه شناسی در جنوب-جنوب باختری حمام قلعه انتخاب و مطالعه شده است. سازند شوریجه در ناحیه مورد مطالعه 953 متر ستبرا دارد و برخلاف دیگر برش های شناخته شده از پنج واحد سنگی تشکیل شده است. در این برش، افزون بر رسوبات تخریبی و تبخیری، دو واحد کربناته با ضخامت قابل توجه وجود دارد. مطالعه 402 مقطع نازک نشان می دهد که این نهشته ها در چهار کمربند رخساره ای پهنه جزر و مدی٬ لاگون٬ سد و دریای باز کم ژرفا در یک پلت فرم از نوع شلف تشکیل شده اند.

سنگ های آتشفشانی منطقه شمال شرق بیرجند را میتوان به دو گروه متمایز تقسیم کرد. نخست سنگ های آندزیتی، داسیتی و ریولیتی پالئوژن که تشکیل دهنده غالب بوده و دوم موژه آریت ها، آندزیت های بازالتی و بازالت های جوانتر که با روند شاخص شمال غرب – جنوب شرق در بستر سنگ های پالئوژن رخنمون یافته اند. بررسی ها نشان می دهند که این دو مجموعه سنگ شناسی واجد خصوصیات ژئوشیمیائی و ژنتیک متفاوت بوده و معلول فرایندهای سنگ زائی متفاوت می باشند. انواع حدواسط تا اسیدی از نوع ولکانیک های کالکو آلکالن حاشیه فعال قاره ای بوده و از تفریق یک ماگمای اولیه آندزیتی ایجاد گردیده اند که از فرایند آلایش پوسته ای حداقل در ترم های تفریق یافته داسیتی و ریولیتی نیز تاثیر پذیرفته است. سنگ های بازالتی منطقه ویژگی غالب آلکالن داشته و از نوع بازالت های درون صفحه ای و دارای منشا گوشته ای بوده که در سیستم های کششی ناشی از عملکرد زون های گسلی راستگرد به سطح راه یافته اند.