آمایش محیط
سال:1390 | دوره:4 | شماره:15 |تعداد مقالات:12

بسیاری از شهرهای ایران از نظر روند توسعه فیزیکی با محدودیت های ژئومورفولوژیکی مواجه هستند. شهر ایلام در یک دشت میانکوهی واقع شده است. این شهر از اطراف توسط ارتفاعات محصور شده و این مساله توسعه فیزیکی این شهر را محدود نموده است. این تحقیق با هدف مطالعه و بررسی قابلیت ها و محدودیت های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر ایلام و شناسایی مخاطرات ناشی از فرآیندهای ژئومورفولوژیکی انجام شده است. روش تحقیق بر پایه روش توصیفی-تحلیلی و با انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی و استفاده از نرم افزار GIS و مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و به کمک نرم افزار Expert Choice انجام شده است و طی آن نقشه پهنه بندی جهات توسعه فیزیکی شهر ایلام پیشنهاد شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در انتخاب مکان شهر ایلام در گذشته عوامل ژئومورفولوژیکی، زمین شناسی و محیطی کم تر مورد توجه بوده است. محدودیت های ژئومورفولوژیکی از جمله توپوگرافی و فرآیندهای دامنه ای، فرونشست زمین و فرسایش، افزایش هزینه ها و مخاطرات محیطی را به دنبال داشته است. با این وجود به جز اراضی دیم واقع در شمال غرب شهر ایلام، سایر جهات به دلیل افزایش شیب و قرار گرفتن در حریم مسیل ها و حرکات دامنه ای، مخاطره آمیز بوده و در روند توسعه فیزیکی محدودیت ایجاد می کنند.

در بررسی سوابق سکونتی جوامع روستایی ایران، ملاحظه می گردد که الگوهای جدایی گزینی و استقرار واحدهای سکونتی، برخاسته از روابط و مناسبات عشیره ای و متاثر از پیوندها و تعلقات قومی و زبانی است. بطوری که در روستاهای مورد مطالعه این پژوهش، وابستگی هر فرد به تعلقات و وابستگی های طایفه ای خاص، تعیین کننده محل استقرار واحد سکونتی متعلق به وی در روستا بوده است. اما امروزه به موازات تغییر و تحولات صورت گرفته در جوامع روستایی و مناسبات و پیوندهای روستا-شهری، در نتیجه گسترش بی رویه و بی ضابطه شهرها و اثرگذاری آن بر گسترش کالبدی-فضایی روستاهای پیرامون و ساختار کالبدی–فضایی آن ها و برخی عوامل دیگر، الگوی جدایی گزینی اجتماعی در سکونتگاه های روستایی، دگرگونی های زیادی را بخود دیده است و این مساله به ویژه در روستاهای واقع در پیرامون شهرها نمود عینی تری یافته است.در نتیجه این پژوهش که در روستاهای پیرامون شهر نورآباد ممسنی انجام گرفته، روشن شد که در اثر تحولات صورت گرفته در جریانات، روابط و مناسبات روستاهای مورد مطالعه با شهر نورآباد از یکسو، تحولات جمعیتی-کالبدی و فضایی متاثر از ورود مهاجرین و نیز نقش آفرینی سرمایه های شهری از سوی دیگر، الگوی جدایی گزینی اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه به شدت متحول شده و از الگوی جدایی گزینی با ریشه های قومی و قبیله ای به جدایی گزینی مبتنی بر وضعیت اقتصادی و معیشت رسیده است. به نحوی که امروزه در این منطقه، استقرار واحدهای سکونتی بیشتر بر اساس وضعیت اقتصادی صاحبان آن انجام می گیرد و نقش تعلقات و پیوندهای قومی و قبیله ای در این زمینه به مراتب کم رنگ شده است.

در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور با مساله ای به نام بافت های فرسوده مواجه هستند. این بافت ها یا هسته های قدیمی شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی و عدم کارایی شده اند و یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و از این رو اکنون با مسائل و مشکلات بسیاری روبرو بوده و این مشکلات را به کل شهر نیز تسری می دهند.به نظر می رسد در بافت های فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گریبان گیر این بافت ها کارآمدترین رویکرد که بتوان برای مواجهه با کاستی ها و نارسائی ها اتخاذ نمود، نیل به اهداف توسعه پایدار در عرصه بهسازی این بافت ها می باشد.روش به کار گرفته در این پژوهش از نوع توصیفی است و اطلاعات به دو طریق مطالعات اسنادی و میدانی (پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده) جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق، ساکنین کوی سجادیه با جمعیتی بالغ بر 5347 نفر هستند. با بررسی ویژگی های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی محدوده مورد مطالعه و مصاحبه با ساکنین محله مورد نظر، مشکلات و معضلات کالبدی با 36 درصد، بیش ترین اسباب نارضایتی ساکنین را فراهم ساخته است. پس از مشکلات کالبدی، به ترتیب معضلات اقتصادی با 26 درصد و معضلات اجتماعی با 25 درصد و مشکلات زیست محیطی با 13 درصد بیشترین درصد معضلات را به خود اختصاص داده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای Gis، Excel و Spss استفاده شده است.بنابراین در این تحقیق سعی گردیده بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری را از چشم اندازی دیگر و با نگرش به مقوله توسعه پایدار مورد تحلیل قرار دهد.

گستردگی مدیریت نامطلوب منابع آب، روند رو به تزاید جمعیت، توسعه فعالیت های کشاورزی و صنعتی از یک سو و نوسانات آب و هوا و تغییرات شرایط اقلیمی از طرف دیگر، شناخت پتانسیل های آبی هر منطقه را جهت تصمیم گیری در حفاظت و استفاده بهینه از منابع آب ضروری ساخته است. در کشورهایی مانند ایران که با کمبود منابع آبی مواجه اند، لزوم مدیریت مصرف در شبکه های توزیع آب شهری و اعمال آن در قالب یک مدیریت یکپارچه از مهم ترین راهکارهای مبارزه با تلفات آب و کاهش هدررفت این سرمایه ملی می باشد. در این میان با توجه به اهمیت فراوان منابع کارست، لزوم شناخت و مطالعه عوامل موثر در میزان آبدهی آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چرا که با یک مدیریت یکپارچه از منابع آبی کارست، ضمن جبران برخی از کمبودها، باعث افزایش ذخیره منابع آبی موجود و استفاده بهینه آب می شود. در این پژوهش به ترتیب 27، 24 و 23 متغیر مهم اقلیمی در مقیاس سالانه، فصلی و ماهانه از آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک شهر خرم آباد استخراج و با به کارگیری روش های مختلف رگرسیونی نقش مهم ترین آن ها را در رابطه با متغیر وابسته میزان آبدهی سالانه، فصلی و ماهانه 4 سراب کارستی شهر خرم آباد با توجه به شاخص های آماری از جمله شاخص R-Sqar مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از طریق روش «بهترین زیر مجموعه ها» 3 تا 5 پارامتر در معادله رگرسیونی هر سراب استفاده و پس از آزمون فرض های لازم، کاربردی بودن این مدل ها در مقیاس سالانه برای چهار سراب مطهری، گلستان، کیو، گرداب سنگی با R-Sq به ترتیب 73.1، 0.55، 0.50 و 82.5 تایید گردید. نتایج نشان داد که در معادلات رگرسیونی چند متغیره بدست آمده برای پیش بینی دبی سراب های کارستی شهر خرم آباد، متغیرهای بارشی در دوره های ماهانه، فصلی و سالانه نقش به مراتب ضعیف تری از متغیرهای دمائی داشته اند. از بین متغیرهای دمائی، حداقل مطلق دما موثرترین متغیر در برآورد مقادیر دبی شناخته شد. به طور کلی با توجه به نتایج این پژوهش باید اذعان داشت که با مدیریت صحیح و استفاده بهینه از منابع آبی موجود، بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز فعالیت های شهری را میتوان از منابع کارست تامین کرد.

در این مقاله امنیت در شهر بابلسر از دید شاخص ها کالبدی مورد تحلیل قرار گرفته است. برای گردآوری داده های مورد نیاز تحقیق منابع اطلاعات ثانویه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. بخش اصلی داده های تحقیق به منظور تحلیل احساس امنیت در محیط کالبدی شهر در چارچوب شاخص های تعریف شده، از طریق مشاهده و برداشت میدانی در محلات 16گانه شهر صورت گرفته است. هدف این مقاله تحلیلی بر سلسله مراتب امنیت محلات شهر بابلسر از دید شاخص های کالبدی است.روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی می باشد. به منظور تحلیل و بررسی امنیت در سطح محلات شهر بابلسر از مجموعه شاخص هایی بهره گرفته شده است که به نحوی ویژگی های کالبدی و طراحی محلات را به تصویر می کشد. این شاخص ها شامل، کیفیت معابر، پوشش گیاهی، روشنایی، مبلمان شهری، فشردگی بافت و در نهایت باز یا بسته بودن فضا می شود. به منظور تحلیل و تبیین امنیت در فضای کالبدی از یک مقیاس 0 و 1 استفاده شده است. و رتبه بندی محلات بر اساس تکنیک SAW صورت گرفته است.بر اساس بررسی های صورت گرفته در سطح محلات شهرهای بابلسر بر مبنای 6 شاخص کالبدی (کیفیت معابر، بافت شهری، باز و بسته بودن فضا، پوشش گیاهی، روشنایی و مبلمان شهری) محلات 4 (شهرک قائم)، 3 (شهرک دانشگاه)، 5 (شهرک ساحلی) و محله 15 (نخست وزیری) از منظر شاخص های مورد بررسی دارای بهترین شرایط در مقایسه با سایر محلات در ارتباط با فرم کالبدی پیشگیر جرم دارند. در عین حال محلاتی که دارای کم ترین استانداردهای لازم جهت کاهش زمینه بروز جرم هستند (محلات بی بی سروزه، جوادیه، کاظم آباد، یورمحله بالا، محله 16) در واقع محلاتی هستند که در موج چهارم توسعه شهر بابلسر عمدتا در قالب اضطرار شکل گرفته و در بیشتر موارد محل سکونت افراد کم درآمد می باشد.

در سال های اخیر، اراضی بسیاری از شهرهای ایران مخصوصا اراضی حاشیه ای شهرها تحت تاثیر روند شهر نشینی و نیاز شهروندان به مسکن جدید، تغییر کاربری داده و به اراضی ساخته شده تبدیل شده است. با توجه به اینکه شهر اردبیل نیز مانند سایر شهرها در سال های اخیر با افزایش جمعیت مواجه بوده، تغییر و تحولات قابل توجهی را در کاربری اراضی شهری این شهر شاهد هستیم. تحقیق حاضر در پی ارزیابی تغییرات اراضی حاشیه شهر اردبیل در طی سال های 1363-1390 و سپس پیش بینی این تغییرات تا سال 1400 می باشد. از این رو برای پی بردن به نوع و میزان تغییرات رخ داده در منطقه فوق تصاویر سنجنده لندست TM، سال های 1363، 1370، 1379، 1390 و همچنین تحولات جمعیتی این شهر بین سال های 1363 تا 1390 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پس از عملیات بارز سازی، برای کشف و ارزیابی تغییرات از روش های فازی مبتنی بر شدت انطباق (Fuzzy Artmap) و مقایسه بعد از طبقه بندی (Crosstab) استفاده شده است. همچنین برای پیش بینی روند تغییرات تا سال 1400 از روش ترکیبی زنجیره های مارکوف و سلول های خودکار استفاده گردیده است. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که در طی 27 سال مورد بررسی، جمعیت این منطقه در حدود یک و نیم برابر افزایش یافته و در حدود 34 درصد تغییر کاربری صورت گرفته که عمدتا ناشی از فعالیت های انسانی بوده که از آن جمله می توان به گسترش سکونتگاه ها و اراضی ساخته شده بر روی اراضی کشاورزی در پیرامون شهر اشاره کرد.

مناطق حاشیه نشین، بخش های مورد غلفت واقع شده ای از شهر هستند که کیفیت سکونت در آنجا به شدت پایین و نامناسب است. اغلب این سکونتگاه ها بر روی اراضی حاشیه ای شهر که ارزش پایینی دارند واقع شده اند. در گستره های فقیر شهری، مهاجران فقیر و مصیبت زده روستایی اولین خانه ارزان و کوچک خود را بنا کرده و شروع به جست و جو برای یافتن کار و شغل مناسب می کنند. هدف از این پژوهش بررسی اثرات مهاجرت در شکل گیری گستره های فقر شهری و سکونتگاه های غیررسمی بوده و به عنوان نمونه موردی نیز مطالعه اینگونه بافت ها در شهر کاشمر انتخاب شده است. جهت تعیین ویژگی و شاخصه محدوده های مکانی مورد بررسی روش ارزیابی فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی (AHP) با استفاده از روی هم گذاری لایه ها در سیستم اطلاعات مکانی (GIS) بعنوان مدل شناسایی این گونه سکونتگاه ها تعیین شده است. خروجی مدل مذکور نشان از آن دارد که شاخص «سهم جمعیت مهاجر از کل ساکنان بافت» جهت تشخیص سکونتگاه های غیررسمی و بافت حاشیه نشینی در بین 9 شاخص اجتماعی فرهنگی با وزن 0.308 امتیاز و در بین مجموعه 30 شاخص کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی با وزن کل 0.164 امتیاز به عنوان مهمترین معیار می باشد. همچنین در خروجی نهایی مدل، این شاخص با نتیجه اعمال کل شاخص ها به میزان 74% همبستگی دارد.

منطقه 7 اهواز، با جمعیت 150215 و سرانه فضای سبز 2.78 در جنوب شرق شهر اهواز قرار دارد. سرانه فضای سبز اختصاص یافته به این منطقه تفاوت آشکاری با سرانه پیشنهادی در طرح جامع شهر اهواز (13 متر مربع برای هر نفر) و همچنین سرانه قابل قبول برای کلان شهرهای ایران (18 متر مربع)، دارد. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی و با تاکید بر جنبه کاربردی آن، سعی در ارائه الگوی مناسب توزیع بهینه فضای سبز منطقه مورد مطالعه بر اساس ضوابط مکان یابی و نیازهای جمعیتی دارد. در این راستا برای جبران کمبود ذکر شده در زمینه زیست محیطی، باید ارزش های زمین منطقه برای ایجاد فضای سبز، مورد ارزشیابی قرار گیرد، برای این منظور از معیارهای نزدیکی به مراکز مسکونی، به مراکز آموزشی، فرهنگی، تجاری، بهداشتی، مراکز فرهنگی و تاسیسات و تجهیزات شهری و زمین های بایر استفاده شده است. سپس داده های مکانی گردآوری شده مربوط به هر معیار به فرمت قابل تبدیل در GIS برای اعمال مدل و انجام تحلیل های فضایی از طریق تشکیل پایگاه داده ها و ایجاد لایه های اطلاعاتی جدید، تبدیل شدند. نهایتا به منظور الگوسازی هر کدام از معیارها بر اساس ارزش و اهمیت آن ها در مکان یابی فضای سبز، در نرم افزار Expert Choice وزن مناسبی به هریک از لایه های اطلاعاتی داده شده است. نتایج حاصل از تلفیق لایه های وزن دهی شده بر اساس میزان اهمیت هر یک از لایه ها در مکان یابی فضای سبز، زمین های منطقه مورد مطالعه را برای انتخاب مکان مناسب برای ایجاد فضای سبز اولویت بندی کرد، سپس این زمین ها با نقشه کاربری اراضی مقایسه کرده و مشخص شد که زمین های با درجه خیلی خوب و خوب و متوسط در فاصله نزدیکی از مراکز مسکونی، فرهنگی، آموزشی که بیشتر مالیکت دولتی داشتند، واقع شده اند. و زمین های با درجه تناسب ضعیف و خیلی ضعیف در فاصله دورتری از کاربری های سازگار قرار گرفته اند و بیشتر در نزدیکی با مراکز صنعتی، اداری، بهداشتی، تجاری که مالکیت اغلب آن ها، خصوصی است، واقع شده اند؛ لذا برای ایجاد فضای سبز پیشنهاد نشدند.