اندیشه نوین دینی
سال:1392 | دوره:9 | شماره:33 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:قرآن کریم دارای سطوح مختلفی است؛ گاهی قرآن را به عنوان یک «کل منسجم» در نظر می گیریم، گاهی آن را در حد یک سوره تقلیل می دهیم، زمانی یک آیه را در نظر داریم و در نهایت ممکن است به یک واژه از قرآن بسنده کنیم. هر یک از این چهار سطح ویژگی ها و ارکان خاصی دارد. چنان که روش تفسیر آیه به آیه شامل آیات قرآن می شود، این روش می تواند به عنوان منطق صوری فهم معنای واژه های قرآنی نیز به کار رود. مقاله حاضر در نظر دارد با طرح منطق صوری واژه های قرآنی، آن را به عنوان روش شناسی کشف معنای مفردات آیات به کار برد. چکیده عربی:القرآن الکریم ذو مستویات مختلفة؛ فتارة ننظر إلی القرآن کوحدة بنائیة منسجمة، و تارة أخری ننظر إلیه فی حد سورة واحدة. و فی وقت آخر نأخذ بنظر الاعتبار آیة واحدة فقط، أو ربما نکتفی أحیانا بکلمة واحدة من القرآن الکریم. و کل واحد من هذه المستویات الأربعة له خصائصه و أرکانه. و مثلما ان منهج تفسیر آیة بآیة یشمل آیات القرآن، فان هذا المنهج یمکن أن یستخدم أیضا باعتباره منطقا صوریا لفهم معانی الفاظ القرآن. ترمی هذه المقالة من خلال طرح المنطق الصوری لألفاظ القرآن الکریم، الی اتخاذه کمنهج لکشف معانی المفردات القرآنیة.

چکیده فارسی:در باب مدلول معجزه، دیدگاه های متفاوتی مطرح است؛ از این میان، وجود خدا و درستی تعالیم پیامبران نزد متالهان مسیحی و صدق ادعای پیامبر میان متکلمان مسلمان به عنوان مدلول های اصلی معجزه شناخته شده است. قاضی عبدالجبار معتزلی هر چند به مانند بیشتر اندیشمندان مسلمان، صدق ادعای پیامبر را مدلول اصلی معجزه می داند، اما دلالت معجزه بر وجود خدا را نیز می پذیرد که بر این اساس می توان وی را نخستین متکلم مسلمان دانست که برهان معجزه بر وجود خدا را ارائه نموده است. رویکرد عبدالجبار در بحث دلالت معجزه بر صدق ادعای پیامبر و وجود خدا، شباهت های زیادی با دیدگاه های سویین برن در این باره دارد؛ با این تفاوت که سویین برن معجزه را دال بر صدق تعالیم پیامبر نیز می داند، اما عبدالجبار چنین دلالتی را تبعی می داند. همسانی و بعضا برتری دیدگاه عبدالجبار نسبت به سویین برن ما را به پشتوانه عظیم، غنی و همچنان ناشناخته کلام اسلامی رهنمون می سازد. چکیده عربی:هناک آراء شتی مطروحة حول مدلول المعجزة؛ و هناک من بینها رأی یقول إن وجود الله و صحة تعالیم الأنبیاء عند المتألهین المسیحیین و صدق ادعاء الأنبیاء بین المتکلمین المسلمین هی المدلولات الأساسیة للمعجزة. و یذهب عبدالجبار المعتزلی، مثلما هو الحال بالنسبة إلی معظم المفکرین المسلمین، إلی أن المدلول الأساسی للمعجزة هو اثبات صدق ادعاء النبی، إلا انه یقر أیضا بدلالة المعجزة علی اثبات وجود الله. و علی اساس ذلک یمکن اعتباره أول متکلم مسلم طرح برهان المعجزة للدلالة علی وجود الله. والمنهج الذی اتبعه عبدالجبار المعتزلی فی بحثه لدلالة المعجزة علی صدق ادعاء النبی و علی اثبات وجود الله یشبه الی حد بعید آراء سویین برن فی هذا المجال، مع فارق أن سویین برن یعتبر المعجزة دلالة علی صدق تعالیم الأنبیاء أیضا، فی حین أن عبدالجبار یعتبر مثل هذه الدلالة تبعیة للاولی. إن ماتتصف به آراء عبدالجبار من مضاهاة أو تفوق أحیانا علی آراء سویین برن، یکشف لنا عن الثراء الهائل و المجهول للکلام الاسلامی.

چکیده فارسی:روایت مشهور «لاتسبوا الدهر فان الله هو الدهر» که با تفاوت هایی در متن و اختلاف هایی در سند به پیامبر اکرم (ص) نسبت داده شده، مورد تاویل های گوناگون اندیشمندان مسلمان، اعم از متکلمان، حکیمان و عارفان قرار گرفته است. دیدگاه های مطرح درباه این روایت را می توان در سه دسته کلامی، حکمی و عرفانی دسته بندی نمود. دیدگاه کلامی در توضیح این روایت، آن را نوعی بیان مجازی دانسته و با در تقدیر گرفتن الفاظی، آن را بدین گونه معنا می کند که خداوند گرداننده و تدبیرکننده دهر و یا خالق و فاعل حوادثی است که از روی عادت به دهر نسبت داده می شود. عارفان مسلمان «الدهر» را از اسمای خدا دانسته اند و رابطه آن را با الازل، الابد، السرمد و المانع تبیین نموده و نقش آن را در تعین بخشیدن به موجودات و حوادث عالم توضیح داده اند. اما ملاصدرا برای یافتن دیدگاهی جامع تر تلاش نموده است بر اساس باور به ذومراتب بودن فهم ما از متون دینی، به جمع دو نوع تاویل کلامی و عرفانی بپردازد. همچنین برخی اندیشمندان این روایت را در رد باور دهریه و عده ای آن را تایید بخشی از عقاید آنان دانسته اند. این مقاله ضمن اشاره به سند و متن این روایت، به بررسی تاویل های گوناگون آن و تحلیل مبانی و نتایج آن ها می پردازد. چکیده عربی:الحدیث المشهور «لاتسبوا الدهر فان الله هو الدهر» الذی ینسب الی رسول الله (ص) مع اختلاف فی المتن و فی السند، طرحت بشأنه تأویلات کثیرة من قبل العلماء المسلمین؛ بما فی ذلک الحکماء، و المتکلمین و العرفاء. و یمکن تقسیم الآراء التی طرحت حول هذا الحدیث إلی ثلاث طوائف: کلامیة، و حکمیة، و عرفانیة. الآراء الکلامیة التی طرحت فی توضیح هذا الحدیث اعتبرته نوعا من البیان المجازی، و حاولت من خلال تقدیر ألفاظ أن تفسر معناه بأن الله هو مدبر الدهر أو هو خالق الحواث التی تنسب إلی الدهر من باب العادة. و اما العرفاء المسلمون فقالوا إن الدهر من اسماء الله و بینوا علاقة هذه التسمیة بالأزل و الأبد، و السرمد، و المانع، و شرحوا دوره فی اضفاء العینیة علی الموجودات و الحوادث فی العالم. و قد حاول صدرالدین الشیرازی المعروف باسم الملاصدرا وضع رؤیة أشمل علی اساس الاعتقاد بأن فهمنا للنصوص الدینیة ذومراتب، و ذلک عن طریق التوفیق بین نوعین من التأویل الکلامی و العرفانی. و قال قسم من المفکرین إن هذا الحدیث جاء لرد معتقدات الدهریة فی حین قال آخرون إنه یؤید قسما من معتقداتهم. تحاول هذه المقالة من خلال الاشارة إلی متن هذا الحدیث و سنده، بحث التأویلات المختلفة التی طرحت بشأنه، و تحلیل أسسها و معطیاتها.

چکیده فارسی:«هدایت» و «ضلالت» از سوی خدا از جمله مباحث توحید افعالی است. هدایت منسوب به خداوند چند گونه است که از جمله آن ها هدایت تکوینی است که شامل همه موجودات می شود و هدایت تشریعی که ضد ندارد (اضلال)؛ زیرا هیچ گاه خداوند حکیم با وضع قوانین، موجبات گمراهی بندگان را فراهم نمی کند.در مقابل هدایت تکوینی خدا، اضلال تکوینی است، که به معنای اضلال کیفری محقق می شود، نه ابتدایی و بدوی.شبهه چرایی اضلال از سوی خدا، پاسخ هایی را می طلبد که در آن ها از زاویه های مختلف، حقیقت اضلال تبیین شده است: فعل ازاغه همان اضلال است، سقوط از آسمان توحید به دلیل شرک، به خود وانهاده شدن به دلیل طغیان، شرح صدر در کفر به دلیل ارتداد، طبع و مهر بر قلب به دلیل نقض میثاق و قتل انبیا، عدم تلاش انسان برای رشد معنوی و پرهیز از اعتصام به خدا، همگی عبارت اخرای اضلال از جانب خداست که به شکل های مختلف و دلایل گوناگون شرح داده شده است. چکیده عربی:الهدایة أو الاضلال من قبل الله، من المباحث التی تدخل فی اطار التوحید الأفعالی. و الهدایة التی تنسب الی الله تقسم الی عدة أنواع، منها الهدایة التکوینیة و هی تشمل جمیع الموجودات، و الهدایة التشریعیة التی هی علی الضد من الإضلال؛ و ذلک لأن الله الحکیم تبارک و تعالی لایشرع الأحکام التی تؤدی إلی ضلال العباد.و فی مقابل الهدایة التکوینیة، هناک الإضلال التکوینی، الذی یتحقق بمعنی الإضلال الجزائی، و لیس الذی یأتی ابتداء.إن شبهة الاضلال الإلهی تثیر تساؤلا یتطلب الإجابة. و هذه الإجابة تسلط الضوء علی مختلف الزوایا لکی تبین حقیقة الإضلال: إن فعل الإزاغة هو الاضلال، و السقوط من سماء التوحید بسبب الشرک، و من یکله الله الی نفسه بسبب الطغیان، و شرح الصدر علی الکفر بسبب الردة، و الطبع و الختم علی القلب بسبب نقض المیثاق و قتل الأنبیاء، و عدم السعی نحو الکمال المعنوی و الامتناع عن الاعتصام بحبل الله، کلها تعبیر آخر عن الإضلال من الله، و قد شرحت بصور مختلفة و أدلة شتی.

چکیده فارسی:بدون شک در جهان پیرامون ما همواره شر و فساد و ناگواری های متعددی از قبیل جهل، فقر و ناتوانی و حوادثی همچون زلزله و سیل به چشم می خورد که هیچ گونه تردیدی در هستی و وجود آن ها نمی توان داشت. چرایی و چگونگی راهیابی این گونه شرور در نظام آفرینش، از جمله پرسش هایی است که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول داشته؛ به گونه ای که پاسخ به آن از دغدغه های اساسی ادیان و مکاتب مختلف فلسفی به شمار می رود. در عرفان نظری، سابقه بحث از مساله شر به محیی الدین ابن عربی در قرن هفتم برمی گردد. اصلی ترین پرسشی که در این تحقیق مطرح است اینکه، آیا شر در مکتب ابن عربی امری وجودی است یا عدمی؟ در صورت نخست، چگونه با خیر محض بودن مبدا هستی سازگار است و خاستگاه آن چیست؟ ابن عربی از حیث وحدت شخصی وجود و نظام احسن، شر را به طور مطلق در نظام هستی به مفاد سلب بسیط تحصیلی منتفی دانسته است؛ ولی از حیث تعینات، امور عدمی را شر بالذات دانسته و در امور وجودی نوعی شر نسبی را در نظام تکوین و نوعی شرور ذاتی سلوکی را در نظام تشریع پذیرفته است. چکیده عربی:العالم المحیط بنا ملیء علی الدوام بالشر و الفساد و المساوئ الکثیرة کالجهل، و الفقر، و العجز، و الحوادث کالزلازل و السیول، مما لایمکن الشک فی وجوده. و من الطبیعی أن سبب و کیفیة وجود امثال هذه الشرور فی نظام الخلقة فهو من التساؤلات التی کانت تراود اذهان بنی الانسان منذ القدم، الی حد أن الإجابة عنها تدخل فی عداد الهواجس الأساسیة للأدیان و المذاهب الفلسفیة المختلفة. فعلی صعید العرفان النظری یعود بحث قضیة الشر إلی محی الدین بن عربی فی القرن السابع للهجرة. و السؤال الأساسی الذی یرمی إلی هذا البحث للحصول علی إجابة عنه هو هل الشر فی مدرسة ابن عربی امر وجودی أم عدمی؟ و اذا کان امرا وجودیا فکیف ینسجم ذلک مع الخیر المحض لمبدأ الوجود، و من أین یأتی و ما هو منطلقه؟ یری ابن عربی انطلاقا من الوحدة الشخصیة للوجود و النظام الأحسن، أن الشر بشکل مطلق فی نظام الوجود منتف بمفاد السلب البسیط التحصیلی؛ ولکن من حیث التعینات یعتبر الامور العدمیة شرا بالذات. و فی الامور الوجودیة یری وجود نوع من الشر النسبی فی نظام التکوین و نوعا من الشرور الذاتیة السلوکیة فی نظام التشریع.

چکیده فارسی:سید حیدر آملی دیدگاه خود در باب معرفت شناسی را بر وجودشناسی تثلیثی قرار داده و با طرح مباحث تثلیث در معرفت شناسی، به یک نوآوری در این باره دست زده است.از مهم ترین نکاتی که علامه سید حیدر در معرفت شناسی بر آن تکیه کرده اینکه، ایشان همواره معرفت را یک حقیقت واحد می داند که دارای سه مرتبه اصلی است که این مراتب نیز به صورت تشکیک است. وی از این نکات کمک می گیرد تا نزاع ظاهری فهم های متفاوت در حوزه عرفان، از جمله نزاع بین صوفی و شیعه را برطرف نماید.علامه سید حیدر تثلیث هایی را در باب معرفت شناسی با عناوین خاصی چون «شریعت، طریقت و حقیقت»، «رسالت، نبوت و ولایت»، «اسلام، ایمان و ایقان» و «وحی، الهام و کشف» مطرح می کند و با بسط کلام و دقت کافی و اندیشه ناب، درباره آن به سخن می پردازد. بدیهی است تثلیث در باب معرفت، مبتنی بر تثلیث در وجودشناسی اوست. در این نوشتار به تحلیل و بررسی نگاه تثلیث گونه او در باب معرفت شناسی پرداخته و به کلید حل تفاوت در فهم ها و معرفت ها اشاره خواهیم کرد. چکیده عربی:طرح السید حیدر الآملی رؤیته فی نظریة المعرفة علی معرفة الوجود التثلیثیة. و طرح فی هذا المجال رؤیة مبتکرة من خلال تناوله لمباحث التثلیث فی المعرفة.إن أهم القضایا التی استند إلیها العلامة السید حیدر الآملی فی نظریة المعرفة، انه علی الدوام یعتبر المعرفة حقیقة واحدة ذات ثلاثة مراتب اساسیة، و هذه المراتب أیضا ذات صور تشکیکیة. و هو یحاول أن یستعین بهذه القضایا لکی یزیل بواسطتها النزاع الظاهری للأفهام المتفاوتة فی مجال العرفان، و منها النزاع بین الصوفیة و الشیعة.یطرح السید حیدر الحلی تثلیثات فی مجال نظریة المعرفة تحت عناوین خاصة مثل «الشریعة، و الطریقة، و الحقیقة»، و «الرسالة، و النبوة، و الولایة»، و «الاسلام، و الایمان، و الایقان»، و «الوحی، و الالهام، و الکشف» و حاول التحدث حولها من خلال بسط الکلام و الدقة الکافیة، و الفکر الأصیل. و من البدیهی ان هذا التثلیث فی باب المعرفة یقوم علی التثلیث فی نظرته الی الوجود. یتناول هذا المقال دراسة و تحلیل نظرته التثلیثیة فی المعرفة، مع الاشارة إلی مفتاح حل التفاوت فی أنواع الأفهام و المعرفة.

چکیده فارسی:معاد جسمانی یکی از اعتقادات و آموزه های دین اسلام است که همه مسلمانان باید به آن ایمان داشته باشند؛ حال آیا می توان آن را با دلیل عقلی اثبات نمود؟ ابن سینا به ناتوانی عقل در ارائه دلیل بر اثبات آن اعتراف کرده و بر این عقیده است که چون صادق مصدق گفته است، باید بدان ایمان آورد. ملاصدرا بر اساس مبانی فلسفی خود مانند اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری بر آن شده است که این آموزه را با دلیل عقلی مبرهن سازد و چنین نتیجه می گیرد که بدن محشور (اخروی) همان بدن دنیوی است؛ به این ترتیب به اثبات معاد جسمانی می پردازد. حال بحث در این است که آیا بدن اخروی در نظریه معاد جسمانی صدرا همان بدنی است که آیات قرآن از آن سخن می گوید و در واقع با آن سازگاری دارد یا خیر؟ در این مقاله پاسخ این مساله را دنبال کرده و بیان خواهیم کرد که بدن اخروی ای که ملاصدرا آن را مبرهن نموده، با آنچه در آیات قرآن آمده است، ناسازگار نیست و توهم عدم سازگاری این دو ناشی از فهم ظاهر آیات و حمل آن ها بر عنصری بودن بدن اخروی است؛ در حالی که آنچه در آیات قرآت مسلم است، عینیت بدن دنیوی و اخروی و جسمانی بودن آن است، نه عنصری بودن آن. چکیده عربی:المعاد الجسمانی من اعتقادات الدین الاسلامی و تعالیمه التی ینبغی أن یؤمن بها کل مسلم. ولکن هل یمکن اثبات ذلک بدلیل عقلی؟ اعترف ابن سینا بعجز العقل عن اقامة الدلیل الذی یثبت ذلک، و قال انه یجب الایمان بذلک لأنه قال به الصادق المصدق. بینما قال صدرالدین الشیرازی (المعروف باسم الملاصدرا) استنادا إلی مبادئه الفلسفیة مثل أصالة الوجود، و تشکیک الوجود، و الحرکة الجوهریة، بامکانیة اثبات هذه العقیدة بالدلیل العقلی، و یستنتج من ذلک ان البدن الذی یحشر فی الآخرة هو هذا البدن الدنیوی، و بهذا یأتی علی اثبات المعاد الجسمانی. ولکن السؤال الذی یثار هنا هو هل البدن الاخروی فی نظریة المعاد الجسمانی للملاصدرا هو ذات البدن الذی تحدثت عنه آیات القرآن الکریم؟ و فی الواقع هل ینسجم و یتطابق معها أم لا؟ یتکفل هذا البحث بالإجابة عن هذا التساؤل، و یبین أن البدن الاخروی الذی برهن علیه الملاصدرا لایتعارض مع ماجاء فی آیات القرآن الکریم. و اما الوهم الذی یوحی بعدم انسجامه معها فهو ناتج عن فهم ظاهر الآیات و حملها علی کون البدن الاخروی عنصرا؛ فی حین ان ما هو مسلم به فی آیات القرآن هو ان البدن الاخروی و البدن الدنیوی جسما و لیس عنصرا.

چکیده فارسی:تفکر کلامی شیعی با ویژگی های متعددی شناخته می شود که سه شاخص عصمت، امامت و اجتهاد، از مهم ترین آن ها به شمار می آید. این هر سه عنصر اعتقادی در فلسفه فارابی از جایگاه خاصی برخوردارند و بنیان های نظام فلسفی او، به ویژه فلسفه سیاسی وی را تشکیل می دهند. نظریه نبوت وی نیز هم از ناحیه علم و نظر و هم از ناحیه عمل، متضمن عصمت حداکثری است. امامت و اجتهاد نیز در فلسفه سیاسی وی به صراحت مورد تاکید قرار گرفته است. او نه تنها به اجتهاد پویا پرداخته، بلکه قائل به نقش حکومتی و ریاستی مجتهد واجد شرایط است. چکیده عربی:یعرف الفکر الکلامی الشیعی بخصائص متعددة؛ أبرزها ثلاثة و هی العصمة و الامامة و الاجتهاد. و هذه العناصر الاعتقادیة الثلاثة ذات مکانة ممیزة فی فلسفة الفارابی و تکون اسس نظامه الفلسفی و خاصة فلسفته السیاسیة. و نظریته فی النبوة سواء من حیث الجانب العلمی و النظری أم من حیث الجانب العملی تتضمن الحد الأعلی من العصمة. و اما بالنسبة الی الامامة و الاجتهاد فهما موضع تأکید صریح فی فلسفته السیاسیة. فهو قد تناول و بحث الاجتهاد الحیوی، و لیس هذا فحسب، و انما اکد أیضا علی الدور الحکومی و الرئاسی للمجتهد الجامع للشرائط.

چکیده فارسی:یکی از مباحثی که از قدیم ذیل بحث تفویض امور دین به پیامبر و اهل بیت (ع) مطرح بوده و امروزه برخی روشنفکران ذیل بحث خاتمیت مطرح می کنند، بحث ولایت تشریعی ائمه اطهار (ع) می باشد. سوالی که در اینجا مطرح است اینکه، آیا بعد از پیامبر اکرم (ص)، ائمه اطهار (ع) دارای حق تشریع و جعل احکام نو در حوزه دین هستند؟ حجیت کلام ائمه در امور دین چگونه با خاتمیت سازگار خواهد بود؟در این نوشتار با استفاده از آیات قرآن و روایات معصومین (ع) به این نتیجه رسیده ایم که جعل حکم در حوزه دین فقط مختص خداست و هیچ کس از چنین حقی برخوردار نیست و تمام آنچه ائمه اطهار (ع) بیان می نمودند، با واسطه پیامبر اکرم (ص) از خدای متعال دریافت شده بود و فقط در حوزه مسائل حکومتی و مدیریت جامعه و نیز در منصب قضاوت و داوری می توانستند بدون ارتباط با وحی، قانونی وضع نموده و یا حکمی صادر کنند. چکیده عربی:من الامور التی کانت مطروحة منذ القدم تحت عنوان تفویض امور الدین الی النبی و اهل البیت (ع)، و یطرحها بعض الباحثین الیوم تحت بحث الخاتمیة هو بحث الولایة التشریعیة للائمة الاطهار (ع). و السؤال الذی یبادر الی الاذهان هنا هو من بعد رحیل النبی (ص) هل یحق للائمة الأطهار (ع) التشریع و سن احکام جدیدة فی المجال الدینی؟ و کیف یمکن التوفیق بین حجیة کلام الائمة فی امور الدین، و بین خاتمیة رسالة النبی؟فی هذه المقالة وصلنا إلی التنقیب و البحث فی آیات القرآن الکریم و الروایات الواردة عن المعصومین وصلنا إلی نتیجة مفادها ان تشریع الاحکام الدینیة أمر یختص به الله وحده، و لیس لأحد سواه مثل هذا الحق أبدا، و ان کل ما صرح به الأئمة الاطهار (ع) کان قد تلقاه النبی (ع) من الله تبارک و تعالی، و لم یکن لهم الحق فی وضع قانون أو اصدار حکم - من دون الاتصال بالوحی - الا فی مجال الشؤون الحکومیة و إدارة المجتمع، و فی منصب الحکم و القضاء.

چکیده فارسی:پرسش از وجود خدا در حقیقت پرسش از آغاز و انجام هستی است که جایگاه خاص و ممتازی را در فلسفه به خود اختصاص داده است. این امر را می توان در تلاش گسترده فیلسوفان در سازماندهی نظام فلسفی شان با توجه به وجود خدا مشاهده کرد. با ترسیم جایگاه بحث خدا در فلسفه دکارت و صدرالمتالهین، بین آنها وجوه تشابه و افتراق دیده می شود. این مقاله ضمن تبیین جایگاه الهیات در فلسفه دکارت، به تبیین، تطبیق و تقریب اندیشه این دو فیلسوف هم عصر غرب و اسلام پیرامون اثبات خدا می پردازد.التفات به جایگاه هستی شناسانه و معرفت شناسانه بحث خدا در فلسفه ملاصدرا و دکارت، نکته مهمی است. البته بحث خدا در فلسفه دکارت بیشتر از دیدگاه معرفت شناسی مطرح است تا از دیدگاه وجود شناسی، و تقدم معرفت شناسانه خدا موضوعی است که آن را به صراحت در فلسفه دکارت و به تلویح در اندیشه ملاصدرا می توان یافت. به همین منظور ابتدا به بحث خدا از لحاظ معرفت شناسی و اهمیت اثبات وجود خدا در فلسفه دکارت و سپس با رویکردی هستی شناسانه، به مقایسه برهان وجودی دکارت و برهان صدیقین پرداخته می شود. چکیده عربی:إن السؤال عن وجود الله یعنی فی حقیقة الامر السؤال عن بدایة الوجود و نهایته. و هو مایحظی بمکانة علیا و متمیزة فی الفلسفة. و هذا مایمکن مشاهدته فی جهود الفلاسفة لتنظیم رؤاهم و طروحاتهم الفلسفیة فی ضوء القول بوجود الله. و عند اعطاء صورة عن بحث الله فی فلسفة دیکارت و فلسفة صدرالمتألهین، یلاحظ وجود أوجه شبه و اختلاف بینهما. تحاول هذه المقالة من خلال تبیین مکانة الالهیات فی فلسفة دیکارت، توضیح افکار هذین الفیلسوفین اللذین عاشا فی عصر واحد فی العالم الغربی و الاسلام، و المقارنة بینهما و تقریبها الی بعضها.إن الالتفات إلی المکانة الوجودیة و المعرفیة لبحث وجود الله فی فلسفة صدرالدین الشیرازی (المعروف باسم الملاصدرا) و دیکارت، قضیة لها أهمیتها. و لابد من الاشارة إلی ان بحث وجود الله فی فلسفة دیکارت یطرح علی الأغلب من زاویة معرفیة اکثر منه من زاویة وجودیة. و تقدم الرؤیة المعرفیة لله موضوع یمکن ملاحظته فی فلسفة دیکارت تصریحا و فی أفکار الملاصدرا تلویحا. و لأجل ذلک جئنا ابتداء علی طرح بحث وجود الله من الجانب المعرفی، و أهمیة اثبات وجود الله فی فلسفة دیکارت، ثم بعد ذلک تناولنا باتجاه معرفی، المقارنة بین البرهان الوجوی لدیکارت و برهان الصدیقین.