دانش سیاسی
سال:1387 | دوره:4 | شماره:2 (پیاپی 8) |تعداد مقالات:7

موضوع عدالت از دیرباز مورد توجه جوامع و اندیشمندان مختلف مکاتب بشری و الهی بوده است. در اسلام مباحث مربوط به عدالت در بین متکلمان از فرق مختلف از بحث عدالت الهی آغاز شد و به تدریج دامنه آن گسترش پیدا کرد و به مباحث عدالت اجتماعی و سیاسی رسید. این مقاله ضمن بررسی ابعاد مختلف عدلت اجتماعی و سیاسی در اسلام سعی دارد این مفهوم را در سه رویکرد فقهی، فلسفی و جامعه شناختی در بین اندیشمندان مسلمان معاصر دنبال کند. در این رابطه دیدگاه سه تن از متفکران که در آثار خود به این مفهوم توجه داشته اند، حایز اهمیت است. به همین منظور، آرای علامه میرزا حسین نایینی از منظر فقهی، آیت اله مرتضی مطهری از منظر فلسفی و دکتر علی شریعتی از منظر جامعه شناختی بررسی خواهد شد. آنچه در این بررسی درخور توجه می نماید، تلاش برای یافتن محورهایی در بحث عدالت است که امکان بررسی تطبیقی آن را به خواننده بدهد. برای این منظور مبادی فلسفی، اجتماعی و جامعه شناختی عدالت مورد تاکید قرار گرفته و چهره های مختلف عدالت (عدالت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فلسفی) به تناسب شناسایی و معرفی شده اند.

 هدف از انجام این تحقیق، مطالعه نقش رسانه ها در اثر گذاری بر افکار عمومی توسط بازنمایی برخی از رخداد هاست. مورد مطالعه این تحقیق، میزان تاثیرگذاری رسانه های خبری در شکل دهی افکار عمومی امریکایی ها و ایرانی ها نسبت به یکدیگر است. از طریق مطالعه افکار عمومی بخش کوچکی از ایرانی ها و امریکایی ها، می توان تا حدودی به نحوه نگرش انان نسبت به یکدیگر و میزان تاثیرپذیری ان ها از رسانه های جمعی در شکل گیری این افکار پی برد. لذا تحقیق حاضر کوشیده است تا با مطالعه کیفی و موردی تعدادی از ایرانی ها و امریکایی ها که بیشتر انان تحصیل کرده نیز بودند، به لایه های نگرشی انان پی ببرد و با استفاده از «نظریه بازنمایی»، نقش رسانه های جمعی در شکل دهی افکار عمومی را بسنجد. منظور از بازنمایی این است که یک رسانه هیچ گاه ابزاری خنثی و یک میانجی بی طرف در ارائه تصویر به حساب نمی اید؛ زیرا رسانه، متکی به زبان و معناست و زبان و معنا نیز در چارچوب گفتمان همواره متکی به قدرت است. لذا بازنمایی حوادث توسط رسانه ها - سوای بحث اخلاقی و غیراخلاقی بودن ان- دارای سو گیری ایدئولوژیک است و در راستای تضعیف یا تثبیت قدرت و گفتمان ویژه ای گام برمی دارد. یافته های حاصل از این تحقیق نشان می دهد که امریکایی ها بیشتر از ایرانی ها تحت تاثیر رسانه هایشان قرار دارند و رسانه های امریکا بازنمایی منفی از ایران و ایرانیان را ارائه می دهند. بر این اساس، شکل گیری فضاهای تعامل مستقیم بین این دو حوزه- در ساحت های علمی، پژوهشی، و...- حوزه افکار عمومی امریکایی را به مراتب بیشتر از حوزه افکار عمومی ایرانی متاثر می سازد.

در عرصه علوم اجتماعی، مطالعات علمی به گونه ای با نوعی مادی گرایی پنهان هم معنا تلقی شده است و چنین می انگارند که بررسی های علمی با نوعی ماتریالیسم همراه است. در حالی ظهور و گسترش مکتب فکری پست ماتریالیسم یا فرامادی گرایی نشان می دهد که چنین نیست. در این مقاله، تلاش خواهد شد که بنیادهای فکری و علمی فرامادی گری به ویژه با تاکید بر یافته های علمی رونالد اینگلهارت توضیح داده شود و تاثیر این نگرش بر فهم مقولهسیاست و نیز فرایند جهانی  شدن، و چگونگی تغییر در محیط و مبانی ارزش های حاکم در جوامع فراصنعتی که موجب دگرگونی در بنیاد سیاست و مطالبات سیاسی و نیز رابطه میان دولت و شهروند شده، و یا چگونگی نگرش ها و گرایش های متفاوتی را قبال روند جهانی  شدن متجلی ساخته است، بررسی گردد. در این مقاله ضمن توضیح این تحول و دیدگاه های مختلف در این زمینه ها تاثیر اساسی پست ماتریالیسم بر دانش سیاسی بررسی خواهد شد. به دلیل نظری بودن این مقاله، از روش های کمی در ان استفاده نشده است. اما تلاش شده رابطه میان دو متغیر اصلی، یعنی ظهور پست ماتریالیسم و شقوق مختلف دانش سیاسی بررسی گردد. درنهایت نیز برخی از گرایش ها و ترجیحات مسله ای در جامعهایران و آموزش دانشگاهی دانش سیاسی در ایران مطالعه خواهد شد.

سیاست خارجی از بزرگ ترین ابزارهای تامین یکپارچگی ارضی، امنیتِ سرزمینی، وجهه و اعتبار بین المللی و پیشبرد اهداف و برنامه های ملی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. انچه در سیاست خارجی کارآمد مورد نیاز است، صرفا مجموعه ای از ویژگی ها نیست بلکه به جای ان، به موازنه ای حساس بین واقع گرایی و تحلیل، انعطاف و پابرجایی صلاحیت و میانه روی و سرانجام، تداوم و تغییر معطوف به هدفی ارزشمند، چون حفظ امنیت یک کشور نیاز است.با پیروزی انقلاب اسلامی، چرخشی اشکار در سیاست خارجی ایران رخ داد؛ چه انکه شالوده سیاست ‏خارجی در اسلام، بر قواعد الزام‏اور حقوقی در فقه استوار است و در فقه سیاسی اسلام، اصلی به نام «حفظ دارالاسلام» حاکم است که اصول دیگر در پرتو ان رنگ می‏گیرد. حضرت امام(ره) متاثر از چنین رویکردی، هرچند نقش قوای نظامی و انتظامی در استمرار استقلال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیت کشور در برابر بیگانگان را نفی نمی فرمود، هدف اصلیِ سیاست خارجی ایران از بدو استقرار جمهوری اسلامی را تبلیغ و گسترش اسلام انقلابی در راستای تامین امنیت دارالاسلام می دانست. بنا به برداشت امام(ره)، نه تنها امنیت مردم مسلمان و امنیت کشور و امنیت ‏حکومت جمهوری اسلامی ایران از هم جدا نیست بلکه مرتبط با امنیت و منافع دیگر مسلمانان جهان نیز است. بنا بر این دیدگاه، همانند تفسیر اسلام، مفهوم «امت» جایگزین مفهوم «ملت» می‏گردد و امنیت ایران به امنیت کل جهان اسلام وابسته می‏شود. درنتیجه این رهیافت امنیت مدار، برخلاف دو چشم انداز رئالیستی و ایدئالیستی رایج در حوزه امنیت، حفظ دارالاسلام و اصل «نفی سبیل» مبنای تامین امنیت ملی ایران به عنوان تابعی از امنیت جهان اسلام مورد تاکید بنیان گذار جمهوری اسلامی قرار می گیرد.

سیاست خارجی ایران در مقابل امریکا، از جمله موضوعات مهمی است که در تکمیل سوال از سیاست خارجی امریکا در مقابل ایران، باید به ان پرداخته شود. این در حالی است که در جامعه علمی ما بنا به ضرورت های کاربردی، معمولا سوال دوم مد نظر بوده است. به منظور رفع این اشکال و با توجه به نقش محوری نظریه جیمز روزنا طی سال های اخیر جهت تحلیل و فهم سیاست های خارجی، در این مقاله سیاست خارجی ایران در قبال ایالات متحد امریکا از منظر نظریه پیوستگی جیمز روزنا در طی سال های 1357-1332ش / 1979-1953م. بررسی شده است. سیاست خارجی ایران به دو دوره 1332- 1342 و 1342- 1358 تقسیم می شود و در هر کدام از این دوره ها، گفتمان حاکم بر سیاست خارجی ایران بحث می گردد. سپس، عوامل تاثیرگذار بر سیاست خارجی ایران مشخص می شود که مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر سیاست خارجی ایران، پادشاه و ساختار نظام بین الملل بوده است. اهمیت این تحلیل از انجا ناشی می شود که ما را در درک ریشه های وابستگی سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی و مولفه های خارجی موثر بر ان اگاه می سازد. موضوعی که در مدیریت سیاسی خارجی مستقل فعلی باید پیوسته نسبت به ان حساس و از بازتولید ان جلوگیری کرد.

با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی ضروری است اهداف، ارمان ها و دستاورد های خود را در اینده جستجو کند؛ زیرا پیشرفت و توسعه و نیل به اهداف و ارمان های ان متاثر از توسعه و معرفت بیشتر نسبت به اینده است. ایند ه ای که باید با پژوهش و مطالعه عمیق، جستجوی هدایت شده با مدیریتی کارامد و راهبرد مدون در ان وارد شد. تحقق چنین هدفی مستلزم انطباق بر قواعد و روش های علمی است که منجر به کسب دانشی قابل اعتنا و اطمینان بخش گردد. معرفتی همراه با صراحت، نظم و کنترل علمی، تضمینی بر ایند ه ای نویدبخش و حمایتی بر حضور قدرتمند جمهوری اسلامی در تحولات منطقه ای و بین المللی در مواجهه هوشمندانه با چالش های سیاسی اینده. ازسویی، سند چشم انداز در افق اینده جمهوری اسلامی ترسیم کننده ایند ه ای الهام بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام، تحکیم الگوی مردم سالاری دینی، توسعه کارامد، جامعه اخلاقی، نوگرایی و پویایی فکری و اجتماعی، تاثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقه ای اینده ایران اسلامی 1404ش. است. موانع پیش روی جمهوری اسلامی و ایجاد فضای نامطلوب که با دخالت استعمار و قدرت های سلطه گر در جهان اسلام شکل می گیرد، چالش های پیش روی جمهوری اسلامی را در سه دهه گذشته تشدید کرده است. زمینه ها منجر به تهدیدات داخلی و منطقه ای شده است. لذا در مطالعه اینده جمهوری اسلامی، پیش بینی وضعیت های متحمل منتج به چالش های سیاسی در جهان اسلام و شناسایی عمده ترین چالش های پیش روی جمهوری اسلامی نخستین گام در ترسیم ایند ه ای مطلوب است تا بر اساس تدوین راهبردهای کارامد و مدیریت مؤثر، چالش ها به فرصت تبدیل شود.

سیاست خارجی هر کشور برون داد تعامل دیالکتیک عوامل مادی محیطی و زمینه های فرهنگی، هویتی و تاریخی ان است. در این میان، فرهنگ ملی یکی از مهم ترین عوامل موثر در ساخت هویت ملی، انگاره های ذهنی نخبگان، نقش و منافع ملی و جهت گیری ها و استراتژی های سیاست خارجی است. این مسله به واسطه جداناشدنی سیاست خارجی در حلقه های به هم پیوسته اجتماعی و تاثیر عناصر فرهنگی هویتی در شکل گیری و تحول سیاست خارجی به وجود امده است. بر این اساس، با توجه به اهمیت تبارشناسی عناصر هویتی و فرهنگی در درک سیاست خارجی یک کشور، نویسنده در مقاله حاضر به بررسی ریشه های فرهنگی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخته و تاثیر شاخص های موثر در هر لایه فرهنگی ایران بر سیاست خارجی را با رویکردی نظری عملیاتی ارزیابی کرده است. به نظر می رسد علی رغم تکثر گفتمان های هویتی ایران، با شناسایی عناصر گفتمان هویت ایرانی، اسلامی، مدرن و انقلاب اسلامی، امکان توضیح و تبیین سیاست خارجی و حتی فهم رفتار احتمالی ایران وجود دارد.