مرتع
سال:1394 | دوره:9 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

این مطالعه به منظور بررسی توان بوم شناختی تولید و تعیین مناسب ترین فواصل زمانی برداشت صمغ کتیرا در گون سفید بر اساس ویژگی های خاک در منطقه تیران و کرون (غرب اصفهان) انجام شد. تمام منطقه مطالعاتی دارای توپوگرافی یکسان و دارای 3 تیپ گیاهی Scariolia orientalis-Astragalus gossypinus،Hordeum fragile-Astragalus gossypinus  و Cousinia bachtiarica-Astragalus gossypinus است. بدین ترتیب در هر تیپ گیاهی چهار ترانسکت200 متری با فاصله 100 متر از همدیگر و اریب نسبت به شیب عمومی و جانبی منطقه قرار داده شد. صمغ گون های موجود در امتداد ترانسکت ها بهره برداری و مقدار صمغ هر پایه گون با توجه به سن تقریبی و مرتبه برداشت (سال) ثبت گردید. همچنین از ابتدا و انتهای هر ترانسکت از دو عمق مختلف خاک، نمونه گیری انجام و مهم ترین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری شد. سپس مقدار صمغ تولیدی پایه های گون با استفاده از نرم افزار StatPlus (2009) و اطلاعات مربوط به خاک سه تیپ گیاهی نیز با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج بررسی صمغ نشان داد که پتانسیل تولید صمغ در پایه های گون در تیپ گیاهی  Sc. or- As. go بیش از دو تیپ دیگر است. این پایه ها پس از دو سال استراحت می توانند مورد بهره برداری قرار گیرند که عامل های عمق، ماده آلی، هدایت الکتریکی و پتاسیم خاک در این تیپ بالاترین مقادیر را داشت. اما پایه های موجود در تیپ گیاهی Ho. fr- As. go و Co.ba- As.go برای تولید صمغ و بازسازی گیاه به سه سال زمان لازم دارند، به همین ترتیب میزان آهک و گچ در این دو تیپ گیاهی بالاترین مقادیر را نشان داد.

این پژوهش با هدف ارزیابی توانایی روش رگرسیون لوجستیک در مشخص کردن شرایط محیطی موثر در حضور گونه های گیاهی و شناسایی مناطق مناسب برای استقرار این گونه ها انجام شد. بعد از مشخص کردن واحدهای همگن بوم شناختی در هر رویشگاه، با استفاده از نقشه های شیب، جهت، ارتفاع و زمین شناسی با مقیاس 1:25000، نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک از طریق پلات گذاری در امتداد 4 ترانسکت 200 و1000 متری به صورت عمود بر هم انجام شد. سطح پلات ها با توجه به نوع گونه های موجود، به روش سطح حداقل بین 2 تا 25 متر مربع و تعداد آن ها با توجه به تغییرات پوشش گیاهی و روش آماری 60 پلات تعیین شد. برای نمونه برداری از خاک نیز در هر رویشگاه، هشت پروفیل حفر و از دو عمق 30-0 و 80-30 سانتی متری نمونه گرفته شد. نقشه های پیش بینی رویشگاه گونه های گیاهی با استفاده از مدل های پیش بینی حاصل و عوامل موجود در آن ها تهیه شد. بعد از تعیین آستانه بهینه حضور، میزان تطابق نقشه های طبقه بندی شده با نقشه های واقعی پوشش، با استفاده از ضریب کاپا و آماره واقعی عملکرد اندازه گیری شد. بر اساس مدل های حاصل، نوع سازند زمین شناسی، درصد سنگریزه، بافت خاک، اسیدیته و آهک بیشترین نقش را در پراکنش جوامع گیاهی مورد مطالعه دارند. بر اساس نتایج حاصل، میزان تطابق نقشه های پیش بینی حاصل از مدل ها با نقشه واقعی برای رویشگاه Amygdalus scoparia، عالی؛ برای رویشگاه های Scariola orientalis-Stipa barbata وPteropyrum olivieri-Stipa barbata ، خوب و برای رویشگاهArtemisia aucheri-Astragalus glaucacanthus ، متوسط ارزیابی شد. بر اساس این نتایچ، روش گرسیون لوجستیک برای رویشگاه گونه Amygdalus scoparia که دارای شرایط رویشگاهی منحصر به فردی است، مدل پیش بینی با دقت بالاتری را ارائه داد. برای سایر رویشگاه های مورد بررسی، به دلیل دامنه بوم شناختی گسترده آنها، دقت مدل های پیش بینی به دست آمده پایین تر بود.

برای مدیریت مناسب مراتع، آگاهی از ترکیبات شیمیایی گونه های مرتعی که متاثر از عوامل مختلف است، ضروری می باشد. هدف این تحقیق بررسی اثر نوع گونه و مراحل مختلف فنولوژی بر روی مقادیر ترکیبات شیمیایی پنج گونه مرتعی بود. گونه ها شامل سه گونه گندمی (Poa alpine،Dactylis glomerata  و (Bromus persicus و گونه بوته ای (Onobrychis cornota) و گونه فورب (Thymus vulgari) می باشند. نمونه ها از مراتع ییلاقی رامیان جمع آوری، سپس خشک و در مرحله بعد آسیاب و در آزمایشگاه تجزیه شد. نتایج نشان داد که پروتئین خام، دیواره سلولی منهای همی سلولز، انرژی متابولیسمی و هضم پذیری ماده خشک در مراحل مختلف فنولوژی دارای اختلاف معنی داری بوده و همچنین این ترکیبات در گونه های مختلف دارای اختلاف معنی دار بودند. برای همه گونه با رشد و رسیدن به مرحله بذردهی مقدار پروتئین خام، انرژی متابولیسمی و هضم پذیری ماده خشک کاهش و مقدار دیواره سلولی منهای همی سلولز، افزایش یافت. در بین گونه ها، Onobrychis cornota دارای حداکثر مقدار پروتئین خام (24.3)، انرژی متابولیسمی (10.1) و هضم پذیری ماده خشک (69.0) و گونه Dactylis glomerata دارای حداقل پروتئین خام (13.2)، انرژی متابولیسمی (9.4) و هضم پذیری ماده خشک (62.4) بود.

با توجه به اهمیت مراتع در حفظ اکوسیستم طبیعی، بررسی عوامل موثر در حفظ و توسعه مراتع در راستای دستیابی به اهداف توسعه پایدار بسیار حائز اهمیت می باشد. چراکه کمبود سطح ذخایر و منابع طبیعی برای بهره برداری، زمینه افزایش و تشدید درگیری و کاهش مشارکت در بین بهره برداران را فراهم آورده و زمینه ساز تخریب عرصه های طبیعی می گردد. از طرفی در دهه اخیر، ابعاد اجتماعی- انسانی در تصدی گری منابع طبیعی به ویژه چگونگی ساختار شبکه های اجتماعی در دستیابی به مدیریت مشارکتی موفق مورد تاکید بوده است. در این مطالعه با هدف شناخت چالش ها و موانع برنامه ریزی و اجرای مدیریت مشارکتی موفق مراتع، به تحلیل شبکه های اعتماد و مشارکت در بین ذینفعان روستای تاکر واقع در شهرستان نور، استان مازندران پرداخته شد. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیل شبکه در محیط نرم افزار UCINET سه شاخص مهم میزان تراکم، مرکزیت کل شبکه و میزان دوسویگی در سطح کلان و شاخص مرکز- پیرامون در سطح میانی شبکه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ضمن تعیین کنشگران مرکزی و حاشیه ای، نشان از آن داشت که شبکه ذینفعان بر اساس پیوندهای اعتماد و مشارکت به ترتیب از میزان متوسط تا زیاد پایداری و از میزان متوسط تا ضعیف انسجام برخوردار بودند. لذا می توان بیان نمود با به کارگیری روش تحلیل شبکه اجتماعی به عنوان رویکردی نوین، می توان مدیریت مشارکتی مرتع را ساماندهی نمود و سامانه اطلاعاتی مدیریت مشارکتی مراتع را از طریق سنجش معیارها و شاخص های اجتماعی مرتبط با مدیریت مرتع تهیه نمود.

جهت دستیابی به توسعه پایدار و همچنین حفاظت از اکوسیستم های طبیعی و تنوع زیستی آن ها لازم است نقش عوامل اکولوژیکی و تاثیر آن ها بر تنوع گونه های گیاهی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. در تحقیق حاضر، هدف بررسی مهم ترین عوامل بر تغییرات تنوع گیاهی در مراتع ییلاقی ولویه کیاسر مازندران بود. ابتدا اطلاعات مربوط به پوشش گیاهی و خاک با روش تصادفی- سیستماتیک و تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA) از ارتفاع 1600 تا 2200 در دو جهت شمال و جنوب ثبت شد. بعد از جمع آوری اطلاعات برای تعیین تنوع گیاهی از شاخص های آنتروپی شانون، سیمپسون و جنی و سیمپسون و جهت تعیین غنا از شمارش تعداد گونه در واحد سطح استفاده شد. سپس از نرم افزار Canoco برای تعیین گروه های عمده بوم شناختی و موثرترین عوامل پستی و بلندی و شاخص های تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز بر تغییرات تنوع گونه ای استفاده شد. نتایج نشان داد که در جهت شمال منطقه پارامترهای ارتفاع و پایداری خاک و در جهت جنوب منطقه فاکتورهای ارتفاع، نفوذپذیری خاک و بافت خاک بیشترین تاثیر را در تغییرات تنوع گونه گیاهی منطقه داشته اند. همچنین گروه اکولوژیک Secale montanium-Festuca ovina با تعداد گونه 116 و گروه اکولوژیک Lolium perene- Medicago sativa با تعداد گونه 119، به ترتیب بیشترین غنای گونه ای را در جهت شمال و جنوب دارا می باشند.

وتیورگراس (Chrysopogon zizanioides) گونه گیاهی غیربومی چندمنظوره ای است که از سال1387 به صورت آزمایشی در چند کرت تحقیقاتی در ایستگاه کچیک در مراوه تپه استان گلستان کشت گردیده است. از آنجا که گونه های گیاهی غیربومی می توانند بر محیط کشت تاثیر داشته باشند، قبل از کشت وسیع، مطالعه آثار آن ها بر خصوصیات خاک ضروری است. بدین منظور از دو تیمار تحت کشت وتیورگراس و شاهد، پنج نمونه خاک از عمق های صفر تا 15 و 15 تا30 سانتیمتری (مجموعا 20 نمونه خاک) برداشت شد. برخی خصوصیات فیزیکی خاک شامل بافت، جرم مخصوص ظاهری، تخلخل، رطوبت اشباع، پایداری خاکدانه ها، و ویژگی های شیمیایی آن شامل هدایت الکتریکی، اسیدیته، کربنیک، ازت کل، آهک، فسفر قابل جذب، سدیم تبادلی، پتاسیم تبادلی، کلسیم تبادلی و منیزیم تبادلی تعیین گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با آنالیز واریانس فاکتوریل انجام شد. پس از گذشت شش سال، وتیورگراس بر پایداری خاکدانه ها و مقدار آهک خاک اثر منفی معنی داری داشته است، اما باعث افزایش معنی دار مقدار کربن آلی، فسفر قابل جذب، سدیم و پتاسیم تبادلی خاک شده است. با توجه به کاهش معنی دار پایداری خاکدانه ها (p<0.05)، علیرغم افزایش معنی دار (p>0.05) عناصر حاصلخیزکننده خاک (کربن، فسفر و پتاسیم) درنتیجه کاشت وتیورگراس، در خصوص کاشت این گیاه در مراتع منطقه مورد مطالعه می بایست با احتیاط برخورد نمود. مطالعه اثرات این گیاه بر پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه نیز توصیه می گردد.

طرح های مرتعداری از ابزارهای اصلی مدیریت و بهره برداری مراتع ایران است. در این تحقیق، هدف تعیین مهمترین دلایل موفقیت و عدم موفقیت طرح های مرتعداری استان گلستان است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه و نظرسنجی از کارشناسان ناظر طرح مرتعداری، از آنالیزهای چند متغیره و همبستگی در محیط های نرم افزاری PC-ORD 5 و SPSS 16 استفاده شد. نتایج نشان داد، مهمترین دلایل عدم موفقیت طرح های مرتعداری؛ مشاعی بودن سامان های عرفی، عدم برخورد قاطع و قانونی با متخلفین و بازدارنده نبودن مجازات، عدم وجود تفاوت بین مرتعداران متعهد و متخلف، عدم اخذ نظر بهره برداران در زمان تهیه طرح و اقتصادی نبودن پروژه های پیشنهادی (هر یک به میزان 24 درصد)، پروژه های پیشنهادی نامناسب و عدم تمایز بین متخلفین آگاه و حرفه ای (هر یک با میزان همبستگی بالای 23 درصد) می باشند. عوامل فوق با عدم احساس مالکیت، عدم پایبندی در اجرای قوانین بازدارنده، برنامه ریزی و سیاست گذاری نامناسب جهت معرفی پروژه های متناسب با شرایط اقتصادی و اکولوژیکی منطقه و برخورد دستوری از بالا به پائین به میزان بالای 70 درصد همبستگی قوی و معنی داری دارند. مهمترین دلایل موفقیت اجرای طرح های مرتعداری، بیمه نمودن مرتعدار، پرداخت حق نظارت مناسب به ناظرین و تفاوت قائل شدن بین افراد متخلف (تقریبا 34 درصد)، اقتصادی نمودن طرح های مرتعداری و منظور نمودن پروژه های زودبازده (32 درصد) است. مهمترین دلایل موفقیت اجرای طرح های مرتعداری، با عوامل برخورد جدی و مستمر با دامداران متخلف (81 درصد)، واگذاری طرح به کارشناسان با تجربه (70 درصد) و تهیه طرح با مشورت مرتعدار و بهره بردار (52 درصد) بیشترین میزان همبستگی دارد.

گونه خوشک (Daphne mucronata) به عنوان یکی از گونه های درختچه ای مهم و با پراکنش وسیع در مراتع مشجر استان کردستان است و تعیین و تشخیص دقیق اثر عوامل بوم شناختی بر ویژگی های زیستی این گونه کمک موثری به مدیران کشور در حفظ و توسعه و جلوگیری از تخریب رویشگاه های این گونه باارزش خواهد نمود. به همین دلیل به منظور بررسی مهم ترین عوامل بوم شناختی موثر بر پراکنش این گونه در استان، مناطق مطالعاتی در استان کردستان شامل دزلی، نران و گردنه مروارید با حداکثر غالبیت گونه خوشک انتخاب شد. نمونه برداری از گونه گیاهی خوشک در هر منطقه به روش تصادفی سیستماتیک در پلات های 15×15 مترمربعی و نمونه گیری زیراشکوب با استفاده از پلات 1×1 متر مربعی انجام شد. در هر پلات تراکم، طول، عرض و ارتفاع هر پایه خوشک و درصد پوشش تاجی گونه های همراه تعیین شد. نمونه گیری از خاک در هر پلات سه نمونه و در عمق 50 سانتیمتری در پای گیاه و بین پایه ها انجام گرفت. ویژگی های خاک شامل، درصد رس، سیلت، شن، گچ، آهک، هدایت الکتریکی، اسیدیته، فسفر، کلسیم، منیزیم، درصد سنگ و سنگریزه، نیتروژن، کربن و پتاسیم اندازه گیری شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات خاک و پوشش گیاهی از روش های آماری تجزیه واریانس، به منظور تعیین اثر عوامل محیطی بر تراکم و حجم تاج پوشش خوشک از رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که عوامل کربن آلی، پتاسیم، اسیدیته، منیزیم، فسفر، کلسیم، آهک، ازت، رس، شن، متوسط بارش سالیانه، تراکم و حجم تاج پوشش در بین رویشگاه های مختلف دارای اختلاف معنی دار در سطح یک درصد بودند و عامل سیلت در سطح پنج درصد معنی دار بود، ولی فاکتورهای گچ و هدایت الکتریکی در بین رویشگاه ها تفاوت معنی داری نداشتند. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که مقدار آهک خاک (32.5-9.5 درصد)، 59 درصد از تغییرات تراکم (نوسان تراکم 1600-400 پایه در هکتار) خوشک در رویشگاه های این گونه را توجیه می کند. همچنین حجم تاج پوشش خوشک در رویشگاه های مورد مطالعه متاثر از مقدار ازت خاک (با ضریب همبستگی 0.58) می باشد. تجزیه واریانس روی جهت های جغرافیایی نیز نشان داد که تراکم خوشک در جهت های شمالی بیشترین مقدار بوده و حجم تاج پوشش در جهت غربی بیشتر بود.