ادب پژوهی
سال:1386 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

از چند سال پیش به این سو که نخستین رمان های پسامدرن در کشور ما منتشر شدند، شناخت ویژگیهای رمان پسامدرن به یکی از مسایل مهم در مطالعات ادبی تبدیل شده است. به سبب کاربردهای متعددی که اصطلاح «پسامدرنیسم» در حوزه های گوناگون علوم انسانی پیدا کرده است، هیچ گونه اجماعی درباره تعریف رمان پسامدرن موجود ندارد. مقاله حاضر، با تاکید بر ماهیت متکثر بحثهای نظری که درباره پسامدرنیسم از منظرهای گوناگون صورت گرفته، صرفا کوششی است برای تقرب به یکی از نظریه های تاثیرگذار درباره رمان پسامدرن که در دو مقاله مشهور به قلم جان بارت مطرح شده است. در بخشِ نخست مقاله حاضر، بحثی در خصوص زمینه های فکری و فرهنگی و اجتماعی پیدایش پسامدرنیسم ارایه می شود. بخش دوم این نوشتار، شرحی است بر تطور آرا جان بارت درباره رمان پسامدرن. در سومین بخش مقاله، بر مبنای دیدگاه جان بارت، بحثی درباره شیوه روایت در رمان آزاده خانم و نویسنده اش، نوشته رضا براهنی، ارایه خواهد شد که شالوده آن، تاکید بر ماهیت پسامدرنیستی نحوه روایت در این رمان است. بخش پایانی مقاله حاضر، به نتیجه گیری از بحثهای ارایه شده اختصاص دارد.

در سبک شناسی شعر سه عنصر سبک، شعر و، به تبع آن، زبان مندرج است. این هر سه مفاهیمی سیال و دستخوش تحول اند. نوآوری در سبک با انتخاب یا هنجارگریزی و یا هر دو مقارنه دارد. لذا مطالعه سبکی باید مسبوق به آگاهی از هنجار و کدهای پیشینی یا دستگاه وسایل باشد؛ یعنی نخست باید دید که شاعر در کدام چارچوب زبانی و سنتی جای گرفته، کدام امکانات زبانی و بیانی و ساختاری در دسترس اوست تا سپس بازشناخت که از این امکانات چه عناصری را برگزیده، در آنها چه تصرفاتی کرده و نقش این تصرفات در پیام او چیست. در این نوشتار، ضمن تاکید بر ثابت ماندن مفهوم سبک به رغم تحول و تطور آن، از مباحثی چون مفاهیم مربوط به سبک، بازشناسی عناصر سبکی، سبک شناسی علمی، رابطه مکتب و سبک، نسبت میان سبک و ذهنیت؛ نقش سبک شناسی در مطالعه زبان ادبی؛ سبک جمعی و سبک شخصی و سبک به عنوان ابزار فردیت ساز گفت و گو می شود. هدف از این مقاله تاملاتی درباره مبانی سبک شناسی شعر با در نظر داشتن تازه ترین نظریات مربوط به آن است.

جامعه شناسی ادبیات، جوان ترین شاخه از شاخه های جامعه شناسی عمومی است و در سطح جهانی، تلاشهای گسترده ای درباره جامعه شناسی ادبیات و شاخه های گوناگون آن، از قبیل جامعه شناسی ادبی، جامعه شناسی ذوق ادبی، جامعه شناسی رمان، جامعه شناسی آفرینش ادبی، جامعه شناسی کتاب و جامعه شناسی خواندن صورت گرفته است؛ با وجود این، سطح کنونی پیشرفت جامعه شناسی ادبیات در ایران، مانند بسیاری از دیگر رشته ها، و شاید بیش از سایر آنها، از سطح موجود جهانی پایین تر است.پی یر بوردیو (1930ـ2002)، یکی از جامعه شناسان و منتقدین برجسته معاصر فرانسوی در زمینه جامعه شناسی ادبیات است که دیدگاههای او در کشور ما، در مقایسه با سایر جامعه شناسان ادبیات، مانند لوکاچ، گلدمان، آدورنو، گرامشی، باختین و… کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در مجموع، بوردیو معتقد است که ذائقه های ادبی و هنری افراد متاثر از زمینه های مختلفی است که افراد در آن به سر می برند؛ این زمینه ها شامل نظامهای خانوادگی، آموزشی، نهادهای ادبی و هنری و منشا طبقاتی آنهاست. هدف ما در این مقاله آشنایی مقدماتی با چشم اندازهای نظری دیدگاه پی یر بوردیو در مورد جامعه شناسی ادبیات است. برای تحقق این هدف ابتدا به مفاهیم اساسی بوردیو در جامعه شناسی ادبیات چون زمینه، عادت واره و ذائقه ادبی می پردازیم و سپس درباره نسبت بین این مفاهیم در جامعه شناسی ادبیات بوردیو سخن خواهیم گفت.

در اثنای فراهم سازی دیوان کبیر (نسخه قونیه) متن تصحیح شده کلیات شمس تبریزی از مرحوم بدیع الزمان فروزانفر را به آن دلیل که نسخه اساس آن مرحوم هم همین نسخه بوده، در نظر داشتم. در مواردی بین نسخه خطی و چاپ شده آن اختلافاتی دیده می شد که در این مقاله به 93 مورد از مهمترین آنها اشاره کرده ام. هدف از این نوشتار روشن تر شدن پاره ای موارد به استناد نسخه قونیه در دیوان کبیر و ارایه صورت دیگری از شعر مولاناست که احیانا صحیح تر به نظر می رسد.

این پژوهش بر آن است که خوشباشی و دم غنیمت شمری حافـظ را در چشم اندازی تطبیقی با خوشباشی خیام مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. فرضیه اصلی این تحقیق آن است که بین جهان بینی حافظ و جهان بینی خیام و نوع دم غنیمت شمری هر یک از آنان رابطه معنی داری وجود دارد. در این نوشتار دم غنیمت شمری حافـظ بر اساس اندیشه هایی همچون تجلی ازلی، نظام احسن و عنایت خداوندی تبیین شده است و نتیجه گرفته شده است که حافظ خود را با مراد و نامرادی سازگار می کند و درد و صاف را خوش در می کشد در حالی که خیام نه از نگاه یک ملحد یا منکر، بلکه از نگاه کسی که حقیقت را قبول دارد، اما قدرت تحلیل آن را ندارد، و یا تحلیلهای متعارف او را متقاعد نمی کند، با طرح سوالاتی درباره مرگ و زندگی، در نقطه مرگ به بن بست می رسد و چاره ای جز پناه بردن به خوشباشی و دم غنیمت شمری نمی بیند. بنابراین خوشباشی حافظ یک کنش فعال است و خوشباشی خیام یک واکنش منفعل که ناشی از دو نوع منطق ریاضی (خیام) و منطق شهودی (حافظ) و دو نوع مواجهه با زندگی و مرگ است.

عنصر رنگ از عناصر ویژه ای است که می توان از طریق شناخت ویژگیها، خاصیتها و تاثیرات آن، از روی بسیاری از رمزها پرده برداری کرد و به رازهای پنهان بسیاری از پدیده ها دست یافت. در شاهنامه فردوسی 4197 بار عنصر رنگ مورد توجه قرار گرفته است. از این تعداد 3267 مورد ازنظر مفهومی نیز بیانگر معنای رنگ است. واژه های رنگی شاهنامه را در 18 دسته می توان جای داد. 67.27 درصد از رنگهای به کار رفته در شاهنامه مربوط به رنگهای بی فام (سیاه، سپید، تاریک، روشن، تیره، درخشان و ابلق) و 32.73 درصد مربوط به رنگ واژه های فامی (سرخ، زرد، سبز، بنفش و…) است. چنانچه به معنای نمادین رنگها توجه شود، پرده از روی بسیاری از رمزهای رنگین شاهنامه و ارزشهای هنری آن برداشته می شود و پیوند این متن حماسی با اسطوره ها و باورهای ملل دیگر آشکارتر می گردد. در این مقاله از میان رنگهای گوناگون شاهنامه، چگونگی استفاده فردوسی از رنگهای سیاه و سپید و ویژگیهای آن در شاهنامه بررسی شده است.

آثار نظامی از زوایای مختلف درخور توجه است. نظامی در هفت پیکر، نگاه ویژه و خاصی به مقوله رنگ دارد. در حکایتهایی که در هفت پیکر مطرح می شود می توان به ارتباط زیبای میان رنگهای هر گنبد و محتوای حکایات دست یافت. بررسی هر حکایت با ابعاد روان شناسی رنگ مورد نظر، بسیار جلب نظر می کند؛ همچنین ارتباط میان سیاره و اقلیم مورد نظر نیز قابل تامل است. در این پژوهش سعی شده است هفت رنگ مطرح شده در هفت پیکر که هر کدام متعلق به یکی از گنبدهای هفتگانه می باشد، مورد بررسی قرار گیرند و ارتباط این رنگها با حکایتهای مطرح شده در هر گنبد، بررسی شود.