پژوهشنامه ادب حماسی
سال:1389 | دوره:5-6 | شماره:9 (ویژه نامه بزرگداشت اندیشه های جهانی مولانا جلال الدین محمد بلخی) |تعداد مقالات:31

مقاله پیش رو، حاوی نکاتی پیرامون فریدون بن احمد اسفهسالار (سپه سالار) و رساله مشهور او پیرامون زندگی و شرح احوال مولانا جلال الدین محمد بلخی است. سپه سالار تنها شرح حال نویسی است که به گفته خود چهل سال سر بر آستان مولانا داشته است و از میان معاصران تنها او به شرح و تقریر روی دادهای زندگی مولانا اقدام کرده است.این مقاله ضمن معرفی صاحب رساله و ریشه یابی در وجوه تسمیه لقب «سپه سالار» و نیز لقب دیگر او «چلبی» و بازجست شواهدی در اشعار ترکی و فارسی به معرفی مختص مندرجات رساله سپه سالار می پردازد.

مقاله حاضر تاملی است بر گفتار بهاء ولد مندرج در کتاب مشهور او معارف بهاء ولد (که به همت استاد فروزان فر در سال 1333 به زیور طبع آراسته شد) و مقایسه ویژگی های معشوق در سخن بهاء ولد با آن چه مولانا بویژه در طول غزلیات خود از مراد و محبوب خود- شمس تبریز- تصویر می کند.نویسنده از ره گذر این تطبیق و قیاس، شیرازه اشتراکی را در برگ های اندیشه پدر و پسر می جوید و نقطه افتراقی را نیز در نقطه عزیمت فکری آن دو آشکار می سازد.

یکی از پیچیده ترین مسائل فلسفی و کلامی، مساله جبر است و اختیار. این مساله هرگاه با مسائلی دیگر چون «جبر و تفویض»، «خیر و شر»، «حق و تکلیف» و نظایر آن ها گره بخورد، پیچیده تر می شود. مولانا در خلال مثنوی و دیوان شمس تبریزی این مساله غامض را با چاشنی اندیشه چاره جوی و ذوق سرشار خود شکافته و هرچند پاسخی روشن برای آن نیافته، لیکن به تر از هر متکلمی در این عرصه پر تزاحم ظاهر شده است.این مقاله، نظری و گذری است بر این مساله، با توجه به نگرش مولانا جلال الدین محمد بلخی.

سماع نوعی بوجد آمدن در هنگام از خود بدرشدگی عارفان است، که هویت آن را با مولانا می شناسند.مولانا جلال الدین محمد بلخی، موسیقی و حقیقت نهفته در آن را دریافته، توانسته است بشنود که از هر ذره صدایی برمی آید و خدا را می خواند و این دریافت همواره او را از خود بی خود کرده و به سماعش واداشته است.در این نوشتار پس از شرح نحوه سماع در زمان ابوسعید ابوالخیر و نیز زمان مولانا و بررسی ارتباط ها و تفاوت های آن دو، به کیفیت سماع در دوره مولانا پرداخته شده است.

مولانا، عارف بزرگ ایران در قرن هفتم هجری، پیش از حشر و نشر با بزرگ مردانی چون شمس تبریزی، صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی، در میان مردم، هم چون پدرش، بهاء ولد، از پایه و مقامی خاص برخوردار بوده، همواره در مجالس وعظ او شرکت می جسته و او را فرمان می بردند، لیکن پس از آشنایی با شمس دگرگون شد و پس از مرگ شمس هم روحیات مولانا به آن چه که در گذشته بوده بازنگشت، اما پس از آن صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی جای شمس را به نوعی پر کردند.در این مقاله تاثیر و خدمت بزرگ حسام الدین چلبی به ادبیات فارسی و ایرانیان، محور اصلی بررسی است و از میان سخنان مولانا نکاتی مفید و قابل تامل در این باب استخراج شده است.

نویسنده در این مقاله کوشیده است مبانی معنوی و اخلاقی که در خلال سخنان مولانا اعم از مثنوی، غزلیات شمس و فیه ما فیه موجود است بر کشیده، نشان دهد که در بحران تشنجات و آشفتگی های جهان حاضر چه گونه این مبانی غنی اخلاقی می تواند روشن گر و آرامش بخش انسان مضطرب معاصر باشد.هم دلی، شفقت بر خلق، روی گردانی از ستم، سعه صدر و تسامح از دیگر مواردی است که نویسنده از میان اندیشه های متکثر مولانا مورد تاکید قرار می دهد.

جبر و اختیار از مسائل مهم کلامی- دینی است که در عرفان و فلسفه نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با پذیرش جبر، معمای مسوولیت انسان و معمای خلق گناه از سوی خدا مطرح می شود و با قبول اختیار (تفویض) معمای محدود شدن قدرت خدا و استثناپذیری، قانون استثناناپذیر علیت چهره می نماید.متکلمان، فلاسفه و عرفا، هر یک با معیارهای خود کوشیده اند به حل معماها نایل آیند.مولانا با نگاهی دیگرگونه به موضوع: اولا بیان می کند که جبر و اختیار چونان هر مساله فلسفی دیگر جدلی الطرفین و بحث درباره آن پایان ناپذیر است؛ثانیا نشان می دهد که به لحاظ عملی، هر دو مساله مورد نیاز انسان است و انسان برحسب نیاز خود گاهی بدین و گاهی بدان روی می آورد؛ثالثا چون مساله را از منظر کثرت گرایی یا دوگرایی می نگرد، چونان یک فیلسوف خردگرای آزاداندیش به تبیین و توجیه اختیار می پردازد و چون از منظر یک گرایی (وحدت گرایی) به موضوع می پردازد، همانند هر عارف وحدت گرا در برابر خود جبری می بیند که عین اختیار و برتر از اختیار است و بر آن نام «جبر چو جان» می نهد.

رباعی از قالب های شناخته شده شعر فارسی است که بسیاری از سخن سرایان ایرانی و از آن جمله جلال الدین مولانا سرودن در این قالب را صدها بار تجربه کرده اند. مولانا از دیرباز با دو اثر برجسته خود، یعنی مثنوی و غزلیات شمس، در کانون توجه بسیاری از پژوهش گران ادبی بوده است و حال آن که جهان رباعیات او نیز مانند غزلیات و مثنوی، پر از تجربه های شاعرانه و هنرورزی هایی درنگ آمیز است. اما ارزش ادبی و هنری رباعیات زیر پرتو خیره کننده آثار یادشده رنگ باخته و کم فروغ گردیده است. در این جستار برخی از انگیزش های هنری و شگردهای ادبی مولانا در رباعیات باز نموده شده است. در نوشته ای دیگر این رفتارهای هنری بررسی و تحلیل خواهد شد. منبع پژوهش در این نوشته کلیات شمس تبریزی، به کوشش دکتر توفیق سبحانی است که در سال 1381 از سوی انتشارات قطره منتشر شده است. شمار رباعیات در این اثر 1983 رباعی است.

عارفان بزرگ هند، همواره با عارفان ایرانی ارتباط داشته اند. مهاجرت عارفان به سرزمین هند و ورود مسلمانان از خراسان قدیم به این سرزمین به گسترش این ارتباط ها مدد می کرد. همواره عارفان هند پیران و وابستگانی در خراسان داشته اند و این وابستگی ها تا دیر زمان ادامه داشته است.یکی از عارفان نام دار و سرشناس ایرانی، مولانا جلال الدین محمد بلخی است که در زمان خود، سلسله معنوی و عرفانیش در هند ناشناخته ماند، با این وجود همواره مورد عنایت فقیران و عارفان هندی قرار گرفت و مثنوی و غزلیاتش در مجالس و سخنان عارفان هندی طنین انداز شد. عارفان همواره برای تصدیق و تایید سخنان عرفانی خود و بویژه درباره وحدت وجود از ابیات مثنوی بهره می جستند؛ عارفانی هم چون بوعلی شاه قلندر، شیخ امان الله پانی پتی، شیخ حسن بدخشی و ....در این پژوهش چگونگی تاثیرپذیری عارفان هندی از مولانا هم راه با شواهد و نمونه هایی بررسی می شود.

عمق و گستردگی تفکر و اندیشه مولانا در پیوندی استوار با تسلط وی بر علوم قرآنی است. نگاهی به کثرت مفاهیم قرآنی در مثنوی نشان می دهد که مولانا موجبات رستگاری و نجات انسان را تنها در قلمرو وحی می جوید.مولانا معانی و مضامین آیات قرآن را به گونه ای خلاق در حکایات خود درج کرده و توجه به این حکایات، بیان گر روش های تاویل گرایانه مولانا در مثنوی است.

اندیشه های والا و تاب ناک مولانا از درخشان ترین تجلیات معنویت و روحانیت در مشرق زمین بشمار می رود و همین معنویت اصیل است که در جهان امروز که ماده پرستی از هر سویی بشریت را تهدید می کند، اهمیتی فوق العاده یافته است. در حقیقت، ذوق زایدالوصف و اندیشه های بلند و آسمانی و روح عمیق و عرفانی مولانا بزرگ ترین گنجینه و ارمغانی ارزنده بوده که امکان دارد ملتی به فرهنگ و ادب و تمدن جهان اهدا کرده باشد؛ تا آن جا که فروغ تاب ناک معنویت او از سرزمین های دور و نزدیک از افکار شاعر و متفکر بلندآوازه شبه قاره، یعنی علامه اقبال تا پروفسور نیکلسون مستشرق شهیر انگلستان و مصحح و شارح مثنوی مولانا در غرب همه را تحت تاثیر اندیشه های بلند و انسان ساز خود قرار داده است.نگارنده در این مقاله کوشیده است تا گوشه ها و نمونه هایی از این تاثیرات شگرف مولانا را بر متفکران جهان، بویژه ادیبان و عارفان شبه قاره نشان دهد.

جوهره ناب شعری در سخن شاعران بزرگ امری است بدیهی که در کمال آن مسایل و تکنیک های ادبی تاثیری فراوان دارد. شعر شاعرانی چون حافظ و سعدی از چنین جوهره ای ناب و والا برخوردار است و در مقایسه با شعر مولانا شاید بتوان گفت که شعر تر است. لیکن آن چه به شعر مولانا تشخص و والایی می بخشد عشق خاص و نوع بیان احساس مافی الضمیر مولاناست.بطور کلی دو عامل اصلی موسیقی و عشق در القا نمودن احساسات پاک مولانا به خواننده، تاثیری شگرف دارد. در این نوشتار سعی شده است تا چگونگی کارکرد موسیقی و عوامل آن در شعر مولانا و بازتاب عشق خاص وی در این اشعار مورد بررسی قرار گیرد.

نوشته حاضر در پاسخ این سوال تنظیم شده است که آیا مولانا در بنیان اندیشه های متکثر خود اساسا مروج صلح جهانی و عدم خشونت (به معنای رایج در جهان مدرن) است یا خیر؟ بدین منظور تلاش شده است تا ضمن بدست دادن نمونه هایی از مواجهه مولانا با پدیده تاتار و خشونت عریان در قرن هفتم، محورهای اصلی تفکر او در قیاس با ساختار فکری مروجان و سردمداران اندیشه عدم خشونت نظیر گاندی، مارتین لوترکینگ، دزموند توتو و... مورد بررسی قرار گرفته، بر روی موارد اشتراک و افتراق داوری روشن گرانه ای صورت گیرد.

با غور در شعر مولانا به طور مشخص به دو نوع "من" بر می خوریم: یک من دروغین که تنها تصویر و سایه ای از من حقیقی است؛ در برابر منی دیگرکه حقیقی است و مفهوم واقعی هستی انسان را تشکیل می دهد.در این مقاله بر آنیم تا ویژگی های این دو نوع "من" را برشماریم، شباهت ها و تفاوت های آن دو را باز یابیم و در نهایت چگونگی گذر از من کاذب به من حقیقی را نشان دهیم. در این رهگذر از روان شناسی نیز بهره برده ایم. چه، تجلی آن من دروغین بویژه در نوعی اختلال شخصیت به نام اختلال شخصیت خود شیفته دیده می شود. مولانا در برابر چنین روی کردی به جهان ایستادگی می کند و تمرکز اصلی خویش را بیش از هر موضوعی دیگر بر مبارزه با این حس خودبزرگ بینی سراب گونه می نهد. او به انسان برای نیازش به تمجید هشدار می دهد و از طریق نشان دادن ارزش واقعی انسان به او -از طریق عشق- حس حقارت بشر را که منجر به خودبزرگ بینی می شود از او می ستاند. او عشق را در جهان بی ثبات عاطفی درمان دردها می خواند. از سوی دیگر او با رسیدن به حقیقت اصلی خویش، در شوری از وجد و عاطفه، حالتی خداگونه می پذیرد که تفکیک آن از ادعایی حاکی از خودشیفتگی محض و تصویر دروغین آن، ضروری است و گاهی دشوار. او در اوج تجربیات وجدآسای خویش در سطح فرامن، قدرت، دانایی و حضور مطلق می یابد و آسیب ناپذیر و بی نظیر است. نشان دادن تفاوت این دو عرصه و دو گونه از حالات شخصیتی که ظاهری یک سان دارد و بیان حساسیت مولانا در نمودن این تفاوت مورد توجه این مقاله قرار گرفته است.

حسام الدین چلبی از مریدان و نزدیکان ویژه مولانا بوده، نقشی بارز در آفرینش مثنوی و جهت دهی و گسترش آن داشته است. تاثیر او بر حضرت خداوندگار بحدی بوده است که به خواهش او سرودن مثنوی را آغاز کرد و هرگاه حسام الدین حضور نداشت، مولانا رغبتی به سرودن نداشت. از آن جا که جاذبه های انسان های از خود رسته می تواند انگیزه بخش عارفان در بیان لطیفه های عشق الاهی باشد، مولانا در دوران مصاحبت با او از جاذبه های نرم و نوازش گر مریدش به آرامش و سرودن دست یافت. آرامشی که نتیجه اش مثنوی مولاناست. علاقه و عنایت مولانا به مریدش بدان حد است که شناخت مراد از مرید مشکل است. سخن از حسام الدین که به تعبیر مولانا «ضیاءالحق»، «حیات دل»، «صقال روح»، «سلطان الهدی» و «صورت گر و جان بخش مثنوی» است، در مثنوی جای گاهی ویژه دارد، تا جایی که مولانا هدف خود را از مثنوی، حسام الدین می داند، هرچند در جایی که لازم است مقدمه دفتر دوم او را با لطفی قهرآمیز مورد خطاب قرار می دهد، تا شرط آینگی بودن مردان خدا را فروگذار نکرده باشد.این مقاله ابتدا به شرحی مختصر از زندگی حسام الدین می پردازد، سپس نقش حسام الدین در آفرینش مثنوی بیان می گردد و سرانجام چهره معنوی حسام الدین و تاثیرات او بر مولانا از لابه لای ابیات مثنوی نمایانده می شود.

هدف این مقاله راه یافتن به پیش زمینه های اجتماعی- فرهنگی در قصه های مثنوی مولاناست، تا از این طریق بتوان به تصویری از سیمای جامعه عصر وی دست یافت. به همین منظور پس از گزینش نود قصه از شش دفتر مثنوی که دارای زمینه های اجتماعی آشکارتر بوده، به طبقه بندی طبقات، اصناف و مشاغل اجتماعی و تحلیل مباحث اجتماعی- فرهنگی بازتاب یافته در این قصه ها پرداخته شده است.در این پژوهش بیش تر به یکی از لایه های متن یعنی مسایل اجتماعی- فرهنگی و نقطه عزیمت در روایت ها که همانا واقعیت های خوب یا بد اجتماعی- فرهنگی است توجه شده است. نتیجه بدست آمده، جامعه عصر شاعر را گرفتار آداب و رسوم تقلیدی، ستم، فساد، دروغ و ریاکاری، بلاهت و جهل، سطحی نگری، ستیز، قتل، دزدی و ... نشان می دهد.

مثنوی مولانا، بدون شک یکی از شاه کارهای جهان ادب بشمار می رود که در میان ملت های مختلف مقبولیتی ویژه یافته است. از جمله کشورهایی که همواره به مثنوی از ابعاد مختلف پرداخته اند، هندوستان است که فرهنگ و ادب پارسی، در این کشور از مرتبتی ویژه برخوردار است.مثنوی معنوی در طول سالیان گذشته، در هند بارها بچاپ رسیده و مورد شرح قرار گرفته است. این کار توسط دانش مندانی بزرگ و ادیبانی گران قدر هم چون عبداللطیف گجراتی، سیدعبدالفتاح الحسینی، افضل الله آبادی و... انجام یافته است.در این پژوهش، نگارنده سعی نموده تا نمایی از این شرح را ارائه داده و گوشه ای از جریان مولاناشناسی در هند را معرفی کند.

مولانا هم از عقل جزیی و هم از عقل کلی یاد کرده است. علاوه براین، وی عقل کلی را هم از منظر معرفت شناسانه و هم از منظر هستی شناسانه بررسی کرده است. این که هر کدام از سه معنای فوق الذکر چه جای گاهی در اندیشه بشری دارد و چه نسبتی میان آن هاست، دو موضوع مستقل بشمار می رود که این نوشتار درصدد است آن ها را در اندیشه مولانا تحلیل کند. در این خصوص از دیدگاه های افلاطون پیرامون «دیانویا» (عقل جزئی) و «نوس» (عقل کلی) و نسبت این دو با انسان، جهان و خدا نیز کمک گرفته شده است.

بزرگ ترین دشواری اختیار، تردید و اضطراب ماست، اما آفت بزرگ جبر، بی مسوولیتی است. مولانا با جمع اختیار و جبر، نظریه ای را بنیان می نهد که خود آن را جباری می نامد. معنی جباری نزد مولانا، پذیرش جبر است از منظر روان شناختی و قبول اختیار از نظرگاه جامعه شناختی؛ نزد خود بپذیر که هر آن چه رخ داده باید می بوده و بدین سان نه از خود متنفر باش، نه از دیگری. لیکن هم مسوولیت رفتار خود را آگاهانه بپذیر و هم مسوولیت دیگری را از او بخواه.

در این مقاله تلاش شده است تا گزارشی فشرده و مختصر درخصوص قرائت های تازه از آثار مولانا در غرب ارائه گردد. قرائت هایی که به لحاظ کمی و کیفی سیر صعودی دارد و گاهی به دیدگاه ها و بصیرت هایی می رسد که برای خوانندگان شرقی و فارسی زبانان نیز تازگی دارد. در بخش هایی از مقاله نیز خواننده با چگونگی تداول نام «رومی» در زندگی مدرن دنیای غرب و اقبال فزاینده نسبت به او با ذکر شواهدی آشنایی خواهد یافت.

جهان امروز دارای تفاوت هایی بسیار با دوران گذشته است. عنصر اصلی تفاوت های مربوط را می توان در «کیفیت عقلانیت» و «نوع خردورزی» خلاصه کرد. عقلانیت نوین و مدرن، با وجود قابلیت ها و توانایی ها، کاستی هایی نیز دارد که محتاج بازاندیشی های گسترده است.از آن جا که «مولانا جلال الدین محمد بلخی»، دارای دیدگاه های بدیع، جامع و انتقادی نسبت به عقلانیت است، در این مقاله با الهام از اندیشه ها و افکار بلند وی، به شرح مباحث مربوط به «عقلانیت» پرداخته و تبیین اجمالی حلقه مفقوده عقلانیت مدرن در عصر کنونی پرداخته شده است. مقاله درصدد پاسخ گویی به دو سوال اساسی است:1- مولفه های بهره گیری مناسب از عقل چیست؟2- آثار بهره گیری مناسب از عقل چیست؟در پاسخ به سوال اول، به تجزیه و تحلیل ابعاد گوناگون و ملزومات بنیانی شکوفایی عقل هم چون «یادگیری» و «هم بستگی عقل و قلب» پرداخته شده و در پاسخ به سوال دوم، نسبت به ریشه یابی روابط تنگاتنگ «دانایی» و «عقلانیت» با «توانایی» و «قدرت» که از آثار اصلی و اساسی بهره گیری مناسب از عقل محسوب می شود، اقدام گردیده است.

نوشته حاضر بازتاب اندیشه های بهاء الدین ولد در کتاب معارف را در غزلیات و رباعیات مولانا پیرامون مقوله «روح» می کاود. موضوعات گزینش شده در این مقاله هر یک بیان گر جهتی مشترک در نگرش و اتخاذ روش مشابه در بیان است. مشترکات مورد نظر اغلب به عقاید صوفیه پیشین نیز متکی است و در مواردی خلاف آن چیزی می نماید که در میان صوفیان رایج بوده و بیان شده است.جلال الدین محمد در بحث هایی مانند منشا و مبدا روح، ویژگی های متنوع روح، روح دیگر موجودات جهان برین و فرودین، و نیز غایت و منتهای روح، با پدر خود هم عقیده است. با نگاهی گذرا به هم گونی های محتوایی- صوری و بدون دقیق شدن در ریشه های مباحث، می توان تاکید کرد که جلال الدین محمد از اندیشه های پدر متاثر بوده است.

یکی از تصورات رایج، اما قطعا نادرست در مورد نظریه و نقد ادبی، آن است که نظریه و نقد ادبی را فقط در متون معاصر می توان اعمال کرد. حال آن که نقد یک ابزار علمی است و هر متن ادبی، خواه کلاسیک و خواه معاصر، از دیدگاه مدرنیستی قابل نقد و بررسی است. یکی از گونه های ادبی که در طول سال های اخیر دست خوش تغییراتی مهم بوده است داستان کوتاه است و شکلی نوین از روایت داستانی که هر روز، کوتاه و کوتاه تر می شود، مینی مالیسم (minimalism) است که آن را در زبان فارسی «خردگرایی» و «حداقل گرایی» نامیده اند که دارای ویژگی هایی مشترک است.در ادبیات غنی کلاسیک فارسی، چه در نثر و چه در نظم، حکایت ها و داستان هایی فراوان وجود دارد که از جهاتی بسیار قابل انطباق با خصوصیات داستان های مینی مالیستی است. مقاله حاضر می کوشد با ارائه و بررسی نمونه هایی از داستان های بسیار کوتاه دیوان کبیر مولانا، ویژگی هایی را که برای سبک مینی مالیسم برشمرده اند تبیین نماید.

زبان و ادبیات کهن فارسی، گنجینه ای است نادر از داستان ها و حکایت های حکمت آمیز و انسان ساز که انتقال آن به کودکان و نوجوانان به عهده نویسندگان متعهد و اهل قلم هوشیار ایران زمین است. بی شک روش انتقال این میراث ارزش مند، درک عمیق از آن ها و آشنایی با ویژگی های این گروه مخاطب و بکارگیری شیوه های جدید و خلاق را می طلبد.در این مقاله پس از بررسی آثار منتشر شده در پنجاه سال گذشته، سعی شده است، میزان توجه و چگونگی روی کرد نویسندگان کودک و نوجوان در بازنویسی حکایت های مثنوی و آشنایی با مولانا جلال الدین محمد بلخی بررسی شود.

مولانا جلال الدین محمد بلخی، از بزرگ ترین متفکران و سخن سرایان قرن هفتم هجری قمری است که دو اثر ارزنده بی مانند او، مثنوی معنوی و غزلیات شمس، از بزرگ ترین آثار جهان بشری بشمار می رود. هر چند پیرامون چندی و چونی این دو اثر چشم گیر تاکنون پژوهش ها کرده و سخن ها گفته و نوشته اند؛ باز، جای پژوهش های تازه در پهنه ساختار درون مایه های شگفت انگیر آن ها، هم چنان باقی است.این گفتار برآمد پژوهشی است گذرا در پنهه اندیشه و تخیل و عاطفه و احساس مولانا و ساختار شعر و زبان سحر آفرین او که جهانی را با نبوغ خویش مسخر و شگفت زده کرده است.

هدف این مقاله بررسی ابیاتی از اشعار مولانا در مثنوی معنوی است که مربوط به حرکات و حالات و اشارات و نگاه مولانا به چگونگی انتقال پیام از طریق حرکات و اشارات است. بسیاری از ابیات که به ارتباط انسانی از طریق حرکات و اشارات ربط داشته در این مقاله دسته بندی شده است. علاوه بر آن، برای آن که نگاه مولانا به زبان بدن را صرفا به مثنوی محدود نکرده باشیم، از ابیاتی دیگر از اشعارش بهره برده ایم.هم چنین، از اشعار شاعران دیگر که مربوط به موضوع است و یا قصص قرآن که مولانا به آن اشاره دارد، استفاده شده است. از آن جا که بخشی زیاد از ارتباط انسانی به زبان بدن اختصاص دارد و از سوی دیگر ارتباط نزدیک روان آدمی با حرکات و اشارات صادر شده از وی و نیمه آگاهانه بودن آن، زبانی صادقانه تر است، توجه مولانا به این بخش از ارتباط بررسی شده است.از بررسی های انجام شده و کنکاش در ابیات مربوط به موضوع در مثنوی، به اعتقاد و باور مولانا به زبان بدن دست یافته ایم و این که او زبان بدن را صادقانه تر از زبان کلامی (verbal communication) می داند.

می دانیم که در شعر فارسی دری، 10 قالب شعری عرصه هنرنمایی سخن وران توانای پارسی گوی در بیش از هزار سال بوده است، اما هم از نظر حجم و کمیت و هم از حیث دل نشینی و کیفیت این قالب ها در یک ردیف نیست و چند قالب شعری، بیش از دیگر قالب ها ارزش شعر فارسی را نمایان ساخته است. از میان آن چند قالب «مثنوی» و «غزل» جای گاهی ویژه دارد.مولانا در این دو عرصه شهرتی تمام یافت و با سرودن مثنوی و غزلیات شمس بدین دو قالب شعری، اعتباری خاص بخشید.

از میان آثار مولانا، کتاب گران سنگ مثنوی از دیرباز در بسیاری از کشورها بویژه در ایران، ترکیه و شبه قاره هند، مورد توجه گروه های مختلف قرار گرفته و آثاری فراوان در پیوند با آن بوجود آمده است؛ اما درباره این آثار بوجود آمده، تاکنون گزارشی مدون و بایسته ارائه نشده است.بدست دادن گزارش هایی علمی و آماری از چگونگی سیر مثنوی پژوهی در کشورهای مختلف، از یک سو پای گاه مولانا و مثنوی را در آن دیار روشن تر می کند و از سویی اهمیت فرهنگ و زبان فارسی را بیش از پیش بیان نشان می دهد و از سویی نیز راه دیگر پژوهش گران حوزه مولانا پژوهی را هموارتر می کند. بر همین اساس، در این مقاله سعی شده است کارنامه مثنوی پژوهی در ایران، به دو دوره زمانی تقسیم شود و در حد توان همه آثاری که از گذشته تا سال 1383 خورشیدی درباره مثنوی به صورت های تالیف، تصحیح و ترجمه چاپ گردیده است، بررسی، موضوع بندی و طرح شود.بنابراین مقاله حاضر محصول پژوهشی است که در آن 114 عنوان کتاب، در 210 جلد و 98210 صفحه نقد و بررسی شده است. از این 114 عنوان کتاب، 86 مورد در 139 جلد و 63732 صفحه بصورت تالیف و 16 مورد در 34 جلد و 17039 صفحه بصورت تصحیح و 12 مورد نیز در 37 جلد و 17439 صفحه بصورت ترجمه بوده است.

مقاله حاضر، به معرفی و بررسی ردیف های فعلی موجود در سه دفتر نخست مثنوی اختصاص دارد. این منظومه مفصل و جامع عرفانی، از عالی ترین نمونه های شعر عرفانی فارسی و منشا تقلید و ایجاد اثرهای فراوان در قرن های بعد بشمار می رود.در این مجال ابتدا فعل و مقوله هایی نظیر ماده های اصلی و جعلی و در نهایت اقسام افعالی که در قالب ردیف آمده است، با ذکر نمونه هایی معرفی خواهد شد.