گیاهان دارویی
سال:1382 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:18

جنس Plantago متعلق به خانواده Plantaginaceae دارای دو گونه مهم دارویی Plantago ovata forsk و Plantago psyllium L است که در ایران به نام اسفرزه معروف هستند. پودر پوسته این گیاه در طب سنتی به عنوان یک داروی ملین کاربرد زیادی دارد. از سوی دیگر پوسته دانه اسفرزه به عنوان یک فیبر هیدروکلویید مطرح است که اثرات مفید این فیبرها در درمان دیابت نوع دوم تقریباً مشخص شده است. نتایج اخیر پژوهشگران در بررسی این گیاه نشان می دهد که فیبر اسفرزه تأثیر به سزایی در کاهش میزان کلسترول، چربی و قندخون در افراد دیابتی دارد و همچنین باعث کاهش ابتلا به سرطان کولون می شود. هیچ عارضه جانبی خاصی در بیماران تحت درمان با این فیبر ایجاد نشده است. با توجه به اینکه گونه های دارویی این گیاه در بخش های وسیعی از ایران رویش دارند، می توان از آن به لحاظ درمانی - اقتصادی بهره برد که به طور مفصل در مقالبه توضیح داده شده است.

اثرات ضد تهوعی زنیان در طب سنتی گزارش شده است. در این تحقیق جهت مستند کردن این اثر فعالیت ضد تهوعی عصاره های آبی و الکلی زنیان میوه گیاه بادیان رومی (Trachyspermum ammi L)، در جوجه مرغ مورد بررسی قرار گرفت. جهت ایجاد تهوع از سولفات مس (60 میلی گرم بر کیلوگرم) و سوسپانسیون اپیکا (60 میلی گرم بر کیلوگرم) به صورت خوراکی استفاده شد. سمیت حاد (LD50) داخل صفاقی عصاره های آبی و الکلی زنیان به ترتیب 2753 میلی گرم بر کیلوگرم و 747 میلی گرم بر کیلوگرم بود. دوزهای 2-8/0 گرم بر کیلوگرم عصاره های الکلی با تجویز داخل صفاقی اثرات ضد تهوعی موثری در مدل حیوانی ایجاد تهوع از خود نشان دادند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که عصاره آبی و الکلی زنیان دارای اثرات ضد تهوعی موثری در مدل ایجاد تهوع در جوجه می باشد.

آنزیم مبدل آنژیونانسین ACE باعث تبدیل پیش ساز غیرفعال آنژیوتانسین I به ماده منقبض کننده عروقی و ترشح کننده آلدوسترون به نام آنژیوتانسین II می گردد. از آنجایی که این آنزیم در هموستاز فشارخون نقش دارد. بنابراین هدف مهمی در درمان فشارخون و نارسایی قلبی محسوب می گردد. با این حال به علت غیراختصاصی بودن داروهای مهارکننده، برخی از عوارض جانبی مثل سرفه خشک مشاهده می شود. در حال حاضر تحقیق در زمینه مهارکنندگان جدید و اختصاصی تر این آنزیم در جریان است و در این تحقیق اثر آلکالوییدهای مهم گیاه خشخاش، به عنوان مهارکنندگان آنزیم خالص ACE جدا شده از ریه خرگوش مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان کنترل مثبت از کاپتوپریل استفاده شده و اثرات مهارکنندگی رقت های مختلف آلکالوییدهای خالص مرفین، نوسکاپین، تبایین، پاپاورین و کدیین بررسی شده است. غلظت میلی مولار پاپاورین توانتس حدود 40 درصد فعالیت آنزیم را مهار نماید که در مطالعات بعدی مشخص گردید در این مهار  Kmافزایش Vmax کاهش یافته است. نتیجه اینکه پاپاورین می تواند مدل مناسبی برای داروهای ضدفشارخون با مکانیسم مهار ACE باشد و احتمالاً قسمتی از افت فشارخون ناشی از مصرف آن به علت مهار این آنزیم است.

گیاه انجیلی (Parotia persica syn. Hamamelis persica) از خانواده Hamamelidaceae بومی جنگل های شمال ایران می باشد. گونه دیگری از این گیاه تحت عنوان هاماملیس ویرجینیانا بومی جنگل های مرطوب شمال آمریکا بوده و در وسعت کم در اروپا نیز رویش دارد. تحقیقات فراوانی روی گونه هاماملیس ویرجینیانا صورت گرفته است، اما در مورد گونه هاماملیس پرسیکا تحقیقاتی انجام نشده است و این اولین گزارش مطالعه فیتوشیمی و بالینی از گیاه مذکور می باشد. برگ گیاه انجیلی در اردیبهشت، مرداد و مهرماه 1379 از جنگل های مازندران جمع آوری شد. از برگ گیاه به روش پرکولاسیون با استفاده از اتانل 70 عصاره گیری شد. نوع تانن به روش میکروشیمیایی شناسایی گردید و میزان تانن با روش اسپکتروفتومتری تعیین مقدار شد. جهت مطالعه بالینی به عنوان ضدعرق، شل دارویی رولان از عصاره خشک تهیه شد. در فرمولاسیون رولان از گلیسیرین، پروپیلن گلیکول، اتانل، آب، کارباپول، آنتی اکسیدانت و پرزرواتیو به همراه 5 درصد عصاره خشک برگ گیاه استفاده شد و با ویسکوزیته مناسب فرآورده تهیه گردید. پایداری فیزیکی و شیمیایی فرآورده در مدت 5 ماه مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس فرآورده و دارونما به همراه پرسشنامه و به صورت دو سویه ناآگاهانه در اختیار داوطلبان قرار گرفت. نتایج نشان داد که تانن برگ گیاه از دسته پیروگالل ها بوده و میزان آن 11/6 درصد است. فرآورده دارای پایداری مناسب بوده است. در مطالعه بالینی میزان تعریق در 85 درصد داوطلبین که فرآورده را در زیر بغل مصرف نمودند، کاهش یافت.

تاکنون گزارش هایی درباره اثر آنتی اکسیدانی، کاهش فشارخون و اثر اتساعی عروقی عصاره دانه انگور و پوست میوه آن ارایه شده است. اثرات شل کننده برگ انگور بر انقباض ایلئوم و رحم موش صحرایی و اثرات کاهنده نیروی انقباضی و ضربان قلب قورباغه نیز گزارش شده است. با توجه به احتمال وجود بعضی از اثرات عروقی عصاره دانه انگور در برگ آن، لذا در این تحقیق اثرات عصاره آبی الکلی برگ مو (Vitis vinifera L.) بر انقباض آئورت موش صحرایی بررسی شد. آئورت سینه ای موش صحرایی نر با اندوتلیال سالم و یا تخریب شده در حمام بافت حاوی محلول کربس - هانسلیت قرار داده و انقباضات آن به روش ایزومتریک اندازه گیری گردید. نتایج نشان می دهند که عصاره برگ مو (125/0، 0.25، 0.5، 1 و 2 میلی گرم بر میلی لیتر) انقباض ناشی از فنیل افرین (1 µM) را در آئورت (با و بدون اندوتلیال) به صورت وابسته به غلظت کاهش داد، ولی شلی ناشی از عصاره در آئورت های با اندوتلیال ( IC50=0.545±0.08Mg/ml) به طور قابل ملاحظه (p<0.0001) بیشتر از پاسخ گروه بدون اندوتلیال (IC50=1.73±0.23MG/ML)  بود. مهارکننده نیتریک اکساید سنتاز (L-NAME) با غلظت100 µM  شلی ناشی از عصاره (1 mg/ml) در آئورت های با اندوتلیال را کاهش داد ولی آتروپین(1 µM)  اثری بر خاصیت شل کنندگی عصاره نداشت. شلی ناشی از عصاره با غلظت 1 میلی گرم بر میلی لیتر پس از 30 دقیقه حضور آبی متیلن (10 µM) در آئورت های دارای اندوتلیال کاهش یافت  (p<0.02)همچنین این عصاره به صورت وابسته به غلظت، انقباضات ناشی از کلرور پتاسیم (80 mM) را نیز در هر دو گروه آئورت به طور قابل ملاحظه کاهش داد ولی این اثر کمتر از پاسخ ها در حضور فنیل افرین بود. می توان نتیجه گرفت که اثر شل کنندگی عصاره آبی الکلی برگ مو بر انقباض آئورت موش صحرایی وابسته به اندوتلیال بوده و با دخالت NO و cGMP انجام شده و همچنین عصاره فاقد موادی با خاصیت شل کنندگی کولینرژیکی شبیه استیل کولین است. با توجه به وجود فلاوونوییدها در برگ مو، ممکن است اثر مشاهده شده نتیجه اثر این ترکیبات باشد.

در این گزارش ما اثر عصاره آبی(AF))  (Aqeous fraction جدا شده از جدوار با نام علمی Delphinium denudatum WALL.ex Hook.F.&Thoms بر  (sustained repetitive firing) SRFنرونهای پیرامیدال هیپوکامپ موش صحرایی را بررسی کردیم. بلوک SRF یکی از مکانیسم های پایه داروهای آنتی اپی لپتیک (AED) در سطح سلولی می باشد. اثر (0.2-0.6 mg/ml) AF با یک داروی اولیه آزمایشی، فنی تویین (PHT) مقایسه شد. با استفاده از تکنیک Whole cell current-clamp و به وسیله یک پالس دپلاریزان به مدت 500 ms و قدرت 0/6-0/1 A و SRF 0.3 Hz بررسی گردید. درست شبیه فنی تویین، AFA، پتانسیل های عمل AP را در هر پالس تا موقعی که هیچ AP برای باقیمانده پالس باقی نماند، در مسیر وابسته به غلظت کاهش می دهد. رابطه ای بین کاهش وابسته به مصرف در شدت و (velocity of cup stroke) Vmax پتانسیل عمل وجود دارد. نتایج مشخص می کند که AF،SRF  را در نورون های هیپوکامپ در مسیر وابسته به مصرف و وابسته به ولتاژ شبیه فنی تویین کاهش می دهد. اما برخلاف فنی تویین که ترجیحاً در زمان غیرفعال بودن کانال پتاسیم اثر می کند. این اثرات AF آشکارا در زمانی که کانال در حالت معمولی است ایجاد می شود و نشان می دهد که اثرات کاهشVmax و شدت اولین پتانسیل عمل وابسته به دوز می باشد. ما نتیجه گرفتیم که AF دارای اثر ضدصرع می باشد.

جنس Cymbopogon که از خانواده Poaceae می باشد به صورت گسترده ای در مناطق حاره و نیمه حاره کاشت می شود. روغن فرار به دست آمده از این گیاه که عمدتاً دارای ماده سیترال می باشد شباهت زیادی به ترکیبات اسانس با درنجبویه دارند. از آنجایی که مقدار اسانس در پیکر رویشی گیاه بادرنجبویه بسیار کم (1/0 تا 2/0 درصد) می باشد در نتیجه تولید آن هزینه زیادی را تحمیل می کند. لذا گونه های مختلف جنس Cymbopogon به عنوان منبع تهیه اسانس برای استفاده در صنایع غذایی، صابون سازی، عطرسازی و دارویی مورد توجه قرار گرفت. گونه C. citratus (DC) Stapf که برای اولین بار در ایران کاشته شده است به منظور بررسی راندمان اسانس و شناسایی اجزای آن مورد مطالعه قرار گرفت. روغن فرار با استفاده از تقطیر با آب (Hydrodistillation) استحصال شد و با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی مورد بررسی قرار گرفت. از مقدار 1/91 درصد اجزای شناسایی شده به ترتیب سیترال (43/49 درصد)، سیترونلال (25/30 درصد) و ژرانیل استات (41/6 درصد) دارای بیشترین مقدار بودند.

افراد زیادی برای درمان بیماری های مختلف از جمله اختلالات خواب رو به درمان های جایگزین می اورند. احتمال دارد، بیماران درمان های جایگزین و داروهای بدون نسخه ای استفاده کنند که با داروهایی که پزشک نیز تجویز می کند تداخل داشته باشند. لذا لازم ا ست اطلاعات ضروری در مورد منافع و مضار این گروه از درمان ها به اطلاع بیماران رسانده شود. در این مقاله، مروری به تعدادی از داروهای گیاهی که وارد بازار دارویی شده اند و در اختلالات خواب کاربرد دارند، خواهیم داشت.

توجه و علاقه فزاینده به جایگزینی نگهدارنده هی شیمیایی (ضدمیکروبی و ضداکسیداسیون) با انواع طبیعی، موجب مطالعات زیادی در مورد منابع گیاهی و جستجوی انواع عصاره ها و اسانس های گیاهش شده است، تا بتوان جایگزینی مناسب و طبیعی برای نگهدارنده های شیمیایی پیدا نمود. در این مطالعه، لگاریتم درصد احتمال رشد سالمونلاتیفی موریم در محیط آبگوشت قلب و مغز متأثر از غلظت های مختلف (صفر، 03/0 و06/0 درصد) اسانس آویشن شیرازی در طی 21 روز نگهداری در سه درجه حرارت (35، 25 و 15 درجه سانتیگراد) مورد بررسی قرار گرفت. لگاریتم درصد احتمال رشد سالمونلاتیفی موریم به طور معنی داری (05/0>P، آنالیز واریانس) تحت تأثیر غلظت های مختلف اسانس قرار گرفت. به طوری که در غلظت صفر درصد اسانس در درجات حرارت 35، 25 و 15 درجه سانتی گراد به ترتیب 07/1 ، 07/1 و 41/0 بود. در حالیکه در غلظت 03/0 درصد به ترتیب 93/2- ،24/3- و 24/3- و در غلظت 06/0 درصد به ترتیب 23/4- ،23/4- و 23/4- بود. بر طبق نتایج به دست آمده، درصد احتمال رشد سالمونلاتیفی موریم با افزایش غلظت اسانس کاهش پیدا کرد.