نگره
سال:1393 | دوره:9 | شماره:29 |تعداد مقالات:6

مقاله حاضر نگاهی تطبیقی و آماری به میزان مراجعه هنرمندان منبت کار به متون مذهبی برای تزیین صندوق مدفن امامزادگان ساری دارد. مساله و هدف پژوهش بررسی میزان ارجاعات هنرمندان بومی به مضامین و متون مذهبی در تزیین صندوقچه های چوبی مقابر با تعیین اولویت هر یک بوده است. برای گزینش جامعه آماری این مقاله 297 بنا در مساحت 2157 کیلومترمربع مورد بررسی قرار گرفته و از بین آن ها هشت مورد که دارای صندوق های سالم و واجد آثار شاخص هنری بوده اند انتخاب شده اند. روش گردآوری اطلاعات میدانی بوده و از عکاسی و فیش برداری استفاده شده است. داده های این تحقیق نشان می دهند آیات قرآن و صلوات کبیر متونی هستند که بیشترین کاربرد را در کتیبه ها دارند. در میان مضامین مورد استفاده، تاکید هنرمندان بر گزینش متونی با دو موضوع اصول دین و حقانیت تشیع بوده است. همچنین حمایت مذهبی حکومتی توانسته است تاثیر مثبت و مستقیم بر هنر مذهبی تبرستان داشته باشد. برج آرامگاهی امام زاده یحیی نمونه ای مشخص از این حمایت است.

ترجمان احساس عاشقانه شعر خسرو و شیرین نظامی را می توان بار دیگر در تزیینات داخلی تالار موسیقی کاخ عالی قاپو مشاهده کرد. بر این اساس سوال اصلی چنین مطرح می شود که آیا هنرهای سنتی را می توان ترجمه یکدیگر قلمداد کرد؟ هدف اصلی مقاله حاضر نمایان ساختن میزان انطباق بنیان مشترک ادبیات منظوم و هنرهای سنتی بر یکدیگر است. فرض بر این است که هر دو اثر ترجمان یکدیگرند به ویژه مشابهت آن ها در نمایش وحدت. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی عناصر تزیینی و مفاهیم نمادین کاخ را با عناصر منظوم شعر خسرو و شیرین بررسی نموده و یافته های تحقیق نشان می دهد؛ رابطه معناداری بین فرم و تزیینات معماری تالار موسیقی با ابیات عاشقانه قطعه؛ (برون آمدن شیرین از خرگاه) نظامی وجود دارد که هر دو صحنه مفهو م وحدت را به نظم و تصویر کشانده اند و بیانگر وصالی حقیقی هستند. حقیقتی که از طریق عشق و طلب و تهی شدن از خود آغاز و تا رسیدن به وصال مقصود ادامه دارد.

مسجد جامع یزد یکی از مساجد عظیم و مهم سبک آذری در ایران است. از خصوصیات این بنا می توان به سردر رفیع، مناره های بلند، کاشی کاری زیبا، گنبد مسجد و غیره اشاره کرد. به کارگیری نقوش در قالب گچ بری، کاشی کاری و طرح های زیبا حائز اهمیت و درخور تفسیر است. تلفیق نقوش هندسی با نقوش اسلیمی در تزیینات کاشی کاری مسجد به نحوی است که در نگاه اول نمی توان به راحتی بین آن ها تمایزی قائل شد. هدف از این مقاله، مطالعه نقوشی است که جنبه نمادین آن ها به نحوی دربردارنده تفکرات مذهب شیعه می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و از طریق مطالعه کتابخانه ای انجام شده است. بنابر یافته های تحقیق نقوش نمادین موجود در مسجد جامع یزد شامل انواع مختلف شمسه، ستاره، محرابی و غیره است. این نقوش بدین لحاظ حائز اهمیت است که علی رغم استقرار حکومت مرکزی سنی مذهب طی ادوار ایلخانی و تیموری نمایانگر تفکرات شیعی است.

هنرهای سنتی نظیر گچ بری، کاشی کاری و آجرکاری در معماری ایرانی خصوصا در مساجد جایگاه ویژه ای دارند. از سویی از زمان پیدایش اسلام در ایران شاهد دگرگونی گسترده در شکل، محتوا، شیوه و محل اجرای آنها می توان بود. به جهت یافتن روند این تحولات، مسجد جامع نایین- به عنوان نمونه ای از مساجد نخستین دوره اسلامی- با آرایه های باشکوه گچ بری و مسجد جامع ورامین- از یادگارهای برجامانده پس از حمله مغولان- از اولین بناهایی که کاربرد رنگ در آجرکاری های نفیس آن اتفاق افتاد، گزینش شدند تا با مقایسه تطبیقی آرایه ها و تغییرات آن گمانه زنی در مورد نقش بستر اجتماعی- مذهبی در ظهور این دگرگونی ها (در بازه زمانی چهارصدساله بین قرن چهارم تا هشتم) بررسی شود. این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی با بررسی اسناد کتابخانه ای و مطالعات میدانی به گردآوری داده ها پرداخته و پس از تحلیل و جمع بندی، به نتیجه گیری در مورد چگونگی تغییرات در شیوه اجرا (گچ بری به آجر و کاشی کاری رنگی)، محتوای شکلی- معنایی (نقوش طبیعی گیاهی به اشکال هندسی پیچیده و اسلیمی)، مضمون کتیبه ها (از آیات قرآن به اسامی مقدس امامان و احادیث و ادعیه) و محل کاربرد آرایه ها (گسترش از فضای داخلی مجاور محراب به فضاهای بیرونی) اقدام کرده است. همچنین تاثیرگذاری ثبات سیاسی بر کالبد مساجد و تبدیل آن به بنایی حکومتی، نقش مغولان بر معماری مساجد (نظیر الگوبرداری فرم و آرایه های گنبد از چادرهای مغولان) و ظهور و تقویت تفکرات شیعی در آرایه های خوشنویسی جهت تاکید حکومت وقت بر مذهب رایج از اهم یافته های قابل ذکر است.

در میان نسخ خطی مجموعه «صارم الدوله»، موجود در کتابخانه ابن مسکویه شهر اصفهان، دیوانی از سعدی شیرازی با تذهیب عالی وجود دارد. بررسی ها حاکی از آن است که شناسنامه این اثر دارای تاریخ اجرا نیست. مقاله حاضر با تکیه بر اطلاعات فنی اثر می کوشد تاریخ این اثر را مشخص کند. مقایسه این نسخه با نسخه ای از دیوان حافظ متعلق به سال 1283 ق موجود در همان گنجینه به یافتن این پاسخ کمک می کند. پس از بررسی های دقیق تر روشن شد که شباهت های اولیه میان تذهیب این دو اثر دارای مبنای علمی است و بنابراین هر دو به یک دوره تاریخی تعلق دارند. به دلیل شباهت های فنی بسیار، ازجمله نوع قلم گیری، حتی می توان هر دو اثر را حاصل کار یک نفر و یا استاد و شاگرد دانست. تدوین این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی انجام گرفته است.

هنر سفالگری دوره صفوی همچون دیگر هنرهای این دوره شاهد بالندگی و پویایی بسیاری بوده است. در مراکز متعددی در این دوره سفال های ممتازی از زرین فام و کوباچی و «سفید و آبی» گرفته تا سلادون و گمبرون پدید آمده است. در این میان از دو شهر کرمان و مشهد سرامیک های بسیاری به جا مانده است. این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و مکتوب انجام شده است با آگاهی به اینکه کرمان و مشهد در پیشینه سفالگری ایران و اوج درخشش دوره های گذشته (سلجوقی و ایلخانی) نام های بزرگی نبوده اند در پی پاسخ به این پرسش است که مهمترین ویژگی های سفال دوره صفوی از نظر فرم، رنگ، لعاب و کاربرد آن در این مراکز چیست و میزان تاثیرپذیری آن از سفالگری چینی تا چه اندازه است؟ دو شهر کرمان و مشهد در دوره اوج هنرهای صفوی سهم بزرگی در سفالگری این دوره دارند. سفالینه های مشهد این تاثیرات چینی را در نقوش و کیفیت ساخت بیشتر بازتاب می دهند و در سفال های کرمان شاهد تنوع بیشتری در فرم، نقش، رنگ و لعاب سفال های تولید شده هستیم. این دو شهر با توجه به تنوع زیاد آثار سفال و سرامیک بر جای مانده از آن ها می توانند نماینده سفالگری دوره صفوی باشند.