اسلام پژوهی
سال:1389 | دوره:- | شماره:4 |تعداد مقالات:8

اکنون که به حول و قوه الهی و با همت اسلام پژوهان ارجمند، شماره چهارم دو فصلنامه اسلام پژوهی را به صاحب نظران و علاقمندان تقدیم می داریم، همچنان در انتظار دریافت مقاله های وزین و ارزشمند اسلام پژوهان دانشگاهی و حوزوی در موضوعات و مسایل قرآنی، فقهی- حدیثی، فلسفه اسلامی، علوم و تمدن اسلامی و نیز حوزه های روش شناختی در پژوهش های مربوط به اسلام و معارف اسلامی هستیم.این مجله همچنین- همانطور که در "سخن" شماره نخست آمده است- از نقد منتقدان صاحب نظر نیز استقبال می کند. دست اندرکاران نشریه بر این عقیده اند که اسلام پژوهی می تواند محمل و بستری مناسب برای تضارب آرا و دیدگاه های صاحب نظران در فضایی کاملا آزاد، علمی و حقیقت جویی باشد.این بنده ضمن سپاسگزاری صمیمانه از همه کسانی که تا اینجا ما را با ارسال آثار پژوهشی خود یاری رساندند، از دیگر اندیشمندان و فضلای حوزه و دانشگاه می خواهد نتیجه پژوهش ها و تحقیقات مساله محور خود را در قالب مقاله (با توجه به شیوه نامه مندرج در مجله) در اختیار این نشریه بگذارند تا از این طریق هم گامی در راه توسعه علمی کشور بردارند و هم زمینه را برای تضارب آرا و ایجاد زمینه برای آزاداندیشی- که موکد مقام معظم رهبری نیز بوده و هست- فراهم کنند.

غالبا اندیشه پیشرفت یکی از سه اصل بنیانی روشن اندیشی (سده هجدهم میلادی) شناخته می شود. اما می توان ریشه این تفکر را در شش قرن پیش از آن، در اندیشه های ابن رشد، فیلسوف برجسته مشائی مسلمان دید. این مقاله در سه بخش می کوشد تا نخست معنایی از اندیشه پیشرفت به دست دهد، سپس نسبت آن را با عقلانیت، فلسفه و واقع بینی روشن اندیشی بکاود، آن گاه به بررسی دیدگاه ابن رشد نسبت به این تصور بپردازد و نشان دهد که فیلسوفی مسلمان، قرنها پیش، این اصل را اذعان داشته و به لوازمی از آن پایبندی نشان داده است. باور به پیشرفت به نظر هر دو فلسفه بر لزوم تلاش و مسوولیت پذیری متعاطیان فلسفه می افزاید و آنان را به گشایش دریچه های نو فرا می خواند. فلسفه روشن اندیشی بر اساس تحلیل ارنست کاسیرر و فلسفه ابن رشد عمدتا بر اساس رساله ماندگار وی «فصل المقال» کاویده شده است.

تفسیر علمی همزمان با آشنایی مسلمانان با معارف و دانش های دیگر جوامع و رشد و شکوفایی علمی در قرون سوم و چهارم رونق زیادی داشته است. استفاده از دستاوردهای علمی بشری با هدف اثبات اعجاز قرآن و نیز فهم بهتر آیات الهی در میان مسلمانان امری پذیرفته شده بود و بسیاری از دانشمندان و مفسران مسلمان به همین شیوه عمل کرده اند. سید مرتضی (355- 435 ه.ق) یکی از قله های فقه و کلام و تفسیر و ادب شیعی است. او دانشمندی عقل گرا و پیرو مکتب اصالت عقل است. در نظر او عقل مبنا و ملاک معرفت و شناخت جهان است.پایبندی سید مرتضی به رویکرد عقلی به دین چنان است که در طرد هر گزاره یا عقیده دینی مغایر با دلیل مسلم عقلی تردیدی به خود راه نمی دهد. درنظر او عقل مقامی همچون وحی دارد تا آنجا که می توان گفت که خداوند به وسیله دلایل عقلی با ما سخن می گوید و به حقایق رهنمون می سازد. یکی از نتایج عقل گرایی سید مرتضی، التزام به دستاوردهای مسلم و قطعی علم تجربی در فهم آیات قرآن است.او را می توان یکی از معتقدان به تفسیر علمی به معنای معتدل آن دانست که از دستاوردهای علمی زمان خود در فهم آیات و روایات بهره برده است. اساسا یکی از ملاک های او در ضرورت تاویل یک روایت یا یک آیه، عدم انطباق آن با قواعدی بوده که از نظر عقل و دانش زمان خویش مسلم انگاشته می شده است.

محیی الدین ابن عبدالله حاتمی طائی اندلسی، ملقب به شیخ اکبر و مشهور به ابن عربی، متوفای 628 هجری قمری، از صوفیان و عارفان بزرگ اسلامی است که با ظهور وی عرفان اسلامی به تدریج رنگ و بوی تازه ای یافت و در مسیر ویژه ای قرار گرفت. مهمترین وجه عرفان ابن عربی عبارت بود از بیان حقایق و مکاشفات عرفانی در ساختار یک منظومه علمی و نظری که تا پیش از وی سابقه نداشت. شیخ اکبر در ارایه حقایق عظیم و لطایف دقیق و ظریف عرفانی آنچنان نبوغ و هنرمندی از خود نشان داده است که تاکنون در عالم تصوف، کسی یارای خروج از مرزهای ساختار نظری عرفان او و در افکندن طرحی جدید را پیدا نکرده است. صوفیان و عارفان محقق پس از او عمدتا میراث دار و شارح مکتب او بوده اند. حتی مخالفان سرسخت ابن عربی نیز نتوانسته اند از نفوذ گسترده او خود را برکنار نگاه دارند.

توکل از مفاهیم اخلاقی و عرفانی فرهنگ اسلامی است. علمای اخلاق با تاسی به قرآن، مسلمانان را به تحقق عینی این مفهوم در زندگی فردی و اجتماعی خود توصیه کرده اند و عارفان از آن، به عنوان یکی از مقامات عرفانی یاد کرده، ضرورت پشت سرگذاشتن آن را بر هر سالکی ضروری دانسته اند. منابع اخلاقی و عرفانی ما، مشحون از ضرورت رویکرد به توکل است. توکل در نهج البلاغه هم در معنای اخلاقی و هم در معنای عرفانی به کار رفته است. علی(ع) در نهج البلاغه از جهات مختلف بر اهمیت توکل تاکید کرده، آن را پایه ایمان، عامل متانت اخلاقی، راهی برای دستیابی به فقر عرفانی و عامل تفکر دانسته است. توکل در این کتاب هرگز جانشین کوشش آدمی نشده، بلکه در جایی کاربرد دارد که دست آدمی از اقدام کوتاه است.

هدف این مقاله بررسی تاثیر تعالیم نظری و عملی عرفان بر نهاد خانواده است.در مقدمه بحث به مبانی عرفان، عرفان و هدف زندگی و ازدواج از منظر عرفان پرداخته شده است، سپس نقش تربیتی آموزه های نظری عرفان در زندگی انسان: عنصر معنویت، وسعت دید، تغییر نگاه به زندگی و انسان ها، مخالفت با نفس، تزکیه نفس، مراقبه و محاسبه احوال و تاثیر صحبت مطرح شده اند.عوامل تقویت و تداوم زندگی خانوادگی از نظر عرفان: آرامش باطنی، تلطیف روح، خوش خلقی، نشاط و شادی، اعتدال در معیشت و غیرت ورزی بیان شده اند.در بحث سیر و سلوک عارفانه و تاثیر آن در زندگی خانوادگی به مبادی سیر و سلوک احوال و مقامات عرفانی نظیر زهد، ورع، تواضع، صبر، توکل، عشق، و تاثیر آنها بر بنیاد خانواده پرداخته شده است.

اگر چه درباب هویت از زوایای گوناگون تحقیقاتی در کشور انجام شده است اما به عقیده نویسنده، مهمترین نقطه ضعف این تحقیقات در این است که چیستی هویت برای نویسندگان این آثار روشن نیست.در این مقاله ضمن نقل آرا مختلف درباره «چیستی هویت»، به تحلیل و نقد آنها پرداخته، سپس دیدگاهی را که به صواب نزدیکتر می نماید، ذکر خواهیم کرد. بخش نخست این مقاله که به چیستی هویت می پردازد، بحثی ناظر بر واقع است و بخش دوم یعنی بخش مربوط به «هویت اسلامی و ویژگی های آن» بحثی ناظر بر ارزش است. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد، موارد ذیل است: هویت در لغتنامه ها، هویت در علوم اجتماعی، اقسام تعریف هویت، نقد اقسام تعریف هویت، تعریف شخصیت، تفاوت های هویت و شخصیت، مصداق هویت در آدمی، چیستی هویت های مقید، چیستی هویت اسلامی و ویژگی های آن، راه های دستیابی به هویت اسلامی مطلوب.

ضمان درک عبارت است از ضمان بایع، نسبت به مبیع و یا مشتری نسبت به ثمن در صورتی که مستحق للغیر درآید و مالک نیز چنین معامله ای را که ماهیتی غیر نافذ دارد، اجازه و تنفیذ نکند. این ضمان یک ضمان قهری است و در عین حال متعاملین شروطی را در ارتباط با آن مطرح می کنند. در ارتباط با مفسد بودن یا مفسد نبودن این شروط نظرات و احکام مختلف و گاه متناقض از سوی فقیهان مطرح شده است. نکته اصلی این است که همه شروط مطرح در ارتباط با ضمان درک را به راحتی نمی توان پذیرفت و جای بحث و مناقشه دارد.