گیاه و زیست بوم
سال:1392 | دوره:9 | شماره:34-1 (ویژه نامه) |تعداد مقالات:9

تنش خشکی یکی از فاکتورهای محیطی محدودکننده بسیار مهم در تولید محصولات کشاورزی می باشد. تحقیقات نشان می دهد که اسید سالیسیلیک نقش مهمی را در جوانه زنی و تنظیم فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه ایفا می نماید. این مطالعه با هدف بررسی اثر تنش خشکی و اسید سالیسیلیک بر جوانه زنی دو رقم ذرت و مقایسه آنها از نظر تحمل خشکی انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح کامل تصادفی و در سه تکرار اجرا گردید. عامل ها شامل تنش خشکی در 6 سطح شامل صفر (آب مقطر)، 2-، 4-، 6-، 8- و 10- مگاپاسکال و اسید سالیسیلیک نیز در غلظت های صفر و 0.2 میلی مول بودند. نتایج نشان داد که اثر تنش خشکی و اسید سالیسیلیک بر تمام صفات مورد مطالعه شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، متوسط زمان جوانه زنی، نرخ جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن تر وخشک ریشه چه و ساقه چه و وزن خشک دانه رست معنی دار بود. با افزایش تنش خشکی تمام صفات به جز متوسط زمان جوانه زنی کاهش معنی داری داشتند و متوسط زمان جوانه زنی با افزایش تنش خشکی افزایش یافت. اثر اسید سالیسیلیک نیز بر همه صفات مذکور معنی دار بود. با مقایسه دو رقم مشخص شد که رقم 647 نسبت به رقم 704 در مرحله جوانه زنی مقاومت بیشتری در برابر تنش خشکی دارد. همچنین استفاده از اسید سالیسیلیک موجب افزایش تحمل خشکی مرحله جوانه زنی دانه رست ها در هر دو رقم در برابر تنش خشکی و در مرحله جوانه زنی گردید.

گل مکزیکی (Agastache foeniculum [Pursh] Kuntze) گیاهی علفی، چندساله و معطر متعلق به تیره نعناعیان است که منشا آن آمریکای شمالی گزارش شده است. دارای خصوصیات ضد درد، ضد تشنج، ضد تورم و ضدالتهابی بوده و برای درمان التهاب های معده ای، کبدی و برای درمان تورم شدید پروستات به کار می رود.گل مکزیکی همچنین در صنایع غذایی و نوشابه سازی مورد استفاده قرار می گیرد.با توجه با اینکه خشکی از ویژگی های بارز جغرافیای کشور ما است وتاثیر تنش های خشکی بر محصولات زراعی در ایران به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته است ولی متاسفانه در مورد تغییرات آنزیمی گیاهان دارویی تحقیق های جامع و مفصلی صورت نگرفته است. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. در این تحقیق، تغییرات فعالیت آنزیم های آنتی اکسیداتیو (کاتالاز، گلاتاتیون پراکسیداز، سوپراکسید دسموتاز) گیاه گل مکزیکی (Agastache foeniculum [Pursh] Kuntze) در واکنش به تنش خشکی با به کارگیری 7 تیمار آبیاری شامل 100%، 85 %، 70% و 55% ظرفیت مزرعه ای، 100% ظرفیت مزرعه ای (مرحله رویشی)-85% ظرفیت مزرعه ای (مرحله زایشی)، 6- 100% ظرفیت مزرعه ای (مرحله رویشی)-70% ظرفیت مزرعه ای (مرحله زایشی) .7-85% ظرفیت مزرعه ای (مرحله رویشی)-100% ظرفیت مزرعه ای (مرحله زایشی) بررسی شد. نتایج حاصل بیشترین مقدار آنزیم های آنتی اکسیداتیو را در 55% ظرفیت مزرعه ای 4 نشان داد. بنابراین می توان روش مقابله این گیاه با شرایط تنش خشکی را تا حدود زیادی آنزیمی دانست و با توجه به نحوه سازگاری این گیاه به شرایط تنش خشکی توسعه کشت آن را در مناطق کم آب پیشنهاد نمود.

برنج (Oryza sativa) یکی از مهم ترین محصولات زراعی در جهان می باشد، که یک غله عمده غذایی برای بیش از 50% مردم جهان است. تنش های محیطی از قبیل شوری یکی از موانع اصلی در تولید محصولات زراعی در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند. به منظور بررسی تاثیر تنش شوری حاصل از غلظت های مختلف کلرید سدیم (NaCl) بر روی جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه ها آزمایشی به صورت فاکتوریل و با طرح پایه کامل تصادفی با سه تکرار بر روی بذور شش رقم برنج انجام گرفت. 7 روز پس از آغاز آزمایش صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه و همچنین درصد کاهش هرکدام از صفات در مقایسه بین تیمارهای شوری (11.2 دسی زیمنس بر متر) و شاهد اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین تیمارهای مختلف و همچنین اثر متقابل آنها اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1% برای هر چهار صفت وجود داشت. با افزایش میزان شوری درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه کاهش معنی داری را نشان دادند. همچنین نتایج تجزیه واریانس درصد کاهش صفات حاکی از معنی دار بودن آنها بود و به عبارت دیگر تحت تاثیر تیمار شوری (11.2 دسی زیمنس بر متر) از صفات فوق به طور معنی داری کاسته شد. نتایج تحقیق حاضر درجات مختلفی از مقاومت به شوری را بر روی صفات مرتبط با جوانه زنی نشان داد در مقایسه بین ارقام در شرایط تیمار با شوری، ارقام اصلاح شده مورد مطالعه نسبت به ارقام بومی از نظر درصد جوانه زنی مقاوم تر بودند.

گیاه عطر پاییزی Dittrichia graveolens (L.) Greuter. بومی منطقه مدیترانه از تیره کاسنی بوده و در درمان بیماری های مزمن تنفسی مانند سرفه، سرماخوردگی، سینوزیت، التهاب حنجره و برونشیت موثر است. همچنین محافظ سیستم لنفاوی و کاهنده عفونت آکنه پوست است و اسانس این گیاه دارای اثر کاهنده مخاط می باشد و بیشترین ماده دارویی آن بورنیل استات, بورنئول و T- کادینول می باشد. جوانه زنی بخش اساسی از زندگی گیاهان است و استقرار دانه رست اولین مرحله رشد گیاهان است که دارای اهمیت زیادی در بالا بردن بازده و کارآیی گیاه در خاک هایی که تحت تنش شوری قرار دارند، می باشد. شوری ممکن است باعث کاهش معنی دار سرعت و درصد جوانه زنی شود که به نوبه خود به عدم استقرار پوشش گیاهی و کاهش بازده محصولات منتهی خواهد شد. در این تحقیق دمای بهینه جوانه زنی و اثر غلظت های مختلف شوری بر جوانه زنی دانه های این گیاه دارویی بررسی گردید. آزمایش تعیین دمای بهینه در دماهای 0، 5، 10، 15، 20، 25، 30 و 35 درجه سانتی گراد و همچنین آزمایش اثر شوری بر جوانه زنی در غلظت های 0، 25، 50 و 75 میلی مولار NaCl انجام گردید و مشخص شد که دمای بهینه جوانه زنی دانه های این گیاه 20 درجه سانتی گراد می باشد و نیز بیشترین درصد جوانه زنی و رشد طولی ریشه چه و ساقه چه در غلظت شاهد صورت می پذیرد.

یکی از اهداف مهم متخصصان اصلاح نباتات افزایش تحمل به شوری گیاهان و غربال ارقام مقاوم به شوری است. تحقیق حاضر به منظور ارزیابی و غربال تحمل به شوری ارقام گندم در مراحل جوانه زنی و گیاهچه به صورت اسپیلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار صورت پذیرفت. کرت اصلی ارقام گندم و کرت فرعی سطوح شوری (0، 50، 100 و 150 میلی مولار) در نظر گرفته شدند. صفات مورد برررسی شامل درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول کلئوپتیل، وزن تر و خشک ریشه چه، وزن تر و خشک ساقه چه، در مراحله جوانه زنی و صفات وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب نسبی، میزان سدیم، میزان پتاسیم، نسبت پتاسیم به سدیم، محتوای کلروفیل، پرولین و کل سطح برگ در مرحله گیاهچه اندازه گیری شدند نتایج این بررسی نشان داد که بین ارقام مختلف از نظر تمام صفات و همچنین بین سطوح مختلف شوری از نظر تاثیر بر صفات مختلف اختلاف معنی دار در سطح 1% مشاهده شد. شوری باعث افزایش معنی دار میزان سدیم و پرولین و کاهش معنی دار بقیه صفات گردید اساس نتایج تجزیه رگرسیون این روند برای تمام صفات به جز طول کلئوپتیل، میزان پتاسیم، نسبت پتاسیم به سدیم، پرولین و کل سطح برگ به صورت رابطه خطی بود. درنهایت بر اساس اکثر شاخص های کلیدی و مهم جهت شناسایی و غربال تحمل به شوری نظیر وزن خشک، محتوای سدیم، نسبت پتاسیم به سدیم، محتوای نسبی آب برگ، میزان پرولین و سطح برگ دو رقم هیرمند و هامون می توانند به عنوان ارقام مقاوم مطرح شوند. پس از این دو رقم، الوند مقاومت نسبی خوبی از خود نشان داد. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای نیز ارقام هیرمند و هامون را یک گروه قرار داد که موید نتایج قبلی است.

شوری خاک یکی از مهم ترین تنش های غیرزیستی است که باعث کاهش شدید عملکرد و کیفیت محصول گیاهان زراعی می شود. در راستای بررسی اثرات تنش شوری بر عملکرد و کیفیت محصول گیاهان زراعی یک آزمایش فاکتوریل با دو فاکتور، شامل شوری در چهار سطح (0، 33، 66 و 99 میلی مولار کلرید سدیم) و کاربرد کود روی در دو سطح (0 و 10 میلی گرم در کیلوگرم خاک) در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان اجرا شد. نتایج به دستامده نشان داد که تیمارهای آزمایشی، اثر معنی داری بر صفات وزن تر و خشک اندام هوایی، عملکرد، محتوای کلروفیل، پروتئین های محلول برگ و ریشه، غلظت پتاسیم (K)، سدیم (Na) و فسفر (P) برگ داشتند. کاربرد کود روی تاثیر معنی داری بر غلظت فسفر (P) و سدیم (Na) برگ گیاه سویا نداشت. شوری باعث کاهش وزن تر و خشک اندام های هوایی، عملکرد، پروتئین های محلول ریشه و برگ و محتوای کلروفیل در هر سه مرحله رشد (قبل از گلدهی، بعد از گلدهی و پرشدن دانه) شد، درحالی که کاربرد روی، این پارامترها را افزایش داد. تحت شرایط تنش شوری، غلظت پتاسیم و فسفر ساقه به طور معنی داری کاهش پیدا کردند، درحالی که غلظت سدیم برگ افزایش پیدا کرد.

به منظور شناسایی لاین های تحمل به خشکی و غربال کردن شاخص های کمی تحمل به خشکی تعداد هفده لاین اصلاح شده گندم نان به همراه رقم شاهدکوهدشت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در دو شرایط تنش شدید و تنش ملایم خشکی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گچساران مورد آزمایش قرارگرفتند. بر مبنای عملکرد در شرایط تنش ملایم (YP) و تنش شدید (YS)، شاخص های کمی تحمل به خشکی از قبیل میانگین بهره وری (MP)، شاخص تحمل (TOL)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص حساسیت به تنش (SSI) و شاخص تحمل تنش (STI) محاسبه گردیدند. نتایج حاصل از مقایسه میانگین ها به روش دانکن نشان دادکه اختلاف معنی داری بین کلیه شاخص ها و عملکرد در شرایط تنش شدید و تنش ملایم وجود داشت که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی و امکان انتخاب برای مقاومت به خشکی و دورگ گیری برای مطالعات ژنتیکی و اصلاحی بعدی می باشد. تحلیل همبستگی عملکرد بین دو محیط و شاخص های مقاومت به خشکی نشان داد که شاخص های MP، GMP،STI و HM مناسب ترین شاخص ها برای غربال سازی ژنوتیپ های گندم نان می باشند. با توجه به این چهار شاخص و عملکرد بالا در دو محیط بهترین ژنوتیپ های مقاوم به خشکی ژنوتیپ های شماره 1 و 4 تشخیص داده شدند. نمودار چند متغییره بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های 1 و 4 در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های مقاومت به خشکی یعنی MP، GMP،STI و HM قراردارند. هم چنین توزیع ژنوتیپ ها در فضای بای پلات وجودتنوع ژنتیکی ژنوتیپ ها نسبت به تنش خشکی را نشان داد.

در این پژوهش اثر غلظت های مختلف سالیسیلیک اسید (SA) در 3 سطح (0، 0.5 و 1 میلی مولار) و کلرید کادمیوم(CdCl2)  در 4 سطح (0، 50، 100 و 150میکرومولار) به طور جداگانه و همراه هم بر خصوصیات فیزیولوژیکی گیاه نخود مورد بررسی قرار گرفت. فعالیت آنزیم های گایاکول پراکسیداز و کاتالاز، میزان پروتئین کل و آنتوسیانین در حضور کلرور کادمیوم افزایش یافت. در حضور سالیسیلیک اسید فعالیت آنزیم های گایاکول پراکسیداز و کاتالاز کاهش یافت، اما میزان پروتئین کل و آنتوسیانین افزایش یافت. در برهم کنش سالیسیلیک اسید و کلرور کادمیوم، فعالیت آنزیم کاتالاز در غلظت های پایین کاهش یافت ولی میزان پروتئین کل افزایش یافت و همچنین میزان آنتوسیانین و فعالیت آنزیم گایاکول پراکسیداز در بیشتر تیمارهای برهم کنش افزایش یافت. نتایج به دست آمده نشان داد که گیاه نخود مقاومت کمی به تنش کلرور کادمیوم دارد.

تنش خشکی عمده ترین عامل محدودکننده رشد و نمو گیاهان زراعی از جمله گلرنگ (Carthamus tinctorius L) در مناطق خشک و نیمه خشک جهان است. به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مرحله ظهور طبق ها بر برخی ویژگی های زراعی ارقام گلرنگ آزمایشی به صورت کرت های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری در پاییز 1388 اجرا گردید. آبیاری کامل در تمام طول دوره رشد (شاهد) و تنش خشکی (قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق ها تا انتهای فصل رشد) به عنوان عامل اصلی و ارقام گلرنگ شامل گلدشت، پدیده وKW  به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش معنی دار عملکرد دانه و اجزاء عملکرد گردید. به طورکلی تنش خشکی در مرحله ظهور طبق ها، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزاردانه و عملکرد دانه را به ترتیب 11.46، 27.65، 14.31 و 45.75 درصد نسبت به شاهد کاهش داد. بر اساس نتایج حاصل در شرایط بدون تنش رقم گلدشت نسبت به دو رقم دیگر برتری داشت.