حکمت سینوی
سال:1388 | دوره:13 | شماره:42 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین مسائل فلسفی ـ و شاید مهم ترین آن ها ـ بحث ماهیت و وجود و رابطه آن ها با یکدیگر است. ابن سینا پس از فارابی، ماهیت و چگونگی تعلق وجود به آن را در آثار خویش به تفصیل آورده است. بعدها نصیرالدین طوسی در تایید دیدگاه شیخ، اعتراضات فخر رازی نسبت به نظرات بوعلی را پاسخ می دهد. در این میان ابن رشد انتقاداتی بر دیدگاه های ابن سینا و غزالی داشته است.به نظر می رسد طرح بحث ماهیت و وجود، مولود خلط معرفت شناسی و هستی شناسی است. تبیین چگونگی پیدایش صور ذهنی از راه علیت و تاثیر میان اشیاء خارجی ـ خواه حسی و خواه فراحسی ـ و اندام های حسی و قوای ادراکی نفس، به خوبی نشان می دهد که فقط «خارج» هست و صورت های ذهنی پدید آمده از آن، در ذهن. به این ترتیب برای طرح بحث ماهیت مصطلح و رابطه آن با وجود و اتصاف آن به وجود و مسائل فراوان برخاسته از این بحث، دیگر جایی باقی نمی ماند. چکیده عربی:من المواضیع المهمة فی علم الفلسفة و لعل من أهمها هو موضوع الماهیة و الوجود و علاقتهما ببعض، و قد ذکر اب نسیناء بعد الفارابی موضوع الماهیة و کیفیة تعلق الوجود بها فی آثاره بالتفصیل. و قام نصیرالدین طوسی من بعده بالإجابة علی انتقادات فخر الرازی علی آراء ابن سیناء مؤیدا وجهات نظر الشی خالرئیس، و فی هذا الأثناءنتقد ابن رشد أحیانا آراء ابن سیناء و الغزالی. و علی مایبدو طرح قضیة الماهیة و الوجود هو نتاج خلط ما بین نظریة المعرفة و علم الوجود، و تبیین کیفیة تکوین الصور الذهنیة عن طریق قانون العلة، و تأثیر الأشیاء الخارجیة (سواء الحسیة أو ما فوق الحسیة) علی الاجسام الحسیة و قوی النفس الادراکیة؛ظهر لنا بوضوح أن الخارج هو موجود، و الصورة الذهنیة مستوحاة منه فی الذهن فحسب.و علی هذا الأساس لایبقی أی مجال لطرح موضوع مصطلح الماهیة و علاقته و اتصافه بالوجود و المواضیع العدیدة المتشعبة من هذه القضیة.

چکیده فارسی: هانری کربن، ابن سینا را فیلسوف سلف سهروردی و از این جهت وی را پیشگام حکمت مشرقی می داند و بر این باور است حکمت مشرقی ابن سینا برای انسان معاصر، کارآمد و رهگشاست. وی با این هدف که چشم اندازهای سینوی را بگشاید، نخستین متفکری بود که در این راه قدم نهاد. به زعم وی فلسفه سینوی در شرق با حفظ نفوس فلکی به راه خود ادامه داد و نقادی غزالی تاثیری بر این حکمت نداشت. کربن با دغدغه های مختلفی در فلسفه غربی روبرو بود و بر این باور بود که حکمت مشرقی می تواند پاسخی به این بحران ها باشد. به همین دلیل معتقد به برتری فلسفه سینوی یا اشراقی بر مکتب ابن رشدی بود. وی اظهار می کند روشی را که با آن می توان حکمت سینوی را امروزی کرد را می توان «درونی سازی» نامید. با الهام از فرشته شناسی سینوی است که نفس با تحولی که در خود ایجاد می کند از این عالم مادی فراتر می رود و وارد عالم مثال می شود و این گونه است که عالم خیال یا عالم مثال به عنوان عالم رمزها اعتبار دوباره ای می یابد و انسان معاصر نیز می تواند در تجربه آن دخیل شود. چکیده عربی: یعتبر کوربن ابن سیناء سلفا لسهروردی، وعده من رواد فلاسفه الحکمة الشرقیة،عتقد ایضا أن الحکمة الشرقیة عملیة لقضایا الانسان المعاصر، و هو أول مفکر خطا فی تبیین و جهات نظر اب نسیناء أو ما شابهها. و طبق تصوره واصلت فلسفة اب نسیناء طریقها فی الشرق مع حفظ أصول النفوس الفلکیة، و لم تتأثر هذه الحکمة بانتقادات الغزالی و کان کوربن مواجها لهواجس عدیدة فی الفلسفة الغربیة، معتقدا باستطاعة الحکمة الشرقیة علی الإجابة علی هذه الهواجس، لذلک اعترف بتفوق فلسفة ابن سیناء أو الاشراقیة علی مدرسة ابن رشد. و بإیحاء.«بالتحول الداخلی» و قد سمی منهج عصرنة حکمة ابن سیناء من علم معرفة الملائکة لاب نسیناء، تستطیع النفس مع التحول الذی تحدثه فیها اختراق حدود العالم المادی و التسرب إلی العالم المثالی. و علی هذا الأساسستعید عالم الخیال أو المثل اعتباره تحت اسم عالم الرموز، وستطیع الانسان المعاصر أنجربه بنفسه.

چکیده فارسی:ابن سینا آثار فراوانی در منطق دارد. بررسی مقایسه ای این آثار، دو گونه تحول در اندیشه منطقی او را نشان می دهد: تحول در مساله آفرینی، مفهوم سازی، نظریه پردازی و تحول در ساختار منطق نگاری. بررسی گونه اخیر، مساله تحقیق حاضر است. ابن سینا توانست مجموعه منطقیات به میراث رسیده از یونانیان را از رساله های کنار هم نهاده شده به صورت نظام معرفتی منسجم و با ترتیب منطقی، سامان دهد. این تحول ساختاری به تدریج و با جهت گیری اصلاحی و تکمیلی از شفا تا اشارات و درطول نگارش بالغ بر پانزده رساله صورت گرفته است. منطق نگاران دوره اسلامی پس از ابن سینا، یکی از آثار وی به ویژه شفا و اشارات را الگوی تدوین آثار منطقی خود کرده اند. در این میان اشارات سر آغاز مکتب جدید منطقی شده است. در بررسی تحول ساختاری در آثار منطقی ابن سینا، مباحثی چون الفاظ، مقولات، تعریف، مواد اقیسه و عکس بررسی می شود. این تحقیق زمینه ای برای فرضیه سازی در ترتیب تاریخی آثار ابن سینا فراهم می آورد. چکیده عربی: لابن سیناء مؤلفات عدیدة فی المنطق، و تکشف الدراسة المقارنة لهذه الآثار عن نوعین من التغییر فی آرائه المنطقیة و أهمها: التغییر فی طرح الأسئله، و بناء المفاهیم، و إعداد النظریات، و التطرق للتغییر البنائی فی أسلوب تدوین المنطق و الذی تتناوله هذه الدراسة. استطاع ابن سیناء أننظم وترتب ما ورث عن الیونان فی علم المنطق، وخرجهما بأسلوب معرفی منطقی بصورة مرتبة و منسجمة. و قد تم التغییر البنائی تدریجیا متخذا الاتجاه الاصطلاحی و التکاملی من کتاب الشفاء إلی الاشارات طوال تدوینه لأکثر من 15 رسالة. اتخذ کتاب المنطق فی العصر الاسلامی بعد اب نسیناء أحد آثاره خاصه الشفاء و الاشارات نموذجا لتدوین مؤلفاتهم فی علم المنطق، و فی هذا المجال کان کتاب الاشارات نقطة بدایة ظهور المدرسة الحدیثة فی علم المنطق. و تتم فی معالجة التغییر البنائی لمؤلفات المنطق لابن سیناء دراسة موضوعات مثل الالفاظ، و المقولات، و التعریف، و مواد القیاس، و العکس، وستطیع هذا البحث أنمهد الأرضیه المناسبة لإعداد الفرضیات فی موضوع التسلسل التاریخی لآثار ابن سیناء.

چکیده فارسی:مهمترین مبحث منطق، استدلال است که در کتب منطقی تحت عنوان حجت مورد بحث قرار می گیرد. قدما حجت را به سه دسته قیاس، استقراء و تمثیل تقسیم می کردند. در مورد اقسام و نوع تقسیم بندی حجت اشکالاتی مطرح شده است. از طرفی علاوه بر نظریه قیاس که بی شک شاهکار ارسطو است یکی دیگر از کارهای مهم ارسطو در حوزه منطق بحث «عکس»، «تناقض» و «تضاد» است. البته در ارغنون این مباحث به طور پراکنده مطرح شده اند. ابن سینا نسبت هایی را به نسبت های مورد نظر ارسطو افزود و با دریافت همانندی همه این مباحث، در آثار منطقی خود همه آن ها را در کنار هم آورد. پس از ابن سینا منطقیان به پیروی از او همه این نسبت ها را تحت عنوان «احکام قضایا» مطرح کردند. همین مبحث در کتاب های جدید منطق سنتی تحت عنوان «استدلال مباشر» آمده است. این عنوان حاکی از آن است که این منطق دانان «احکام قضایا» را از جنس حجت و استدلال می دانند. در این مقاله، از این نظر دفاع شده است و با فرض استدلال بودن عکس و امثال آن تقسیمی از حجت مطرح گردیده که جایگاه این استدلال ها در آن مشخص شده و اشکالات تقسیم پیشین را هم نداشته باشد. چکیده عربی:یعد الاستدلال من أهم المواضیع فی علم المنطق حیث تتم دراسته فی کتب المنطق باسم الحجة، و قد قسم القدماء الحجة إلی ثلاث مجموعات القیاس، و الاستقرا، و التمثیل، و طرحت عدة شبهات حول هذه الاقسام و وعها. و اضافة الی نظریة القیاس التی بحد ذاتها من بدائع ارسطوعتبر موضوع العکس و التضاد و التناقض من نظریاته المهمة فی علم المنطق. هذه المواضیع قد طرحت فی کتاب الأرغنون بشکل متناثر.و اضاف ابن سیناء نسبا الی نسب ارسطو المعنیة، و بعد وقوفه علی تماثلها، قام بتنسیقها الی جانب بعضها البعض فی آثاره. و طرحت هذه النسب تحت حیث قام علماء المنطق بعد ابن سیناء باتباع «احکام القضایا» عنوان منهجه. علما بأن الموضوع قد تم ذکره فی الکتب الحدیثة لعلم المنطق وفید هذا العنوان بأن علماء المنطق «الاستدلال المباشر» التقلیدی باسم یرون أحکام القضایا من نوع الحجة و الاستدلال.هذه المقالة تتناول الدفاع عن تلک النظریة، فتقدم تقسیما جدیدا لموضوع الحجة معتبرة نسبة العکس و أمثاله من أنواع الاستدلالات. موضحة مکانة هذه الاستدلالات بحیث تخلو من الشبهات السابقة.

چکیده فارسی:بحث دلالات و تقسیمات آن سابقه ای در منطق ارسطو و منطق رواقی ـ مگاری نداشته است و از نوآوری های منطقی ابن سینا محسوب می شود. در مجموع می توان وی را بیشتر به عنوان موسس و بنیان گذار مبحث دلالات ـ و نه شرح و بسط دهنده آن ـ به حساب آورد. در میان دلالت های سه گانه لفظی، دلالت التزامی از بقیه بحث انگیزتر بوده است. در عبارات ابن سینا و بیش از همه در آثار شارحان و تابعان وی، مناقشات و تشکیکات فراوانی در باب چیستی، شرایط تحقق و یا حتی اعتبار این دلالت مطرح شده است. شبهه عدم استقلال دلالت التزامی و ترکیب آن از دو دلالت تطابقی، شبهه خارج بودن التزام از اقسام دلالت لفظی، شبهه مهجوریت التزام و ممنوعیت کاربرد آن در علوم به دلیل عدم تناهی لوازم آن، از اهم این تشکیکات می باشد. این پژوهش با تاکید بر استقلال و همچنین لفظی بودن التزام، آن را از مهم ترین دلالات مورد استفاده در علوم معرفی کرده؛ و لزوم معتبر در این دلالت را «لزوم ذهنی» و از نوع «لزوم بین مطلق» دانسته است. چکیده عربی: لمطرح موضوع الدلالات و اقسامها من قبل فی منطق ارسطو و منطق الرواقی المغاری وعتبر ذلک من ابداع ابن سیناء فی علم المنطق. و علی کلمکن اعتبار ابن سیناء مؤسس موضوع الدلالات و لیس باعتباره شارحا و موسعا فی هذا الموضوع و الدلالة الإلتزامیة قد تعرضت لنقاش و بحث اآثر من بین الدلالات اللفظیة الثلاث.و قد طرحت فی عبارات ابن سینا او بالأحری من قبل المفسرین و تلامذته مناقشات و شکوک عدیدة فی باب ماهیة هذه الدلالة و شروط تحققها، و حتی اعتبارها.و من أهم هذه الشکوک و الشبهات: شبهة عدم استقلال الدلالة الإلتزامیة و ترآیبها من دلالتین تطابقیتین، و ایضا شبهة خروج الإلتزام من أقسام الدلالة اللفظیة، و شبهة عدم تداوله و منع استخدامه العملی فی العلوم بسبب عدم تناهی لوازمه.تقوم هذه الدراسة بتعریف الدلالة الإلتزامیة من أهم الدلالات المستخدمة فی العلوم، مؤآدة علی استقلا لها وعدها من ضمن الدلالات اللفظیة، آما تجعل الملازمة المعتبرة فی هذه الدلالة هی "الملازمة الذهنیة" من نوع"الملازمة المطلقة البینة".

چکیده فارسی:ابن سینا هم چون دیگر حکمای مسلمان، به عینیت حقیقت اوصاف خداوند اعتقاد دارد. نقطه افتراق او از غالب حکما در آن است که وی به عینیت اوصاف الهی در مقام مفهوم نیز قایل است؛ حال آن که دیگران این مفاهیم اوصاف الهی را متکثر و مختلف می دانند. برخی بر اثر سوء فهم، ابن سینا را در این باره به مغالطه مفهوم و مصداق متهم ساخته اند. اما این نظریه با توجه به مبانی او قابل پذیرش است؛ زیرا ابن سینا انتزاع مفاهیم متعدد را از امری که هیچ نحوه کثرتی ـ حتی از جهت حیثیت ـ ندارد، غیرممکن می داند؛ از سوی دیگر با عنایت به شرایط خاص وجود واجب که او را موجودی متمایز از دیگران کرده است، مفهوم حاکی از اوصاف واجب، امری متمایز از مفهوم حاکی از اوصاف ممکنات است؛ به نحوی که مفاهیم حاکی از اوصاف واجب، امری واحد است؛ حال آن که مفاهیم حاکی از اوصاف ممکن، مختلف و متفاوت است. چکیده عربی: یعتقد ابن سیناء کغیره من الحکماء المسلمین بتوحد حقیقة الاوصاف الالهیة، و نقطة الاختلاف بینه و بین معظم الحکماء فی أنهعتقد بتوحد مفاهیم الصفات الالهیة بمنزلة المفهوم ایضا، فی حالعتقد الآخرون أن مفاهیم الصفات الالهیة متعددة و مختلفة، و قد أساء بعض الحکماء فهم رأیه حیث اتهموه بمغالطة المفهوم و المصداق، فی حین أن توحد المفاهیم مقبول علی اساس أصوله الفکریة. لأن ابن سیناءعتقد بامتناع انتزاع المفاهیم المتعددة من أمرکون غیر قابل للتعدد، و حتی من الناحیة الحیثیة (الاعتبار) و من الناحیة الاخری مع العنایة بلوازم وجود واجب الوجود و التی تجعله موجودا متمیزا عن غیره.فالمفهوم المعبر عن مصداق الواجب أمرتمیز عن المفهوم المعبر عن صفات الممکنات، بنحو أن المفهوم المعبر عن أوصاف الواجب أمر واحد، بینماکون المفهوم المعبر عن أوصاف الممکنات مختلف و متباین.

چکیده فارسی:نقش ابن سینا در تحول و توسعه منطق ارسطویی انکارناپذیر است. بررسی دقیق این نقش و ترسیم جایگاه شیخ الرییس در تاریخ علم منطق محتاج دستیابی به تمامی میراث منطقی وی است. بخش قابل توجهی از آثار شیخ در این زمینه به صورت دست نویس باقی مانده است. برخی گزارش ها از این نسخ غیرقابل اعتماد و مبهم اند. ازشناسی آثار و ارایه گزارش صحیح از آن ها در برخی از موارد در گرو تصحیح آن هاست. اطلاعاتی که درباره آثاری چون عیون الحکمه، الموجزالصغیر فی المنطق و الاشاره الی علم المنطق در فهارس موجود است، ناقص، خطا و مبهم است. عیون الحکمه با اثر دیگری به همین نام و از مولف دیگری، خلط شده و آن را با الموجز الصغیر فی المنطق در اضافاتی متفاوت دانسته اند. این اضافات در واقع متعلق به رساله دیگری از ابن سینا با نام تعالیق فی المنطق یا الاشاره الی علم المنطق است. منطق عیون الحکمه همان الموجز الصغیر فی المنطق است که به علت اهمیت به صورت مستقل بازنویسی شده و نام الموجز به خود گرفته است. چکیده عربی:لامکن انکار دور ابن سیناء فی تغییر و تطویر منطق ارسطو، فالدراسة الشاملة لدور ابن سیناء و تحدید مکانة الشیخ الرئیس فی تاریخ علم المنطق یتطلب الحصول علی کل میراث آثاره فی مجال المنطق، و قد بقیت معظم آثار الشیخ من النسخ و المخطوطات الیدویة فی هذا المجال، و بعض التقاریر من هذه النسخ و المخطوطات غیرموثوقة و غامضة، و إعادة الالمام بمعرفة الآثار و عرض التقاریر الصحیحة عنها فی بعض المواضیع علی قید التصحیح.و البیانات المتوفرة فی الفهارس عن الآثار مثل عیون الحکمة و الموجز الصغیر فی المنطق، و الاشارة الی علم المنطق ناقصة، و خاطئة و غامضة.و قد تم الالتباس بین کتاب عیون الحکمة مع أثر آخر بنفس العنوان من مؤلف آخر، و أعْتبر مختلفا فی بعض الاضافات عن الموجز الصغیر فی المنطق، و فی الواقع تتعلق الاضافات برسالة أخری لابن سیناء المعروفة باسم التعالیق فی المنطق أو الإشارة إلی علم المنطق.و کتاب منطق عیون الحکمة لیس الا نفس کتاب الموجز الصغیر فی المنطق أعیدت کتابته منفصلا لأهمیته، و اتخذ الموجز عنوانا له.