سلامت و محیط زیست
سال:1398 | دوره:12 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

زمینه و هدف: تحقیقات نشان داده اند که ارزیابی سمیت و خطر بوم شناسی انواع آلاینده ها از جمله فلزات سنگین با استفاده از شاخص های اختصاصی، در ارزیابی بوم شناسی بوم سازگان های آبی ضروری است. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف ارزیابی اثر بوم شناسی حضور فلزات سنگین (Pb, Zn, Cu, Cdو As) در آب تالاب انزلی با استفاده از شاخص اختصاصی آلودگی فلزات سنگین (HPI) انجام گرفت. روش بررسی: 43 نمونه آب از قسمت های شرقی، غربی و مرکزی تالاب انزلی برداشت شد و پس از انتقال به آزمایشگاه، مراحل آماده سازی با روش ASTM method صورت گرفت و غلظت عناصر نیز با دستگاه طیف سنجی پلاسمای جفت شده القایی (ICP-AES) تعیین شد. با توجه به غلظت فلزات سنگین در نمونه های آب، شاخص (HPI) محاسبه شد. نتایج شاخص HPI در سه طبقه کم خطر (< 15)، متوسط (15-30)، و پر خطر (> 30) طبقه بندی شد. یافته ها: ارزش عددی شاخص HPI، در محدوده 59/3-3/23 با میانگین 27/97 تعیین شد که این میانگین نشان دهنده سطح آلودگی متوسط فلزات سنگین در تالاب انزلی است. شاخص HPI در قسمت شرقی تالاب انزلی و منطقه پیربازار، آلودگی شدید و خطر بوم شناسی فلزات سنگین و در منطقه آب کنار وضعیت مطلوب بوم شناسی را نشان داد. نتیجه گیری: اگر چه مقدار میانگین HPI در کل تالاب انزلی در حد متوسط است اما در برخی ایستگاه ها، خصوصا در شرق تالاب، مقدار HPI وقوع خطرات بوم شناسی در تالاب، در صورت عدم کنترل ورود آلاینده ها را در آینده نشان می دهد. بنابراین نظارت بر منابع ورود این آلاینده ها و کنترل خطرات بوم شناسی آنها ضروری است.

زمینه و هدف: بشر همواره تحت تابش پرتوهای یونیزان قرار دارد که اثرات زیانباری می تواند داشته باشد. هدف این مطالعه ارزیابی میزان دوز گامای محیطی، تعیین دوز معادل موثر سالیانه، برآورد میزان خطر ابتلا اضافی به سرطان در شهر درگز است. روش بررسی: تحقیق حاضر یک مطالعه مقطعی است که در تابستان و زمستان سال 1395 انجام شد. در این مطالعه به منظور تعیین میزان دوز پرتو گامای محیطی در فضای باز با استفاده از نقشه شهر، 5 ایستگاه (4 تا در امتداد چهار جهت جغرافیایی اصلی و یک ایستگاه در مرکز شهر) انتخاب گردید، و از یک دوزیمتر (از نوع آشکارساز گایگر مولر مدل STEP OD با حساسیتmSv/h) 2000-0) استفاده شد، که برای پایش پرتوهای گاما، بتا و ایکس طراحی شده است. یافته ها: نتایج به دست آمده نشان داد که بیشترین (nSv/h 12± 147) و کمترین (nSv/h 11± 113) مقدار آهنگ دوز پرتوهای گامای طبیعی به ترتیب مربوط به مرکز و غرب شهر بودند. دوز موثر سالیانه برای ساکنین شهر درگز در فضای باز mSv/yr 0/15 به دست آمد، میانگین مقدار خطر ابتلا اضافی به سرطان 3-10× 0/6 برآورد گردید. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که تفاوت آماری معنی داری بین آهنگ دوز گاما در مرکز و اطراف شهر وجود دارد) 0/05≤ p.

زمینه و هدف: فلزات سنگین از راه های مختلفی وارد منابع آبی می شوند و باعث ایجاد خطراتی از جمله مسمومیت، سرطان زایی و در کل ایجاد اختلال در بدن موجودات زنده می شوند. از آنجاکه ماهی کفال غذای پرمصرف مردم استان گیلان است بنابراین غلظت فلزات سنگین مس، روی و نیکل در بافت عضله ماهی کفال مورد مطالعه قرار گرفت. روش بررسی: در این مطالعه تعداد 11 عدد ماهی کفال از بندرانزلی تهیه شد. پس از آماده سازی و هضم شیمیایی بافت ماهی، میزان فلزات سنگین موردمطالعه به وسیله دستگاه جذب اتمی تعیین شد. یافته ها: میانگین غلظت فلزات مس، روی، نیکل در بافت عضله ماهی کفال به ترتیب به ترتیب 0/93± 10/07، 3/99± 28/39، 0/55± 4/01 میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. غلظت فلزات به جز فلز نیکل در نمونه های ماهی آنالیز شده در مقایسه با استانداردهای بین المللی FAO، WHO، FDA، NHMRC و UKMAFF پایین تر بود. میزان جذب روزانه فلزات مورد مطالعه (EDI)، برای مصرف کنندگان کودک و بزرگسال، پایین تر از دوز مرجع تعیین شده توسط سازمان EPA و مصرف قابل تحمل (TI) ارائه شده توسط سازمان FAO/WHO به دست آمد. در ارزیابی خطر سلامتی، میزان پتانسیل خطر (THQ)، برای بزرگسالان و کودکان در مصرف 7 روز، 3 روز و 1 روز در هفته براساس مصرف عضله ماهی کفال کمتر از 1 به دست آمد. در ارزیابی خطر سلامتی، میزان شاخص خطر (HI)، برای بزرگسالان و کودکان در مصرف هفت روز در هفته، بر اساس مصرف عضله ماهی کفال میزان شاخص خطر در کودکان بیشتر از 1 بود. نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده بنظر می رسد، مصرف ماهی کفال اثر مضری بر روی سلامت مصرف کننده در گروه سنی کودکان دارد.

زمینه و هدف: از آنجایی که منابع متحرک به عنوان مهمترین منبع آلودگی هوا در کلانشهر رشت به حساب می آید و با توجه به اهمیت آلودگی هوا در شرایط آب و هوایی مرطوب شهر رشت، این پژوهش در یک محدوده خاص انجام گرفت تا با استفاده از نتایج آن، الگوی حاکم بر تغییرات ماهانه انتشار آلاینده ها در مقیاس خرد تعیین شود. روش بررسی: در این پژوهش با پایش مستمر ترافیک در طول سال (چهار روز در هر ماه و شش ساعت در هر روز) و بهره گیری از نرم افزار MOVES میزان انتشار آلاینده ها در مقیاس خرد تخمین زده شد. یافته ها: بیشترین نرخ انتشار متوسط سالانه CO و NOX در محدوده مورد بررسی به ترتیب برابر با 15/76 (مقطع بین فلکه گاز و رازی) و g/(m. h) 2 (مقطع بین میدان امام حسین و نیروی دریایی) تخمین زده شده است. همچنین نتایج نشان داد که متوسط انتشار ماهانه NOX در تمام طول سال در هر یک از مقاطع مورد بررسی، ثابت است و مقدار متوسط انتشار ماهانه CO در نیمه اول سال و نیمه دوم سال ثابت است و مقدار آن در نیمه اول بیشتر از مقدار آن در نیمه دوم است. نتیجه گیری: توزیع ساعتی انتشار CO در ماه های مختلف متاثر از مناسبت ها و به طور کلی الگوی زندگی افراد است اما توزیع ساعتی برای آلاینده NOX روال تقریبا ثابتی در طول سال دارد. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده، می توان با یکبار سنجش (برای CO) و دو بار سنجش (برای NOX) ترافیک به جای سنجش ماهانه، میزان انتشار آلاینده ها در نقاط دیگر شهر را با دقت قابل قبولی تخمین زد، زیرا تخمین انتشار برای کل شهر با روش مورد استفاده در این پژوهش معقول و به صرفه نیست.

زمینه و هدف: پسماندهای بیمارستانی یکی از معضلات زیست محیطی است. بی توجهی به مدیریت این پسماندها باعث شیوع انواع بیماری ها می شود. هدف این پژوهش، رتبه بندی بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رویکرد بررسی معیارهای کاهش پسماندهای بیمارستانی است. روش بررسی: ابتدا مرور مطالعات گذشته در سطح ملی و بین المللی انجام پذیرفت. براساس مطالعات انجام شده، 12 معیار و 30 زیرمعیار مرتبط با کاهش تولید پسماند بیمارستانی انتخاب گردید. پس از طراحی پرسشنامه براساس معیارهای مذکور، اطلاعات لازم از شش بیمارستان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی جمع آوری شد. از برنامه نویسی روش های TOPSIS و VIKOR در محیط MATLAB به عنوان روش های رتبه بندی بیمارستان ها بر اساس معیارهای کاهش پسماند استفاده گردید. یافته ها: نتایج ترکیبی دو روش TOPSIS و VIKOR با استفاده از میانگین وزنی، نشان می دهد بیمارستان (ج) در رتبه اول، بیمارستان (ب) در رتبه دوم و بیمارستان (الف) در رتبه سوم در زمینه مدیریت پسماند قرار دارند. همچنین معیارهای نیروی انسانی، حمایت مدیران، الگوی صحیح مدیریت ملزومات، الگوی صحیح ارائه خدمات، کیفیت لوازم و تجهیزات و تفکیک در مبدا تولید از جمله معیارهای موثر بر کاهش میزان پسماندهای تولیدی و بهبود نظام مدیریت پسماند هستند. نتیجه گیری: روش ترکیبی TOPSIS و VIKOR برای بررسی رتبه بندی بیمارستان ها از لحاظ مدیریت پسماند، می تواند به عنوان ابزاری سودمند مورد استفاده قرار گرفته و زمینه بهبود اقدامات و ارتقای برنامه ها و فعالیت ها را فراهم آورد.

زمینه و هدف: آدنوویروس های انسانی، یکی از اصلی ترین پاتوژن های منتقل شونده از آب های آلوده هستند که به دلیل پایداری در برابر فرایندهای تصفیه، به عنوان یکی از مهمترین شاخص های نوین کیفی آب ها معرفی شده اند. هدف از پژوهش، ارزیابی کفایت حذف آدنوویروس های انسانی در واحدهای مختلف تصفیه خانه آب اصفهان بود. روش بررسی: نمونه گیری از 5 بخش شامل: آب خام، ته نشینی، گندزدایی، فیلتراسیون و آب خروجی تصفیه خانه به مدت یک سال انجام شد. برای تغلیظ آب از فیلتر Cartridge Electropositive Virosorb 1MDS استفاده گردید. به منظور تشخیص آنتی ژن آدنوویروس ها از آزمون الایزا و برای شناسایی کمی و ژنوتایپینگ به ترتیب ازReal-time PCR و PCR استفاده شد. همچنین میانگین غلظت شاخص های باکتریایی و پارامترهای فیزیکوشیمیایی مورد سنجش قرار گرفت. یافته ها: از 60 نمونه آب بررسی شده، آدنوویروس ها به ترتیب در 12 نمونه (20 درصد) با روش الایزا و 16 نمونه (26/67 درصد) با روش مولکولی تشخیص داده شدند که بیشترین تعداد آدنوویروس های شناسایی شده به ترتیب 7 نمونه (12 درصد) در ورودی تصفیه خانه، 6 نمونه (10 درصد) بعد از ته نشینی و 3 نمونه (5 درصد) پس از ازن زنی تشخیص داده شد. بیشترین میزان جداسازی آدنوویروس در فصل پاییز (50 درصد) و کمترین تعداد در فصل بهار (12/5 درصد) بود. همچنین میانگین شاخص کلی فرم ها در ورودی تصفیه خانه بین CFU/mL 103-102تشخیص داده شد. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که راندمان حذف آدنوویروس در واحدهای فیلتراسیون و گندزدایی تصفیه خانه بیشتر است و واحد فیلتراسیون تصفیه خانه به عنوان یک واحد موثر در حذف ویروس ها به شمار می رود.

زمینه و هدف: تثبیت فلزات سنگین در محل با به کارگیری مواد معدنی، روشی است که برای کاهش پویایی این فلزات بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس در پژوهش حاضر، کارایی پنج نوع مواد معدنی برای تثبیت فلزات سنگین خاک های کشاورزی اطراف شهرستان تبریز که با پساب های آلوده آبیاری می شوند بررسی شده است. روش بررسی: به g 0/5 از پنج ماده کلسیت، ایلیت، هماتیت، زئولیت و بنتونیت و 10 نمونه خاک برداشت شده از خاک های واقع در شمال غرب شهرستان تبریز، محلول های حاوی عناصر کادمیوم، سرب، نیکل، مس و روی اضافه شد. بعد از قرار دادن محلول ها در دستگاه شیکر، غلظت این پنج عنصر در محلول های صاف شده با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. مقایسه میانگین ها با بهره گیری از آزمون دانکن انجام گرفت. یافته ها: بیشترین میزان جذب عناصر کادمیوم (91 درصد)، نیکل (78 درصد) و روی (94/7 درصد) مربوط به کلسیت، بیشترین میزان جذب عناصر سرب (94/3 درصد) و مس (90/5 درصد) مربوط به هماتیت و برای هر پنج عنصر کمترین میزان جذب مربوط به ایلیت بوده است. کلسیت، زئولیت، بنتونیت و هماتیت نسبت به خاک های مورد آزمایش ظرفیت جذب بالاتر و معنی داری برای عناصر کادمیوم، نیکل و روی داشتند. نتیجه گیری: از بین مواد معدنی مورد بررسی، کلسیت و هماتیت دو ماده معدنی بودند که در صورت اضافه شدن به 10 نمونه خاک مورد آزمایش، توانستند باعث افزایش معنی دار ظرفیت جذب عناصر کادمیوم، مس، روی، نیکل و سرب شوند و بدین وسیله کاهش جذب و انباشت عناصر یاد شده در گیاهان زیرکشت مناطق کشاورزی اطراف شهرستان تبریز را موجب شوند.

زمینه و هدف: فاضلاب های داروسازی حاوی مقادیر متنوع و بالایی از مواد آلی هستند. به منظور تولید یک پساب مناسب روش های شیمیایی و الکتروشیمیایی به خصوص در مقیاس پایلوت و آزمایشگاهی برای حذف ترکیبات آلی از فاضلاب صنایع داروسازی به کار رفته است. هدف کلی از این مطالعه بررسی کارایی فرایند ترکیبی انعقاد شیمیایی و الکتروفنتون جهت تصفیه فاضلاب داروسازی بود. روش بررسی: در مطالعه حاضر نمونه های فاضلاب از کارخانه داروسازی تهیه شد، جهت ارزیابی فرایند انعقاد شیمیایی اثر دوز منعقدکننده پلی آلومینیوم کلراید در مقادیر 25 الی mg/L 300 و pH 3، 7 و 10 توسط دستگاه جارتست مورد بررسی قرار گرفت، و در فرایند الکتروفنتون نیز تاثیر پارامترهای پتانسیل الکتریکی 10 الی v 30، غلظت پراکسید هیدروژن 100 تا mg/L 4000، زمان واکنش 15 الی min 120 و pH3، 7 و 10 بررسی شد. یافته ها: نتایج حاصل شده از فرایند انعقاد شیمیایی نشان داد که در شرایط بهینه (دوز منعقدکننده برابر mg/L 200 و pH برابر 7) حذف 49 درصد اکسیژن مورد نیاز شیمیایی (COD) حاصل گردید. از طرف دیگر فرایند الکتروفنتون در شرایط بهینه (غلظت mg/L 100 پراکسید هیدروژن، ولتاژ v 20، pH برابر 3 و زمان واکنش min 30) توانست میزان 5/93 درصد COD را حذف کند. نتیجه گیری: بر طبق نتایج به دست آمده می توان نتیجه گیری کرد که فرایندهای ترکیبی ناپیوسته انعقاد شیمیایی/ الکتروفنتون نسبت به انعقاد الکتریکی به تنهایی برای حذف ترکیبات دارویی از فاضلاب صنایع داروسازی بسیار موثرتر است.

زمینه و هدف: زیست سالم سازی آلاینده ها، روشی مطلوب برای تجزیه آنها به مواد کم خطر توسط میکروارگانیسم ها است. تا کنون در بیشتر تحقیقات از میکروارگانیسم ها به صورت سلول آزاد استفاده شده که مشکلات کاربردی مختلفی دارند. استفاده از تکنولوژی تثبیت سبب بهبود راندمان تجزیه زیستی و رفع اکثر معایب سلول های آزاد شده است. هدف این مقاله مروری، بررسی امکان کاربرد تکنولوژی تثبیت سلولی براساس حامل های پلیمری در حذف آلاینده های آروماتیک در مقیاس آزمایشگاهی (فلاسک لرزان و بیوراکتور) است. همچنین، مقایسه عملکرد سلول های آزاد و تثبیت شده در شرایط محیطی مختلف از دیگر اهداف این مطالعه است. روش بررسی: در این تحقیق به ترتیب 401، 78، 49، 1450، 0 و 0 مقاله در پایگاه های اطلاعاتی Scopus، Web of Science، PubMed، Google Scholar، SID و MagIran با استفاده از واژگان کلیدی "Cell immobilization, Biodegradation, Aromatic" جستجو شد. از مجموع 1978 مقاله جستجو شده، پس از حذف 1167 مقاله، تعداد 811 مقاله مورد بررسی بیشتر قرار گرفت. یافته ها: مطالعات انجام شده در این زمینه، نشان دهنده موفقیت آمیز بودن حذف آلاینده ها توسط سلول های تثبیت شده با استفاده از ماتریس های مناسب در شرایط عملیاتی مختلف است و همچنین در میان سامانه های تثبیت سلولی، تله اندازی سلول ها درون حامل های پلیمری، پرکاربردترین روش زیست سالم سازی آلاینده های آروماتیک است. نتیجه گیری: با توجه به عملکرد سلول های تثبیت شده در مقایسه با سلول های آزاد به ویژه در شرایط محیطی نامساعد، قابلیت استفاده مجدد سلول های تثبیت شده و کاربرد آنها در بیوراکتورها و بحث افزایش مقیاس، کاربرد این روش ها می تواند در بحث تصفیه فاضلاب در کشور مورد توجه محققان قرار گیرد.

زمینه و هدف: فعالیت صنایع مختلف موجب تولید طیف وسیعی از آلاینده ها و ترکیبات سمی می شود. از جمله این ترکیبات می توان به کاتکول اشاره کرد که یک ترکیب آلی حلقوی با سمیت بالا و مقاوم در برابر تجزیه است. بنابراین هدف از این مطالعه بررسی کارایی کربن فعال پودری مغناطیسی شده با نانو ذرات اکسید آهن در حذف کاتکول از محلول های آبی به روش سطح پاسخ است. روش بررسی: روش هم ترسیبی به منظور سنتز کربن فعال پودری مغناطیسی مورد استفاده قرار گرفت و خصوصیات آن با آنالیزهای SEM و XRD بررسی شد. سپس تاثیر پارامترهایی چون pH، زمان تماس، دوز جاذب، غلظت اولیه کاتکول، دما بر روی کارایی فرایند جذب براساس روش سطح پاسخ (باکس بانکن) مورد بررسی قرار گرفت. غلظت باقیمانده کاتکول با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا در طول موج nm 275 اندازه گیری شد. یافته ها: نتایج حاصل نشان داد حداکثر کارایی فرایند جذب در غلظت mg/L 20، pHبرابر با 3، زمان تماس min 90 و در دمای º C 25 و دوز جاذب g/L 1/5حاصل شد. بررسی ایزوترم و سینتیک نشان داد که داده های تجربی فرایند جذب کاتکول به ترتیب با مدل لانگمویر و شبه درجه دوم همبستگی دارد. مطالعه ترمودینامیک واکنش نیز بیانگر اگزوترمیک و خود بخودی فرایند است. نتیجه گیری: نتایج نشان دادند که فرایند جذب با استفاده از کربن فعال پودری مغناطیسی شده با نانوذرات اکسید آهن در pH اسیدی راندمان بهتری دارد. در نتیجه فرایند مورد مطالعه به عنوان یک روش موثر، سریع و ارزان برای حذف کاتکول از محلول های آبی پیشنهاد می شود که با توجه به زمان اندک واکنش، از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه است.

زمینه و هدف: وجود مواد مغذی در پساب (عمدتا نیتروژن و فسفر) سبب غنی شدن محیط و بلوم های جلبکی و در نتیجه ایجاد مشکلات متعددی در محیط های آبی می گردد. از میان روش های مختلفی که برای جداسازی مواد مغذی پساب ها به کار گرفته شده اند، ریزجلبک ها دارای کارایی مناسبی هستند. ریزجلبک کلرلا ولگاریس دارای ویژگی هایی از جمله، رشد بالا، مقاوم نسبت به دست کاری در سیستم های پرورشی، فناوری ساده و ارزان تولید و همچنین سرعت بالای جذب مواد مغذی از جمله فسفات و نیترات است. روش بررسی: در تحقیق حاضر دو غلظت از ریزجلبک کلرلا ولگاریس million cell/mL) 13 و 26) را در پساب صنایع لبنی با درصد رقیق سازی (25، 50 و 75 درصد) تزریق و میزان حذف مواد مغذی و رشد ریزجلبک در طی دوره رشد بررسی گردید. یافته ها: نتایج نشان داد که غلظت های مختلف جلبک و درصدهای مختلف رقیق سازی (25، 50، 75 درصد) در حذف مواد مغذی و رشد ریزجلبک اثر بسزایی دارند. جذب مواد مغذی (نیترات، فسفات و آمونیاک) در تیمارهای گروه اول به ترتیب 57/01، 51/84و 43/15 درصد در مقایسه با تیمارهای گروه دوم با قابلیت جذب 29/15، 51/84 و 43/15 بیشتر است. در هر دو غلظت جلبک بیشترین درصد جذب فسفات و آمونیاک در رقت 25 درصد پساب و بیشترین درصد جذب نیترات در گروه اول مربوط به رقت 50 درصد و در گروه دوم مربوط به رقت 75 درصد است. نتیجه گیری: زمانی که غلظت ریزجلبک کلرلا ولگاریس گروه اول million cell/mL 13 است درصد بیشتری مواد مغذی (نیترات، فسفات، آمونیاک) نسبت به گروه دوم با غلظت million cell/mL26 حذف شد. با افزایش غلظت ریزجلبک جذب مواد مغذی کاهش می یابد. در مورد درصد جذب نیترات هر چقدر غلظت جلبک افزایش یابد در رقیق سازی بیشتر جذب صورت می گیرد.

زمینه و هدف: مطالعات بار بیماری های محیطی از مهمترین نیازهای ضروری برای تعیین وضعیت موجود، افزایش اثربخشی سیاستگذاری ها و برنامه های بهداشتی و اولویت بندی مداخلات بهسازی محیط بشمار می روند. در این مقاله مروری وضعیت بار بیماری های محیطی در ایران براساس نتایج آخرین مطالعه جهانی بار بیماری ها (Global Burden of Disease (GBD))، سایر مطالعات جهانی و پژوهش های ملی در کشور مورد ارزیابی قرار گرفت. روش بررسی: در این مطالعه پژوهش های انجام شده بر روی بار بیماری های محیطی در ایران با جستجو در پایگاه های علمی بین المللی و ملی مشخص شدند و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها: مرور مطالعات بار بیماری های محیطی نشان داد که براساس نتایج مطالعه GBD سهم عوامل خطر محیطی در کل بار بیماری ها در کشور در سال 2017 بر حسب شاخص تعداد سال های از دست رفته به واسطه مرگ یا ناتوانی (Disability-adjusted life years (DALYs)) و تعداد موارد مرگ به ترتیب حدود 8 و 13 درصد بوده است. بر طبق نتایج مطالعه GBD، سهم عوامل خطر در DALY منتسب به عوامل محیطی در کشور در سال 2017 (در مجموع 329, 648, 1) به صورت زیر بود: PM2. 5 هوای آزاد 45/0 درصد، عوامل خطر شغلی 25/1 درصد، مواجهه با سرب 19/4درصد، آب آشامیدنی ناسالم 5/0 درصد، ازن تروپوسفری 1/7 درصد، عدم دسترسی به تسهیلات شستشوی دست 1/5 درصد، دفع غیربهداشتی فاضلاب 1/4درصد، رادن هوای داخل ساختمان 0/6 درصد و آلودگی هوای داخل بواسطه مصرف سوخت جامد 0/3 درصد. کل نرخ DALY و نرخ مرگ منتسب به پرتوهای فرابنفش خورشیدی در ایران در سال 2000 به ترتیب 46/2 و 0/7 برآورد گردیده است. شاخص DALY و نرخ DALY منتسب به غلظت بالای فلوراید در آب آشامیدنی ناشی از ایجاد فلوروزیس دندانی در کشور در سال 2017 به ترتیب 3443 و 4/31 به دست آمد. ارزیابی تاثیر فلورایدزنی آب آشامیدنی به عنوان یک عامل محافظت کننده محیطی نشان داد که این اقدام از طریق پیشگیری از پوسیدگی دندان می تواند شاخص DALY و نرخ DALY در کشور را به ترتیب 971, 14 و 18/73 کاهش دهد. طی سال های 2017-2005، نرخ DALY (به ازای هر 100 هزار نفر) منتسب به عوامل PM2. 5 هوای آزاد، ازن تروپوسفری، رادن هوای داخل و عوامل خطر شغلی رو به افزایش بوده که این نتیجه اهمیت اقدامات پیشگیرانه و کنترل آنها را افزایش می دهد. نتیجه گیری: تفاوت چشمگیری در میزان بار بیماری های منتسب به یک عامل خطر در مطالعات جهانی مختلف و همچنین میان مطالعات جهانی و ملی وجود داشت. با توجه به بکارگیری داده های با جزئیات بیشتر و کامل تر و انجام ارزیابی های فروملی، نتایج مطالعات ملی بار بیماری های منتسب به عوامل خطر محیطی معتبرتر و کاربردی تر بوده، لذا تقویت و تداوم این مطالعات در سطوح ملی و فروملی با توجه به اولویت ها، نیازها، روندهای زمانی مکانی و با استفاده از داده ها و اطلاعات معتبر داخلی ضروری است و اکیدا توصیه می گردد.