تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران
سال:1397 | دوره:49 | شماره:3 |تعداد مقالات:11

تولید در بخش کشاورزی همواره با نوساناتی مواجه است. از آنجا که بخش کشاورزی تأمین کننده نهاده بسیاری از بخش-های اقتصادی است، نوسانات تولید در این بخش به بخش های وابسته منتقل می شود و تولید آنها را دچار نوسان می-گرداند. نظر به اینکه صنایع غذایی و آشامیدنی از عمده ترین صنایع وابسته به بخش کشاورزی است، هدف از مطالعه حاضر بررسی تاثیر تغییرات تولید در زیربخش های کشاورزی (زراعت، باغداری، دام و طیور، پرورش آبزیان و جنگلداری) بر تولیدات صنایع غذایی و آشامیدنی است. به این منظور، از الگوی عرضه محور گش مبتنی بر جدول داده-ستانده به عنوان چارچوب تحلیلی بهره گرفته شده است. همچنین، به منظور بررسی روند تاثیر تغییرات تولید بخش کشاورزی بر صنایع غذایی در سه دهه گذشته از جداول داده-ستانده سال های 1365، 1370 و 1380 استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که تغییر در تولید زیر بخش های کشاورزی، تولید محصولات غذایی و آشامیدنی را بیش از تولید سایر بخشها تحت تاثیر قرار می-دهد. بررسی تغییر در ارتباط بین زیر بخش های کشاورزی و صنایع غذایی نشان می دهد که در طول سال های مورد بررسی، این ارتباط در مورد زیر بخش ماهی و سایر آبزیان بیشتر شده است. در مورد زیر بخش محصولات دامی و طیور ارتباطات ثابت بوده در حالی که سایر زیر بخش های کشاورزی کاهش ارتباط با بخش صنایع غذایی و آشامیدنی را تجربه کرده اند. از یافته ها چنین نتیجه گیری می شود که برای خلق ارزش بیشتر از تولیدات محصولات زراعی و باغی، توسعه صنایع غذایی مرتبط تر با این محصولات می بایست به صورت جدی تری مورد توجه قرار گیرد.

بیمه محصولات کشاورزی ساز و کاری مالی بشمار می آید که هدف آن حداقل کردن بی ثباتی ناشی از خسارات حاصل از عوامل گوناگون و نامشخص در بخش کشاورزی است. بالا بودن هزینه مبادله بیمه محصولات کشاورزی باعث کاهش گرایش و پذیرش بیمه توسط کشاورزان می گردد. هدف این پژوهش، اندازه گیری هزینه مبادله و عوامل مؤثر بر آن و برآورد تقاضای بیمه محصولات کشاورزی در استان همدان است. داده های استفاده شده در این پژوهش از نوع داده های مقطعی می-باشند که در 245 پرسشنامه و در سال زراعی 93-94 به طور تصادفی از بین کشاورزان جمع آوری گردید. به منظور برآورد عوامل مؤثر بر هزینه مبادله از روش خطی و برآورد عوامل مؤثر در بیمه محصولات کشاورزی احتمال آن ها توسط الگوی لاجیت و در نرم افزار Eviews برآورد گردید. نتایج نشان داد هزینه بالای مبادله بیمه محصولات کشاورزی 25 الی 30 درصد از هزینه کل بیمه را شامل شده که منجر به کاهش بیمه پذیری افراد می گردد. همچنین سطح تحصیلات، شیوه کشت و خسارت دریافتی، اثر مثبت و معنی داری بر هزینه مبادله داشته است. کشش تحصیلات تقاضای بیمه، 86/0 است. سطح زیر کشت و هزینه مبادله، اثر منفی بر تمایل کشاورزان به بیمه کردن محصول دارد و با یک واحد افزایش در سطح زیر کشت، تقاضای بیمه 34/0-واحد کاهش می یابد.

فقر و گرسنگی در تمام دوران زندگی اجتماعی بشر به عنوان معضلی اساسی وجود داشته است. تغذیه لازم کافی و مناسب یکی از عوامل مهم سلامت جسم و روان افراد و سرمنشا رفاه فردی، امنیت غذایی، فرد است. فقر غذایی امروزه به یکی از شاخص های توسعه پایدار و سلامت شهری تبدیل شده است. هدف پژوهش تحلیل عوامل اقتصادی و نقش آن در کاهش فقر غذایی خانوارهای شهری زنجان می باشد. روش مطالعه توصیفی تحلیلی می-باشد. برای تحلیل عوامل اقتصادی و نقش آن در فقر غذایی جامعه آماری با فرمول کوکران انتخاب و از طریق نمونه گیری خوشه ایی اقدام به برداشت اطلاعات شده است. اطلاعات مستخرج از پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزارهای آماری مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج آن با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به صورت شماتیک نمایش داده شده است. یافته ها نشان داد که رابطه معناداری بین درآمد، مسکن، اشتغال، سرپرست خانوار و فقر غذایی وجود دارد آسیب پذیرترین قشر در مطالعه حاضر زنان سرپرست خانوار(67/285با تفاوت میانگینی)که فاقد مسکن ملکی می باشند بوده است. نتایج نشان داد که رابطه معناداری بین سطح تحصیلات و در آمد و فقر غذایی خانوارهای شهری وجود ندارد. در نهایت می توان نیاز مبرمی به یک برنامه ریزی جامع برای مقابله با فقر غذایی در سطح شهر زنجان وجود دارد.

در بسیاری از دشت های حوضه آبخیز ارومیه توزیع رایگان و قیمت پایین آب منجر به استفاده و تخصیص ناکارآمد منابع کمیاب آب شده است. در این زمینه، قیمت گذاری آب یک ابزار سیاسی برای افزایش کارایی آب، کاهش تقاضای آب، مدیریت سیستم های آبیاری و بازگشت هزینه ها است. از نقطه نظر کارایی اقتصادی، قیمت آب می بایست بازگوکننده ی هزینه ی فرصت باشد؛ در حالی که از دیدگاه درآمدی، قیمت آب تا حد زیادی به تمایل به پرداخت کشاورزان وابسته است. در این مطالعه، برای تخمین تمایل به پرداخت (WTP) کشاورزان برای آب کشاورزی از روش ارزش گذاری مشروط استفاده شده و همچنین با شبیه سازی از نوع «خود راه انداز» (Bootstrap) نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. داده های مورد نیاز از روش نمونه گیری تصادفی ساده مشتمل بر 134 کشاورز در حاشیه رودخانه سیمینه رود دشت بوکان در بهار 1391 به دست آمد. نتایج ارزش گذاری مشروط (CVM) و خودراه اندازسازی نشان می دهند که متوسط تمایل به پرداخت به ترتیب برای هر روش 48/477 و 47/438 ریال برای هر متر مکعب است که تمایل به پرداخت داده های شبیه سازی شده تفاوت چندانی با روش ارزش گذاری مشروط ندارد. سن کشاورز، سطح زیر کشت محصولات، درآمد حاصل از شغل کشاورزی و داشتن درآمد فرعی اثر معنا داری را بر روی تمایل کشاورزان برای پرداخت آب بها نشان دادند.

هدف از این پژوهش، ارزیابی ریسک های مرتبط با تولید گندم در زنجیره تأمین نان استان خوزستان است که در دو فاز انجام گرفته است. به این منظور از روش پژوهش ترکیبی-اکتشافی استفاده گردید که در فاز اول از تئوری بنیانی برای شناسایی ریسک و در فاز دوم از پیمایش مقطعی برای ارزیابی ریسک مورد بهره برداری قرار گرفت. در فاز اول، از میان جامعه آماری، شامل کارشناسان و کشاورزان پیش رو در تولید گندم، 15 نفر به روش نمونه گیری هدفمند ترکیبی(بارز و موارد شناخته شده) به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات در این مرحله، مصاحبه نیمه ساختارمند و مشاهده بوده است. در فاز دوم، از میان جامعه آماری، شامل کشاورزان گندمکار، 150 نفر به روش نمونه گیری هدفمند بارز به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. . ابزار جمع آوری اطلاعات در این مرحله، چک لیست بوده است. به منظور تحلیل داده ها از تکنیک ارزیابی حالت های شکست و اثرات آن استفاده شد. قابلیت اعتبار ریسک های شناسایی شده و روایی چک لیست-ها با نظر صاحب نظران و متخصصین مربوطه مورد تأیید قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از تئوری بنیانی در فاز اول، 12 مقوله ریسک، شناسایی شد و نتایج ارزیابی ریسک ها نیز بیانگر آن بود که به ترتیب ریسک محیطی، ریسک ایمنی محصول و محیط زیست، ریسک تأمین نهاده ها، ریسک فعالیت های زراعی، ریسک زیرساخت ها، ریسک فناوری، ریسک دسترسی به اطلاعات و آموزش های ترویجی، ریسک مالی، ریسک زمانی، ریسک بازار، ریسک پژوهش و توسعه، ریسک انسانی در اولویت بندی ریسک های مرتبط با تولید گندم قرار دارند. همچنین ریسک محیطی در زمره یکی از ریسک های بسیار نیرومند، ریسک ایمنی محصول و محیط زیست به عنوان یکی از ریسک های نیرومند و ریسک های بازار، پژوهش و توسعه انسانی از جمله ریسک های ضعیف ارزیابی شدند.

امروزه در غرب ایران، به خصوص استان همدان، تضاد بین جوامع محلی و گرگ به اوج خود رسیده و به یک نگرانی مهم برای مردم محلی تبدیل شده است. در این پژوهش به منظور بررسی جایگاه مؤلفه های اجتماعی در کاهش تعارض بین انسان و محیط زیست از روش تحلیل شبکه اجتماعی برای استخراج یک سناریو بهره گرفته شد. در واقع هدف، یافتن مهم ترین رویداد های اجتماعی تابع تصمیمات انسانی در کاهش تعارض انسان و محیط زیست بود. از این رو در مناطقی از استان همدان که دارای بیشترین نقاط حمله گرگ بود، با استفاده از روش Daniel و با توجه به اندازه خانوار ساکن در مناطق روستایی تعداد 400 پرسشنامه پیرامون تصمیم مردم محلی در مقابل حملات گرگ در قالب رویداد هایی چون کمک خواهی از اداره حفاظت از محیط زیست، کمک خواهی از دهیاران، استفاده از سگ های گله، آموزش به کودکان، تلویزیون و روزنامه و همچنین اقدام تهاجمی مانند کشتن گرگ، طراحی و در سال 1395 شبکه اجتماعی مصور و سنجه های مرتبط برای تحلیل رفتار برای استخراج یک سناریو به دست آمد. نتایج نشان داد از بین روش های مورد استفاده توسط مردم محلی، آموزش به کودکان و افراد کم تجربه، استفاده از سگ های گله و همچنین کمک خواهی از دهیاران به ترتیب بیشترین مرکزیت را در شبکه حفاظت در بین سایر روش های مورد استفاده توسط مردم محلی دارند. میزان رضایت جوامع محلی پس از استفاده از هر کدام از این روش ها نسبت به قبل از استفاده افزایش پیدا کرده است. همچنین کمک خواهی از اداره حفاظت محیط زیست، کمترین درجه مرکزیت را قبل و بعد از استفاده در شبکه حفاظت دارد. با مشخص شدن نقش محوری آموزش به کودکان و افراد کم تجربه به دلیل مرکزیت بالا در این مطالعه پیشنهاد می شود آموزش به جوامع محلی در رأس برنامه های مدیریتی اداره حفاظت محیط زیست استان همدان قرارگیرد.

هدف پژوهش حاضر ارائه راهکارهای کاربردی به منظور ایجاد فهم مناسب از بازار، رقبا و مشتریان است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش پژوهش توصیفی-علّی است. در این پژوهش ابتدا مدل نظری و فرضیات بین متغیرها توسعه داده شد و جهت بررسی فرضیات پژوهش، مدل معادلات ساختاری مورد استفاده قرار گرفت. جامعه آماری مدیران و کارکنان فروش شرکت های لبنی شهر مشهد است. از این رو نمونه ای برابر با 226 نفر بر اساس فرمول کوکران و با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد، پایایی پرسشنامه به وسیله آلفای کرونباخ و پایایی مرکب و روایی آن با استفاده از روایی سازه (هم گرا) و روایی واگرا مورد تأیید قرار گرفت. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که راهبرد های رقابتی بر جهت گیری و عملکرد بازار تأثیرگذار است. هم چنین نقش زیرکی بازار در روابط بین ادراک از محیط و جهت گیری بازار با عملکرد بازار مورد تأیید قرار گرفت.

کاهش بهره وری و افزایش هزینه های تولید ناشی از خردی و پراکندگی نامنظم قطعات زراعی و باغی یکی از موانع عمده دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی در استان آذربایجان شرقی صورت گرفت تا با شناسایی این عوامل، بتوان راه کارهای مناسب جهت ساماندهی وضعیت موجود اراضی کشاورزی ارائه داد. جامعه آماری این تحقیق را بهره برداران بخش کشاورزی ساکن در استان آذربایجان شرقی تشکیل دادند (212926N=). حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 380 نفر برآورد شد که به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه بود که روایی آن با استفاده از نظرات گروهی از پژوهشگران دانشگاهی و متخصصان حوزه خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی سازمان امور اراضی کشور مورد بررسی، بازبینی و اصلاح قرار گرفت. پایایی پرسشنامه با محاسبه آلفای کرونباخ (85/0) تأیید شد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که متغیرهای مورد مطالعه در شش عامل فنی-اقتصادی، فیزیکی-کالبدی، کیفی-اجتماعی، نظارتی، تاریخی-مذهبی و زراعی گروه بندی شدند. این شش عامل 13/65 درصد واریانس عوامل تعیین کننده خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی در منطقه مورد مطالعه را تبیین کردند. بر اساس نتایج تحلیل عاملی، عامل فنی-اقتصادی (سنتی بودن نظام های بهره برداری، ابتدایی بودن امکانات و شیوه های تولید کشاورزی در مناطق روستایی، پایین بودن بهره وری اراضی کشاورزی، فاصله قطعات از منبع آب، وجود قوانین و سیاست های کشاورزی نامناسب، نبود الگوی مناسب کشت و فقدان قدرت مالی کشاورزان جهت خرید و یا معاوضه قطعات) مهم ترین عامل خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی در استان آذربایجان شرقی بود.

هدف اصلی این پژوهش، تدوین مدل راهبردی TOWS در توسعه گردشگری روستایی (گردشگری کشاورزی، بوم گردشگری) استان مازندران با بررسی موردی در دو شهرستان سوادکوه و سوادکوه شمالی است. پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است که با بررسی مطالعات تحلیلی و مرور ادبیاتی از منابع مختلف و نتایج تحلیلی با نظر متخصصان و پژوهشگران حیطه ی گردشگری کشاورزی و روستایی به اولویت بندی هریک از عوامل داخلی(قوت ها و ضعف ها) و بیرونی(فرصت ها و تهدیدها) و تدوین راهبرد TOWS پرداخته است. جامعه آماری پژوهش، گروهی از متخصصان و کارشناسان دارای تجربه و تخصص علمی و مدیریتی در زمینه گردشگری روستایی و توسعه و عمران روستایی اند که به طور هدفمند و در دسترس20 نفر انتخاب شدند. پرسش نامه بر اساس تکنیک AHP و مقیاس نه سطحی ساعتی میان آنها توزیع شد. در نهایت 16 پرسش نامه تکمیل، جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت. برای پردازش اطلاعات از تکنیکSWOT-AHP با استفاده از نرم افزارSuper Decisions نسخه 6/2 وExcel بهره گرفته شد. یافته های پژوهش نشان داد که در ارزیابی معیارها، نقاط قوت، فرصت ها، ضعف ها و تهدیدها، اولویت های اول تا چهارم را به خود اختصاص دادند. در تدوین راهبرد ها با بهره گیری از مدل TOWS با توجه به غیرقابل کنترل بودن عوامل بیرونی سعی شده است بیشتر بر عوامل قابل کنترل درونی تأکید شود. مهم ترین راهبرد های مدل TOWS، به ترتیب اولویت شامل راهبرد های حداکثر-حداکثر(SO)، حداقل-حداکثر(WO)، حداکثر-حداقل(ST) و حداقل-حداقل (WT)برای توسعه گردشگری روستایی تبیین گردیده است.

جابه جایی سکونتگاهی پدیده ای است که ابعاد مختلف زندگی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد و دارای پیامدهای چند بعدی و گاه پیچیده است. شناسایی چنین پیامدهایی می تواند نقش چشمگیری در برنامه ریزی و هدایت فرآیندهای جابه جایی داشته باشد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف اصلی واکاوی ادراک اهالی روستای سرخه گاو از پیامدهای جابه جایی سکونتگاهی انجام شد. طرح پژوهش با استفاده از رویکرد قوم نگاری انتقادی هدایت شد. مشارکت کنندگان شامل تمامی اهالی روستای سرخه گاو بودند که تجارب مشترکی در خصوص جابه جایی سکونتگاهی داشتند. جمع آوری داده ها با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته، درخت مشکل، مشاهده و نقشه های اجتماعی صورت گرفت. انتخاب مشارکت کنندگان به صورت کاملاً هدفمند انجام شد. نتایج نشان داد که فوریت فرآیند جابه جایی در روستای سرخه گاو منجر به نادیده گرفتن فرآیندهای برنامه ریزی مشارکتی شده و بدین ترتیب برخی از ملاحظات کالبدی خانه ها در انطباق با شرایط جوی و اجتماعی مد نظر قرار نگرفته است. یافته ها نشان می دهد که دیدگاه فنی صرف در خصوص فرآیند جابه جایی روستای سرخه گاو نه تنها سبب بروز پیامدهای نامطلوب کالبدی و اجتماعی شده؛ بلکه برخی از پیامدهای مثبت جابه جایی نظیر استحکام خانه ها را کم اهمیت جلوه داده است. به طور کلی، شواهد نشان داد که پیامدهای اجتماعی-اقتصادی جابه جایی سکونتگاهی در روستای سرخه گاو به طور فزاینده ای از پیامدهای کالبدی نشأت می گیرد. زیرا ساختارهای کالبدی با مناسبات اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی منطقه تطابق چندانی نداشته و تجارب پیشین ساکنین را برنمی تابد.

با توجه به اهمیت اشتغال پذیری دانش آموختگان به عنوان شاخصی از کیفیت آموزش عالی و همچنین سرمایه ی اجتماعی به عنوان متغیری کلیدی در کارایی این نظام، بررسی رابطه ی این دو متغیر ضروری به نظر می رسد. بنابراین، هدف کلی این پژوهش، بررسی نقش ابعاد سرمایه ی اجتماعی در میزان اشتغال پذیری دانشجویان رشته های کشاورزی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران است. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان سال سوم و چهارم رشته های کشاورزی این پردیس است (715 N =)، که 190 نفر از آنان(n = 190) با استفاده از فرمول کوکران به روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی با انتساب متناسب برای مطالعه انتخاب شدند. داده ها از طریق پرسشنامه ای متشکل از سه بخش ویژگی های فردی و دو متغیر اصلی اشتغال پذیری و سرمایه ی اجتماعی، گردآوری شد. به منظور بررسی روایی و پایایی متغیرهای نهفته و آزمون مدل مفهومی پژوهش از روش مدل سازی معادلات ساختاری با به کارگیری نرم افزار LISREL8. 80 استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی تأییدی (CFA)، روایی و پایایی متغیرهای نهفته ی پژوهش را تأیید کرد. نتایج مدل ساختاری پژوهش نشان داد که پنج بعد از ابعاد هفت گانه سرمایه ی اجتماعی یعنی ارزش های اجتماعی، عضویت در شبکه های اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی و تبادل دانش، تأثیر مثبت و معنی داری بر اشتغال پذیری دانشجویان مورد مطالعه داشته است.