راهبرد فرهنگ
سال:1394 | دوره:8 | شماره:32 |تعداد مقالات:7

در این مقاله دو پیش فرض اساسی حاکم بر هر پژوهش علمی یعنی ممکن بودن شناخت و معقولیت قانونمند پنداشتن جهان و اینکه قوای شناختی انسان قابل اعتماد است و انسان می تواند به شناخت از جهان دست یابد، به عنوان مهم ترین نقاط ریشه ای تعامل دین و علم و حمایت ادیان از علم مدرن مورد بررسی قرار خواهد گرفت. نشان داده می شود که ادیان ابراهیمی هم به طریق نظری و هم در عمل در طول تاریخ پیشرفت علم، توانسته اند این دو پیش فرض اساسی را تبیین نمایند و در ناخودآگاه دانشمندان و دانش پژوهان بنشانند. سپس نشان داده می شود که طبیعت گرایی متافیزیکی از دادن تبیین مناسبی از این دو پیش فرض پایه ای ناکام است.

مهدی گلشنی استدلال کرده است که نه تنها جهت دهی تحقیق های علمی و کاربرد های علم تحت تاثیر باور های دینی قرار می گیرد (جهت مندی علم)، بلکه در فرآیند توجیه و ارزیابی نظریه های بنیادی علمی گزاره های دینی نقش دارند (غرض مندی علم). میکائیل استنمارک تنها در ادعای اول با گلشنی موافق است و علیه ادعای دوم استدلال کرده است. در این مقاله سعی می شود نشان داده شود که به نحو علی الاصول ارزش های غیرمعرفتی، همچون ارزش های دینی، در ارزیابی نظریه های علمی نقش غیرمستقیم دارند. در این راه از تعین ناقص گذرای نظریه ها و استفاده از آن در مورد تعبیر های استاندارد و بوهمی از مکانیک کوانتومی، به عنوان مطالعه ای موردی، استفاده خواهد شد.

از بایسته های دفاع از «ایده علوم اجتماعی اسلامی» ارائه الگو و مدل برای تحقیقات اجتماعی است. اما این امر همراه با دشواری هایی است؛ از یک سو با وجود سابقه بحث از علم دینی در میان متفکران اسلامی و مسیحی، برخی از راهکارها و رویکرد های دفاع از ایده علوم انسانی اسلامی، نسبی گرایانه است و از سوی دیگر هدف گذاری واقع گرایانه در تحقیقات اجتماعی از بایسته های الگوپردازی در علوم اجتماعی اسلامی است. اهداف تحقیقات اجتماعی در سه دسته قرار می گیرد: 1. علت کاوی و تبیین؛ 2. معناکاوی و تفسیر و 3. ارزش کاوی و نقد. در این مقاله به این مسئله می پردازیم که آیا می توان الگویی واقع گرایانه برای تحقیقات اجتماعی ناظر به تبیین، تفسیر و نقادی ارائه کرد؟ یا آنکه در برخی از این حوزه ها نمی توان اهدافی واقع گرایانه داشت؟ پاسخ به این پرسش منوط به اختیار نظر و استراتژی در باب مفاد «رئالیسم معرفتی» و رابطه آن با «تعهد رئالیسمی در علم» است. این مقاله چون خود را موظف می داند در چهارچوب فلسفه اسلامی به امکان الگوی رئالیستی در علوم اجتماعی پاسخ دهد، به نسبت سنجی رئالیست علمی با واقع گرایی مدنظر فلسفه اسلامی می پردازد.

مسئله تنظیم ظریف در کیهان شناسی معاصر، مسئله ای است که به نظر می رسد نیازمند تبیین است. تبیینی که برخی فیزیکدانان سرشناس برای آن ارائه داده اند، استفاده از استدلال آنتروپیک مبتنی بر چندجهانی است. در این مقاله پس از معرفی مفهوم چندجهانی، تنظیم ظریف و انواع آن و همچنین اصل و استدلال آنتروپیک، استدلال خواهد شد که به نظر نمی رسد تبیین این فیزیکدانان، هدف آنان را که ارائه توضیحی معقول برای تنظیم ظریف است، تامین کند. در واقع، تبیین آنها مسئله تنظیم ظریف جدیدی را ایجاد می کند که یک مرحله پیش از تنظیم ظریف فعلی است. بنابراین خود، نیازمند تبیین است.

هدف از این مطالعه بررسی ریشه های عرفی گرایی در روش شناسی علم و کشف برخی موانع تحول در علوم انسانی است. مفروضات تحقیق شامل: یک. درهم آمیختگی علم و ارزش، دو. انتقال منطق و ارزش های علوم طبیعی به علوم انسانی، سه. تبادلات ارزشی میان جامعه و علم، چهار. ضرورت پیگیری تحولات ارزشی جامعه ایران در پروژه های علوم انسانی و پنج. نقش روش شناسی در بازتولید مبانی فلسفی علم است. روش این تحقیق توصیفی تحلیلی است و نتایج تحقیق نشان می دهد: یک. میان عرفی گرایی با تقلیل گرایی همبستگی وجود دارد. دو. عرفی گرایی در علم و به کمک علم استمرار پیدا می کند. سه. برخی اصول روش شناسی با نظارت بر تحقیقات علمی در شکل گیری روابط علم و دین مداخله می کنند و چهار: مدل های تبیین علی و مرجعیت سیستم و مفهوم مکانیسم به تداوم عرفی گرایی در علم کمک می کند. رهیافت های تحقیق و روش ها یا تکنیک هایی که در علوم انسانی به کار گرفته می شود از عوامل توسعه عرفی گرایی هستند.

مقاله حاضر به بررسی این مسئله می پردازد که مبانی معرفت شناختی نظریه فرهنگستان علوم اسلامی (با تاکید بر آراء سیدمحمدمهدی میرباقری) درباره علم دینی چه نسبتی با واقع گرایی دارد؟ نشان خواهیم داد که اراده گرایی به عنوان مبنای معرفت شناختی نظریه علم دینی فرهنگستان علوم اسلامی نه تنها به نفی واقع گرایی (کاشفیت از واقع) و در نتیجه نسبیت گرایی منتهی می شود، بلکه ادعا های واقع گرایانه این مجموعه را در حوزه های خداشناسی و انسان شناسی با تعارض روبرو می کند. این مجموعه می تواند با اتخاذ دیدگاه های معتدل در زمینه واقع گرایی (در مقابل واقع گرایی خام) ضمن دفاع از تاثیر کیفیت اراده بر کیفیت ادراک، از این نتایج نامطلوب برحذر باشد.

نظام حقوقی اسلام با حفظ اصول باید با نظام های حقوقی دیگر تعامل داشته باشد. موضوع مهم، بررسی علمی این تعامل است تا به التقاط منجر نشود. برخی حقوقدانان به صرف یافتن مصادیقی از یک اصل حقوقی در نظام های حقوقی دیگر، سخن از انطباق آن اصل با فقه امامیه و حقوق ایران به میان می آورند، در حالی که برای اثبات این انطباق، علاوه بر بررسی وحدت ملاک در مصادیق اصل حسن نیت در فقه امامیه، باید مسئله رابطه حسن نیت و سوء نیت، اینکه آیا نهی از شئ اقضای امر به ضد دارد یا خیر و دلالت نهی بر فساد بررسی شود. زیرا اصل حسن نیت اثر وضعی بر قراردادها دارد و اثبات نهی شارع از سوء نیت و اخذ وحدت ملاک از مصادیق حسن نیت، آغاز استدلال است نه انتهای آن. تمام این مقدمات استدلال، محل تامل است و با ایراداتی مواجه است. در این مقاله با آسیب شناسی بومی سازی اصل رومی ژرمنی حسن نیت، بررسی خواهد شد که چگونه برخی از حلقه های اسلامی سازی اصول حقوقی مغفول واقع شده و آنچه که باید آغاز پژوهش انگاشته شود، پایان آن انگاشته شده و بر همان اساس یک اصل حقوقی به اشتباه کاملا مطابق با فقه امامیه تلقی شده است.