جغرافیا
سال:1394 | دوره:13 (دوره جدید) | شماره:44 |تعداد مقالات:14

رشد سریع فن آوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش حوزه های اثرگذار آن در تمامی شئونات زندگی انسان، تغییر و تحولات شگرفی را در عرصه های مختلف پدید آورده است و از سوی دیگر، تحولات سریع در دنیای امروز امکان تحقق برنامه های بلندمدت را بدون بازنگری مستمر ناممکن ساخته است. علاوه بر این، امکانات، توانایی ها و اولویت های جامعه شهری مرتبا در حال تغییر است. بنابراین درک وضعیت کاربری های مختلف شهری و ارائه خدمات از سوی آن ها، به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر مطرح می شود. در این راستا با رشد روزافزون حجم تجارت الکترونیکی در جهان و با توجه به نیاز تجارت به انجام عملیات بانکی جهت نقل و انتقال منابع مالی، بانکداری الکترونیکی نقش بسیار اساسی در تجارت الکترونیک یافته است.با توجه به نقش مهم ICT در جامعه شهری، هدف این پژوهش شناخت ICT و خصوصیات آن به عنوان عنصری نوین و تشریح تاثیر آن بر توسعه و تغییرات برنامه ریزی کاربری اراضی شهر با تاکید بر تعدیل بانکها در شهر بروجرد است.پژوهش حاضر، از نظر هدف از نوع تحقیقات شناختی و به لحاظ ماهیت و روش، توصیفی - تحلیلی - همبستگی می باشد که گردآوری داده های آن از روش کتابخانه ای و میدانی (تکمیل پرسشنامه) انجام شده است. در این پژوهش از نرم افزار Spss جهت تحلیل های آماری استفاده شده است.نتایج تحقیق بیانگر وجود رابطه خطی مستقیم بین تاثیر ICT بر فرصت های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و مشارکتی شهر و به تبع آنها برنامه ریزی کاربری زمین شهری است.

در سال های اخیر، در مناطق خشک و نیمه خشک، محدودیت دسترسی به آب در بیشتر موارد یکی از بزرگترین محدودیت های توسعه است. برنامه ریزی استفاده از سرزمین به عنوان یکی از وجوه اساسی برنامه ریزی توسعه بدون شناخت منابع خاک در کشور ناممکن است. کاربری های گوناگون خاکها و چگونگی تاثیر نحوه مدیریت آنها نیز از نکاتی است که مورد بررسی قرار می گیرد .اطلاعات گردآوری شده در مطالعات خاکشناسی، در طراحی استفاده از اراضی، پیش بینی و ارزیابی تاثیر آن بر محیط سودمند است. با توجه به خشکسالی های اخیر در استان اصفهان مدیریت صحیح استفاده از حوزه های آبی از فوریت های مدیریتی به شمار می آید. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل نفوذپذیری خاک استان اصفهان بر اساس بافت و جنس خاک و چگونگی پوشش گیاهی می باشد، که می تواند کمک شایانی در مدیریت منابع آبی و مکان یابی صحیح طرح های تغذیه مصنوعی منابع آبی این استان کند. نتایج حاصل نشان می دهد که 21921,584777 کیلومترمربع از خاک استان دارای نفوذپذیری خوب می باشد که بیشتر در قسمت های خاک های ناحیه کوهپایه ای و ناحیه خاک های هموار می باشد که در محدوده حوزه های برخوار و مورچه خورت و میمه و شهررضا است.

این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و توسعه ای است و در جستجوی شناخت و دستیابی به یک هدف علمی و عملی برای استفاده از نورپردازی در بهبود فضای شهری در کلان شهر تهران در منطقه دو (فلکه اول و دوم صادقیه) است. بر اساس بررسی های صورت گرفته در این تحقیق روش تحلیل عاملی، همبستگی، آزمون t و رگرسیون 3 عامل گردشگری، امنیت و جذابیت محیط از پارامترهای تاثیرپذیر از نورپردازی در محدوده مورد مطالعه است. به عنوان نتیجه گیری نهایی می توان گفت، محیط های شهری باید مراکزی برای تجمع انسان ها و ایجاد تعاملات اجتماعی باشند. بدون شک سطح کیفی نورپردازی شهری در گرایش شهروندان به این بافت ها اهمیت بسیار زیادی دارد، لذا باید در طراحی بافت های شهری مان به ارتقای سطح کیفی نورپردازی آن توجه کنیم.

رویکردها به برنامه ریزی فضایی همگام با پیچیده تر شدن جوامع دگرگون می شوند. این گونه دگرگونی ها، در تنوع پذیری روزافزون الگوهای فعالیت و تحرک افراد، خانوارها، گروه ها، نهادها و سازمان ها بازتاب می یابد. بدین ترتیب، در حالی که بعضی مفاهیم، همچون «مسافت» و «حرکت» در جوامع شبکه ای توسعه یافته اهمیت خود را به طور نسبی از دست می دهند، مفاهیم تازه ای، همچون زمان و زمان - فضا اهمیت می یابند. این مجموعه در بررسی های منطقه ای نوین از جایگاهی برجسته برخوردار بوده، مستلزم رویکردهای تازه ای به جنبه های گوناگون ساختاری - کارکردی مناطق است. پویش ساختاری - کارکردی، به عنوان رویکردی راهبردی به ساماندهی فضا در سطوح و مقیاس های مختلف، در قالب جغرافیای اجتماعی نوین، می کوشد، ضمن تبیین جنبه های پیچیده ساماندهی فضایی در جوامع کمتر توسعه یافته، برای مسایل ریشه دار در روابط ساختاری - کارکردی آنها چاره جویی نماید. این مقاله در قالب یک بررسی تطبیقی می کوشد، کارآمدی این رویکرد را در مطالعات منطقه ای مورد کنکاش قرار دهد.

نقش انکارناپذیر توسعه بشری در عرصه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی را در کره زمین در عصر حاضر به هیچ عنوان نمی توان نادیده گرفت. فناوری های معرف به نرم افزارها امروزه تمام ابعاد زندگی بشری را در کلیه حوزه های جغرافیایی تحت تاثیر قرار داده است. تاثیر این روند جدید بر جغرافیای سیاسی نیز کاملا مشهود بوده و جا را برای تحقیقات و پژوهش های گسترده در این حوزه فراهم کرده است، زیرا فناوری های بنیادین فضای مجازی، در فرهنگ، حیات اجتماعی، الگوهای تعاملی میان دولت ها و ماهیت تهدیدات نقش موثر و پراهمیت دارد و این بیانگر آن است که محیط تهدیدآفرین علیه امنیت ملی دولت ها دیگر محدود به جهان واقعی نیست، بلکه جهان مجازی نیز همپای جهان واقعی، محیطی تهدیدزا برای دولت هاست. در این میان یکی از مهمترین تهدیدات نوظهور، سایبر تروریسم است و با توجه به تراکم گروه های تروریستی معاند نظام در محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران و افزایش نقش کنشگران غیردولتی در تهدیدآفرینی با بهره گیری از ظرفیت محیط مجازی، به همین منظور این نوشته بر آن است، ابعاد سایبر تروریسم و سناریوهای احتمالی آن را از منظر امنیت ملی مورد کنکاش و بررسی قرار دهد.

نابرابری های جغرافیایی به ویژه (نابرابری اجتماعی - اقتصادی)، در نواحی روستایی، فشار شدید مردم برای دریافت انواع خدمات و امکانات را در نواحی شهری به دنبال داشته است. وجود ناهماهنگی های فضایی و نابرابری در توزیع امکانات و خدمات به عنوان ویژگی اصلی ساختار فضایی سکونتگاه های شهرستان سقز قابل مشاهده است. برای جلوگیری از نابرابری های فضایی و ناپایداری مناطق؛ مطالعه، سنجش و سطح بندی سکونتگاه ها از لحاظ برخورداری از امکانات و خدمات و تحلیل این نابرابریها ضروری می نماید، تا شناخت لازم برای برنامه ریزی و مدیریت مناسب سرزمین بدست آید. پژوهش حاضر از لحاظ روش مطالعه، توصیفی - تحلیلی است. هدف اصلی پژوهش، سطح بندی همه جانبه نگر و یکپارچه دهستان های شهرستان سقز و تحلیل نابرابری های موجود است. بدین منظور، با استفاده از 7 شاخص (بهداشتی - درمانی، آموزشی، زیربنایی، فرهنگی، سیاسی - اداری، اقتصادی و خدماتی) و 51 متغیر و بر اساس 3 مدل (شاخص مرکزیت، کارکردی و میزان سنج گاتمن)، دهستان ها، رتبه بندی شدند و در نهایت، جهت دستیابی به اجماعی کلی و رتبه بندی نهایی مناطق از روش های ادغامی بردا و کپ لند استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که وضعیت برخورداری دهستان های این شهرستان نابرابر و دارای اختلاف چشمگیر است. از مجموع یازده دهستان شهرستان سقز، سه دهستان (سرا، گل تپه و ذوالفقار)، در سطح اول، به عنوان دهستان های (برخوردار)، و 4 دهستان (امام، تیلکوه، خورخوره و میرده) در سطح دوم، به عنوان دهستان های (نیمه برخوردار) و در سطح سوم به ترتیب 4 دهستان (تموغه، صاحب، ترجان و چهل چشمه غربی) عنوان دهستان های محروم شناسایی شدند. عدم تعادل در برابری امکانات، ناشی از دو عامل بیرونی و درونی است. عدم تعادل های فضایی در توسعه مناطق مختلف کشور به عنوان عمده ترین عامل موثر بیرونی و توزیع نامناسب امکانات خدمات، توزیع نامتوازن جمعیت، عدم وجود نظام سلسله مراتبی خدمات رسانی مطلوب، توزیع نامناسب راه های روستایی، فاصله و زمان دسترسی به مراکز خدمات رسانی (مرکز شهرستان) نیز به عنوان عوامل درونی موثر در نابرابری های موجود در شهرستان سقز، شناسایی شدند.

توفان های گرد و خاک از پدیده های جوی معمول در مناطق خشک و نیمه خشک هستند. در این پژوهش، از روش ترکیبی همدید - سنجش از دور، شرایط موثر بر رخداد توفان گرد و خاک در شمال غرب ایران در مهرماه 1392 بررسی شده است. بدین منظور، پس از بررسی دید افقی و سمت و سرعت باد در ایستگاه های مشاهداتی زمینی، داده های بازکاوی سطوح مختلف اتمسفر با توجه به موضوع تحقیق از سایت نوآ اخذ گردید. از این داده ها به منظور بررسی شرایط همدید و ترسیم نقشه های موردنیاز در محیط نرم افزار گرادس استفاده شده است. در ادامه، با استفاده از تصاویر ماهواره مودیس (اکوا) و سنجنده مادون قرمز اتمسفری، پدیده گرد و غبار در منطقه مورد مطالعه آشکارسازی شد و در نهایت، تصاویر مورد استفاده از همپوشانی تصاویر رنگ واقعی بازتاب سطح زمین و میزان گرد و غبار تهیه شد. نتایج نشان داد که در شرایطی که شیو فشار زیاد بین مرکز پرفشار و کم فشار در منطقه شمال غرب کشور وجود دارد با همراهی موج بادهای غربی در سطوح میانی جو و فعالیت رودباد سطوح بالا، جریان هوا از روی کشورهای عراق و سوریه با سرعت زیاد به سمت شمال غرب ایران وزیده و موجبات رخداد توفان گرد و خاک در شمال غرب ایران در مهرماه 1392 را فراهم آورده است. تصاویر سنجش از دور، مسیر حرکت گرد و غبار را منطبق بر جریان هوا در منطقه تایید می کند.

هدف پژوهش حاضر شبیه سازی گره های ترافیکی در برابر زلزله های احتمالی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی با هدف کاربردی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که: در زلزله با شدت 6 مرکالی، بیشترین گره های ترافیکی به ترتیب در دامنه خیلی زیادی، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم در ناحیه 1، ناحیه 1، 5 و 3، ناحیه 2، ناحیه 4 و ناحیه 6 شهرداری قرار دارند. در زلزله با شدت 7 مرکالی، بیشترین گره های ترافیکی به ترتیب در دامنه خیلی زیادی، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم؛ در ناحیه 1، ناحیه 3، 5 و 2، ناحیه 4، ناحیه 6 و ناحیه 2 شهرداری قرار دارند. در سناریوی زلزله با شدت 8 مرکالی، هیچ یک از معابر منطقه در دامنه گره های ترافیکی خیلی کم قرار ندارند. فقط 0.01 شبکه معابر در دامنه گره های ترافیکی کم قرار گرفته اند بیشترین گره های ترافیکی در دامنه متوسط در ناحیه 2 شهرداری، در دامنه زیاد به ترتیب در ناحیه 4، 3، 5 شهرداری و در دامنه خیلی زیاد به ترتیب در ناحیه 6، 1، 2، 5،3 و 4 شهرداری قرار دارند.

مشکلات شهری ناشی از افت و فرسودگی شهری در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی با افزایش تمایلات جمعیت برای مهاجرت به مناطق شهری و شهرنشینی روبه گسترش است. در نتیجه گسترش فرسودگی درون شهرها یا در پیرامون آنها مناطقی شکل گرفتند که بازگوکننده وضعیت فقر و افت شهری اند. هدف این مقاله، بررسی امکان بهره گیری از رهیافت تجدید حیات شهری برای کاهش فرسودگی و فقر شهری در بافت قدیم شهر کاشان است. روش کار مبتنی بر روش مطالعات میدانی و اسنادی و کتابخانه ای است که با بکارگیری ابزارهای پرسشنامه و مطالعه متون و منابع و اسناد موجود در ارتباط با بافت قدیم شهر کاشان انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که شاخص های افت و فرسودگی شهری و همچنین شاخص های فقر شهری در بافت قدیم شهر کاشان به صورت ترکیبی از شرایط نزول کیفیت کالبدی و عملکردی بافت عمل کرده اند و ارتباط شاخص ها، موید فرضیات تحقیق است که ارتباط بین فرسودگی کالبدی و فرسودگی عملکردی و نظارت پایین سازمان ها و سیستم های کنترل و هدایت شهری و نبود یا اجرای نامناسب برنامه های شهری بر تشدید فقر در تمامی جنبه ها در بافت فرسوده شهری و نزول سطح کیفیت زندگی منجر شده است.

تحقیق حاضر با هدف بررسی رابطه بین فضاسازی پارک ها و احساس امنیت شهروندان انجام گرفته است؛ چرا که پیش فرض محقق در این زمینه، وجود رابطه مثبت بین زیباسازی فضای پارک های شهری و افزایش احساس امنیت در بین مراجعه کنندگان به پارک ها می باشد. چارچوب نظری این تحقیق مبتنی بر نظریات: فضای قابل دفاع، نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، تئوری پنجره های شکسته و تئوری کنترل اجتماعی می باشد. روش این تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی است که با استفاده از پیمایش و با ابزار پرسشنامه، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه پارک های موجود در سطح منطقه 4 شهرداری تهران است که در نهایت، دو پارک لویزان و پلیس به عنوان پارک های مورد مطالعه انتخاب شدند. به منظور دستیابی به یک نمونه معرف، حجم نمونه به اندازه 300 نفر تعیین شد که در هر پارک 150 پرسشنامه تکمیل شده است و افراد نمونه کلیه کسانی هستند که به پارک های مورد نظر مراجعه کرده اند. به دلیل ساختار جامعه آماری، از روش نمونه گیری قضاوتی استفاده گردید. مهمترین نتایج تحلیلی تحقیق عبارتند از:- بین زیباسازی پارک و میزان احساس ناامنی افراد رابطه معناداری وجود دارد.- بین زیباسازی پارک و میزان سرمایه اجتماعی افراد، رابطه معناداری وجود دارد.- بین زیباسازی پارک و میزان ارزیابی افراد از بروز جرایم، رابطه معناداری وجود دارد.- و بین زیباسازی پارک و میزان حضور افراد در سطح پارک ها، رابطه معناداری وجود دارد.این یافته ها در راستای پیش فرض های اصلی تئوری پنجره های شکسته و نظریه فضای قابل دفاع است.

باران های سنگین و سیل آسای غیرطبیعی در اغلب موارد منجر به رخداد سیلاب های سنگین و غیرقابل پیش بینی شده و همه ساله خسارات سنگینی در بخش های تاسیسات زیربنایی، عمرانی و کشاورزی کشورمان به بار می آورند. در این پژوهش برای شناخت بهتر رفتار زمانی - مکانی بارش سنگین 76 میلیمتری رخ داده در 23 فروردین 1394 برابر با 12 آوریل 2015 میلادی شهرستان قزوین به تحلیل همدیدی و ترمودینامیکی این سامانه بارشی پرداخته شد. بدین منظور، ابتدا از طریق داده های ایستگاه های زمینی بارش مذکور شناسایی و سپس با استفاده از داده های جو بالا و ترسیم نقشه های مربوطه بارش سنگین قزوین مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد وجود کم فشار با محور شمالی - جنوبی بر روی نیمه غربی ایران از جنوب عربستان تا شمال ایران و قرارگیری پرفشار سرد بر روی دریای خزر، کشیده شدن فرود بسیارعمیق با محور شمال شرق - جنوب غرب بر روی ترکیه، عراق، عربستان و دریای سرخ و قرار گرفتن منطقه مورد مطالعه در زیر منطقه واگرایی بالایی، قرارگیری هسته منفی پیچانه در تمامی سطوح جوی بر روی قزوین، بالاسو بودن هوا در تمامی سطوح که موجب صعود هوا و ناپایداری شده و مقادیر تاوایی مثبت که گویای جریان واگرایی و صعودی هوا برای تمامی سطوح جو است. بعلاوه استقرار رودباد جبهه قطبی و ادغام آن با رودبادهای مستقر در آسیای مرکزی و سیبری موجب تشدید ناپایداری ها و ایجاد شرایط باروکلینیک برای شهرستان قزوین شده است. بررسی نقشه های وزش رطوبتی نشان داد که منابع عمده رطوبتی بارش سنگین قزوین در سطوح 500 و 700 هکتوپاسکال دریای سرخ و خلیج فارس است، اما در ترازهای 850 و 1000 هکتوپاسکال دریای عرب، عمان، خلیج فارس و خزر نقش اصلی تامین رطوبت بارش سنگین را ایفا می کنند.

تغییرات دما اثرات انکارناپذیری بر میزان تبخیر و تعرق، سیکل هیدرولوژی، کشاورزی پایدار و مصارف آب بر جای می گذارد. بخش اعظم کشور ما از جمله منطقه مورد مطالعه در محدوده اکوسیستم های شکننده مناطق خشک و نیمه خشک جهان واقع شده است. زندگی، فعالیت، برنامه ریزی و مدیریت منابع محدود این مناطق به واسطه ویژگی های خاص و حساسیت زیاد مستلزم آگاهی و توانایی بکارگیری امکانات و دقت در شیوه بهره برداری است. تغییر شرایط اقلیمی بویژه افزایش درجه حرارت، اثرات مخربی را بر ساختار اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی و دامداری این مناطق اعمال می کند. بدین جهت پیش بینی دما و تغییرات آن اهمیت ویژه ای دارد. به منظور پیش بینی دمای ایستگاه سینوپتیک زاهدان و تاثیر آن بر میزان تبخیر و تعرق، از داده های میانگین، حداقل و حداکثر دمای ایستگاه از بدو تاسیس تا سال 2010 میلادی دریافت و مورد استفاده گرفت. ایستایی و نرمال بودن داده ها توسط نمودارهای Q-Q و توابع خودهمبستگی و خودهمبستگی جزئی آزمون شد. با استفاده از تبدیلات تفاضل گیری مناسب داده ها نرمال و ایستا گردیدند. سپس سری زمانی میانگین، حداقل و حداکثر دمای هر ایستگاه پیش بینی شده و توسط توابع خودهمبستگی و خودهمبستگی جزئی باقیمانده مدل، از صحت و دقت مدل اطمینان حاصل شده است. علاوه بر این مدل توسط داده های واقعی سالها 2011 و 2010 اعتبارسنجی شد و مورد تایید قرار گرفت. مدل (0,1,1)(1,1,1) جهت پیش بینی دما در ایستگاه زاهدان شناسایی شد. تاثیر تغییرات دما بر میزان بر میزان تبخیر و تعرق از طریق محاسبه تبخیر تعرق پتانسیل ایستگاه، با استفاده از نرم افزار cropwat و روش هارگریوز انجام شده است. نتایج تحقیق نشان داد که تمام پارامترهای دما بویژه در ماه های گرم مارس، ژوئن، اگوست بیش از 1.3 و دسامبر و ژانویه به طور متوسط حدود 0.9 درجه سانتیگراد افزایش داشته است، به تبع افزایش دما میزان تبخیر و تعرق پتانسیل در این ماه ها به طور متوسط به ترتیب حدود 0.22 و 0.08 میلیمتر در روز افزایش می یابد. این مساله مصرف آب در بخش های مختلف را بشدت تحت تاثیر قرار می دهد.

یکی از مهمترین مباحث در حوزه انرژی، مساله ژئوپلیتیک انرژی است و از چنان اهمیتی برخوردار است که امروزه امنیت ملی و طرح ریزی قدرت بر اساس کنترل بر منابع انرژی سنجیده می شود. بر این اساس ژئوپلیتیک انرژی، اهمیت انرژی را در رقابت ها و همکاری های ژئوپلیتیکی کشورها و تاثیر آن بر سیاست خارجی کشورها را دربر می گیرد. در این میان حوزه اوراسیا و بویژه کشور روسیه در تمامی زمینه های مربوط به انرژی دارای موقعیت ژئوپلیتیکی منحصر به فردی است. حجم عظیم ذخایر نفت و گاز، دسترسی به بازارهای عمده مصرف در آسیا و اروپا و در اختیار داشتن شبکه ترانزیتی گسترده، قابلیت بالایی را برای روسیه ایجاد کرده است، تا به کمک انرژی به تقویت قدرت خود بپردازد. از این رو، این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی به بررسی ژئوپلیتیک انرژی روسیه پرداخته و نتایج آن نشان می دهد که روسیه با بهره گیری از ظرفیت ژئوپلتیکی خود در تولید و ترانزیت انرژی در سطح وسیعی از شرق آسیا، آمریکا تا اروپا و حوزه مدیترانه و استفاده مناسب از ژئوپلیتیک انرژی بویژه در زمینه گاز طبیعی، توانسته است به بازسازی قدرت خود پس از جنگ سرد و دوران ریاست جمهوری یلتسین اقدام کرده، به طوری که منابع عظیم نفت و گاز این کشور جای ارتش و نیروهای نظامی آن را در سطح نظام بین الملل گرفته اند.