پژوهش های ارتباطی
سال:1388 | دوره:16 | شماره:2 (پیاپی 58) |تعداد مقالات:13

الف) گشایش کتاب «رسانه های عرب و نوسازی سیاسی: اجتماع، مشروعیت و زندگی عمومی» به قلم گروهی از استادان رسانه و ارتباطات، ویراسته نائومی سکر، در سال 2007  انتشار یافت. این کتاب از 10 مقاله تشکیل شده و در 207 صفحه به چاپ رسیده است. هر مقاله به یک نویسنده و به موضوعی که اغلب، به صورت تحقیق پیمایشی و میدانی بوده، اختصاص دارد، اما در مجموع همه مقالات انسجام و پیوند موضوعی خود را حفظ کرده اند.

نظریه های هنجاری، مشخص کننده بایدها و نباید ها در عملکرد رسانه ها هستند. در این رابطه سیبرت (1963) چهار نظریه اقتدارگرا، لیبرالی، مسوولیت اجتماعی و کمونیسم روسی را معرفی کرد. پس از او مریل با ارایه دسته بندی دوگانه (اقتدارگرا، لیبرالی)، هاچتن با تقسیم بندی پنج گانه (اقتدارگرا، کمونیسم روسی، توسعه بخش، انقلابی و غربی)، آلتشول با سه نظریه (بازار، مارکسیسم و پیشرو) و سرانجام مک کوئیل با افزودن دو نظریه توسعه بخش و مشارکت دموکراتیک به تقسیمات چهارگانه این نظریه، آن را به عنوان نظریه هنجاری رسانه ها معرفی کردند.در این مقاله تلاش شده است بر اساس مولفه های اصلی نظریه های هنجاری رسانه ها، دیدگاه های رهبران انقلاب اسلامی، امام خمینی و آیت اله خامنه ای، از میان سخنان ایشان استخراج شود. گزاره های به دست آمده نشان می دهد، نظام هنجاری مطلوب آنان، با وجود برخی شباهت ها به شش نظریه دیگر، دارای ویژگی هایی است که شاید بتوان به عنوان الگوی هفتم از آن سخن گفت.

پژوهش حاضر، به بررسی نقش رسانه ها (تلویزیون، رایانه، کتاب ها و مجلات غیردرسی و ماهواره) در رشد هویت ملی نوجوانان پرداخته است. به این منظور، 440 نفر از نوجوانان مدارس راهنمایی و دبیرستان شهر تهران، به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. برای سنجش هویت ملی، شناخت علایم و نمادهای ملی، میزان استفاده از رسانه ها و ویژگی های فردی و خانوادگی، پرسشنامه ای محقق ساخته به کار گرفته شد و داده های پژوهش با استفاده از روش های آماری آزمون t، همبستگی اسپیرمن، تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون چند متغیره مورد پردازش قرار گرفت. نتایج نشان داد میزان استفاده از رادیو-تلویزیون و رایانه، رشد هویت ملی و شناخت علایم و نمادهای ملی را پیش بینی می کند. استفاده از کتاب ها و مجلات غیردرسی و پایگاه اجتماعی-اقتصادی، نیز پیش بینی کننده میزان شناخت علایم و نمادهای ملی هستند.

پژوهش حاضر، به دنبال بررسی تاثیر استفاده از رسانه های گروهی و شبکه های ارتباط جمعی بر هویت ملی بوده است. به منظور بررسی این رابطه، از نظرات آندرسون، رایزمن، گیدنز و انگلهارت استفاده شده است. این پژوهش به صورت پیمایشی و با استفاده از توزیع پرسشنامه در میان دانشجویان دانشگاه اصفهان، در سال تحصیلی 88-1387 انجام شده است. نمونه گیری در مرحله اول، با روش طبقه بندی شده و در مرحله دوم، به صورت سهمیه ای انجام گرفته و حجم نمونه 490 نفر بوده است. آزمون فرضیه ها نشان می دهد بین استفاده از رسانه های جمعی و هویت ملی، رابطه وجود دارد. به این ترتیب که افراد استفاده کننده از رسانه های داخلی، در سازه هویت ملی نمره بالایی دریافت کرده اند و بر عکس، نمره افراد استفاده کننده از رسانه های خارجی در این سازه، نمره پایینی بوده است. این یافته، نشان دهنده تغییر نگرش ها به سمت الگوها و گرایش های جدید است. همچنین برای بررسی فرضیه ها از تحلیل رگرسیون استفاده شده است. یافته های تجربی نشان می دهد که از میان متغیرهای اثرگذار بر هویت ملی، به ترتیب، جنس، میزان استفاده از رسانه های خارجی، میزان استفاده از رسانه های داخلی، سن و وضعیت تاهل در تعیین گرایش هویت ملی، از سهم بیشتری برخوردار بوده اند.

مقاله پیش رو، حاصل پیمایشی است که به منظور بررسی تاثیر رسانه های صوتی و تصویری بر بزهکاری نوجوانان، در سال 1386، با نمونه ای متشکل از 170 نوجوان بزهکار (با تشخیص دادگاه) و 260 نوجوان غیر بزهکار که از نظر مذهب، گروه سنی (18-13 سال) و جنسیت مشابه بودند، انجام شده است.یافته ها نشان می دهد، استفاده بیش از 5 ساعت از تلویزیون، در گروه نوجوانان غیر بزهکار، 21.5 درصد و در گروه نوجوانان بزهکار، 33 درصد است (P<0.01)، همچنین استفاده از اینترنت در گروه نوجوانان غیر بزهکار 39.6 درصد و در گروه نوجوانان بزهکار 67.6 درصد است (P<0.01). برخی از نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین میزان استفاده نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار از ماهواره، تفاوت معناداری وجود ندارد اما نوجوانان بزهکار به طور معناداری کمتر از نوجوانان غیر بزهکار از اینترنت و به طور معناداری بیشتر از آنان از تلویزیون استفاده می کنند. به نظر می رسد، بین استفاده طولانی مدت از تلویزیون، استفاده نکردن از اینترنت و استفاده زیاد و هر روزه از فیلم ها و لوح های فشرده ویدیویی، با احتمال بروز بزهکاری در نوجوانان رابطه وجود دارد.

در این مقاله به چهار مدل از اثرات رسانه ها، یعنی اثرات مستقیم، شرطی، انباشتی و شناختی و متغیرهای مهم در هر مدل پرداخته شده است. این مدل ها، چهار فرایند مختلف از اثرات رسانه ها را که از پژوهش های مختلف به دست آمده اند، نشان می دهند. تفاوت مدل ها در این است که هر یک، بر جنبه خاصی از محتوای رسانه ها یا مخاطبان به عنوان دریافت کنندگان اثرات رسانه ها، تاکید دارند. این چهار مدل برای متمرکز کردن تبیین ها طراحی شده اند. از آنجا که هر مدل، تنها بر بخشی از دلایل تاثیر رسانه ها تاکید دارد هیچ کدام از آنها به تنهایی نمی تواند تبیین کاملی از اثرات رسانه ها ارایه دهد. با این حال، اهمیت و ارزشمندی این مدل ها به این دلیل است که می توان به کمک آنها، فرایندهای اثرات رسانه ها را به طور مستقیم مطالعه کرد. در پایان پیشنهادهایی برای مدیران، برنامه ریزان و برنامه سازان رسانه ها، بویژه رسانه رادیو و تلویزیون ارایه شده است.

در پژوهش حاضر که به بررسی موضوع هویت فرهنگی در محتوای روایی مجموعه های تلویزیونی ایرانی پرداخته است، هویت، به سطوح و انواع فردی و جمعی و هویت جمعی، خود به هویت های قومی، ملی، دینی و مدرن تقسیم می شود. از آنجا که هویت فرهنگی، در اصل برساخته ای از تعامل و پیوند بین مولفه های گفته شده در ساختار اجتماعی است، کلیه مفاهیم یاد شده را دربر می گیرد. این مفهوم در قالب نظریه کاشت گربنر، به عنوان الگویی معنایی مطرح است که از طریق مجموعه های نمایشی تلویزیون، بازنمایی و به مخاطبان القا می شود.برای بررسی موضوع پژوهش، مجموعه تلویزیونی «خط شکن» به روش هدف مند انتخاب شده است. از کل 22 قسمت این مجموعه، 14 قسمت و 16 صحنه (به عنوان کوچک ترین واحد تحلیل) به روش تحلیل نشانه شناختی، مورد بررسی قرار گرفته است. نشانه ها و رمزهای موجود در قسمت ها و صحنه های انتخاب شده که دارای مضامین هویت فرهنگی هستند، بر اساس روش تحلیل جان فیسک، در سه سطح رمزگان واقعیت، بازنمایی و ایدئولوژی، تحلیل و ارزیابی شده اند.یافته های پژوهش نشان می دهد در این مجموعه تلویزیونی هویت دینی، به عنوان هویت فرهنگی پایه و برتر بازنمایی شده است. در مقابل، هویت ملی و مدرن نیز به عنوان سطوحی از هویت فرهنگی با بار ارزشی پایین به نمایش درآمده است.