علوم گیاهان زراعی ایران
سال:1389 | دوره:41 | شماره:2 |تعداد مقالات:28

این تحقیق در سال 1384 در مزرعه آموزشی - پژوهشی (پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران (کرج)) به منظور بررسی کشت مخلوط سورگوم علوفه ای (رقم (KFS2 با ارزن مرواریدی در نسبتها و تراکم های مختلف کاشت در 2 چین انجام شد. آزمایش به صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. عامل اصلی شامل سه تراکم: 200، 270 و 340 هزار بوته در هکتار برای هر گیاه و عامل فرعی شامل 7 نسبت کاشت؛ تک کشتی سورگوم، تک کشتی ارزن، مخلوط 75% سورگوم+25% ارزن مرواریدی، مخلوط 75% ارزن مرواریدی+25% سورگوم، مخلوط 50% سورگوم+50% ارزن مرواریدی، مخلوط 100% سورگوم+20% ارزن مرواریدی، مخلوط 100% ارزن مرواریدی+20% سورگوم بودند. در چین اول در تیمارهای کشت خالص سورگوم و کشت خالص ارزن مرواریدی بالاترین عملکرد علوفه خشک حاصل شد. با بررسی عملکرد تک بوته مشاهده شد که مخلوط 75% ارزن مرواریدی+25% سورگوم برای گیاه سورگوم علوفه ای و مخلوط 75% سورگوم+25% ارزن مرواریدی برای گیاه ارزن مرواریدی دارای بالاترین پتانسیل عملکرد بودند. در چین دوم نیز کشت خالص سورگوم و کشت خالص ارزن مرواریدی بالاترین عملکرد علوفه خشک را به خود اختصاص دادند. از لحاظ عملکرد تک بوته تیمار مخلوط 75% سورگوم+25% ارزن مرواریدی برای سورگوم و ارزن مرواریدی بالاترین میزان را به خود اختصاص دادند. برای مجموع عملکرد هر دو گیاه بالاترین میزان عملکرد علوفه خشک مربوط به کشت خالص ارزن مرواریدی بود، ولی بیشترین میزان عملکرد تک بوته را مخلوط 75% سورگوم+25% ارزن مرواریدی به خود اختصاص داد. محاسبه نسبت برابری زمین (LER) در مجموع دو چین نشان داد که نسبت کشت مخلوط 75% ارزن مرواریدی+25% سورگوم باLER=1.43 بیشترین نسبت برابری زمین را برای علوفه خشک دارا می باشد.

به منظور بررسی ارتباط بین عملکرد دانه با اجزای آن، تجزیه همبستگی ها و پی بردن به آثار مستقیم و غیر مستقیم صفات مختلف بر عملکرد، آزمایشی در سال زراعی 1385 روی 17 هیبرید ذرت دانه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی شاهرود انجام شد. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که بین هیبریدها از نظر کلیه صفات به غیر از صفات قطر بلال، وزن خشک چوب بلال، وزن خشک دانه، تعداد دانه در بلال و عمق دانه اختلاف معنی داری وجود داشت. بررسی ضرایب همبستگی فنوتیپی صفات مورد مطالعه نیز نشان داد که عملکرد دانه با کلیه صفات به غیر از قطر چوب بلال و ارتفاع محل بلال در سطح احتمال یک درصد همبستگی بسیار معنی داری داشت. نتایج تجزیه علیت بین عملکرد دانه با سایر صفات مورد مطالعه نشان داد که تعداد دانه در بلال و وزن 100 دانه اثر مستقیم مثبت و بالا و طول بلال اثر مستقیم مثبت و متوسطی بر عملکرد دانه داشتند، اما اثر مستقیم ارتفاع محل بلال بر عملکرد دانه منفی و ناچیز بود. به استثنای طول بلال که اثر غیرمستقیم مثبت و متوسطی از طریق تعداد دانه در بلال بر عملکرد دانه داشت، سایر صفات اثر غیرمستقیم قابل توجهی نداشتند. به این ترتیب برای افزایش عملکرد دانه در هیبریدهای ذرت دانه ای گزینش های غیرمستقیم از طریق افزایش تعداد دانه در بلال، وزن 100 دانه و طول بلال توصیه می شود.

به منظور شناسایی سطح پلوئیدی جمعیت های آژیلوپس کراسای (A. crassa) بومی ایران، 67 نمونه جمع آوری شده از نقاط مختلف ایران با دو روش فلوسایتومتری و سیتوژنتیکی مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس مقایسه نسبت شدت فلورسنس نمونه های آژیلوپس کراسا با آژیلوپس تائوشی (به عنوان شاهد) دو سیتوتیپ تتراپلوئید و هگزاپلوئید در نمونه های بومی ایران شناسایی شد. مطالعات سیتوژنتیکی با نتایج فلوسیتومتری وجود دو سیتوتیپ در آژیلوپس کراساهای بومی ایران را تایید نمود. سیتوتیپ تتراپلوئید دامنه ای از طول کروموزوم از 0.65±13.88 میکرومتر (بلندترین کروموزوم) تا 0.43±8.75 میکرومتر (کوتاه ترین کروموزوم) با متوسط طول کروموزوم 0.20±11.21 میکرومتر و طول کل ژنوم 156.88 میکرومتر بود. تیپ کروموزوم ها در سیتوتیپ تتراپلوئید به جز کروموزوم های شماره 4، 8 و 13 از نوع متاسنتریک بوده و این 3 کروموزوم از نوع ساب متاسنتریک بودند، که اندازه نسبت بازوی کروموزوم آنها به ترتیب 0.10±1.70، 0.17±2.16 و 0.12±1.84 میکرومتر بوده است. سیتوتیپ هگزاپلوئید که طول کروموزوم های آن از 0.56±12.95 میکرومتر (بلندترین کروموزوم) تا 0.34±7.53 میکرومتر (کوتاهترین کروموزوم) تغییر می کرد. متوسط طول کروموزوم در این سیتوتیپ 0.23±10.35 میکرومتر و طول کل ژنوم 217.39 میکرومتر بود. تیپ کروموزوم های این سیتوتیپ عمدتا از نوع متاسنتریک بود ولی کروموزوم شماره 3 به صورت ساب متاسنتریک با اندازه نسبت بازوی کروموزوم 0.02±1.76 میکرومتر بود و سه جفت ماهواره بر روی کروموزوم های شماره 3، 6 و 10 وجود داشت، که اندازه آنها به ترتیب 1.09، 2.09 و 1.54 میکرومتر بود. نتایج آزمون مقایسه سیتوتیپ ها از نظر صفات مورفولوژیکی نشان داد که صفات ارتفاع، طول برگ پرچم، رنگ گلوم و کرک گلوم دارای تفاوت معنی داری در دو سیتوتیپ تتراپلوئید و هگزاپلوئید می باشند و بنابراین از این صفات می توان برای شناسایی این دو نوع سیتوتیپ استفاده نمود.

این مطالعه به منظور تعیین و تاثیر زمان آبیاری بر شاخص های رشد و عملکرد کمی و کیفی چغندرقند بر اساس تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاس A به عمل آمد. آزمایش با چهار تیمار آبیاری (I1، I2، I3 و I4 به ترتیب آبیاری پس از 70، 85، 100 و 115 میلی متر از استقرار تا اواسط شهریور و پس از آن به ترتیب 85، 100، 115 و 130 میلی متر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاسA ) به عنوان فاکتور اصلی و دو رقم منوژرم به نام های زرقان و شیرین به عنوان فاکتور فرعی در چهار تکرار به صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف آباد در سال 1384 اجرا شد. با افزایش تنش رطوبتی از تیمار I1 به تیمار I4، وزن خشک کل بوته 45 درصد کاهش یافت، اما اثر رقم بر وزن خشک کل بوته معنی دار نبود. با افزایش تنش رطوبتی از تیمار I1 به تیمار I4، سرعت رشد محصول کاهش یافت، ولی افزایش تنش رطوبتی از تیمار I2 به بعد تاثیر بسیار جزیی بر سرعت اسیمیلاسیون خالص و سرعت رشد نسبی داشت. تاثیر رژیم آبیاری بر عملکرد ریشه معنی دار بود. حداکثر عملکرد ریشه با تیمار I1 (77.5 تن در هکتار) و حداقل عملکرد ریشه با تیمار I4 (54.37 تن در هکتار) به دست آمد. اثر رقم بر عملکرد نهایی ریشه معنی دار نبود. حداکثر عیار قند (17.19 درصد) با تیمار I3 و حداقل آن (15.02 درصد) با تیمار I2 بدست آمد. مقدار سدیم، پتاسیم و نیتروژن مضره در تیمار I1 حداکثر و در تیمار I4 حداقل بود. در تیمار I3، حداکثر درصد شکر قابل استحصال (13.47 درصد) مشاهده شد. عملکرد شکر سفید نیز در تیمار I3 حداکثر (8.45 تن در هکتار) و در تیمار I4 حداقل (6.99 تن در هکتار) بود. از نتایج حاصله می توان چنین استنباط نمود که برای صرفه جویی در مصرف آب آبیاری و حصول حداکثر عملکرد چغندرقند، آبیاری در اوایل فصل رشد چغندرقند در ماه های فروردین و اردیبهشت بر اساس تیمار I3 و پس از آن بر اساس تیمار I1 انجام گیرد.

در این پژوهش به منظور بررسی سازوکارهای تحمل به خشکی در 3 ژنوتیپ کوکری، اکسکلبر و آر.ای.سی 875 در دو نوع خاک رزورسی و مخلوط کالیفرنیا و شرایط تنش خشکی و نرمال در یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش گلدانی 3 بار تکرار شد. پتانسیل اسمزی ژنوتیپ های مورد بررسی در شرایط تنش خشکی (817.0 mOsm/kg) به طور معنی داری بیشتر از شرایط نرمال رطوبتی (478.1 mOsm/kg) بود، ولی ژنوتیپ های مورد بررسی تفاوت معنی داری را با یکدیگر نداشتند. از این رو، ژنوتیپ های مورد بررسی فاقد سازوکار تنظیم اسمزی بودند. در شرایط تنش خشکی طول ریشه کاهش، ولی قطر ریشه افزایش یافت. در این شرایط ژنوتیپ های متحمل ریشه قطورتری را تولید کردند. کوکری در شرایط تنش و نرمال رطوبتی دارای سیستم ریشه ای ضعیف بود، ولی در مقابل اکسکلیبر در هر دو شرایط سیستم ریشه ای قوی تری را تولید کرد. با این که آر.ای.سی 875 در شرایط نرمال از لحاظ سیستم ریشه ای مشابه کوکری بود، ولی در شرایط تنش خشکی سیستم ریشه ای بهتری را ایجاد کرد. اکسکلیبر و آر.ای.سی  875با برخورداری از سیستم ریشه ای بهتر نسبت به کوکری آب بیشتری را جذب کردند. از لحاظ کارایی مصرف آب، آر.ای.سی  875به طور معنی داری بهتر از اکسکلیبر و کوکری بود. ولی اکسکلیبر و کوکری تفاوت معنی داری را با یکدیگر نداشتند. علاوه بر آن ژنوتیپ های متحمل دارای بنیه بهتری نسبت به رقم حساس کوکری بودند.

تنش خشکی خصوصا در دوره رشد زایشی از مهم ترین عوامل کاهش دهنده عملکرد گیاه نخود (Cicer arietinum L.) محسوب می شود. به منظور بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل تشکیل غلاف و پرشدن دانه (تنش خشکی آخر فصل) بر فنولوژی، رشد و عملکرد اقتصادی پنج ژنوتیپ نخود شامل آرمان، جم، هاشم،Flip93-93  (آزاد) وILC482  آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بوعلی سینا در سال 1385 انجام گرفت. طرح آزمایشی مورد استفاده کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بود که در آن رژیم آبیاری در سه سطح (آبیاری در مرحله تشکیل غلاف، آبیاری در دو مرحله تشکیل غلاف و پرشدن دانه ها و بدون آبیاری) در کرت های اصلی و پنج ژنوتیپ نخود در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد طول دوره رشد، عملکرد بیولوژیک و عملکرد اقتصادی ژنوتیپ های نخود، بطور قابل ملاحظه ای در اثر تنش خشکی کاهش یافتند اما تفاوت معنی داری بین سطوح مختلف آبیاری از نظر شاخص برداشت مشاهده نشد. در بین اجزا عملکرد تعداد غلاف در بوته و وزن دانه بیشترین تاثیر را در کاهش عملکرد اقتصادی در شرایط تنش داشتند. اعمال یکبار آبیاری در مرحله تشکیل غلاف عملکرد اقتصادی ژنوتیپ های مختلف را بین 12 تا 60 درصد افزایش داد اما این افزایش تنها در دو ژنوتیپ جم و ILC482 معنی دار بود. مقایسه عملکرد اقتصادی در شرایط تنش نشان داد در بین ژنوتیپ های مورد بررسی رقم هاشم کمترین و رقم جم بیشترین عکس العمل را نسبت به تنش خشکی داشته است.

تعیین سطح محدودیت منبع و/ یا مخزن در طول دوره پرشدن دانه در محصولات زراعی از استراتژی های اصلاحی مهم است. با این حال اطلاعات درباره وجود و شدت محدودیت منبع در ارقام تجاری گندم در شرایط ایران وجود ندارد. هدف از این پژوهش، بررسی حساسیت نسبی ارقام گندم قدیم و جدید، اصلاح شده برای سه اقلیم اصلی کشور در واکنش به کاهش قدرت منبع از طریق حذف برگ بود. آزمایش به صورت گلدانی در محوطه گلخانه گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران واقع در کرج، در سال زراعی 86-1385، انجام شد. تیمارها ترکیبی فاکتوریل از 7 رقم گندم نان (ارقام جدید و قدیم گندم از مناطق سرد، معتدل و گرم ایران) و 7 شدت حذف برگ (در دو مرحله: ساقه رفتن و 20 روز پس از گلدهی) بود، که بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. به طور کلی، اثر حذف برگ بر حفظ رطوبت خاک از نظر آماری بسیار معنی دار بود و تیمارهای کاهش سطح برگ محتوی آب خاک را بهبود بخشیدند. با کاهش قدرت منبع از طریق حذف برگ سرعت فتوسنتز، سرعت تعرق، هدایت روزنه ای و پایداری کلروفیل برگ پرچم نسبت به شاهد افزایش یافت. روند تغییرات غلظت CO2 درون روزنه ای عکس فتوسنتز بود و با افزایش شدت حذف برگ کاهش یافت که نشان دهنده اثر کنترلی مخزن بر هر دو دسته صفات روزنه ای و مزوفیلی موثر بر فتوسنتز بود. واکنش عملکرد و مولفه های آن در ارقام مختلف، نسبت به تیمار حذف برگ یکسان بود و باقی گذاشتن دو یا سه برگ از مرحله ساقه رفتن به بعد بر روی گیاه، اثر معنی داری روی عملکرد دانه نداشت. اما اعمال تیمارهای شدیدتر کاهش معنی دار عملکرد را در مقایسه با شاهد (بدون حذف برگ) در پی داشت. اثر حذف برگ بر روی تعداد دانه معنی دار بود، در حالیکه روی وزن هزار دانه اثر معنی داری نداشت.

این پژوهش برای بررسی الگوی تسهیم مواد فتوسنتزی به اندام های هوایی گندم نان در شرایط دیم و همچنین ارتباط آن با عملکرد دانه و مقاومت به خشکی انجام شد. 7 ژنوتیپ شامل 2 رقم زراعی (آذر 2 و سرداری) و 5 لاین تهیه شده از مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان در آزمایشی مزرعه ای به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار به مدت دو سال (1385 و 1386) تحت شرایط دیم مورد بررسی قرار گرفتند. اندازه گیری صفات در مرحله گرده افشانی و رسیدگی فیزیولوژیک انجام شد. بر اساس نتایج به دست آمده اکثر صفات به جز درصد اختصاص ماده خشک به ساقه در زمان گرده افشانی، همبستگی فنوتیپی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه داشتند. هیچ رابطه ای بین درصد اختصاص ماده خشک به برگ و عملکرد دانه وجود نداشت. صفات تسهیم ماده خشک به سنبله در زمان گرده افشانی، زیست توده و شاخص برداشت رابطه فنوتیپی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه در طی دو سال آزمایش داشتند، بنابراین می توان از این صفات به عنوان ویژگی کارآمد در گزینش ژنوتیپ های گندم با عملکرد بالا استفاده کرد.

آزمایش مزرعه ای با هدف تاثیر تلفیق روش های کنترل مکانیکی با علف کش ها بر عملکرد و اجزا عملکرد سویا در سال زراعی 83-1382 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 18 تیمار و سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) اجرا شد. تیمارها شامل گروه های: 1- کاربرد مجزای علف کش های تریفلورالین (960g ai/ha)، آلاکلر (2400g ai/ha)، بنتازون (1200g ai/ha) و اکسی فلورفن (360g ai/ha) بترتیب به صورت های پیش کاشت، پیش رویشی و پس رویشی 2- تریفلورالین و یا آلاکلر در تلفیق با کولتیواسیون و یا یکی از علف کش های بنتازون و یا اکسی فلورفن 3- تریفلورالین و یا آلاکلر در تلفیق با کولتیواسیون و میزان کاهش یافته یکی از علف کش های بنتازون (960g ai/ha) و یا اکسی فلورفن (288g ai/ha) 4- علف کش تریفلورالین (1920g ai/ha) به صورت سم آب به تنهایی و یا در تلفیق با یکی از علف کش های بنتازون و اکسی فلورفن 5- شاهد بدون علف هرز بودند. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری بین تیمارها از نظر کاهش وزن خشک علف های هرز به هنگام رسیدگی فیزیولوژیک محصول وجود داشت. تیمارهای تریفلورالین + اکسی فلورفن و آلاکلر با 95 و 56% بترتیب بیشترین و کمترین راندمان کنترل را به خود اختصاص داده بودند. بین تیمارهای مختلف از نظر تعداد شاخه فرعی، وزن صد دانه، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در سطح 1% و تعداد دانه در غلاف در سطح 5% تفاوت معنی داری دیده شد. بیشترین و کمترین میزان عملکرد بیولوژیک برابر 10148 و 2981 کیلوگرم در هکتار بود که بترتیب در تیمارهای بنتازون (1200g ai/ha) و آلاکلر+کولتواسیون+دوز کاهش یافته اکسی فلورفن(288+2400g ai/ha)  بدست آمد. بیشترین عملکرد دانه از تریفلورالین+بنتازون (960+1200g ai/ha) و به میزان 2940 کیلوگرم در هکتار بدست آمد و کمترین میزان نیز از تریفلورالین+اکسی فلورفن (960+360g ai/ha) بدست آمد. تیمارهای موثر به لحاظ کنترل مطلوب علف های هرز و عملکرد بالا، تریفلورالین+بنتازون(960+1200g ai/ha)  و تریفلورالین+کولتیواسیون+دوز کاهش یافتة بنتازون (960+960g ai/ha) بودند.

به منظور بررسی تنوع سیتوژنتیکی موجود در گونه های آجیلوپس، کاریوتیپ 15 جمعیت آجیلوپس بومی مناطق مختلف ایران شامل 3 جمعیت دیپلوئید و 12 جمعیت تتراپلوئید مورد مطالعه قرار گرفت و پارامترهای کروموزومی در هر جمعیت بررسی شدند. نتایج بررسی های کاریوتیپی نشان داد که جمعیت ها دارای تعداد متفاوتی از کروموزوم های ماهواره دار بودند. بزرگترین طول کل کروماتین مربوط به جمعیت 11 (152.2 میکرومتر) و کمترین آن مربوط به جمعیت 2 (70.5 میکرومتر) بود. تعداد پنج جمعیت فقط دارای کروموزوم های از نوع متاسنتریک (m) و ده جمعیت نیز دارای هردو نوع متاسانتریک و ساب متاسنتریک (sm) بودند. همچنین تقارن کاریوتیپی به روش استبینز، ده جمعیت را در کلاس 1A و پنج جمعیت در کلاس1B  قرار داد. تجزیه واریانس پارامترهای کاریوتیپی نشان داد که بین جمعیت های دیپلوئید از لحاظ پارامترهای طول بازو های بلند و کوتاه، طول کروموزوم و نسبت طول بازوی کوتاه به بلند و در بین جمعیت های تتراپلوئید برای اغلب پارامترها اختلاف معنی دار وجود داشت. روش نواربندی OR در فواصل مختلف زمانی 24 ساعت تا یک هفته بعد از رنگ آمیزی با استو اورسئین 1 درصد، بر روی 3 جمعیت از گونه (14x=2n=2) Ae. tauschii انجام شد. مناسب ترین زمان رنگ آمیزی برای نواربندی، یک هفته تعیین گردید.

ذخایر ساقه به عنوان یکی از منابع مهم تامین کننده کربن در شرایط تنش خشکی مطرح است. آگاهی از تنوع ژنتیکی برای ذخیره سازی و انتقال مجدد کربن در برنامه های اصلاحی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. هدف تحقیق حاضر مقایسه توان ذخیره سازی و انتقال مجدد کربن در کلیه ارقام زراعی گندم های ایران (81 رقم) بود. بدین منظور آزمایشی در قالب طرح لاتیس ساده با دو تکرار و در دو شرایط فاریاب و تنش خشکی در مزرعه تحقیقات کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) در سال 87-1386 اجرا شد. تنش خشکی از مرحله سنبله دهی شروع و تا رسیدگی فیزیولوژیک ادامه یافت. مقدار تجمع و انتقال مجدد مواد فتوسنتزی با استفاده از روش وزنی تعیین شد. اندازه گیری وزن خشک از زمان گرده افشانی تا رسیدگی فیزیولوژیک با فاصله 8 روز انجام گردید. ارتباط طول و وزن مخصوص میانگره ها با تجمع و انتقال مجدد کربن بررسی شد. نتایج نشان داد که وزن خشک میانگره های زیرین بیشتر از میانگره بالای بود. بیشترین میانگین انتقال مجدد، مربوط به میانگره های زیرین بود. پدانکل و پنالتی میت (میانگره دوم از بالا) در رتبه های دوم و سوم بودند. تنش مقدار آزاد سازی مواد فتوسنتزی از میانگره ها را در برخی از ارقام کاهش و در تعدادی دیگر افزایش داد. روند مشابهی در خصوص کارآیی انتقال مجدد دیده شد. ارتباط بین طول و وزن مخصوص میانگره ها با ذخیره سازی و انتقال مجدد کربن بسته به میانگره ها و شرایط آزمایشی متفاوت از یکدیگر بود. ارتباط عملکرد و انتقال مجدد در شرایط فاریاب معنی دار نبود. عملکرد دانه در شرایط تنش همبستگی مثبت و معنی داری با انتقال مجدد از میانگره های زیرین ساقه نشان داد. وجود تنوع ژنتیکی بالا در ذخیره سازی و انتقال مجدد در بین ارقام نشان می دهد که امکان تغییر صفات مذکور در برنامه های اصلاح نباتات وجود دارد.

به منظور بررسی اثرات تداخل علف هرز خردل وحشی (Sinapis arvensis L.) بر عملکرد و شاخص های رشد ارقام مختلف کلزا (Brassica napus L.) پژوهشی طی سال زراعی86-1385  در مزرعه تحقیقاتی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران انجام گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایشی شامل 8 رقم کلز (اElite، Ebonite، Okapi، Zarfam، SLM046، Orient،Licord  و Opera) بود که در دو حالت خالص و مخلوط با علف هرز خردل وحشی کاشته شدند. روند تجمع ماده خشک، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، عملکرد دانه و توانائی تحمل رقابت مورد ارزیابی قرار گرفت. وجود علف هرز خردل وحشی به طور کلی باعث کاهش شاخص های رشد در ارقام کلزا گردید، اما عکس العمل ارقام مختلف متفاوت بود به طوری که ارقام Elite وOkapi  به ترتیب به عنوان مقاوم ترین و ضعیف ترین ارقام در مقابل علف هرز خردل وحشی شناخته شدند. رقم Elite همچنین بیشترین عملکرد دانه را در تیمار مخلوط با علف هرز به خود اختصاص داد و کمترین عملکرد دانه در این حالت مربوط به رقم Okapi بود، اما در کشت خالص کلزا ارقام  Eboniteو Opera به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند.

جهت بررسی تنوع آللی در بلوک های ژنی کدکننده پروتئین های ذخیره ای گندم زیر واحدهای گلوتنین با وزن مولکولی پایین (LMW-GS) بین 62 ژنوتیپ از گندم های نان، نه جفت آغازگر اختصاصی برای مکان های ژنی (Glu-A3, Glu-B3, Glu-D3) بکار گرفته شد. برای تفکیک محصولات واکنش PCR از ژل آگاروز 2 درصد استفاده شد. نتایج نشان داد که تنوع قابل ملاحظه ایی بین ژنوتیپ های گندم نان ایران وجود دارد. بطوری که برای بلوک ژنی Glu-A3 بوسیله دو جفت آغازگر (Glu-A3.1,2) در مجموع هشت آلل شناسایی گردید که در بین آنها آلل c با فراوانی نسبی 0.311 بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داد. برای بلوک ژنی Glu-B3 در مجموع 17 آلل، بوسیله سه جفت آغازگر اختصاصی (Glu-B3.1, 2, 3)، شناسایی شد که آلل fبا فراوانی نسبی 0.145 بیشترین فراوانی را داشت. برای بلوک ژنی Glu-D3، در مجموع 22 آلل، بوسیله چهار آغازگر اختصاصی (Glu-D3.1, 2, 3, 4) شناسایی شد که آلل h با فراوانی نسبی 0.174 بیشترین فراوانی را در بین آلل های شناسایی شده به خود اختصاص داد. با استفاده از شاخص نی میزان تنوع ژنتیکی به ترتیب برای بلوک ژنی Glu-A3 برابر 0.818، برای بلوک ژنی Glu-B3، 0.914 و برای بلوک ژنی Glu-D3، 0.915 بدست آمد. میانگین تنوع ژنتیکی (H) برای بلوک های ژنی Glu-3 در بین ژنوتیپ های مورد مطالعه برابر با 0.894 بدست آمد. میزان تنوع ژنتیکی برای هر آغازگر نشان داد که آغازگر Glu-D3.3 قادر به شناسایی آلل های چند شکلی بیشتری نسبت به آغازگرهای دیگر است. تجزیه ارتباطی داده های کیفی و مولکولی با استفاده از روش رگرسیون گام به گام نشان داد که ده آلل دارای بیشترین R2 برای صفات درصد گلوتن مرطوب و خشک می باشد. تنوع شناسایی شده در این پژوهش می تواند به عنوان منبع با ارزش تنوع آللی در برنامه های اصلاحی به منظور بهبود کیفیت محصولات نهایی حاصل از گندم بهره برد.

ایران یکی از منابع سرشار تنوع ژنتیکی گراس های علوفه ای و مرتعی ازجمله آگروپایرون پابلند (Agropyron elongatum) می باشد. اصلاح و تولید ارقام ترکیبی سازگار و پرتولید، نیازمند بررسی تنوع ژنتیکی، گزینش ژنوتیپ های برتر و تعیین والدین مناسب از بین آنها است. این مطالعه با هدف بررسی توان تولید، برآورد میزان تنوع ژنتیکی، تخمین پارامترهای ژنتیکی و تعیین شباهت و تفرق بین ژنوتیپ های گزینش شده آگروپایرون پابلند از طریق ارزیابی های کلونی، صورت گرفت. بدین منظور تعداد 25 ژنوتیپ به صورت کلون های تکرار شده طی دو سال (84 و 85) در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی بر اساس خصوصیات مورفولوژیک، فنولوژیک و زراعی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاکی از اختلاف زیاد و تنوع ژنتیکی وسیع در بین ژنوتیپ های مورد مطالعه بود که انتخاب برای اهداف مختلف در این ژرم پلاسم را سودمند می سازد. بیشترین میزان وراثت پذیری مربوط به صفات تعداد روز تا خوشه دهی، گرده افشانی و ارتفاع بوته و کمترین آن، برای قطر یقه بدست آمد. برآورد ضرایب تنوع فنوتیپی و ژنتیکی طی دو سال آزمایش نشان داد که حداقل میزان تنوع مربوط به روز تا گرده افشانی، روز تا خوشه دهی و قطر یقه می باشد. عملکرد بذر و پس از آن عملکرد علوفه تر و عملکرد علوفه خشک (چین اول و برداشت مجدد) از حداکثر میزان تنوع ژنتیکی برخوردار بودند. تجزیه خوشه ای بر اساس خصوصیات فنوتیپی، ژنوتیپ ها را در 3 گروه مجزا طبقه بندی کرد که بر مبنای آن ژنوتیپ های دارای فواصل ژنتیکی بیشتر به منظور استفاده در مطالعات بعدی شناسایی شدند. در مجموع نتایج این پژوهش حاکی از سودمندی ارزیابی های کلونی در برآورد تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و گزینش والدین مناسب به منظور تدوین پروژه های تکمیلی می باشد.

وجود تنوع ژنتیکی کافی برای مقاومت به بیماری برق زدگی در جنس نخود (Cicer spp.)، زمینه لازم جهت اصلاح ارقام مقاوم به برق زدگی و توسعه کشت پاییزه این محصول را به منظور افزایش عملکرد دانه ایجاد نموده است. در این راستا، درک نحوه توارث مقاومت به برق زدگی در نخود به تلاش های اصلاحی کمک شایان توجهی می کند. این بررسی به منظور تعیین تعداد ژن های کنترل کننده مقاومت به برق زدگی و اندازه برگ در نخود، و نوع عمل این ژن ها، اجرا شد. نتاج  F1،F2  و F3 حاصل از تلاقی نخود محلی بیونیج و لاین ICC 12004، به همراه والدین در طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق دیم (ایکاردا) تحت آلودگی مصنوعی در شرایط گلخانه کشت شدند. نتایج نشان داد که در نسل های F2 و F3 نسبت بوته های حساس به مقاوم اختلاف معنی داری با نسبت های مورد انتظار 9:7 و 5:3 نداشتند. بنابراین احتمال وجود دو ژن با اثرات افزایشی را می توان تصور کرد. نتایج دیگر حاکی از آن بود که با افزایش اندازه برگ مقاومت به برق زدگی در نخود کاهش یافت. تجزیه و تحلیل میانگین نسل ها برای مقاومت به برق زدگی نشان داد که، در تلاقی حاضر آثار افزایشی نقش اصلی را در تنوع مقاومت به برق زدگی ایفا کردند، ولی برای اندازه برگ علاوه بر اثر افزایشی، اجزای غالبیت نیز به طور معنی داری در این امر دخیل بودند. اثرات غالبیت (h) و اثرات متقابل غالبیت × غالبیت (l)، در مورد هر دو صفت غیر هم علامت بودند و لذا ممکن است اپیستازی از نوع دوگانه وجود داشته باشد. با توجه به نتایج حاصل می توان مقاومت در ژنوتیپ مقاوم (ICC 12004) را به صورت R1R1R2R2 پیشنهاد نمود. لذا بر اساس یافته های این تحقیق، روش انتخاب دوره ای که به نحو مطلوب از واریانس افزایشی استفاده می کند، به عنوان بهترین روش اصلاحی جهت انتخاب ژنوتیپ های و الدینی و ایجاد مقاومت به بیماری برق زدگی در نخود پیشنهاد می شود.

خشکی مهم ترین عامل محدودکننده تولید گیاهان در جهان می باشد و بخش اعظم اراضی کشور ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک طبقه بندی می گردد. جهت بررسی تاثیر رژیم آبیاری بر فلورسانس کلروفیل، عملکرد و اجزا عملکرد گلرنگ پژوهشی در سال 1386 با استفاده از طرح کرتهای خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اجرا شد. در این تحقیق فاکتور اصلی رژیم آبیاری بر اساس تبخیر تجمعی از طشت تبخیر کلاس A شامل سه سطح آبیاری پس از  I1(75 میلی متر تبخیر)، I2) 105 میلی متر تبخیر) و I3 (135 میلی متر تبخیر) و فاکتور فرعی شش ژنوتیپ گلرنگ شامل اراک 2811، کوسه، نبراسکا 10،,C111 S149  S149 و K12 بود. اعمال رژیم های آبیاری پس از استقرار و تنک کردن بوته ها آغاز شد. رژیم آبیاری برشاخص سطح برگ، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، درصد روغن و همچنین پارامترهای فلورسانس کلروفیل در دو مرحله طبق دهی و گرده افشانی تاثیر معنی داری گذاشت، اما شاخص برداشت تحت تاثیر رژیم آبیاری قرار نگرفت. سطح آبیاری I3 کمترین عملکرد بیولوژیک (24.65 گرم در بوته)، عملکرد دانه (1393.47 کیلوگرم در هکتار) و درصد روغن (26.4 درصد) را به خود اختصاص داد. همچنین پارامتر فلورسانسی FV/FM (بیشینه کارایی کوانتومی فتوسیستم II) در هر دو مرحله اندازه گیری در سطح آبیاری I3 نسبت به سطح I1 کاهش یافت (از 0.734 به 0.694). با توجه به نتایج بدست آمده می توان نتیجه گیری نمود که کمبود آب در سطح آبیاری I3 هم از طریق کاهش سطح فتوسنتزکننده و هم کارآیی سیستم فتوسنتزی بر عملکرد و اجزای عملکرد درگلرنگ تاثیر منفی می گذارد و پارامترهای فلورسانس کلروفیل در ارتباط با تشخیص تاثیر تنش خشکی بر فتوسنتز گلرنگ می توانند به کار گرفته شوند.

مقاومت به خشکی در مرحله جوانه زنی بذر و مراحل اولیه رشد گیاهچه برای بقا و رشد آن در زمین هایی که با کمبود آب مواجهند مهم است. آنزیم های فسفاتاز به طور وسیعی در گیاهان یافت می شوند. فسفاتازها دفسفریلاسیون فسفات آلی و تبدیل آن به فسفات معدنی را بر عهده دارند. آزمایش جوانه زنی در دو رقم گندم نان (سرداری و الوند) در پتانسیل های مختلف پلی اتیلن گلایکول (0، 4-، 8-، 12-، 16- بار) انجام گرفت. تنش خشکی باعث کاهش صفات جوانه زنی در هر دو رقم سرداری و الوند گردید. به منظور بررسی فعالیت آنزیم های فسفاتاز (اسیدی و قلیایی) در بذرهای مقاوم و حساس به خشکی در شرایط تنش خشکی آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل رقم (سرداری و الوند)، تنش خشکی (0، 4-، 8-، 12- و 16- بار) و زمان آبگیری (6، 12 و 18 ساعت) بود. نتایج نشان داد که تنش خشکی سبب افزایش آنزیم های فسفاتاز (اسیدی و قلیایی) گردید و با افزایش سطح تنش تا 12- بار فعالیت این آنزیم ها افزایش یافت. این افزایش فعالیت آنزیم در رقم مقاوم به تنش خشکی (سرداری) بیشتر از رقم حساس (الوند) بود. فعالیت فسفاتاز اسیدی و قلیایی در هر دو رقم مقاوم و حساس به خشکی با افزایش زمان آبگیری افزایش یافت. در این آزمایش بیشترین میزان فعالیت آنزیم فسفاتاز اسیدی و قلیایی مربوط به 18 ساعت آبگیری بود و فعالیت فسفاتاز اسیدی در محور جنینی از فسفاتاز قلیایی بیشتر بود.

انتخاب ارقام بهبود یافته و پرمحصول با پایداری عملکرد بالا یکی از اهداف مهم اصلاح جو برای مناطق دیم و خشک می باشد. همچنین بررسی اثر متقابل ژنوتیپ با محیط به منظور آزادسازی ارقام پایدار برای مناطق مختلف حائز اهمیت است. بدین منظور در این تحقیق به منظور مطالعه سازگاری و پایداری عملکرد دانه لاین های پیشرفته جو در شرایط دیم مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر کشور، تعداد 18 لاین پیشرفته جو (یک لاین شاهد،LB ) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در چهار منطقه گچساران، کوهدشت، مغان و گرگان به مدت سه سال زراعی از نظر پایداری عملکرد دانه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر رقم و اثر متقابل رقم با محیط (مکان و سال). بر اساس نتایج تجزیه پایداری با مدل ابرهارت و راسل لاین های 2، 12 و 18 با عملکرد نسبتا بالا و ضرایب رگرسیونی غیرمعنی دار با یک و حداقل انحراف از رگرسیون به عنوان لاین های با سازگاری عمومی بالا برای تمام مناطق شناخته شدند. بر اساس نتایج واریانس درون مکانی لین و بینز پایدارترین و بهترین ژنوتیپ لاین 11 بود. در روش تجزیه رتبه ای لاین های 14، 11 و 1 جزو ژنوتیپ های پایدار بودند. در نتیجه گیری نهایی با روش های مختلف پایداری لاین های 11، 2 و 18 به ترتیب با 4122، 4096 و 3943 کیلوگرم در هکتار به عنوان مناسب ترین و پایدارترین لاین ها انتخاب و معرفی گردید.

شوری آب و خاک یکی از مهمترین عوامل محیطی محدودکننده برای تولید محصول می باشد. آنزیم های فسفاتاز به طور وسیعی در گیاهان یافت می شوند و دفسفریلاسیون فسفات آلی و تبدیل آن به فسفات معدنی را بر عهده دارند. هدف از انجام این آزمایش ارزیابی فعالیت آنزیم های اسید و الکالین فسفاتاز در محور جنینی دو رقم گندم نان بود. در مرحله اول، به منظور ارزیابی تحمل به شوری در ارقام مورد بررسی، آزمایش جوانه زنی بذر دو رقم گندم نان اینیا 66 و قدس در پتانسیل های مختلف NaCl انجام گرفت. تنش شوری باعث کاهش درصد، سرعت و شاخص جوانه زنی گردید. در مرحله دوم، به منظور بررسی فعالیت آنزیم های اسید و الکالین فسفاتاز در بذرهای مقاوم و حساس تحت تنش شوری آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور اول رقم، فاکتور دوم شوری و فاکتور سوم زمان آبگیری بود. نتایج نشان داد که تنش شوری سبب افزایش فعالیت آنزیم های اسید و الکالین فسفاتاز شدند و با افزایش سطح تنش تا 12- بار فعالیت آنزیم ها افزایش یافت. این افزایش فعالیت آنزیم در رقم مقاوم به تنش شوری (اینیا 66) بیشتر از رقم حساس (قدس) بود. فعالیت اسید و الکالین فسفاتاز در هر دو رقم مقاوم و حساس به شوری با افزایش زمان آبگیری افزایش یافت. در این آزمایش بیشترین میزان فعالیت آنزیم اسید و الکالین فسفاتاز مربوط به 18 ساعت آبگیری بود. میزان اسید فسفاتاز در مقایسه با الکالین فسفاتاز در محور جنینی بذر هر دو رقم به طور محسوسی بیشتر بود.

به منظور ارزیابی عملکرد و روابط همبستگی بین عملکرد و اجزا آن در 10 رقم ارزن دم روباهی ( KFM10تا KFM1) ارسالی از موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی شامل 10 تیمار (10 رقم) و سه تکرار به مدت سه سال زراعی از سال 1382 تا 1384 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول اجرا شد. طی فصل رشد مشخصات رویشی و زایشی هر یک از ارقام یادداشت برداری شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب سه ساله، اختلافات معنی داری را بین ارقام از نظر صفات مورد بررسی نشان داد. رقم شماره KFM10 به علت عملکرد دانه و علوفه بالا و همچنین ورس کمتر به دلیل قطور بودن ساقه، سازگار ترین رقم بین ارقام مورد بررسی در منطقه صفی آباد دزفول شناخته شد. به منظور بررسی روابط علی و معلولی بین عملکرد دانه با دیگر صفات مورد بررسی و همچنین عملکرد علوفه خشک با دیگر مشخصات یادداشت برداری شده از روش تجزیه علیت استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه علیت برای صفت عملکرد دانه نشان دهنده اثرات مستقیم و مثبت تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، تعداد پنجه و قطر ساقه (به ترتیب 0.472، 0.564 و 0.516) واثر غیرمستقیم و منفی طول سنبله (0.323-) بود. برای میزان علوفه خشک تولیدی صفت تعداد روز تا50 درصد گلدهی دارای بالاترین اثر مستقیم (0.628) و در مرحله بعد صفات تعداد پنجه، تعداد برگ و تعداد دانه در سنبله (به ترتیب با اثر مستقیم 0.3 و 0.221 و 0.247) قرار داشتند. در نتیجه پیشنهاد می شود برای بهبود عملکرد دانه در ارزن دم روباهی باید تاکید برانتخاب بوته های دیررس با تعداد پنجه و قطرساقه زیاد و همچنین طول سنبله کوتاه داشت. برای بهبود میزان علوفه خشک تولیدی نیز باید در مرحله اول تاکید بیشتر بر انتخاب بوته های دیررس و در مرحله بعد بوته های با تعداد برگ و پنجه زیاد و همچنین تعداد دانه در سنبله بالا باشد. اثرات باقیمانده بالای برآورد شده برای عملکرد دانه (0.67) و میزان علوفه خشک (0.667) در این طرح بیانگر این مطلب است که تعدادی از فاکتورهای موثر بر عملکرد دانه و عملکرد علوفه خشک در این تحقیق منظور نشده است.