هویت شهر
سال:1389 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:25

هدف از این تحقیق، شناسایی ترجیحات مردم از زیبایی و هویت مکان زندگی شان است. در این راستا، ترجیحات ساکنین منطقه نواب (شامل طرح بازسازی و بافت قدیم اطراف آن) با استفاده از یک آزمون بصری و دسته بندی کیفی نتایج مورد ارزیابی قرار گرفته است. تحلیل مناظر انتخاب شده و متغیرهای ذکر شده در هر انتخاب، نشان می دهد که از نظر ساکنین ارتباط تنگاتنگی بین مناظر زیبا و مناظر باهویت وجود دارد. علاوه بر آن، در قیاس با بافت موجود و قدیمی نواب، طرح بازسازی نواب، بافتی زیباتر و با هویت تر تلقی می گردد. اگرچه در انتخاب مناظر با هویت، جنبه های شناختی مکان بیش از سایر ابعاد هویت مکان، نقش داشته است، با این حال چنین ترجیحی می تواند چالشی در طراحی شهری ایجاد کند، و بر تاثیری که محصول یک کار تخصصی طراحی در باور و فرهنگ عمومی جامعه دارد، تاکید نماید.

در این نوشتار مسجد جامع فهرج یزد که یکی از آثار با ارزش معماری ایران در قرون اولیه اسلامی است بررسی می شود. این بنا که با مقاله مرحوم استاد محمد کریم پیرنیا به جهانیان معرفی گردید به عنوان کهن ترین مسجد ایران لقب گرفت. این تاریخ گذاری بعدها از سوی سایر محققین غربی مورد تردید قرار گرفت ولی متاسفانه این تاریخ توسط پژوهشگران داخلی به عنوان مبنا در بررسی معماری این دوره مورد استناد قرار می گیرد.این پژوهش با بهره گیری از کلیه منابع منتشرشده، انجام مطالعات تطبیقی و نیز بررسی میدانی، به ارزیابی مجدد این بنا می پردازد و تاریخ ساخت این مسجد را به قرن سوم هجری (نهم میلادی) نسبت می دهد. این مطالعه نشان می دهد وجود ویزگی های برخی از خصوصیات معماری ساسانی نمی تواند به تنهایی دلیلی برای ساخت آن در قرن اول و یا دوم هجری باشد.

مشاهده شهرهایی با مشکلات فزاینده چون تراکم جمعیت، فقر، بیکاری، کمبود مسکن، نارسایی خدمات، کمبود زیرساخت، آلودگی های زیست محیطی، ناکارآمدی اقتصادی و بروز ناهنجاری های اجتماعی این دغدغه فکری را برای متخصصان در امور ساخت و ساز شهری، مدیریت شهری و نیز بهره برداران اصلی شهر یعنی مردم به وجود آورده است که علت اصلی ناکارآمدی الگوهای ارایه شده در چیست و راه حل کدام است. این تحقیق به منظور بررسی نقاط ضعف و گسست در نحو مدیریت ساخت و ساز صورت گرفته است. در انجام این تحقیق از نظام های ساخت و ساز، برنامه ریزی و مدیریت تعدادی از کشورها نیز بهره گرفته شده است. نتایج مطالعات انجام شده نشان می دهد نارسایی ها و مشکلات موجود موجب عدم کارایی نظام ساخت و ساز شهری در کشور شده است. به نظر می رسد تغییر و بازنگری در قوانین و مقررات امور شهرسازی و معماری، بهره گیری از نظام بیمه کیفیت ساختمان،حفظ حقوق همسایگی و شهروندی و تطبیق نظام ساخت و ساز با معیارهای قابل دسترسی با توجه به نیازهای منطقه ای در نظام شهرسازی کنونی ضروری خواهد بود.

در سال های اخیر، غیر رسمی شدن مسکن شهری و ناامنی مالکیت توجه بسیاری از سازمان های جهانی را به خود جلب کرده و منجر به ایجاد مطالعات و جریان های فکری جدیدی در زمینه ارتقا امنیت تصرف شده است. در اغلب این مطالعات، بهبود امنیت تصرف زمین برای ارتقا شرایط زندگی خانوارها ضرورری قلمداد شده است. در حال حاضر امنیت تصرف از مفهوم قانونی اولیه خود فاصله گرفته و وارد بحث های اجتماعی و روانشناسی شده است. بر اساس این رویکرد، سه عامل احتمال تخلیه، ترس از تخلیه و نبود شبکه های حمایتی متغیرهای اصلی تحقیق را تشکیل دادند. ضمن اینکه برای بررسی کیفیت مسکن سه شاخص کالبدی مساحت زیربنا، نوع مصالح و پوشش سقف مورد توجه قرارگرفت. روش تحقیق حاضر از نوع پیمایشی بوده و از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می دهد بین امنیت تصرف و کیفیت مسکن رابطه مستقیم و مثبتی وجود دارد و عامل فقدان شبکه های حمایتی از عوامل اصلی در کاهش امنیت تصرف می باشد.

امروزه واژه پایداری در بسیاری از محافل علمی و حتی غیر علمی مطرح گردیده و مدارس معماری برای پاسخگویی به نگرانی های روزافزون محیطی به دنبال راه حل های مناسب می گردند. و این در حالیست که نوباوگی بحث پایداری، آموزش معماری پایدار را با مشکلات عدیده ای از جمله هویت مبهم، مهارت های محدود، کمبود الگو واره های مناسب روبرو ساخته است. مقاله حاضر پس از بررسی بحران های زیست محیطی، مفهوم و سابقه معماری پایدار، دو مدل آموزش پایداری و در نهایت بررسی چالش های آموزش معماری در جهان به بررسی آموزش معماری در ایران پرداخته است. هدف از این مطالعه ارزیابی دانشکده های معماری ایران در راستای آموزش معماری پایدار می باشد. در نهایت این نتیجه حاصل گردید که برنامه مصوب ایستای آموزش حال حاضر معماری در ایران ظرف مناسبی برای آموزش پایداری نبوده و برنامه ای منعطف و نظام مند با عنایت به هدف های دقیق و مفید، برنامه ریزی و ارزیابی که سه رکن اصلی یک نظامند مورد نیاز می باشد.

تمرکز بر مهندسی سازه برای پایداری بنا، به کاهش تلفات جانی انجامیده است اما به واسطه افزایش هزینه ها نتوانسته رضایت گروه های ذینفع را فراهم آورد.طرح ریزی ساختمان از سیاستگذاریهای کلان آغاز و در قالب برنامه های فرادست چارچوب طرح و ایستایی بنا را پایه ریزی می نماید. در این فرآیند معمار پیکربندی بنا که مهمترین تاثیر را بر روی عملکرد لرزه ای آن دارد، مشخص می کند.آسیب شناسی صنعت ساختمان در طراحی معماری نشان میدهد که اسناد نظام فنی و اجرایی کشور واجد مشکلات زیر است:1ـ فقدان اسناد جامع و کارآمد در حوزه طراحی معماری2ـ تکیه بر اسناد تجویزی متضاد با ماهیت خلاقانه معماریماهیت روش طراحی لرزه ای مبتنی بر کارایی (PBSD) بیشترین انطباق را با طراحی معماری و پاسخگویی به مسایل گروه های ذینفع دارد. در این راستا مقاله به شناسایی مولفه های مشترک روش طراحی لرزه ای مبتنی بر کارایی و طراحی معماری و روش های دستیابی به اسناد و تبیین نقش معماران می پردازد.

با توجه به رابطه فعالیت های انسان با فرهنگ، شهر بستری است که در آن فرهنگ از طریق فعالیت ها و ارتباطات انسانی به جریان درمی آید. کالبد شهر، بالاخص نماهای شهری به بازنمایی این رابطه پرداخته و ارزش های سنت های هم زیستی را عینیت می بخشند. سوال تحقیق، بررسی رابطه متقابل نماهای شهری و فرهنگ است. علیرغم توجه دانشکده های معماری و شهرسازی نسبت به مسایل زیر بنایی همچون فرهنگ و هویت، معماری معاصر ایران دچار اغتشاش و بی هویتی است. ضعف در شناسایی فرهنگ خودی، مشکلات آموزشی، تبلیغات فرهنگ بیگانه، نبود قوانین و ضوابط منسجم و کارآمد، ضعف راهکارهای مدیریت شهری در معماری و شهرسازی موضوعاتی هستند که در بحران هویت فرهنگی معماری و شهرسازی معاصر ایران نقش دارند. تحقیق حاضر در بررسی رابطه فرهنگ و نماهای شهری، به نقش ارزش های اعتقادی، اجتماعی و دستاوردهای بومی در شکل دهی به نماهای شهری ایرانی در دوران اسلامی پرداخته است.

این مقاله در پی تذکر به چیستی و حقیقت معماری، جهت رسیدن به تعریف آن می باشد. حقایقی که صرفا به کالبد ظاهری معماری محدود نمی شوند و دستورالعمل خاصی در معماری را رهنمون نمی گردانند. لذا در پی رسیدن به این حقایق و به دلیل تاثیر داشتن انسان سازنده و درک کننده این معماری -که واجد مراتب مختلف شناختی است- بستری از مادی و ملموس ترین تا غیر مادی و غیر ملموس ترین داشته های انسان و معماری، با رجوع به وجود و هستی شناسی ایرانی - اسلامی در نظر گرفته شده است. حقایق و ناب ترین بن مایه های معماری، شامل صورت، نظام فضایی و شکل می باشند. که با مراتب وجود و شناخت انسان تناظر دارند. این حقایق، جهت رسیدن به تعریفی برای معماری، در رابطه با «قرائت» و نقد معماری های دیروز و امروز و «انشا» و طراحی معماری امروز مددرسان خواهند بود.

امروزه در شهر اصفهان چند صد خانه شاخص تاریخی وجود دارد، بررسی ها نشان می دهد تاکنون با وجود نقش، تنوع و ویژگی های خاص، مطالعات کاملی درباره آنها صورت نگرفته است، اما به واسطه وجود نمونه های با ارزش از دوره های مختلف تاریخی، در معرض تخریب قرارگرفتن آنها به واسطه تغییر شیوه زندگی، تعدد مالکین، مهاجرت و به طور کلی از دست دادن جذابیت ها برای زندگی امروز، بررسی این خانه ها ضروری است. به دلیل آنکه بیشترین تعداد خانه های تاریخی موجود اصفهان، قاجاری می باشند در این مقاله به گونه شناسی خانه های دوره قاجار اصفهان پرداخته شد. روش تحقیق مورد استفاده ترکیبی بود. نتایج حاصل از مطالعه نشان دادند خانه های اصفهان با مشخصات معماری اقلیم نیمه گرم و خشک، عمدتا درونگرا ساخته شده اند و آنها را بر اساس ویژگی های فضای معماری، سازه و تزیینات می توان به سه گونه دوره اول، دوم و سوم تقسیم کرد.

با توجه به اهمیت فضاهای سبز شهری در ارتقا سلامت شهروندان نحوه مدیریت پارک 8 شهریور در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. اهداف تحقیق عبارتند از: 1ـ بررسی ارتقا کمی و کیفی توسعه انسانی در ابعاد روحی و جسمی به منظور ایفای بهینه نقش شهروندان 2ـ بررسی فضای سبز پارک به منظور ارتقا کیفیت زیست محیطی شهری در جهت سلامت شهروندان. 3ـ بررسی ساختاری فضای پارک در رابطه، انجام فعالیت های تفریحی، فراغتی، ورزشی و نوع چگونگی پاسخگویی پارک به شهروندان بوده است. جامعه آماری تحقیق کلیه شهروندان شهر سمنان به تعداد 126780 نفر بر اساس سر شماری سال 1385 شامل کلیه افرادی که برای اوقات فراغت از پارک 8 شهریور استفاده می کرده اند. در آزمون فرضیه های تحقیق از همبستگی پیرسون استفاده شده است. فرضیه ها با محاسبه فراوانی درصدی، محاسبه آزمون پیرسون و وجود تفاوت معنی دار بین سوالات تایید شده اند.

نرخ بی سابقه تحولات در بافت کلان شهرهای ایران، آن را دچار تغییرات کالبدی پیش بینی نشده ای نموده و برنامه ریزی برای آن با مشکل جدی مواجه نموده است. پژوهش حاضر تلاشی است برای تعیین شاخص های موثر در گونه شناسی بافت شهری به منظور برنامه ریزی برای این بافت در حال تحول. بدین منظور، پژوهش با استفاده از مطالعات اسنادی، ابتدا به تدوین چهارچوب نظری گونه شناسی و شکل شناسی می پردازد و سپس، با استفاده از روش تحلیلی-تطبیقی و مرور مستندات و تجربیات مشابه در جهان و معیارها و مولفه های گونه شناسی، و بر آن اساس شاخص های موثر را مشخص می نماید. پژوهش حاضر نشان می دهد که با استفاده از نه شاخص موثر و با استفاده دو مرحله ای از آنها، یا به عبارت دیگر، استفاده از شاخص های با اهمیت بیشتر برای مقاصد مختلف برنامه ریزی در مرحله اول برای تعیین گونه های اصلی، و سپس استفاده از باقی شاخص ها در این گونه ها برای تعیین زیرگونه های بافت شهری می توان به روندی سیستماتیک برای دسته بندی بافت شهری دست یافت.

هویت از موضوعات بحث برانگیز معماری معاصر ایران است. ضرورت دست یابی به معماری با هویت ایرانی، موضوعی است که ضمن تاکید شدن در برنامه های سوم و چهارم توسعه کشور به خواست ملی نیز تبدیل شده است. برای دست یابی به این مهم، ابتدا باید سیر تحول معنایی واژگانی آن تدقیق شود. لذا ضمن بررسی تغییر مفهوم هویت در دوران معاصر، به روش تفسیری - تاریخی با استفاده از تدابیر تحلیلی - مقایسه ای به تحلیل جایگاه این مفهوم در متون تخصصی معماری، طی دوره های پیشامدرن، مدرن و فرامدرن پرداخته شد. از این رو ابتدا نظریات اندیشمندان تاثیرگذار جهان معماری در رابطه با هویت بررسی می شود. سپس نحوه تجلی این اندیشه ها در ساحت معماری، طی سه دوره مورد تحلیل قرار می گیرد. در انتها بر مبنای چارچوب نظری، معنای هویت در ساخت معماری، طی دوره ها تدقیق می شود.

بافت و ساختار شهرهای امروزی حاصل فرآیندی است که از سال های بسیار دور آغاز شده و تحت تاثیر نیروهای مختلفی، از قبیل زمان، اداری، اقتصادی، سیاسی و نیروی اجتماعی شکل گرفته است. این ساختار و بافت جوابگوی دوره های گوناگون تاریخی بوده و در واقع شهر، محل تجلی نیازها و اراده ساکنان آن بوده است. لذا، ضمن معرفی نیروهای موثر بر تحولات شهری، کیفیت فضاهای شهری را متاثر از چگونگی تعامل این نیروها دانسته و بر باز تعریف فضای شهری به عنوان مکان گفت و گوی نیروها تاکید گردیده است. با مراجعه به نظریه کنش ارتباطی هابرماس: «گفت و گو، به مثابه فرایند آشنایی زدایی و باز آشنایی نیروها»، می توان عنوان نمود که برای دستیابی به فضای شهری با کیفیت، باید امکان تعامل نیروها در حد بیشینه فراهم گردد. این فرضیه با ارایه مثال های موردی از شهرهای تاریخی ایران مورد بررسی قرار می گیرد.

استفاده از مشارکت کاربران در فرآیند طراحی با وجود توجه و مطالعات مختلف نتوانسته است نتایج چندانی را در عرصه کاربرد به همراه داشته باشد. یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی استفاده از روشهای مشارکتی در معماری، عدم تحلیل و ارزیابی مناسب نمونه های کاربردی رویکردهای مشارکتی در معماری است. شاخصه های احساس جمعی از نمونه های شاخصه های سنجشی هستند که می توان با بررسی و تحلیل آنها میزان مشارکت پذیری کاربران و تاثیر آنها را در یک فرآیند طراحی مشارکتی تا حدودی سنجید. در پروژه های مشارکتی صورت گرفته در شهر دوستار کودک-بم که استفاده از روش های مشارکتی در طراحی مورد نظر بوده، نتایج حاصل از بررسی شاخصه های احساس جمعی نشان دهنده همبستگی میان این فاکتورها و میزان مشارکت کاربران در طراحی است اما با وجود این عدم استفاده از روش ها و سطوح مشارکتی مناسب برای مشارکت کنندگان، موجب شده تا عملا نتایج قابل قبولی در این بخش بوجود نیاید.