متافیزیک (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان)
سال:1394 | دوره:51 | شماره:19 |تعداد مقالات:6

اندیشه پیشرفت را از پیش فرض های مدرنیته غرب دانسته اند که اگر این را بپذیریم، باید آن را در شمار محورها و مبانی فلسفه اوایل دوران مدرن جای دهیم و برای دکارت، که پدر فلسفه مدرن شناخته می شود، در شکل گیری این اندیشه نقشی به سزا قائل شویم. میان تفکر فلسفی غرب و تبدیل آرمان پیشرفت به یکی از واقعیات مسلم تمدن غرب، پیوندی وثیق است که این امر را روشن تر از همه جا، می توان در نظام فکری دکارت دید. ما در این مقاله در سه محور 1. مرجعیت ستیزی و نسبت آن با شک دکارتی، 2. اصالت یافتن زندگی دنیوی در نظام فکری دکارت، و 3. پی ریزی شالوده های علم جدید، جایگاه برجسته نظام فکری درکارت را در نهادینه سازی مفهوم پیشرفت در تفکر فلسفی غرب نشان خواهیم داد. بن مایه مقاله پیش رو تغییرموضعی است که در نگاه طلایه داران دوران مدرن به رسالت فلسفه در عالم رخ داده است. در این نوشته می کوشیم نشان دهیم که برای تحقق اندیشه پیشرفت، پیش شرط هایی بایسته می نمود که این پیش شرط ها اگرچه نه منحصرا، به بهترین و کامل ترین صورتش در تفکر فلسفی غرب به طور عام، و در فلسفه دکارت به طور خاص، محقق شده اند.

در این مقاله که به بررسی اندیشه سیاسی افلاطون در رساله قوانین می پردازد، تلاش می شود با توجه به نظر افلاطون به عقل، جایگاه قانون در تفکر افلاطون و وجوه تمایز آن از حاکمیت فیلسوف مورد بررسی قرار گیرد. به عبارت دیگر در مقاله سیر تحول اندیشه سیاسی افلاطون و مبانی معرفتی آن از حاکمیت فیلسوف به حاکمیت قانون بررسی خواهد شد. از این جهت مقاله نشان می دهد تغییر در صورت بندی معرفتی افلاطون بر محوریت عقل، موجب تغییر در محتوای تفکر او درباره موضوعات مختلف از جمله اندیشه سیاسی و چگونگی سامان بخشی سیاسی شهر شده است، و سیر این تغییر در مکتوبات افلاطون، از همپرسه جمهور به قوانین است. نتیجه و حاصل همپرسه سیاستمدار و سپس قوانین با توجه به مشکلات فیلسوف در اداره شهر، ضرورت قانون و سامان دهی شهر بر اساس مجموعه قوانینی است که در آنها جزئیات اداره شهر مشخص شده باشد. قانون کلیدواژه ای است که افلاطون آن را چاره حل مشکلات شهر و راه حل بدیل حاکمیت فیلسوف در قوانین می داند.

هگل مفهوم بنیادین بازشناسی را از فیشته برگرفته است و با تغییراتی که در آن می دهد، زمینه تحقق نظریه بازشناسی دو سویه را که حیثیتی اجتماعی و بین الاذهانی دارد فراهم می کند. برای تبیین رویکرد هگل درباره مفهوم بازشناسی بایسته است نخست جایگاه این مفهوم را نزد فیشته بررسی، و حدود و ثغور آن را معین کنیم. این کار به ما کمک خواهد کرد تا به تفاوت تلقی فیشته و هگل از این مفهوم پی ببریم و به معنای راستین آن نزد هگل نزدیک تر شویم. این مقاله از سه بخش عمده تشکیل شده است: بخش نخست مقاله به مساله آزادی و خودآیینی سوژه در ایده آلیسم آلمانی و به وِیژه نزد کانت اختصاص خواهد یافت. در بخش بعدی دیدگاه فیشته درباره مساله آگاهی از آزادی را به بحث خواهیم گذاشت و سرانجام در بخش نهایی، به تاثیر اندیشه های فیشته بر هگل در صورت بندی مفهوم بازشناسی به وِیژه در دوره ینا اشاره خواهیم کرد.

هدف این مقاله مطالعه مقایسه ای دیدگاه افلاطون و هیدگر درباره زبان است. آنچه امکان چنین مقایسه ای را فراهم می آورد، این نکته است که هم افلاطون و هم هیدگر، پرسش از زبان را به پرسش از وجود پیوند می زنند. به عبارت دیگر، این دو متفکر، زبان را «در نسبت با وجود» مورد مطالعه قرار می دهند. ذات و حقیقت زبان، نزد افلاطون و هیدگر هر دو، به موجب همین ربط و پیوند با وجود عبارت است از «آشکارکنندگی وجود یا موجودات». اما تفاوت و جدایی ایشان درست در همین دیدگاه به ظاهر یکسان است. زیرا ساز و کار آشکاری وجود در زبان، و حدود و مرزهای آن، نزد هر یک به گونه ای متفاوت با دیگری است. ریشه این تفاوت را نهایتا باید در نگرش بنیادی ایشان به انسان، خود وجود، و نسبت میان آنها جست.

فلوطین دمیورژ را عقل به شمار می آورد و صور افلاطونی را به درون عقل می برد و در عین حال، هر صورت را نه اندیشه ای وابسته به عقل، بلکه عقلی می پندارد که با اندیشیدن به خود، به همه صور می اندیشد و بدین ترتیب با کل اقنوم عقل عینیت می یابد. این نظریه که به «نظریه درون بودگی» مشهور است، از مشخصات بارز فلسفه فلوطین و یکی از بحث برانگیزترین مسائل در حیطه فلسفه های نوافلاطونی است. این نظریه تا حدی در اثولوجیا انعکاس یافته و از منابع ملاصدرا برای واحد و کثیر انگاشتن عقل به عنوان صادر اول است. در این مقاله، پس از تبیین نظریه فلوطین و زمینه های آن، به آرای ملاصدرا درباره وجوه وحدت و کثرت عقل و تاثیرپذیری او از اثولوجیا -در کنار آیات و احادیث- می پردازیم.

در میان خوانش های مختلفی از ویتگنشتاین متاخر، یکی از خوانش هایی که کانون توجه و مناقشه شارحان واقع شده، تفسیر برنارد ویلیامز است. از منظر ویلیامز، ویتگنشتاین در گذار از تراکتاتوس به پژوهش های فلسفی از «مرزهای زبان من یعنی مرزهای جهان من» و به عبارتی از سولیپسیسم استعلایی، به ایدئالیسم استعلایی و به عبارتی «مرزهای زبان ما یعنی مرزهای جهان ما» گذر می کند. هدف اصلی وی تبیین این مطلب است که در حرکت از «من» به «ما» دغدغه های ایدئالیسم استعلایی رها نمی شود. باید توجه داشت که ویلیامز، ویتگنشتاین را در معنای خاصی ایدئالیست استعلایی می داند. در این نوشتار می کوشم تا در وهله نخست، تبیینی دقیق از تفسیر ویلیامز ارائه دهم. برای این منظور، از برخی شارحان بزرگ ویتگنشتاین که این تفسیر را مورد توجه قرار داده اند، یعنی ایلهام دیلمن، درک بولتن و نورمن ملکم، کمک می گیرم. در قدم بعدی و در کنار تبیین این تفسیر، به نقد و بررسی آن خواهم پرداخت.