مطالعات سیاسی
سال:1395 | دوره:9 | شماره:34 |تعداد مقالات:9

از جمله پیامدهای نفوذ استعمار غربی به جهان اسلام از اواخر قرن هجدهم، حصول اتفاق نظر نزد اندیشمندان مسلمان بر ضرورت بازخوانی سنت اسلامی بود. نوشته های آنان عمدتاً حول محور پیشرفت، عقلانیت و علم گرایی غرب و عقب ماندگی مسلمان متمرکز بود. به دلیل آنکه اندیشمندان مسلمان به فرهنگ حاکم بر غرب دیدی منفی داشتند، به سنت اسلامی بازگشتند و تمام تلاش خود را برای احیای آن به کار بستند. در قرن بیستم نگاه جدید به سنت و بررسی دشواره ی سنت و تجدد با روش های پژوهشی نوین بر اثر مواجه با دستاوردهای تمدن غرب صورت گرفت و اندیشمندان اسلامی با گرایشات فکری گوناگون مساله سنت را با رویکردهای جدیدی مورد پژوهش قرار دادند. محمد عابد الجابری و محمد ارکون از جهت تأکید مضاعف آن ها بر روش های پژوهشی نوین در فهم سنت، بازخوانی و مواجهه نقادانه با سنت جهت پیدا کردن راهکار برای معضلات کنونی جوامع اسلامی، از بارزترین نمایندگان جریان نوگرا بشمار می آیند. این دو در باز خوانی سنت، بواسطه اهمیت بالای نقد عقل، به نقد عقل اسلامی و عقل عربی اهتمام ورزیدند. در این تحقیق به مقایسه بین پروژه نقد عقل اسلامی ارکون و نقد عقل عربی جابری پرداخته می شود.

مشارکت در انتخابات و رای دادن از مؤلفه های اساسی رفتار سیاسی و مشارکت سیاسی جامعه محسوب می شود. یکی از مؤلفه تأثیرگذار در رفتار انتخاباتی، مؤلفه قومیت است، کشور ایران یکی از کشورهایی است که دارای تنوع گسترده ای از فرهنگ و قومیت ها می باشد؛ این پژوهش به واکاوی انتخابات در میان قوم بختیاری می پردازد. پرسش اصلی این پژوهش به چگونگی رفتار انتخاباتی قوم بختیاری مربوط می شود. هدف اصلی، بررسی جامعه شناختی نقش و جایگاه قومیت در رفتار انتخاباتی است. روش تحقیق این پژوهش اسنادی و کیفی و از تکنیک مصاحبه استفاده گردیده است. به منظور تعیین چارچوب نظری، نظریه ی جامعه شناختی «پیر بوردیو» به دلایل جامع بودن و توجه ویژه ی آن به رفتار کارگزار در ساختارهای متفاوت برای تبیین رفتار انتخاباتی قومی مناسب تشخیص داده شد. نتایج حاصل از یافته های مصاحبه نشان می دهد عواملی چون ساختارهای قومی و مؤلفه های قومی(نیای مشترک، زبان، سرزمین، آداب و رسوم) نقش و رابطه معناداری با رفتار انتخاباتی دارند؛ به عبارت دیگر، مصاحبه شوندگان عوامل مذکور را مؤثر بر جهت دهی آرای خود دانسته اند.

هم روشنفکری دینی و هم نواندیشی دینی، هر دو در واکنش به حضور مدرنیته و به عبارت دقیق تر ورود ناهمساز آن به داخل جامعه ایران و نیز برداشت ستیزه جویانه و حذفی سنت گرایان (نسبت به نوگرایی و نوجویی) ظهور کردند. هر دوی این رویکردها، بر دین و جایگاه آن نظر می کنند. با این حال نواندیشان تلاش دارند تا دین را در دنیای جدید احیا کرده و مشکلات جوامع را در چارچوب برداشت های نو از دین و سنت ها قابل حل بدانند. درحالی که روشنفکران دینی با اولویت به مسایل جدید در جوامع اسلامی درصدد تطبیق پاسخ هایی از دین به چنین مسایلی هستند. بنابر این تفاوت اصلی این دو جریان در تاریخ ایران به دیدگاه اصلی هر کدام از آن ها بر می گردد. یکی اولویتش مسایل جدید در قرن بیستم بود وارایه راه حلی از درون دین، و دیگری مهمترین مساله اش نمایش توانایی دین نسبت به سایر اندیشه های جدید بود. از این زاویه مقاله حاضر تلاش کرده به آرای علی شریعتی به عنوان روشنفکری دینی و مرتضی مطهری به عنوان یک روحانی نواندیش دینی نظر کند و جایگاه مسائل اساسی چون ریشه مشکل مسلمانان و علل عقب ماندگی آن ها و نیز راه حل مشکل، جایگاه روشنفکر در این مساله و. . . مورد بررسی قرار دهد.

تحت تحولات سیاسی اخیر به اصطلاح «بهار عربی» یا «بیداری اسلامی»، ژئوپلیتیک خاورمیانه و شمال آفریقا بار دیگر به کانون بحران جهانی تبدیل گشته و بدین ترتیب بستر لازم جهت مداخله و توسعه نفوذ بازیگران فرامنطقه ای مهیا شده است. در همین ارتباط، سؤال اصلی پژوهش بر این مبنا شکل گرفته است که در صورت تداوم و یا تشدید تحولات اخیر خاورمیانه، پیامدهای امنیتی آن چه نقشی می تواند در گسترش حضور ناتو در منطقه ایفاء نماید؟ همچنین، چالش های امنیتی گسترش ناتو در منطقه برای ج. ا. ایران چه خواهد بود؟ پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی– تحلیلی و در چارچوب مکتب کپنهاگ، این انگاره را مفروض می پندارد که در صورت استمرار، تشدید و یا تسری بحران در ژئوپلیتیک خاورمیانه، بستر برای حضور گسترده و فراگیرتر ناتو در منطقه فراهم خواهد شد. به عبارت دیگر، تهدیدات چند بعدی امنیتی ناشی از بحران خاورمیانه برای کشورهای عضو ناتو از یک سو و باز تعریف این سازمان از نقش خود به عنوان یک نهاد «مسؤول» و متصدی برقراری صلح و امنیت جهانی در هزاره جدید از سوی دیگر، منجر به آن خواهد شد تا این سازمان در راستای تأمین امنیت جهانی، بویژه منافع و امنیت اعضا و متحدان و شرکای منطقه ای، اقدام به مداخله و توسعه نفوذ بیشتر در خاورمیانه نماید. در همین ارتباط، گسترش فزاینده ناتو می تواند تبعات امنیتی گوناگونی برای جمهوری اسلامی ایران در پی داشته و متعاقباً امنیت این کشور را با تهدید جدی مواجه سازد.

واژه عدالت اجتماعی از جمله مفاهیمی است که در فلسفه سیاسی مورد بحث قرار گرفته، دیدگاه ها و برداشت های متعددی از آن ارائه شده است. این واژه ترکیبی، بیانگر مفهوم خاصی از عدالت است که با اقسام دیگر آن از قبیل، عدالت طبیعی، عدالت سیاسی، عدالت اقتصادی، عدالت فردی و اخلاقی، تفاوت هایی دارد. نوشتار توصیفی-تحلیلی حاضر تلاش دارد این مفهوم را به لحاظ ماهیتی و معرفتی در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یکی از نظریه پردازان اندیشه سیاسی اسلام و جان راولز به عنوان یک از نظریه پردازان اندیشه سیاسی در غرب بازشناسی نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد عدالت اجتماعی در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی به مثابه رعایت تناسب، استحقاق ها و شایستگی ها و در اندیشه جان راولز عدالت اجتماعی به مثابه انصاف، بی طرفی و برابری فرصت ها است.

نوشتار حاضر با بهره گیری از روش تحلیلی-توصیفی و رویکرد نهادگرایی تاریخی تلاش دارد نقش سیاسی-اجتماعی نهاد بازار سنتی، تشکل های وابسته و بازاریان را به عنوان بخشی از طبقه متوسط سنتی در ساخت سیاسی و فرایند سیاست و قدرت جمهوری اسلامی ایران بازخوانی نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد هر چند این نهاد اجتماعی سنتی همسو با روحانیت قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دارای نقش و کارکردی انتقادی و براندازانه علیه سیستم بود اما پس از پیروزی انقلاب بواسطه تسلط برخی از متنفذین بازار و تشکل های های وابسته همچون موتلفه و انجمن های اسلامی بازار و اصناف بر مدیریت سیاسی کشور، در کنار روحانیت از ارکان تحکیم ساخت قدرت سیاسی جمهوری اسلامی به شمار می آید. در این تحقیق فرض بر این است که بازار از نقشی اساسی در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران برخوردار است و بین روحانیت و بازار پیوندی تاریخی و فرهنگی و سیاسی برقرار بوده و هست با این حال در مقاطعی و بخصوص در دهه چهارم انقلاب اسلامی رابطه بازار با دولت دگرگون شده و این نقش مسلط در ساخت قدرت سیاسی رو به ضعف نهاده است.

در این مقاله سعی شده است ضمن تبیین نظریات مهم حوزه سیاست خارجی که مرتبط با سیاست های ایران و ترکیه در منطقه اورآسیا، به بررسی سیاست خارجی این دو کشور در منطقه اورآسیا از زاویه تحلیلی چند بُعدی نظری پرداخته شود و آسیب شناسی سیاست های اعمالی ایران صورت پذیرد. بر این اساس نظریه های واقع گرایانه با نگاه مادی و قدرت محور، فرانظریهها با تأکید بر رویکرد سازه انگارانه و نظریه های تصمیم گیری در سیاست خارجی مورد بحث قرار گرفته است. بدین ترتیب پرسش اصلی مقاله حاضر عبارت است از: عملکرد سیاست خارجی ایران و ترکیه در منطقه اورآسیا چه تأثیری بر تأمین منافع ملی این دو کشور داشته است؟ پاسخ به پرسش حاضر نیز عبارت خواهد بود: سیاست خارجی غیرایدئولوژیک و اقتصاد مبنای ترکیه در منطقه اورآسیا باعث تامین منافع ملی این کشور به صورت مطلوبی شده است در حالی که سیاست خارجی ایدئولوژیک و ارزش گذارانه ایران نتوانسته است منافع ملی را تأمین نماید.

تروریسم پدیده جدیدی نیست، تاریخ مشحون از اقدامات شوم تروریستی است که با انگیزه های گوناگون ارتکاب یافته و حیات انسان های بی گناه بی شماری را سلب نموده و حقوق، آزادی ها و امنیت مردم را به مخاطره افکنده است. امروز اما تروریسم از تهدیدی ملی به یک تهدید بین المللی تبدیل شده و خوف آن وجود دارد که با گسترش آن صلح و امنیت بین المللی به مخاطره افتد. با ورود به عصر اطلاعات، کیفیت و شرایط جنگ ها از پیچیدگی مفهومی و روشی بسیار زیادی برخوردار شده و جنبه های نوینی از درگیری در فضای سایبر شکل گرفته است. جمهوری اسلامی ایران نیز به دلیل آنکه محیط امنیتی آن بیش از آنکه دارای فرصت باشد، تهدیدهای بی شماری را دربردارد همانند هر کشور دیگری نیازمند استراتژی جامعی برای مقابله با این مساله در جهت تضمین امنیت و دستیابی به منافع حیاتی خود از می باشد.

رئیس جمهور در هرکشوری بنابر ضرورت و اهمیت پست ریاست جمهوری دارای جایگاه رفیع و مسؤولیت می باشد تا با بهره گیری از آن ها ضمن اجرای صحیح وظایف خود، در راستای توسعه و بالندگی کشور متبوعش گام بردارد. این مسؤولیت ها به واقع نشأت گرفته از وظایف و اختیارات رئیس جمهور می باشند و رئیس جمهور را در مقام پاسخگویی به نحوه عملکردش در حیطه قانون اساسی قرار می دهد. با توجه به جایگاه پست ریاست جمهوری که در اکثر کشورها دارای اهمیت فوق العاده ای است، قرار دادن ضوابطی نظارتی در نحوه عملکرد رئیس جمهور امری معقول به شمار می آید. لذا رئیس جمهور همواره باید به این نکته توجه کند که در قبال اعمال خود مسؤول می باشد. رئیس جمهور در کشور جمهوری اسلامی ایران با توجه به قرار گرفتن در این موقعیت خطیر و به منظور حصول اطمینان به انجام رسالت، دارای اوصافی می باشد که این مقاله توصیفی – تحلیلی تلاش دارد این مهم را واکاوی نماید.