مرتع و آبخیزداری
سال:1389 | دوره:63 | شماره:3 |تعداد مقالات:14

پهنه های بیابانی و اراضی حاشیه کویرهای ایران که پوشیده از بوته های هالوفیت هستند، نقش مهمی در تامین علوفه دام به عنوان مراتع زمستانه ایفا می نمایند. در این پژوهش از چهار گونه هالوفیت خوشخوراک و مورد چرای گوسفند زندی از دو تیپ مراتع بیابانی حوض سلطان قم شامل Seidlitzia rosmarinus، Halocnemum strobilaceum،Alhagi camelorum  و Tamarix passerinoides در دو مرحله فنولوژیکی رشد رویشی و بذردهی نمونه برداری به عمل آمد. نمونه ها پس از خشک و آسیاب شدن در آزمایشگاه با روشهای استاندارد مورد تجزیه قرار گرفتند و شاخص های مهم کیفی مانند دیواره سلولی بدون همی سلولز (ADF)، پروتئین خام (CP)، انرژی متابولیسمی (ME)، درصد ماده خشک قابل هضم (DMD)، برای گونه های مختلف تعیین شد. نتایج بیانگر از وجود اختلاف معنی دار بین گونه های مورد بررسی از نظر چهار عامل کیفی بالا بود. در بیشتر گونه ها با پیشرفت مرحله فنولوژیکی، از میزان پروتئین خام کاسته و بر میزان ADF افزوده شد. گونه لور (هالوکنموم) در مرحله رویشی بیشترین و گز در مرحله بذردهی کمترین پروتئین را داشته اند. بیشترین میزان فیبر در مرحله بذردهی گز و کمترین فیبر در اشنان وجود داشته است. بیشترین درصد ماده خشک قابل هضم و انرژی متابولیسمی مربوط به گونه اشنان و کمترینِ آنها مربوط به گز بوده است. آزمون مقایسه میانگین دانکن در مورد اثر متقابل گونه و مرحله رشد بر صفات کیفی چهار گانه بیانگر از وجود اختلاف معنی دار در سطح 1 درصد خطا بوده است. زمان مناسب چرا در تیپ اول (لور- اشنان) پاییز و زمستان و در تیپ دوم (خارشتر- اشنان)، اواخر زمستان و بهار تعیین شد.

استان یزد به دلیل پیشینه تاریخی و فرهنگی خود همواره از گذشته به داشتن مردمی پرتلاش و سخت کوش معروف بوده است. تجلی مضاعف همت این مردم، در استحصال آب دیده می شود. در استان یزد پیشینه مباحثی چون سنجش و اندازه گیری آب، مالکیت و سهام آب کشاورزی به گذشته ای دور بر می گردد، که در طول زمان دستخوش تغییراتی در نوع و شکل آن شده است. هدف از این نوشتار، ضمن مروری کوتاه در گذشته تاریخی شیوه مدیریت و بهره برداری آب با محوریت میراب، بررسی سیر تحول مالکیت، تغییرات مدار آبیاری در گذر زمان و تغییرات قیمت آب می باشد. روش تحقیق از نوع تک نگاری (مونوگرافی) و مکان مورد تحقیق روستای چرخاب یزد می باشد. مدار آبیاری روستا در چهار مرحله تغییر یافته، تا شکل نهایی گردش آب از 16 روز به 21 روز و 20 ساعت در حال حاضر رسیده است. هم اکنون 53 نفر حقابه دار از چاه موجود بهره برداری می نمایند. در این تحقیق با توجه به طبقه بندی صورت گرفته، کسانی که حقابه آنان در یک دور آبیاری کمتر از یک ساعت بود (خرده مالکان) بیشترین فراوانی را معادل 33.6 درصد را تشکیل دادند. نتایج بدست آمده نشان می دهد، با وجود تحولات اجتماعی صورت گرفته در عرصه توزیع حقابه بین بهره برداران، کماکان مالکان سعی می کنند تا همواره سهم بیشتری به خود اختصاص دهند و با کسب قدرت اجتماعی، نقش مهمی در جامعه روستایی ایفا نمایند. بررسی تغییرات 50 ساله قیمت جاری آب نشان می دهد، این قیمت از نرخ تورم عمومی جامعه، پیروی نکرده است. در این بررسی نرخ افزایش قیمت آب جاری (نرخ رشد)، 0.12 درصد بدست آمد.

این تحقیق با هدف بررسی ارتباط کیفیت لاشبرگ و اندام هوایی در خاک چهار گونه مرتعی Agropyron intermedium، Bromus tomentellus،Eurotia ceratoides  و Kochia prostrata از نظر میزان کربن، نیترژن، فسفر، پتاسیم و نسبت کربن به نیتروژن انجام شد. پس از شناسایی رویشگاه های این چهار گونه در منطقه همند آبسرد (واقع در 65 کیلومتری شمال شهر تهران)، در انتهای فصل رویش نمونه برداری در مناطق معرف هر رویشگاه به روش تصادفی- سیستماتیک (5 نوار (ترانسکت) 100 متری به فاصله 50 متر از یکدیگر) انجام شد. در طول هر نوار (ترانسکت) از 2 قطعه (یک مترمربعی) به صورت تصادفی برداشت و در درون هر قطعه، اندام هوایی، لاشبرگ و خاک پای گونه ها از عمق 30-0 سانتی متری نمونه برداری انجام شد. برای هرگونه نیز 3 نیمرخ خاک در فضای خالی بین پایه های گونه ها به عنوان شاهد برداشت شد. تجریه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های تجزیه واریانس، دانت و آزمون t انجام شد. نتایج بدست آمده نمایانگر آن است که میزان فسفر، پتاسیم ونیتروژن در اندام هوایی و نیتروژن و فسفر در لاشبرگ و نیتروژن و نسبت کربن به نیتروژن خاک در گونهKochia prostrata بیشتر از دیگر گونه ها است. و همچنین کربن و نسبت کربن به نیتروژن در اندام هوایی در گونهAgropyron intermedium  و کربن، پتاسیم و نسبت کربن به نیتروژن در لاشبرگ در گونه Eurotia ceratoides و میزان کربن در خاک گونه  Agropyron intermedium و فسفر در خاک گونه Bromus tomentellus بیشتر بود. ولی در نهایت گونه Kochia prostrata  از لحاظ کیفیت لاشبرگ، سرعت تجزیه پذیری و اثرگذاری آن بر خاک مناسب ترین گونه اصلاحی شناخته شد.

هر اکوسیستم مرتعی از لکه های اکولوژیک گوناگونی تشکیل شده است که میزان عملکرد هر یک از آنها با یکدیگر تفاوت می کند. ویژگی های ساختاری و عملکردیِ لکه های حاصلخیزِ مرتعی در اثر فعالیت های مدیریتی تغییر کرده و از این ویژگی ها می توان برای تفسیر نقش مدیریت استفاده کرد. در این تحقیق ویژگی های ساختاری و عملکردی لکه های اکولوژیک دو اکوسیستم مرتعیِ مراوه تپه و قره قیر در استان گلستان مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای ارزیابی این ویژگی ها، از مجموعه ای از شاخص های قابل اندازه گیری و ساده روش تجزیه و تحلیلِ توانمندی اکوسیستم استفاده شد. لذا در هر یک از دامنه های غربی و شرقی مراتع مراوه تپه و قره قیر 5 ویژگی ساختاری شامل: شمار لکه ها، سطح کل لکه ها، شاخص سطح لکه ها، شاخص سازمان یافتگی چشم انداز و میانگین فاصله بین لکه ها (طول میان لکه ها) اندازه گیری شد. برپایه نتایج اماری، ویژگی ساختاری لکه های اکولوژیک در دو منطقه دامنه غربی و شرقی مراوه تپه و قره قیر دارای تفاوت معنی داری(P<0.05) است. شاخص سازمان یافتگی در دامنه های غربی دو مرتع که دارای پوشش گیاهی متراکم تری هستند، بیشتر از دامنه های شرقی می باشند. با توجه به اینکه شاخص سازمان یافتگی لکه ها نشان دهنده میزان توانمندی و قابلیت چشم انداز است، علت بالابودن این شاخص در دامنه های غربی را می توان در سطح و شمار زیاد قطعه های بوته یی ها در منطقه مراوه تپه و گلسنگ+ خزه در منطقه قره قیر دانست. لذا، می توان بهترین معرف اکولوژیکیِ چشم اندازهای غربی مراتع قره قیر را ریخت رویشی گلسنگ + خزه و بهترین معرف اکولوژیکی در چشم اندازهای غربی مراتع تپه ماهوری مراوه تپه استان گلستان را ریخت رویشی بوته ای دانست.

این پژوهش به منظور بررسی رابطه بین عوامل توپوگرافی و خاک با پراکنش گونه های گیاهی در مراتع اشتهارد انجام شد. بدین منظور، داده های پوشش گیاهی و عوامل رویشگاهی با روش تصادفی- سیستماتیک از راه پلات گذاری در امتداد 3 ترانسکت 750 متری انجام شد. سطح پلات ها به روش سطح دستکم 2 متر مربع و شمار آنها با توجه به تغییرات پوشش گیاهی، 45 پلات تعیین شد. در آغاز و پایان هر ترانسکت یک نیمرخ حفر و از دو عمق 30-0 و 80-30 سانتی متر نمونه خاک برداشت شد. ویژگی های خاک شامل سنگریزه، بافت، آهک، ماده آلی، اسیدیته و هدایت الکتریکی اندازه گیری شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از تجزیه مولفه های اصلی بهره گیری شد. نتایج نشان می دهد که از بین متغیرهای مورد بررسی، ویژگی های سنگریزه، بافت، آهک و هدایت الکتریکی خاک از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر پراکنش پوشش گیاهی منطقه هستند.

حوزه آبخیز رود مهاباد، بر اثر تغییر کاربری زمین در معرض فرسایش شدید قرار گرفته است. هدف از تدوین این مقاله مشخص نمودن وضعیت رسوبدهی حوزه یاد شده در ارتباط باعوامل تغییر کاربری اراضی و شیب است. در این تحقیق ضمن بررسی های میدانی، اسناد و مدارک مختلفی از جمله نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای، داده های ایستگاه های هیدرومتری، رسوبسنجی، هواشناسی و باران سنجی به عنوان ابزار تحقیق مورد استفاده قرار گرفته اند. همچنین 6 عامل ارتفاع، شیب، بارش، زمان تمرکز، فرسایش پذیری و کاربری اراضی به عنوان عوامل برتر شناسایی و با همپوشانی نقشه های توزیع هر یک از آنها نقشه قابلیت رسوب دهی تهیه شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که مناطقی بیشترین وسعت حساس به فرسایش زیاد و خیلی زیاد را دارا هستند که شیب زیاد داشته باشند. ولی در مناطقی با سنگ های مقاوم، کاربری اراضی عامل تعیین کننده است. مقایسه آمار دبی آب و دبی رسوب سال های آبی 75-1374 و 81-1380 (با حجم جریان سالانه تقریبا یکسان)، نشانگر افزایش تولید رسوب در سال های اخیر است. نتایج بدست آمده از استخراج نقشه کاربری اراضی از تصاویر ماهواره ای سال های 1987 و 1998 حاکی از آن است که حوزه شدیدا در معرض تغییر کاربری (از پوشش مرتعی به دیم زارها) است و همین عامل به عنوان یکی از عوامل تشدیدکننده حرکت های توده ای مواد، وقوع این نوع حرکت های را در سال های اخیر افزایش داده است. از آنجا که در بین همه عوامل، تنها کاربری اراضی است که می تواند توسط انسان، به سرعت و به آسانی تغییر یابد، بخشهای بالادست حوزه در قسمت جنوب و جنوب غربی با زمان تمرکز کم، شیب زیاد، فرسایش پذیری بالا و بارش فراوان که هنوز پوشش جنگلی و مرتعی دارند و همچنین تراس های آبرفتی رودها مشتمل بر رسوبات منفصل و دانه ریز، حساس ترین نواحی در برابر تغییرات کاربری اراضی بوده و بیشتر از هر جای دیگری به اقدامات پیشگیری کننده نیاز دارند.