مرتع و آبخیزداری
سال:1397 | دوره:71 | شماره:2 |تعداد مقالات:22

گونه ی Atriplex leucoclada Boissیکی از گونه های مهم بومی مراتع خشک و نیمه خشک ایران است که دارای محدودیت جوانه زنی و خواب بذر است. به منظور بررسی روش های مؤثر شکستن خواب این گونه، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با هشت تیمار شامل: تیمار سنباده با دو شماره ی 100 و 200، تیمار هیپوکلریت: در زمان های 5، 10، 15، 20، 25 دقیقه، تیمار آب جوش: شامل غوطه ور کردن بذور در آب جوش به مدت 1، 5، 10، 15، 20، 25 دقیقه، تیمار سرمادهی مرطوب: بذرها در یخچال در دمای 4 درجه ی سانتی گراد و به طور، مداوم مرطوب به فواصل 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 هفته، تیمار اسید سولفوریک: بذرها در اسید سولفوریک 98 درصد در مدت زمان های 5 ثانیه، 30 ثانیه و 5، 10، 15، 20، 30 دقیقه، تیمار سرمادهی خشک: بذرها در یخچال در دمای 4 درجه ی سانتی گراد به فواصل 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 هفته و تیمار دفن کردن بذور، در سه تکرار در دو بخش آزمایشگاهی (کشت در پتری دیش) و کشت در گلدان انجام شد. در بخش آزمایشگاهی جوانه زنی مشاهده نشد و نتیجه ی قابل توجهی حاصل نشد اما در کشت گلدانی تجزیه ی واریانس اثر تیمار های مختلف شکست خواب بر سرعت سبز شدن A. leucoclada نشان داد که بین تیمار های مختلف شکست خواب در سطح احتمال پنج درصد تأثیر معنی داری وجود دارد، تیمار هیپوکلریت سدیم 25دقیقه دارای بیش ترین و تیمار سرد و خشک (هفته ی اول) کم ترین درصد و سرعت جوانه زنی را دارا می باشد. تیمار سنباده 100 و تیمار هیپوکلریت 25 دقیقه بهترین اثر را بر روی شکستن خواب بذور داشته است، همچنین سرعت سبز شدن در تیمار هیپوکلریت سدیم سیر صعودی دارد یعنی در واقع با افزایش ماندگاری بذور در تیمار هیپوکلریت سدیم سرعت سبز شدن افزایش یافته است. با توجه به نتایج آزمایش های حاضر خواب بذر در این گونه از آتریپلکس از نوع فیزیکی است و ناشی از مقاومت پوسته ی بذر است.

آلودگی منابع آب زیرزمینی به نیترات در حال حاضر یکی از مهم ترین مسائل زیست محیطی محسوب می شود. با توجه به کاربری های متعدد حوزه آبخیز سیلوه، پارامترهای کیفی در آب زیرزمینی این حوضه می تواند دارای تغییرات مکانی و زمانی قابل توجهی باشد. بر این اساس نمونه های آب زیرزمینی 145 نقطه مورد بررسی قرار گرفت. پس از بررسی واریوگرام و مشخص شدن مکانی بودن تغییرات نیترات، روش های مختلف شامل روش معین عکس فاصله و روش های زمین آماری تخمین گر توابع شعاعی، تخمین گر موضعی، تخمین گر عام، روش کریجینگ معمولی، کریجینگ ساده و کریجینگ جهانی در نرم افزار GIS مورد ارزیابی قرار گرفت و نقشه های پراکنش مکانی نیترات در دو مقطع زمانی(قبل و بعد از فصل برداشت) تهیه گردید. بر اساس معیار ارزیابی خطای برآورد (RMSE)، روش کریجینگ معمولی دارای کمترین خطاست و از دقت قابل توجهی برخوردار بوده است. توزیع مکانی نیترات در آب زیرزمینی منطقه نشان می دهد که غلظت نیترات در مناطق با قابلیت نفوذ بالا و کاربری کشاورزی و اراضی بایر(شرق و جنوب حوزه) بالاترین مقادیر را داشته است. البته وجود سنگ شیل در این قسمت که نیترات زا است این موضوع را تشدید می کند. مقایسه غلظت نمونه های نیترات با استانداردهای ملی و بین-المللی(50 میلی گرم بر لیتر) نشان می دهد که 38/1(2 حلقه) درصد از نمونه های مورد بررسی، قبل از فصل برداشت آلوده به نیترات بوده اند، در صورتی که 03/11درصد از نمونه های مورد بررسی(16 حلقه)، بعد از فصل برداشت آلوده به نیترات بوده اند.

ابتکارات محلی از سویی به عنوان فعالیت های دسته جمعی خاص، بدون کمک یا مشوق خارجی به منظور کنترل آب های زیرزمینی و سطحی تعریف شده است و از سوی دیگر، یکی از مهم ترین رویکردهای مدیریتی در منابع آب، رویکرد مدیریت اجتماع محور است که تأکید بر ظرفیت سازی و نهادسازی در جوامع محلی برای مدیریت مشارکتی منابع آب دارد. ساختارهای اجتماعی منابع آب یکی از ابعاد دانش بومی در جوامع روستایی ایران محسوب می شود که ضرورت دارد در مدیریت منابع آب علاوه بر تحلیل دانش بومی ساختارهای اجتماعی مرتبط با آن نیز مورد تحلیل قرار گیرد. هدف اصلی در این مقاله شناخت ابعاد دانش بومی مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب در روستای روزکین بخش ساردوئیه شهرستان جیرفت است. این مطالعه بر اساس روش های مردم شناسی و رویکردهای کیفی از جمله مشاهده ی مستقیم و مشارکتی محقق و مصاحبه ی سازمان یافته با 32 نفر از افراد مطلع و آگاه (کلیه ی کشاورزان) استفاده شده است. در روستای روزکین ساختار اجتماعی خاصی بر مدیریت منابع آب حاکم است که قدمتی بیش از 100 سال در منطقه دارد. همیاری در مدیریت منابع آب یک اصل اساسی در این روستا محسوب می شود و نقش های اجتماعی ارباب و زَعیم از ابتکارات اجتماعی این روستا در مدیریت منابع آب است. در این روستا تعداد 10 تشکل یا گروه محلی برای مدیریت منابع آب شکل گرفته که هر گروه از ارباب و زَعیم تشکیل شده است. به طور کلی می توان بیان کرد دانش بومی و سنت های محلی در این روستا عامل پایداری منابع آب محسوب می شود که می توان استدلال کرد در ارتقاء تاب آوری سیستم های اجتماعی-اکولوژیک در مواجهه با بحران های زییست محیطی از جمله کم آبی نیز می تواند مؤثر باشد.

به منظور درک بهتر تأثیر خشکسالی بر روی پوشش گیاهی در منطقه خشک بردخون واقع در جنوب غرب ایران، آنالیز تصاویر ماهواره ای MODIS با فاصله زمانی 16روزه، طی سال های 2000-2015 با استفاده از شاخص های پوشش گیاهی NDVI، EVI، SAVI، روش SPI، نمونه برداری میدانی و سیستم اطلاعات جغرافیایی در طول فصل رشد انجام گردید. در تحقیق حاضر، نقشه واقعیت زمینی با روش نمونه گیری و پیمایش های میدانی تهیه و سپس اطلاعات مربوط به پوشش متعلق به 290 پلات در قالب 29 واحد نمونه برداری جمع آوری گردید. سپس میزان همبستگی بین شاخص های گیاهی و داده های میدانی محاسبه، و برای هر شاخص، مدل پوشش گیاهی بدست آمد. به منظور بررسی اثر خشکسالی بر پوشش گیاهی، خشکسالی با استفاده از روش SPIاز داده های بارندگی 14 ایستگاه هواشناسی درون و اطراف منطقه مورد مطالعه، در بازه زمانی مشابه با تصاویر ماهواره ای استخراج گردید. نتایج تحقیق نشان داد که شاخص NDVI بیشترین همبستگی (R2=0. 56) را بین شاخص ها دارد و جهت تهیه نقشه درصد پوشش گیاهی انتخاب گردید. بررسی بین مقادیر شاخص NDVI با شاخص خشکسالی در بازه های زمانی مختلف نشان داد که بیشترین همبستگی بین شاخص پوشش گیاهی با SPIشش ماهه وجود دارد. بر اساس آنالیز شاخص خشکسالی مشخص شد که منطقه مورد مطالعه در سال 2012 شدیدترین خشکسالی و سال 2004 بهترین وضعیت ترسالی را تجربه کرده است. همین روند تغییرات در پوشش گیاهی بر اساس شاخص NDVI مشاهده شد. مقایسه تصاویر طبقه بندی شده بین سال های 2012 و 2004 (با تغییر 42 درصدی پوشش گیاهی ضعیف) نشان دهنده اثر خشکسالی بر روی پوشش گیاهی در منطقه مورد مطالعه است. نتایج نشان داد، همبستگی بین SPI و شاخص پوشش گیاهی می تواند برای شناسایی خشکسالی کشاورزی مفید باشد.

استفاده بیش از حد از سوخت های فسیلی، افزایش جمعیت و دیگر عوامل موجب تغییرات بارز در اقلیم کره ی زمین گردیده است. در این تحقیق به منظور ارزیابی روند پارامترهای بارش، دمای کمینه و بیشینه ی دشت جیرفت در دوره های آتی، از مدل HADCM3 استفاده شد. سپس اقدام به شبیه سازی متغیرهای اقلیمی در دوره ی 2011-2030 و دوره ی 2046-2065 براساس سه سناریوی A1B، A2 وB1 با مدل LARS-WG شد. نتایج نشان داد که بر مبنای هر سه سناریوی A1B، A2 وB1 در افق 2055 بیشترین دمای حداقل و حداکثر رخ خواهد داد. دمای حداقل سالیانه تحت سناریوهای A2، B1 و A1B در آینده ی نزدیک (2011-2030) به ترتیب 8/0، 6/0 و 7/0 درجه سانتی گراد و در آینده ی دور (2040-2065) به ترتیب 4/2، 8/1 و 3/2 درجه ی سانتی گراد نسبت به دوره ی پایه (1989-2010) افزایش می بابد. نتایج دمای حداکثر سالیانه نیز تحت سناریوهای فوق در آینده ی نزدیک نشان داد که به ترتیب 1/1، 9/0 و 1 سانتی گراد و در آینده ی دور به ترتیب 6/2، 2 و 4/2 درجه ی سانتی گراد نسبت به دوره ی پایه افزایش خواهد یافت. همچنین مقایسه ی بارش سالانه ی دراز مدت نشان می دهد که کمترین مقدار بارش سالانه طی سناریوی B1 در دوره ی 2046 تا 2065 اتفاق خواهد افتاد. این در حالی است که بیشترین مقدار بارش سالانه در دوره ی 2011-2030 طی سناریوی A1B رخ می دهد و در دوره ی آتی نزدیک (2011-2030) میانگین بارش سالانه برای سناریوهای A2، B1 و A1B نسبت به دوره ی پایه به ترتیب 10، 14 و 20 میلی متر افزایش خواهد یافت اما در دوره ی آتی دور (2045-2060) میانگین بارش سالانه برای سناریوهای A2 و B1 به ترتیب 8، 10 و 1 میلی متر نسبت به دوره ی پایه کاهش می یابد.

در این تحقیق میزان تأثیر سه عامل مهم اقلیمی بارش، درجه حرارت و رطوبت نسبی هوا بر روی میزان پوشش تاجی و تولید علوفه در یک دوره ی پنج ساله (1381-1385) و سال 1392 در مراتع نیمه استپی پلور و رینه در استان مازندران مورد مطالعه قرار گرفت. از مدل های آماری (رگرسیون ساده و چندگانه) برای یافتن ارتباط بین پوشش و علوفه ی تولیدی سالانه و شکل های مختلف رویشی گیاهان با متغیرهای اقلیمی در دوره های مختلف زمانی با استفاده از نرم افزار Minitab. 14 و Excel جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج شش سال مطالعه در مراتع نیمه استپی پلور و رینه نشان داد متوسط تاج پوشش 51 درصد و متوسط تولید 372 کیلوگرم در هکتار بوده است. پوشش کل گیاهان مراتع رینه با مجموع بارندگی فصل رشد و ماه اسفند و میانگین دما بیشترین ارتباط را دارند و در تولید علوفه ی سالیانه، دما نقش مؤثرتری را نسبت به بارندگی دارد و تولید متأثر از دمای ماه تیر است. در مراتع پلور رابطه ی پوشش شکل های مختلف رویشی گیاهان (گندمیان، بوته ای ها و پهن برگان علفی) با عوامل اقلیمی در پایه های زمانی مختلف معنی دار بود. تولید کل گیاهان قابل چرای دام در مرتع پلور متأثر از بارندگی فصل رشد می باشد. بنابراین در طرح های مرتعداری به جای یکسال اندازه گیری تولید و پوشش می توان نوسان تولید و پوشش را بر اساس پارامترهای اقلیمی برآورد کرد. با داشتن پوشش و تولید درازمدت مرتع، می توان علوفه ی قابل دسترس و ظرفیت مرتع را تعیین و از تخریب مراتع جلوگیری کرد.

گونه ی Rheum ribes یکی از گیاهان دارویی مهم در جهان به شمار می رود. در این مطالعه به منظور تهیه ی نقشه ی پیش بینی رویشگاه این گونه از روش آنتروپی حداکثر (Maxent) و از نرم افزار MAXENT استفاده شد. متغیرهای محیطی اندازه گیری شده به عنوان متغیرهای تأثیرگذار بر حضور گونه شامل متغیرهای خاکی از جمله درصد سنگریزه، اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد آهک، درصد گچ، مادةآلی، املاح محلول (کلسیم، سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلر، کربنات، بی کربنات و سولفات)، درصد شن، رس و سیلت و متغیرهای توپوگرافی منطقه (شیب، جهت و ارتفاع) و نیز متغیر بارندگی بودند. دقت طبقه بندی مدل با استفاده از سطح زیر منحنی (AUC) مقدار 95% به دست آمد (سطح خوب) و ضریب کاپای به دست آمده از بررسی میزان تطابق نقشة پیش بینی با واقعیت زمینی نیز مقدار 92/0 به دست آمد که در سطح عالی قرار داشت. بررسی نتایج این تحقیق نشان داد که رویشگاه این گونه در خاک هایی با اسیدیته ی پایین (کمتر از 8)، بافت سبک و ماده ی آلی (بیشتر از 4/0 درصد) قرار دارد و حضور این گونه با متغیرهای اسیدیته ی هر دو عمق و رس عمق اول رابطه ی معکوس و با ماده ی آلی هر دو عمق رابطه ی مستقیم داشت.

عملیات اصلاحی برای جلوگیری از تخریب مرتع زمانی کارآمد است که مناطق مستعد تخریب شناسایی و اقدامات اصلاحی در این مناطق متمرکز گردد. انجام پژوهش حاضر، برای شناسایی و شناخت وضعیت مناطق مستعد تخریب مراتع به کمک روش های فرارتبه ای به منظور مدیریت صحیح مراتع در حوزه ی آبخیز نوشان استان آذربایجان غربی انجام گرفت. برای اولویت بندی مراتع مستعد تخریب از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره ی فرارتبه ای PROMETHEE II استفاده شد. در این تحقیق، برای تعیین مراتع مستعد تخریب از معیارهای متعددی شامل بارش، درصد شیب، فرسایش، رسوب، رواناب، دبی، تولید، وضعیت مرتع، تیپ گیاهی، گروه های هیدرولوژیکی خاک، واحدهای اراضی، اسیدیته ی خاک، هدایت الکتریکی خاک، کربن آلی، بافت خاک، کاربری اراضی، تراکم جمعیت و وجود روستا استفاده گردید. وزن دهی معیارها به کمک روش آنتروپی شانون انجام گرفت. بالاترین وزن معیار مربوط به معیار تراکم جمعیت با وزن 1624/0 و کمترین وزن مربوط به معیار اسیدیته ی خاک با وزن 0002/0 است. سپس با توجه به وزن و مقدار هر معیار برای هر تیپ گیاهی، داده های مربوط به تیپ های گیاهی با استفاده از تکنیک PROMETHEE II تحلیل شدند. کلاس تخریب پذیری مرتع بر اساس تکنیک PROMETHEEII و بر اساس روش خوشه بندی K-means در سه کلاس تخریب مرتع زیاد، متوسط و کم تعیین شد.

بررسی تغییرات زمانی و مکانی فرسایش خاک و عوامل مؤثر بر آن برای ارائه ی راه کارهای مناسب برای برنامه ریزی درست استفاده از منابع آبخیز اهمیت به سزایی دارد. حال آن که مطالعات کمّی به بررسی تغییرات زمانی فرسایش خاک و تغییرات مکانی آن پرداخته اند. در این پژوهش تغییرپذیری زمانی مشارکت مکانی فرسایش خاک در حوزه های آبخیز شاهد و نمونه گنبد، استان همدان با مساحت 300 هکتار، بررسی شده است. برای این منظور نقشه های کاربری اراضی، بافت خاک و تندی شیب، تلفیق و واحد های کاری حوزه ی آبخیز مورد مطالعه به دست آمد. سپس در هر واحد کاری اقدام به اندازه گیری رسوب با استفاده از شبیه ساز باران با شدت 50 میلی متر بر ساعت با تداوم 30 دقیقه طی فصل بارش منطقه در دو ماه آبان و آذر 1393 شد. سپس سه نقطه با خصوصیات نسبی مشابه و معرف هر واحد کاری واقع در رئوس مثلث متساوی الاضلاع مشخص شد. در طول مدت اعمال بارش، مقادیر رسوب در هر پنج دقیقه یک بار پس از شروع تا خاتمة آن اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل های آماری با استفاده از تحلیل آنالیز واریانس نشان داد که اختلاف بین واحد های کاری مختلف در آبخیزهای نمونه و شاهد از نظر مقدار فرسایش خاک در سطح اطمینان یک درصد معنی دار و مؤید تغییرات مکانی فرسایش خاک و متعاقباً تولید رسوب در بخش های مختلف حوزة آبخیز بود. حال آن که، اختلاف فرسایش خاک در واحدهای کاری مورد مطالعه برای ماه های آبان و آذر با استفاده از آزمون t معنی دار ارزیابی نشد.

این مطالعه با هدف بررسی تأثیر احداث سد مارون بر تغییرات کاربری اراضی اطراف رودخانه در مناطق پایین دست با استفاده از سنجش از دور و GIS صورت گرفته است. به منظور ارزیابی اثر سد از دو سری تصاویر ماهواره ای لندست در دوره 16 ساله شامل داده های سنجنده TM سال 1999 و OLI سال 2014 و نقشه های توپوگرا فی رقومی25000: 1 با اعمال تصحیحات هندسی و اتمسفری استفاده گردید. سپس در مرحله بعد با استفاده از نرم افزار ENVI و روش طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال، نقشه کاربری اراضی در 7 طبقه رودخانه، مرتع، کشاورزی، بیشه زار و باغات، مسکونی (روستا)، نخلستان و بایر به ترتیب با دقّت کلی 75% و 86% تهیه گردید. نتایج نشان داد که طی این دوره به علت احداث سد، مساحت کاربری های اراضی کشاورزی، بیشه زار و باغات، مناطق روستایی، نخلستان و مرتع افزایش یافته و مساحت بایر و سطح رودخانه روند کاهشی داشته است. بیشترین تغییر کاربری مربوط به تبدیل کشاورزی به مرتع می باشد که معادل 270/2875 هکتار و کمترین تغییر تبدیل بایر به روستا معادل 19/0 هکتارمی باشد. تغییرات بستر عرضی رودخانه نیز نشان می دهد که میانگین عرض بستر در سال 1999، 10/106 متر بوده است؛ ولی در سال 2014 به 89/115 متر رسیده است و به طور متوسط حدود 79/7 متر کاهش یافته است. این تغییرات نشان دهنده کاهش عرض بستر و انحنای رودخانه در سال 2014 بوده است.

گیاهان مختلف اثرات متفاوتی را بر روی ویژگی های محیط اطراف خود به ویژه خاک دارند. ویژگی های خاک نیز بر اثرات متفاوت این گیاهان بر روی آن ها مؤثر است. اثر گیاهان بر تغییرات خاک مثبت یا منفی ارزیابی شده است. این تحقیق با هدف ارزیابی میزان و نوع تأثیر گیاه لگجی (Capparis spinosa L. ) بر روی خصوصیات خاک سه منطقه با ویژگی های متفاوت خاک صورت گرفت. خاک های زیر اشکوب گیاه لگجی در سه عمق 30-0 و 60-30 و 90-60 سانتیمتری در مقایسه با خاک های بدون پوشش گیاهی در بین محل استقرار این گیاه در سه منطقه ی مختلف جغرافیایی با شش تکرار و مجموعاً 108 نمونه برداشت و در آزمایشگاه برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی نمونه ها اندازه گیری شد. برای پردازش آماری نتایج از نرم افزار SPSS. 21 و برای مقایسه ی خصوصیات اندازه گیری شده از آزمون های F و T غیر جفتی استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد اثرات گیاه لگجی برروی خصوصیات خاک های شور به صورت کاهش معنی دار و چشمگیر شوری و املاح خاک، کاهش SAR و بهبود برخی خصوصیات حاصلخیزی مانند افزایش پتاسیم قابل استفاده در این مناطق بود. در خاک های دارای بافت سبک و متوسط غیر شور، افزایش معنی دار میزان پتاسیم قابل استفاده و کاهش SAR در خاک زیراشکوب لگجی مشهود بود. بنابراین با توجه به اثرات مثبت اکولوژیکی این گیاه می توان آن را به عنوان گزینه ای مطلوب به منظور استفاده در اراضی بیابانی و بهبود وضعیت پوشش گیاهی مورد استفاده قرار داد.

منابع آب کارستی از مهمترین منابع تأمین کننده آب مورد نیاز مردم جهان است که 25-20 درصد از جمعیت جهان به آنها وابسته اند؛ این منابع تحت فشار فزاینده ای قرار دارند و به دلیل ماهیت تغذیه نقطه ای به مدیریت ویژه ای نیاز دارند. در این پژوهش، با تهیه نقشه آسیب پذیری آبخوان کارستی تنگة کنارة یاسوج با استفاده از روش COP، ضمن تبیین زون های حفاظتی، محدودیت های پیشنهادی نیز ارائه گردید. در ابتدا اطلاعات و نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی مربوط به منطقه مورد نظر جمع آوری و برای انتقال به محیط GIS رقومی شدند. برای تهیه داده ها، نقشه ها و اطلاعات مورد نیاز در رابطه با وضعیت کارست شدگی، خاک و پوشش گیاهی چند نوبت بازدید و پیمایش میدانی به عمل آمد. سپس، تمامی عملیات و محاسبات ریاضی برای تهیه نقشه عوامل و زیرعامل های مد نظر در روش COP شامل عامل لایه های پوششی (O)، عامل تمرکز جریان (C) و عامل بارش (P) در محیط GIS انجام گردید. نتایج نشان داد که مقدار آسیب پذیری آبخوان کارستی منطقه بین 6/0 تا 2/4 می باشد که نشان دهنده دامنه آسیب پذیری خیلی کم تا زیاد است به طوری که سطح طبقه با آسیب پذیری زیاد، 6/1 درصد از سطح محدوده مورد مطالعه است که بر روی سازند دورة کواترنر و مساحت محدوده با طبقه آسیب پذیری متوسط 1/77 درصد است که عمدتا بر روی سازند آسماری، قرار گرفته است؛ همچنین بیشترین مساحت طبقه با آسیب پذیری کم با سطح 2/21 درصدی، بر روی سازندهای پابده، گورپی و رازک واقع شده است. در نهایت، سه محدوده حفاظتی I، IIوIII به ترتیب برای نواحی با درجه آسیب پذیری زیاد، متوسط وکم و خیلی کم در نظر گرفته شد که در قالب نقشه حفاظتی همراه با محدودیت های ویژه هر زون، ارائه گردید. به طور کلی می توان مهمترین عوامل موثر بر حساسیت را به ترتیب اهمیت، مقدار بارش، تمرکز جریان و لایه های پوششی دانست.

برآورد رسوب معلق حوضه های دارای آمار و اطلاعات به آسانی امکان پذیر است ولی حوضه های فاقد آمار، روش های دیگری را می طلبد. بر این اساس، روش های تجربی موسوم به منحنی سنجه ی رسوب یا روابط "دبی-دبی رسوب" ارائه شده است. تحقیق حاضر درصدد ارائه ی روش های بهتر تفکیک داده و در نهایت تهیه و تدقیق منحنی سنجه ی رسوب معلق در ایستگاه های هیدرومتری مراوه تپه، هوتن، قازانقایه واقع بر رودخانه ی اترک در حوضه ی آبخیز اترک سقلی واقع در استان گلستان است. به منظور افزایش دقت برآورد رسوب از دسته بندی ماهانه، فصلی، کل نمونه ها، دوره ی خشک و مرطوب و کلاسه بندی دبی همراه با تناوب برازش منحنی سنجه ی رسوب به روش های برازش تک خطی، برازش تک خطی با تعدیل FAO، برازش ترکیبی (چند خطی)، روش ترسیمی (حداکثر غلظت) و برازش حد وسط دسته ها بهره گیری شده است. به این منظور، از شاخص-های آماری به منظور انتخاب روش برتر استفاده شد. نتایج نشان داد مدل منحنی سنجه ی رسوب با برازش یک خط برای کل داده ها با اعمال تصحیح FAO در ایستگاه مراوه تپه، روش برازش یک خط در تقسیم بندی داده ها براساس دوره ی خشک و مرطوب با اعمال تعدیل FAO در ایستگاه قازانقایه و روش برازش یک خط در تقسیم بندی داده ها براساس کلاسه بندی دبی در ایستگاه هوتن در بین مدل های مورد آزمون دارای کم ترین میزان میانگین مربعات خطا بوده و بهترین قابلیت پیش بینی را در برآورد رسوب ایستگاه های مورد مطالعه داراست. براساس روش های منتخب میزان متوسط رسوب ویژه ی معلق حوضه ی آبخیز اترک تا محل ایستگاه مراوه تپه، قازانقایه و هوتن به ترتیب برابر 705، 683 و 781 تن در سال در کیلومتر مربع برآورد گردید.

مرغزارها به عنوان اکوسیستم های طبیعی، نقش زیادی در پایداری طبیعت دارند ولی متأسفانه در سال های اخیر دچار تغییرات شدیدی شده اند. مرغزار شهرکرد علاوه بر تأمین علوفه، به دلیل مجاورت با شهر، از دیدگاه تفرجگاهی و تعدیل آب و هوا نیز بسیار ارزشمند است، که در سال های اخیر دستخوش تغییرات زیادی شده که هدف این تحقیق ارزیابی روند تغییرات و پیش بینی وضعیت آینده ی آن با استفاده از سنجش از دور می باشد. بدین منظور، با بررسی تصاویر ماهواره ای لندست TM5، ETM+7 و 8 OIL/TIRS در طی سال های 1366، 1373، 1380، 1387و 1395 و پس از انجام تصحیحات هندسی و رادیومتریکی مورد نیاز، اقدام به تهیه ی نقشه ی کاربری اراضی طی سال های مذکور با استفاده از روش طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال در نرم افزار TerrSet شد. سپس، از طریق انطباق تصاویر، روند تغییرات بررسی و از طریق CA-Markov نسبت به پیش بینی وضعیت آینده اقدام شد. نتایج نشان از تغییرات زیاد در محدوده ی مورد مطالعه دارد به طوری که در سال 1366 تمام مساحت 1150 هکتاری منطقه ی مورد مطالعه را مرغ پوشانده ولی تغییرات کاربری اراضی باعث کاهش شدید این اکوسیستم طبیعی گردیده، به گونه ای که در سال 1395 حدود 48 درصد از مرغزار شهرکرد به اراضی دست ساخت (33/3 درصد)، کشاورزی (02/25 درصد) و فرودگاه (65/19 درصد) تغییر کاربری یافته است. با توجه به پیش بینی نقشه ی سال 1405 میزان 08/5 درصد دیگر از اراضی مرغ تبدیل خواهد شد. از این رو، توصیه می شود که نسبت به حفظ کاربری مرغزار شهرکرد، به دلیل کارکردها و خدمات قابل توجه این اکوسیستم ارزشمند، اقدام گردد.

شیوه های بهره برداری اراضی، تخریب مناطق جنگلی و مرتعی، رهاسازی اراضی و توسعه ی مناطق مسکونی از جمله عواملی هستند که بر شدت جریان آب، شدت فرسایش و تولید رسوب اثر می گذارند. به همین دلیل آگاهی ازمیزان اثر تغییرات کاربری اراضی بر روی دبی و بار معلق یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. در مطالعه ی حاضر برای بررسی این اثرات از مدل نیمه توزیعی SWAT در آبخیز گالیکش استان گلستان به مساحت تقریبی 39 هزار هکتار استفاده شد. مدل مذکور برای شبیه سازی، واسنجی و اعتبار سنجی و در نهایت بهینه سازی پارامترهای مؤثر بر دبی و بار معلق در یک دوره ی 27 ساله مورد استفاده قرار گرفت. نقشه های کاربری اراضی از سه تصویر ماهواره ی لندست سال های 1987، 2000 و 2013 تهیه شدند. در این مطالعه از روش SUFI2 برای واسنجی و اعتبار سنجی مدل استفاده شد. معیار ناش-ساتکلیف (NS) به عنوان تابع هدف در مرحله ی واسنجی (1990-2007) برای دبی و بار معلق به ترتیب 63/0 و 61/0 به دست آمد که با توجه به دامنه های تفسیری مورد استفاده در تحقیقات گذشته، قابل قبول ارزیابی شد. برای بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر مقدار رواناب و رسوب تمام ورودی های مدل به غیر از کاربری اراضی ثابت فرض شد و نتایج نشان داد که تغییرات کاربری اراضی از سال 1987 تا 2013 موجب افزایش ارتفاع رواناب سطحی به میزان 40/1 میلیمتر و افزایش غلظت رسوب به میزان 2 تن در هکتار در سال شده است.

از مشکلاتی که در چند دهه ی اخیر در اثر دخالت های بشری و استفاده ی غیر منطقی از منابع طبیعی و تخریب آن در حال گسترش است پدیده ی گردوغبار است. در این پژوهش مطالعه ی فراوانی پدیده ی گردوغبار طی سال های 1378 تا 1392 با استفاده از آمار ایستگاه های سینوپتیک منتخب در استان البرز و قزوین انجام شد که با استخراج کدهای گردوغبار از داده-های هواشناسی، فراوانی سالانه ی آن به صورت آماری پایش شد. برای مطالعه ی وضعیت سرعت و جهت بادهای منطقه، گلباد و گلطوفان ایستگاه های کرج و قزوین ترسیم و جهت باد غالب در آن ها مشخص گردید که با توجه به آن معلوم گردید که باد غالب در ایستگاه کرج شمال غربی و در ایستگاه قزوین جنوب شرقی می باشد. بررسی تأثیر خشکسالی بر وقوع پدیده ی گردوغبار با استفاده از نمایه های SPI، PNI و ZSI برای مقیاس سالانه صورت گرفت و با نرم افزار SPSS ارزیابی شد. نتایج خشکسالی نشان داد در ایستگاه کرج، سال 1391 خشک ترین سال و مقدار SPI، PNI و ZSI به ترتیب 64/1-، 58 و 39/1-به دست آمد. در ایستگاه قزوین نیز سال 1386 خشک ترین سال و مقدار SPI، PNI و ZSI به ترتیب 34/2-، 50 و 99/1-محاسبه گردید. با بررسی فراوانی سالانه ی گردوغبار با توجه به کدهای پدیده ی 06 و 07 مشخص گردید که در ایستگاه کرج در مجموع 169 روز پدیده ی گردوغبار ثبت شده که در سال های 1390 و 1392بیشترین فراوانی وقوع را داشته است. در ایستگاه قزوین نیز در مجموع 115 روز پدیده ی گردوغبار رخ داده بود که سال 1389 با 23 روز بیشترین فراوانی وقوع را داشت. با بررسی ارتباط میان خشکسالی و فراوانی روزهای همراه با گردوغبار در ایستگاه های کرج و قزوین نیز مشخص شد همبستگی معنی داری میان این دو پدیده وجود ندارد.

Calligonum eriopodum تنها درختچه ی شن دوست است که در ایران در استان خراسان جنوبی گزارش شده است. هدف این تحقیق بررسی دلایل محدودیت رویشگاهی این گونه بوده که در شنزارهای شرق شهرستان قائن در استان خراسان جنوبی انجام گرفته است. ابتدا مرز رویشگاه از طریق پیمایش و با استفاده از GPS، مشخص و منطقه ی پراکنش گونه روی نقشه ی 50000: 1، منتقل شد. نمونه برداری از پوشش گیاهی و خاک در داخل و خارج رویشگاه با استفاده از سه ترانسکت هزار متری که در هر ترانسکت ده پلات پنج در پنج متری با فواصل صد متر از یکدیگر قرار داشتند، صورت گرفت. در هر ترانسکت از پلات پنجم، نمونه برداری خاک انجام شد. همچنین نمونه برداری از منابع آبی در منطقه صورت گرفت. داده های حاصله از نتایج آزمایش خاک و آب با استفاده از آزمون T مورد آنالیز قرار گرفتند. نتایج نشان داد که وضعیت خاک و پوشش-گیاهی داخل و خارج رویشگاه با یکدیگر تفاوتی ندارند، ولی میزان EC و TDS آب در منابع آبی داخل و خارج رویشگاه در سطح 5 درصد تفاوت معنی دار داشته است. میزان EC آب در منابع آبی داخل محدوده رویشگاه نسبت به منابع آبی خارج رویشگاه به مراتب کمتر بود، سطح ایستابی آب در منابع آبی داخل محدوده در نزدیکی سطح خاک کمتر از پنج متر ولی در منابع آبی خارج از رویشگاه بین بیست و پنج تا سی و دو متر از سطح خاک می باشد. بنابراین می توان بیان کرد که در بین عوامل محیطی، بالا بودن سطح ایستابی و کیفیت آب علت استقرار این گونه در منطقه است.

به دلیل سیاست های نادرست در بخش منابع آب و برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، کیفیت آب در اکثر دشت های کشور کاهش یافته است. از این رو بررسی کیفیت آب به منظور شرب و کشاورزی از نظر کیفی حائز اهمیت است. با این هدف در این پژوهش به بررسی روند تغییرات بیابانزایی در دشت خاش با استفاده از دو معیار آب زیرزمینی و پوشش گیاهی پرداخته شد و نمودارهای شولر و ویلکوکس برای سال های 1380، 1387 و 1394 با استفاده از نرم افزارهای AquaChem ترسیم شد. هم چنین تغییرات مکانی نیز در سطح دشت خاش با نرم افزار Arc GIS تهیه گردید و روند تغییرات پوشش گیاهی نیز با استفاده از تصاویر سنجنده ی MOD13A2 و تکنیک سنجش از دور صورت پذیرفت. نتایج با مقایسه ی نمودار شولر نشان داد که تعداد چاه هایی که از نظر پارامتر TDS دارای وضعیت غیرقابل شرب هستند طی سال های 1387 و 1394 نسبت به سال 1380 افزایش پیدا کرده اند. این در حالی است که سطح اراضی که وضعیت شرب خوبی دارند در طی سال های 1387 و 1394 نسبت به 1380 کاهش پیدا کرده و بر سطح اراضی شرب قابل قبول افزوده شده است. مطابق نمودار ویلکوس نیز این نتیجه به دست آمد که بیشتر چاه های منطقه شور تا خیلی شور هستند و استفاده از آن ها برای کشاورزی مضر بوده و یا نیاز به تمهیدات است. نتایج روند تغییرات پوشش گیاهی نیز به صورت کاهشی بوده و میزان متوسط شاخص NDVI با گذشت زمان کاهش یافته است. در انتها می توان چنین نتیجه گیری کرد که روند تغییرات در منطقه ی مورد مطالعه در جهت تخریب است. روند تخریبی در منابع پایه ی منطقه مورد مطالعه می تواند زنگ خطری برای مدیران و برنامه ریزان شهری و منابع طبیعی باشد.

تجزیه و تحلیل روند و ایستایی متغیرهای هیدرولوژیک، ابزارهایی مفید برای درک تغییرات اقلیمی هستند و می توانند اطلاعات مفیدی را در مورد تغییرات محتمل در آینده فراهم نمایند. از آنجایی که ناایستایی سری های زمانی می تواند به دلایل مختلفی نظیر وجود روند در داده ها رخ دهد، در تحقیق حاضر ابتدا آزمون ناپارامتری من-کندال همراه با روشی برای اصلاح تأثیر همبستگی سریالی بر روند (TFPW)، مورد استفاده قرار گرفتند؛ هم چنین به جهت ارزیابی رابطه میان روند و ایستایی سری های زمانی مورد بررسی، ایستایی سری های زمانی توسط آزمون های ایستایی بررسی گردید. یافته های پژوهش حاضر نشان دادند که جریان سطحی در تمامی رودخانه های اصلی مورد مطالعه در دامنه های جنوبی البرز دارای روند کاهشی است. در ایستگاه هایی که روند کاهشی معناداری از خود نشان دادند (لتیان و فیروزکوه)، استفاده از روش TFPW معناداری روند جریان سطحی را در ایستگاه های مذکور از بین برد. نتایج آزمون های ایستایی حاکی از ایستا بودن تمامی سری ها پس از حذف همبستگی سریالی موجود در آن ها است که این امر می تواند متأثر از عدم وجود روند معنادار در این سری ها باشد؛ با این حال ایستگاه فیروزکوه پس از اعمال روش TFPW ناایستایی معناداری در سطح اطمینان 95 درصد از خود نشان داد که این امر ممکن است ناشی از وجود جهش در سری داده های این ایستگاه باشد. یافته های پژوهش حاضر می تواند به برنامه ریزان و سیاست گذاران در عرصه های گوناگون مرتبط با برنامه ریزی منابع آب کشور در انطباق با تغییرات اقلیمی در آینده یاری رساند.

هدایت هیدرولیکی اشباع یکی از مهم ترین ویژگی های فیزیکی خاک است که در مدل سازی حرکت آب، انتقال املاح و آلاینده ها در محیط های متخلخل، تعیین، مقدار و سرعت نفوذ، طراحی زهکش ها و دیگر فرآیندهای هیدرولوژیکی کاربرد زیادی دارد. در این مطالعه با افزایش سطوح مختلف ( 1، 3 و 5 درصد) بایوچار طبیعی و بایوچار کمپوست زباله ی شهری به خاک جمعاً 16 نوع خاک تهیه شد و اثر افزایش این مواد بر ضریب هدایت هیدرولیکی اشباع بررسی شد. برای این منظور هدایت هیدرولیکی خاک ها در آزمایشگاه و به روش بار ثابت اندازه گیری شد. سپس مدل سازی منحنی مشخصه ی رطوبتی (SMC) با استفاده از مدل ون گنوختن-معلم (VGM) برای همه ی خاک ها انجام گردید و پارامترهای این مدل شامل رطوبت باقی مانده ( )، رطوبت اشباع ( )، پارامترهای α ، m، n و نیز هدایت هیدرولیکی اشباع با استفاده از داده های زودیافت خاک نظیر درصد ذرات خاک (شن، سیلت، و رس)، چگالی ظاهری و مقادیر ظرفیت زراعی و پژمردگی دائم با نرم افزارهای ROSETTA و RETC از طریق مدل سازی معکوس تعیین شد. نتایج نشان داد که افزایش بایوچار کمپوست زباله و بایوچار طبیعی سبب کاهش هدایت هیدرولیکی آب در خاک گردید و تیمار11 که دارای خاک 5+ درصد بایوچار طبیعی 1+ درصد بایوچار زباله شهری بوده با 64 درصد و بعد از آن تیمار 13 با کاهش 61 درصدی بیشترین کاهش Ks شده است. بیشترین و کمترین مقدار Ks مربوط به تیمارهای 1 و 11 به ترتیب برابر 9/707 و 8/254 سانتیمتر بر روز بود. همچنین اثر تیمارهای مختلف بر همه ی پارامترهای مدل VGM ((θ r, θ s, m, n, α معنی دار بود و در اکثر تیمارهای به کاررفته با افزایش درصدهای مصرفی بایوچار در خاک پارامترهای θ r، n و m افزایش و پارامترهای θ s، α و Ks کاهش یافتند.