مرتع و آبخیزداری
سال:1396 | دوره:70 | شماره:2 |تعداد مقالات:22

در مناطق خشک و کم باران مانند ایران، که منابع سطحی آب شیرین محدود بوده و از طرف دیگر این آبها با خطر آلودگی مواجه هستند، یافتن و نگهداری منابع آب زیرزمینی بهترین راه تامین نیازهای آبی است. همچنین در بعضی از مناطق ایران، اقلیم و ساختار تکتونیکی شرایط خوبی را برای تشکیل سفره های کارستی فراهم کرده است. ایران بعد از کشورهای آمریکا، چین و ترکیه، بالاترین درصد کارست را دارد و بیش از 11 درصد سطح کشور را سازند های کارستی می پوشانند. هدف از این تحقیق بررسی ارتباط بین خطواره های مستخرج از تصاویر ماهواره ای، عناصر تکتونیکی، شبکه هیدروگرافی و عوامل توپوگرافی با فراوانی منابع آب کارستیک در منطقه مهارلو با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور می باشد. بدین منظور مبادرت به تهیه لایه های اطلاعاتی شامل خطواره ها، انحنای دامنه، طبقات ارتفاعی، شیب، پوشش گیاهی، چشمه ها، عناصر تکتونیکی و شبکه هیدروگرافی با استفاده از بازدیدهای صحرایی، نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و مدل رقومی ارتفاع شد، نتایج این تحقیق با آزمون های آماری مانند ضریب همبستگی پیرسون و آزمون PCA و تجزیه به مولفه های اصلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که ارتباط نزدیکی بین جنس سازند، توپوگرافی (مانند شیب، ارتفاع و انحنای دامنه)، خطواره ها و عوامل هیدرولوژیکی با فراوانی چشمه ها در منطقه مورد مطالعه وجود دارد. این روابط نشانگر نقش بارز عوامل ساختاری و محیطی و لزوم توجه به آن در بررسی فراوانی چشمه ها و انتقال آبهای زیرزمینی در مناطق کارستیک می باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

با توجه به معضل خشک شدن دریاچه ارومیه، راهکارهای متعددی جهت احیاء آن از سوی متخصصان امر پیشنهاد گردیده است، اما باید به این نکته توجه نمود که اجرای هر طرح و پروژه ای در داخل حوزه های آبخیز نیازمند مشارکت ذینفعان و بهره برداران داخل آن حوزه می باشد به طوری که عدم توجه به بهره برداران، بسیاری از طرح های مدیریت و توسعه منابع طبیعی را با شکست مواجه ساخته است. به همین جهت در پژوهش حاضر میزان مقبولیت عمومی و مشارکت بهره بردارانی که در منطقه به زراعت و باغداری اشتغال دارند، در چند نمونه از راهکارهای ارائه شده برای احیاء دریاچه ارومیه بررسی گردید. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش حوزه آبخیز سیمینه رود می باشد که یکی از بزرگترین زیرحوزه های دریاچه ارومیه است. ابزار مورد استفاده در پژوهش حاضر پرسشنامه می باشد که با مراجعه به منطقه مورد مطالعه و انجام مصاحبه با بهره برداران تکمیل و نتایج حاصل، با استفاده از نرم افزار SPSS 17 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که طرح تغییر سیستم آبیاری از سنتی به تحت فشار با مقبولیت 91.45 درصدی در صورت اجرا می تواند بیش ترین اقبال را در بین راهکارهای مورد بررسی داشته باشد. طرح پرداخت جبرانی به کشاورزان نیز در ازاء عدم بهره برداری از اراضی زراعی تحت مالکیت با 55.53 درصد از مقبولیت مناسبی برخوردار بود. همچنین 50.25 درصد از بهره برداران نسبت به استفاده از گونه های با نیاز آبی کم به جای گونه های پرمصرف آب، در صورت حمایت دولت اعلام آمادگی نمودند. به طور کلی نتایج نشان داد طرح افزایش آب بهای پرداختی بهره برداران به ‍ منظور کاهش کشت و در نتیجه کاهش مصرف آب کشاورزی نمی تواند موفقیت چشم گیری داشته باشد. بنابراین بهتر است از میان این طرح ها، طرح تغییر سیستم آبیاری در اولویت اجرایی قرار داشته باشد و در مراحل بعدی طرح پرداخت جبرانی و تغییر الگوی کشت اجرا گردند.

هیدروکربن های نفتی از جمله آلاینده های پایدار سمی بوده که تهدیدی اساسی برای اکوسیستم به شمار می رود. گیاه پالایی، شامل استفاده از گیاهان برای پاکسازی خاک های آلوده، یک روش موثر و اقتصادی در کاهش آلودگی های نفتی خاک است. در این پژوهش پتانسیل گیاه پالایی گیاهان مرتعی Agropyron intermedium و Dactylis glomerata بر خاک آلوده با غلظت های مختلف نفت خام (20، 30، 40 و 50 درصد) برای مدت 120 روز در شرایط گلخانه ای مورد بررسی قرار گرفت. در انتهای تحقیق، تغییرات فاکتورهای زیستی (ارتفاع اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک ریشه) هر کدام از گونه ها و تغییرات هیدروکربن های نفتی خاک اندازه گیری گردید و نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد. روند منحنی سینتیک زوال درصد ترکیبات نفتی برای محاسبه مدت زمان لازم برای تجزیه هیدروکربن های نفتی، ارزیابی گردید. نتایج نشان داد سه شاخصه مهم فاکتورهای زیستی هر دو گونه در تیمارهای مختلف، تفاوت معنی داری با تیمار شاهد داشتند. آنالیز حاصل از تغییرات درصد ترکیبات نفتی نشان داد، گیاه Ag.intermedium با کاهش 79.81 درصد مواد نفتی در تیمار 20 درصد و 58.54 درصد کاهش در تیمار 50 درصد، توانایی بهتری نسبت به گیاه D.glomerata در گیاه پالایی خاک های آلوده به مواد نفتی را دارد. نتایج حاصل از آنالیز درصد ترکیبات نفتی نمونه های خاک و برازش آن با سه مدل سینتیک درجه صفر، سینتیک درجه اول و مدل هیگوچی، در هر دو گونه نشان داد که مدل سینتیک درجه اول مناسب ترین مدل برای شبیه سازی روند تغییرات مقادیر هیدروکربن های نفتی خاک می باشد.

به منظور ارزیابی تاثیر زئولیت در رشد گیاهان در شرایط کم آبی، در این تحقیق پس از آماده سازی خاک گونه های Cymbopogon olivieri، Medicago sativa، Medicago scutellata در سه سطح زئولیت (2 گرم و 4 گرم و صفر در کیلوگرم خاک گلدان) با 15 تکرار در نظر گرفته شد. پس از اطمینان از جوانه زنی بذرها، تنش 7 روزه آبیاری بر روی آن ها اعمال گردید. نتایج نشان داد که با اعمال تنش اول تاثیر کاربرد زئولیت در بهبود زنده مانی و تعدیل تنش خشکی نمایان می شود و ملاحظه می شود که در تیمارهای 2 گرم و 4 گرم زئولیت درصد زنده مانی و سبز شدن نهال ها نسبت به شاهد بیشتر است. به تدریج با اعمال تنش ها میانگین تعداد نهال های باقیمانده در تیمارهای شاهد پایین آمد. بیشترین درصد تعداد پایه باقیمانده (زنده مانی جوانه ها)، طول کل گیاه، وزن تر ساقه و وزن خشک ساقه در گونه Cymbopogon olivieri و در سطح 4 گرم زئولیت می باشد. عملکرد صفاتی چون طول ساقه تر، وزن تر گیاه، وزن خشک گیاه و وزن تر ریشه نیز در تیمار 4گرم زئولیت و در گونه Medicago scutellata افزایش داشته است.بیشترین وزن خشک ریشه در گونه Medicago sativa با کاربرد 4 گرم زئولیت می باشد. طول ریشه تر در هر سه گونه گیاهی مورد نظر در هیچ یک از تیمارها تفاوت معنی داری نداشت.

برآورد بار رسوبی معلق رودخانه ها با توجه به خسارات ناشی از عدم توجه و لحاظ کردن آن، یکی از مهم ترین و اساسی ترین چالش های مطالعات انتقال رسوب و مهندسی رودخانه می باشد. با توجه به اهمیت و نقش رسوب در طراحی و نگهداری سازه های هیدرولیکی همچون سدها و همچنین برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از منابع آبی در پایین دست رودخانه ها و حفظ منابع مغذی بالادست آن ها، همواره تلاش های بسیاری در زمینه تخمین میزان بار رسوبی معلق رودخانه ها انجام گرفته و روش های متعددی در این زمینه توسعه یافته است. اما با توجه به هزینه بر بودن اکثر روش ها و یا عدم دقت کافی در اکثر روش های تجربی مرسوم، نیاز به روش نوینی که بتواند بار رسوبی معلق رودخانه را با بیشترین دقت ممکن تخمین زند، امری ضروری به نظر می رسد. در این مطالعه میزان بار رسوبی معلق رودخانه لیقوان چای توسط روش های رگرسیون بردار پشتیبان و k -نزدیک ترین همسایگی برآورد گردیدند. نتایج نشان دهنده عملکرد مناسب هر دو روش داده کاوی بررسی شده در این تحقیق می باشد. از میان روش های بررسی شده در این تحقیق، روش رگرسیون بردار پشتیبان میزان بار رسوبی معلق رودخانه لیقوان چای را با ارائه مقادیر ضریب همبستگی برابر با 0.959 و ریشه میانگین مربعات خطا برابر با 43.547 (تن در روز) با دقت بیشتری نسبت به روش k -نزدیک ترین همسایگی پیش بینی کرد.

تعیین ارزش رجحانی گونه های مرتعی از جمله اطلاعات ضروری برای برنامه ریزی و مدیریت صحیح مرتع و دام است. این پژوهش به منظور بررسی ارزش رجحانی گونه های مورد چرای گوسفند در ماه های مختلف فصل چرا و با استفاده از روش شاخص انتخاب گونه ها در مرتع خشکه رود ساوه انجام شد. داده های مربوط به تولید و مصرف گونه ها در داخل و خارج از قرق از ابتدای فصل چرا (اواسط آبان ماه) تا انتهای فصل چرا (اواسط اردیبهشت ماه) به مدت سه سال به منظور محاسبه شاخص انتخاب گونه جمع آوری شد. بر اساس نتایج به دست آمده بیشترین ارزش رجحانی مربوط به گونه های Poa sinaica (در کل ماه های فصل چرا) و Salsola laricina (مخصوصا در آبان و آذر) و کمترین آن مربوط به گونه Cousiniacylindraceae (در کل ماه های فصل چرا و مخصوصا در سال های خشک) می باشد. کاهش بارندگی در سال 1387 باعث افزایش درصد بهره برداری و شاخص رجحان گونه های مورد مطالعه شد. بطوریکه در فروردین 1387 گونه درمنه با شاخص رجحان 2 جزء گونه های نسبتا خوشخوراک و گونه های Noaeamucronata و Stachysinflata با شاخص بالای 2.1 جزء گونه های کاملا خوشخوراک مرتع به شمار آمد. گونه پرتولید Salsola laricina در آبان و آذر ماه سال های مورد مطالعه با شاخص بالای 1.4 جزء گونه های نسبتا خوشخوراک تلقی شد. این گونه منبع بسیار مهمی برای تامین علوفه دام های مراتع استپی در طول سال به خصوص از اواسط آبان تا اواسط اسفند می باشد که با مدیریت صحیح چرا همچون رعایت ظرفیت چرا و زمان ورود و خروج دام باید از این منبع خدادادی، حفاظت و از بهره برداری بیش از حد آن جلوگیری نمود.

تهیه نقشه کاربری اراضی و شبیه سازی تغییرات آن یکی از ضروری ترین اطلاعات مورد نیاز برای مدیریت منابع طبیعی می باشد به طوری که پایش زمانی و دقیق تغییرات آینده عوارض سطح زمین برای درک روابط و کنش متقابل بین انسان و پدیده های طبیعی به منظور تصمیم گیری بهینه، از اهمیت به سزایی برخوردار است. پژوهش حاضر نیز در راستای شبیه سازی تغییرات آینده کاربری اراضی حوزه آبخیز کسیلیان پرداخته است. بدین منظر در ابتدا نقشه های کاربری/ پوشش سرزمین حوزه آبخیز کسیلیان با پردازش چند زمانه ماهواره لندست در سال های 1986، 2000 و2011 تهیه گردید. سپس با استفاده از مدل سلول های خودکار – مارکوف، وضعیت کاربری /پوشش سال 2011 با منحنی ROC برابر 0.9 پیش بینی شد. سپس این مدل برای شبیه سازی تغییرات کاربری / پوشش سال 2030 اجرا گردید. بر اساس نتایج حاصل از آشکارسازی و شبیه سازی تغییرات روند کاهشی سطح اراضی جنگلی ادامه داشته و بر مساحت مراتع و مناطق مسکونی افزوده خواهد شد. اراضی کشاورزی نیز به دلیل خصوصیات ویژه حوزه مانند پرشیب بودن غالب منطقه و بازدهی کم اراضی زراعی بعد از چند سال کشت تغییر چندانی در وسعت و یا تغییر آن ها ایجاد نخواهد شد. به طور کلی بیشترین تغییرات کاربری در حاشیه جنگل و حاشیه مرتع رخ داده است و هرچه از این حواشی فاصله گرفته شود از میزان تغییرات کاسته می شود.نتایج این پژوهش می تواند در برنامه ریزی های آتی منطقه که با تغییرات کاربری /پوشش مرتبط است مد نظر قرار گیرد.

امروزه پدیده تخریب سرزمین و بیابان زایی از معضلات پیچیده و مهمی است که به بحرانی در سراسر جهان تبدیل شده است و استفاده از سیستم های ارزیابی برای بررسی روند تخریب و اتخاذ راهکار مناسب جهت مقابله با این پدیده، امری ضروری و حائز اهمیت است. اولین گام در مطالعه و بررسی تخریب سرزمین و بیابان زایی تعیین معیارها و شاخص های تاثیرگذار بر این فرآیندها می باشد. به همین منظور در این مطالعه به بررسی اولویت و اهمیت تعداد قابل توجهی از معیارها و شاخص های تاثیرگذار بر تخریب سرزمین و بیابان زایی پرداخته شد. در این پژوهش ابتدا بر اساس منابع و پرسشنامه و نظر متخصصان تعداد 8 معیار و 49 شاخص را انتخاب و بر اساس 8ملاک ارزیابی خصوصیات شاخص ها از طریق پرسشنامه و نظرخواهی از متخصصان مورد ارزیابی قرار گرفت. با کمک روش آنتروپی شانون، معیارهای مناسب برای ارزشیابی شاخص ها، وزن دهی شد و سپس با بکارگیری روش تصمیم گیری چند شاخصه رتبه ای TOPSIS موثرترین شاخص های تاثیرگذار بر تخریب سرزمین و بیابان زایی برای مدیریت و مقابله با آن ها تعیین شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان ملاک های ارزیابی و خصوصیاتی که برای یک معیار یا شاخص باید در نظر گرفته شود، مقیاس، دارای بالاترین وزن و اهمیت و حساس بودن به تغییرات، کم ترین وزن و اهمیت را دارد. نتایج حاصل از اولویت بندی و رتبه بندی معیارها و شاخص ها با مدل TOPSIS نشان دهنده این بود که شدت بهره برداری از منابع آب در معیار آب با ضریب نزدیکی 0.790 بیشرین تاثیر و استفاده بهینه از امکانات و نیروهای موجود در معیار مدیریتی با ضریب نزدیکی 0.112 کمترین تاثیر را در تخریب سرزمین و بیابان زایی دارند.

با توجه به نقش انکارناپذیر عامل فرسایندگی باران در شروع فرسایش آبی، مطالعه ویژگی های مختلف آن نقش مهمی در مدیریت بهینه منابع خاک و آب دارد. از طرفی عامل فرسایندگی باران در بسیاری از مدل های برآورد فرسایش و به منظور اهداف حفاظت خاک و آب استفاده می شود. حال آن که مطالعه کاملی در خصوص بررسی اثر طول و دوره آماری و هم چنین تعداد ایستگاه های مورد استفاده بر تغییرپذیری مقدار عامل فرسایندگی باران انجام نشده است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرات زمانی عامل فرسایندگی باران در مقیاس های زمانی مختلف و نیز نقش طول، دوره آماری و تعداد ایستگاه ها بر مقدار عامل فرسایندگی ویشمایر و اسمیت در هفتاد ایستگاه مطالعاتی با دوره مشترک آماری بیست سال در مقایسه با تحلیل های انجام شده در سطح کشور با هجده ایستگاه و دوره مشترک آماری بیست و سه سال و در دو دوره مطالعاتی متفاوت در ایران انجام شده است. بدین منظور مقدار عامل فرسایندگی بیش از دوازده هزار رگبار در پژوهش حاضر محاسبه و تغییرات زمانی آن در مقیاس های مختلف زمانی با استفاده از آزمون t مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج به دست آمده، مقادیر حداکثر و حداقل فرسایندگی ماه ها و فصل ها در مطالعه حاضر و پیشین مشابهت نداشته است. هم چنین نتایج حاصل از آزمون t دلالت بر اختلاف معنی دار بین مقادیر عامل فرسایندگی باران در برخی ماه ها (p<0.05) و فصل ها (p<0.05) در پژوهش های مورد نظر داشته است. حال آن که اختلاف بین مقادیر فرسایندگی سالانه در پژوهش مورد نظر معنی دار (p>0.05) نبوده است.

بیابان زایی، عبارتست از تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب خشک که به عنوان یک مشکل زیست محیطی با پیامدهای اقتصادی- اجتماعی و سیاسی بروز می نماید. فرآیند تخریب سرزمین در اثر فقدان یا کاهش پوشش گیاهی بوده که منجر به کاهش تدریجی و برگشت ناپذیر تولیدات بیولوژیکی یا اقتصادی می گردد. چرای بیش از حد می تواند سبب تخریب خاک و پوشش گیاهی گردد، تخریب پوشش گیاهی و خاک در مناطق خشک، اغلب بیابان زایی نامیده می شود که به عنوان یک خطر جدی ناشی از شیوه های معیشیتی انسان ها بروز می نماید. بنابراین شدت چرا می تواند به عنوان یک شاخص فشار زیست محیطی مطرح گردد. منطقه میاندهی واقع در قسمت های شمال شرقی ایران، جهت ارزیابی فشار دام انتخاب گردید. در مطالعه حاضر میزان فشار دام در منطقه مطالعاتی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی ارزیابی شد. در مدل فائو-یونپ، نسبت ظرفیت بالقوه چرا به تراکم فعلی دام به عنوان تخمینی از فشار دام پیشنهاد گردیده است. در مطالعه کنونی این روش با توجه شرایط واقعی حاکم در منطقه مورد بازنگری قرار گرفت تا واقعیت بهتر مشخص شود. لذا نقشه خطر فشار دام پس از ادغام لایه های مختلف و محاسبه پارامترهای مختلف در محیط GIS تهیه گردید. بر اساس نقشه نهایی فشار دام در منطقه میاندهی، مناطق بدون خطر، خطر کم، شدید و خیلی شدید به ترتیب 21.3، 5.6، 9.8 و 63.3 درصد از منطقه مطالعاتی را در بر می گیرند. در واقع نتایج به دست آمده نشان می دهد که بخش عمده ای از مساحت منطقه دربرگیرنده خطر خیلی شدید از لحاظ فشار دام می باشد (63.3% از کل منطقه).

منابع آب زیرزمینی اهمیت به سزایی در زندگی ساکنین مناطق گرم و خشک دارند. با افزایش بی رویه جمعیت و نیاز فراوان به غذا، کمبود منابع آب سطحی، حفر تعداد زیادی چاه عمیق و نیمه عمیق در استان ها و برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیرزمینی کیفیت آب در منطقه را کاملا تحت تاثیر قرار داده است. هدف مطالعه حاضر، تعیین وضعیت کیفیت آب زیرزمینی در نه استان خشک و نیمه خشک کشور، به گونه ای است که بتوان چشم انداز و فهم و درک مناسبی از وضعیت کیفی منابع آب در این استان ها ارائه کرد. در این راستا طبقه بندی داده ها، از مهم ترین بخش های ارزیابی کیفیت آب هست. شاخص های WQI و ویلکاکس ابزاری مناسب برای تعیین وضعیت و شرایط کیفیت آب هستند که در آن ها داده های چند پارامتر کیفیت آب با یک فرمول ریاضی، مقیاسی برای میزان سلامتی و کارآیی آب از بسیار ضعیف تا عالی ارائه می دهد. در این پژوهش تعیین سیاست ها و شناسایی راهکارهای مناسب، توجه به اهداف توسعه پایدار، استفاده از GIS، پهنه بندی مناسب با لحاظ نمودن کیفیت آب موجود، از جمله مواردی هستند که در تغییر الگوی استقرار جمعیت و بهبود آن نقش دارند. تهیه نقشه های تغییرات ویژگی های شیمیایی آب های زیرزمینی، نقشی ارزنده را در فرآیند تصمیم گیری و مدیریت استفاده و بهره برداری از آب های زیرزمینی ایفا می کند. با توجه به نتایج بدست آمده، اکثر آبخوان ها از نظر کیفیت آب شرب مقادیری بین 200-300 (کیفیت بد) برای WQI و شور برای مصرف کشاورزی را نشان دادند.

سرمایه اجتماعی تمام الزاماتی را که برای مدیریت مشارکتی ضرورت دارد در خود جای می دهد. به همین جهت ارزیابی سرمایه اجتماعی در فعالیت های مدیریت مشارکتی اجتماع محور حائز اهمیت است. همچنین شناخت و آگاهی از کنشگران کلیدی در سطح جوامع محلی در راستای مدیریت مشارکتی اکوسیستم های طبیعی یکی از اقدامات ضروری می باشد. این افراد می توانند به منزله رهبران محلی و قدرت های اجتماعی در سامان دهی مدیریت مشارکتی اکوسیتم های طبیعی به عنوان بازوهای اجرایی باشند. در این تحقیق سعی شده است از طریق روش تحلیل شبکه و شاخص های سطح کلان و خرد شبکه بهره برداران مرتع سامان عرفی حق الخواجه در شهرستان میامی استان سمنان، میزان سرمایه اجتماعی شبکه سنجش و همچنین قدرت های اجتماعی و رهبران محلی موثر در مدیریت مشارکتی مرتع مشخص شوند. نتایج حاکی از آن است که میزان سرمایه اجتماعی در بین بهره برداران در پیوند اعتماد متوسط و در پیوند مشارکت در حد ضعیف است. پایداری روابط و تعادل شبکه نیز ضعیف و پیوندهای اعتماد و مشارکت در بین افراد در حد مطلوبی نهادینه نشده است. همچنین سرعت پایین گردش پیوند اعتماد و مشارکت و عدم اتحاد در بین بهره برداران از دیگر چالش های مهم در ساماندهی مدیریت مشارکتی مرتع در این منطقه است. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده، کنشگران Gh-Gh و Es-Sa قدرت کلیدی در بین بهره برداران مرتع روستای حق الخواجه شناخته شدند. این افراد به دلیل اقتدار و نفوذ اجتماعی بالا می توانند نقش مهمی در مدیریت مشارکتی مرتع ایفا کنند و می توان از آن ها به منزله پل های ارتباطی بین نهادهای دولتی و سایر بهره برداران در توسعه پایدار روستایی استفاده کرد.

هدف این تحقیق شناخت عوامل محیطی موثر بر پراکنش دو گونه Dactylis glomerata و Thymus kotschyanus در مراتع شهرستان های خلخال و کوثر در بخش جنوبی استان اردبیل بوده است. از 111 مکان تعیین شده با استفاده از 5 پلات 1 متر مربعی در طول ترانسکت 40 متری به روش تصادفی- سیستماتیک نمونه برداری انجام شد. در تمامی مکان ها پارامترهای سطحی مرتع شامل درصد سنگ و سنگریزه، خاک لخت، لاشبرگ، و تراکم گونه های مورد مطالعهثبت شد. نمونه برداری خاک از عمق 30 سانتی متری خاک در هر ترانسکت انجام شد. خصوصیات خاک شامل اسیدیته، کربن آلی، پتاسیم، فسفر، هدایت الکتریکی، درصد شن، رس و سیلت اندازه گیری شد. برای بررسی تفاوت معنی داری بین اثرات عوامل محیطی بر حضور و عدم حضور گونه های مورد مطالعه، تجزیه واریانس یک طرفه انجام شد. برای مقایسه میانگین خصوصیات اندازه گیری شده از آزمون دانکن استفاده شد. برای تعیین درجه اهمیت متغیرهای اندازه گیری شده در پراکنش گونه های مورد مطالعه و تایید گروه بندی مکان های نمونه برداری، از آنالیز تشخیص کانونیک استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که از لحاظ ارتفاع، شیب، دما، بارندگی، سنگ و سنگریزه، لاشبرگ، هدایت الکتریکی تفاوت معنی داری بین حضور و عدم حضور گونه ها وجود دارد (P<0.01). گونه D. glomerata در جهت شمالی و در سطوح با شیب، لاشبرگ، رس و ماده آلی بیشتر و گونه T. kotschyanus در دامنه غربی و در سطوح با شن، سنگ و سنگریزه و سیلت بیشتر رشد بهتری دارد. با توجه به نتایج حاصل از آنالیز تشخیص کانونیک، دو تابع به ترتیب 77.8 و 22.2 درصد و در مجموع 100 درصد از واریانس کل داده ها را توجیه کردند و به طور کلی 94.4 درصد موارد گروه بندی شده، به درستی طبقه بندی شدند. در کل نتایج تجزیه تشخیص کانونیک نشان داد که هدایت الکتریکی، لاشبرگ، بارندگی، دما و ارتفاع و همچنین خصوصیات مربوط به خاک مانند پتاسیم، سیلت و خاک لخت مهم ترین عوامل موثر در پراکنش گونه های مورد مطالعه هستند. با توجه به نتایج می توان در پیشنهاد این گونه ها برای مدیریت، اصلاح و احیاء مراتع به طور مناسب تری تصمیم گیری نمود.

رودخانه ها یکی از مهم ترین اکوسیستم های پویا هستند و آگاهی از تغییرات زمانی و مکانی کیفیت آب رودخانه ها از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این پژوهش تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای کیفیت آب در حوزه آبخیز آجی چای طی دوره آماری 1389-1360 با استفاده از سه روش تحلیل خوشه ای (CA)، تحلیل تشخیص (DA) و تحلیل مولفه های اصلی (PCA) مطالعه شد. با انجام تحلیل خوشه ای، ایستگاه های آب سنجی منطقه مورد مطالعه در سه خوشه همگن جای گرفتند. ایستگاه های قرار گرفته در خوشه همگن یک، مربوط به سرشاخه های بالادست رودخانه آجی چای می باشند که تغییرات کیفی آب سطحی در این خوشه نسبت به دو خوشه همگن دیگر کم بوده است. به عبارت دیگر، کیفیت آب سطحی در خوشه همگن یک بهتر از دو خوشه همگن دیگر بوده است. تحلیل تشخیص سه تابع معنی دار استخراج کرد که توابع اول، دوم و سوم به ترتیب 73.50، 20.30 و 3.40 درصد واریانس کل مشاهده ها را تبیین می کردند. به عبارتی توابع یک، دو و سوم 97.20 درصد واریانس کل مشاهده ها را توصیف می کنند. هم چنین تحلیل تشخیص نشان داد که مهم ترین پارامترهای تاثیر گذار بر کیفیت آب منطقه مطالعاتی، پارامترهای HCO-3، SAR، Na+، SO42- و Ca2+ راشاملمی گردد. با توجه به پارامترهای استخراج شده در تحلیل تشخیص می توان گروه های همگن را تفکیک کرد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که دو مولفه اول مهم ترین عامل های موثر بر کیفیت آب رودخانه آجی چای می باشد. این مولفه ها به ترتیب 78.75 و 14.71 درصد از واریانس جامعه را تبیین می نمایند.

ارزیابی طرح های مرتعداری به سیاست گذاران و برنامه ریزان کمک نموده از ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی، انسانی و اقتصادی تاثیر آن ها را دریابند. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثرات طرح های مرتعداری بر سرمایه های اجتماعی معیشت خانوارهای روستایی شهرستان ماهنشان از دیدگاه بهره برداران روستایی بود. با استفاده از یک روش پیمایشی، شاخص های ارزیابی در دو زمان قبل و پس از اجرای طرح ها مورد بررسی قرار گرفتند. با کمک روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای، نمونه ای متشکل از 204 خانوار از جامعه آماری 1280 خانوار بهره بردار این شهرستان انتخاب شدند و داده ها با استفاده از پرسشنامه و تکنیک مصاحبه ساختاریافته گردآوری شدند. نتایج نشان داد، از نظر بهره برداران، اجرای پروژه ها در افزایش روابط و مشارکت ها و هنجارهای اجتماعی برای اقدامات گروهی تاثیر قابل توجهی داشته و بر کاهش مهاجرت، افزایش فرصت شغلی و مشارکت در تصمیم گیری ها در حد کمی موثر بوده اند. با این وجود، این پروژه ها در ایجاد یا تقویت تشکل های مردم نهاد روستا تاثیر نداشته اند. بنابراین لازم است در برنامه ریزی پروژه های مرتعداری به تقویت تاثیرگذاری و نهادسازی اجتماعی آن ها توجه بیشتری صورت گیرد.

روند رو به رشد طوفان های گرد و غبار در سال های اخیر و تعیین تعداد وقوع این رخداد در سال های گذشته و جواب به این سوال که آیا این دفعات وقوع تغییری داشته یا خیر باعث شد، بررسی جامعی در مورد روند و وضعیت طوفان های گرد و غبار در سال های گذشته انجام گیرد. در این پژوهش بر اساس داده های مشاهده ای 112ایستگاه هواشناسی از سال 1364- 1384 به بررسی روند این طوفان ها پرداخته شده است.نتایج نشان می دهد کل روز های غبارناک در این دوره در مناطق مختلف از 11 روز تا 3833 روز متغیر می باشد. برای بررسی بهتر، تعداد روز های کل غبارناکی با استفاده از روش خوشه بندی K-means و نرم افزار SPSS به 5 دسته به شرح ذیل تقسیم شده اند. 1-کمتر از 492 روز، 2-588 روز تا 1153 روز، 3-1243 روز تا 1757 روز، 4-از 2007 روز تا 2239 روز 5- بیش از 3832 روز و سپس هر دسته به صورت مجزا مورد بررسی قرار گرفته است. سرانجام خوشه ها با استفاده از آنالیز واریانس مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص گردید با درستی 99 درصد خوشه بندی انجام شده صحیح می باشد. خوشه های به دست آمده با تبخیر و تعرق، دما، بارش، ژئومورفولوژی و ارتفاع مقایسه شدند. نتایج موید آن است که به ترتیب با تبخیر، دما و بارش دارای همبستگی می باشند ولی با ژئومورفولوژی و ارتفاع دارای همبستگی نمی باشند. دلیل این امر را می توان در منشاء خارجی ریزگرد ها، ارتفاع بالای حرکت آن ها و نقش رطوبت در نشست آن ها جستجو کرد.

کمبود ایستگاه های آب سنجی، کوتاهی دوره آماری و عدم دقت در برآوردهای ایستگاهی، مهمترین مشکلات در برآورد تناوب سیل در منطقه مورد مطالعه است که استفاده از روش های منطقه ای را ناگزیر می سازد. روش تحلیل منطقه ای یک روش کارآمد برای برآورد دبی سیل در مناطق فاقد داده یا دارای آمار کوتاه مدت می باشد.این روش متکی به ویژگی های فیزیکی و اقلیمی حوزه های آبخیز بوده و از روابط آماری در بررسی داده های مشاهداتی جریان استفاده می کند. تحلیل منطقه ای سیلاب دارای روش های متعددی است که انتخاب هر کدام از این روش ها در هر منطقه، بستگی به شرایط اقلیمی منطقه، تعداد و نوع داده و همچنین دوره بازگشت مورد انتظار دارد. هدف از پژوهش حاضر، مقایسه کارایی چهار روش تحلیل منطقه ای هیبرید، گشتاور خطی، رگرسیون چندمتغیره و روش CCA در برآورد دبی پیک حوضه اصفهان-سیرجان و دشت یزد-اردکان است. به این منظور تعداد 16 ایستگاه آب سنجی منطقه انتخاب و دبی حداکثر لحظه ای آن ها استخراج شد. از نتایج روش هیبرید و رگرسیون چند متغیره که قبلا در منطقه مطالعاتی و با همین منظور انجام شده بود نیز استفاده گردید و مقایسه چهار روش با یکدیگر از طریق دو آماره RRMSE و میانگین خطای مطلق (MAE) انجام یافت. نتایج نشان داد که روش CCA به نسبت سایر روش ها از مقادیر خطای کمتری برخوردار بوده و مناسب تر است. برتری روش CCA در تمام دوره برگشت ها قابل توجه می باشد و روش رگرسیون چند متغیره در گزینه بعدی تحلیل منطقه ای قرار دارد.

فرسایش خندقی از اشکال تشدید شونده تخریب خاک در اراضی مرتعی و کشاورزی است، که وجود آن هشداری جدی در تخریب سرزمین و نشانه ای از فرسایش پیشرونده است. پایش گسترش طولی خندق به منظور تعیین عوامل موثر بر آن برای برنامه ریزی کارا حفاظت آب و خاک ضروری است. این مطالعه با استفاده از عکس های هوایی سال 1343، 1374و پیمایش صحرایی سال 1393بهمراه سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) به بررسی رشد طولی30خندق و تعیین عوامل اصلی ایجاد آن و نیز تعیین سهم تولید رسوب (بارمعلق و بستر) حاصل از پیشروی خندق ها در حوضه درب خزینه خوزستان می پردازد. نتایج نشان داد که در دو دوره زمانی مذکور میزان متوسط رشد طولی خندقها به ترتیب 0.37 و 0.65 متر در سال بوده که با مقایسه دو دوره زمانی سال 1343-1374 با 1374-1393، میزان رشد طولی خندق ها به ترتیب 0.37 و 0.65 متر در سال برآورد گردید که بطور متوسط دوره دوم نسبت به دوره اول، 77 درصد رشد نشان داده است. همچنین مدل رگرسیونی نهایی گسترش طولی خندق با 9 فاکتور اصلی و ضریب همبستگی 0.95 بسط داده شد، بطوریکه مدل نشان داد از بین فاکتورهای اصلی، فاکتور سدیم محلول، هدایت الکتریکی و مقدار مواد آلی با ضریب تبیین 0.83 و بیشترین تاثیر را در توسعه خندق دارند. همچنین بیش از دوسوم رسوب خروجی خندق های منطقه به صورت بارمعلق و یک سوم آن بصورت بارکف (ذرات بزرگتر از 63 میکرون به عنوان بار کف) خارج می شوند. این موضوع در انتخاب نوع برنامه های پیشگیری و اصول حفاظتی خاک در منطقه اهمیت فراوانی دارد.