زمین و منابع
سال:1388 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

استفاده روزافزون از سنگهای ساختمانی باعث پیشرفت سریع بهینه سازی روشهای اکتشاف و بهره برداری از معادن این نوع سنگها گردیده است. کشور ما نیز از جمله کشورهایی است که در زمینه سنگهای ساختمانی دارای قابلیتهای فراوانی می باشد ولی به سبب مطالعات کم بر روی این منابع و روشهای قدیمی استخراجی تولید و صادرات سنگهای تزیینی در ایران کم می باشد. یکی از عوامل بسیار مهمی که می بایست در زمینه طراحی معادن سنگهای تزیینی، مورد توجه قرار گیرد، موقعیت زمین ساختاری و ژئومکانیکی منطقه می باشد. در بین این عوامل درزه ها اهمیت زیادی دارند. با مطالعه بر روی درزه ها می توان از آنها به عنوان عاملی برای طراحی استخراجی معدن استفاده نمود. همچنین انجام ندادن مطالعه بر روی درزه های یک معدن سنگ تزیینی می تواند سبب ایجاد خسارتهای مالی و جانی فراوانی در این معادن بشود. به عبارتی دیگر می توان با انجام مطالعات مناسب بر روی درزه ها در معادن سنگ تزیینی این عامل منفی را به یک عامل مثبت تبدیل نمود. در این مقاله با برداشت درزه ها در معدن گرانیت دیوچال کلاردشت و سپس انجام مطالعات آماری بر روی آنها مشخص شده است که سه گروه دسته درزه اصلی در این منطقه دیده می شود و از این درزه ها به خصوص درزه های گروه دوم می توان جهت طراحی پله های استخراجی در این معدن استفاده نمود. در نهایت از درزه های مطالعه شده جهت طراحی پله های استخراجی و به خصوص تعیین جهت پله های استخراجی و تعیین عرض و ارتفاع پله در این معدن استفاده شده است.

پارامتر تخلخل مخزن از جمله مهمترین مشخصه های مورد بررسی در مطالعات مهندسی نفت به شمار می رود. میزان تخلخل مخزن، معرف مقدار هیدروکربن درجا می باشد، درحالیکه میزان تولید به درصد ارتباط بین تخلخل ها وابسته است. تعیین ویژگی مذکور به شیوه های مختلف از طریق آزمایش نمونه های کوچک در آزمایشگاه تا تعیین از روی نمودارهای چاه پیمایی به صورت درجا انجام می گیرد. به تجربه اثبات شده است که نتایج آزمایشگاهی و نتایج تست های درجا با یکدیگر کاملا متفاوت هستند. این تفاوت ناشی از اثر مقیاس اندازه گیری می باشد، به طوری که با تغییر حجم نمونه مورد مطالعه مقادیر متفاوتی بدست خواهد آمد. لذا بررسی اثر مقیاس به منظور انجام ارزیابی صحیح از کمیت مورد نظر دارای اهمیت فراوانی بوده و مطالعه این اثر به شیوه های مختلف انجام شده است. در این مقاله با استفاده از زمین آمار که ابزار قدرتمندی در بررسی تغییرات فضایی داده ها می باشد، داده های تخلخل مربوط به یکی از میادین نفتی ایران (منطقه پارس جنوبی) تحلیل شده و بر اساس آن تاثیر مقیاس بر این پارامترها بررسی شده است. برای بررسی اثر مقیاس پذیری هر پارامتر از رفتار واریانس میانگین آن پارامتر (بر مبنای رفتار واریانس پراکندگی) استفاده شده است. همچنین با رسم تابع واریوگرام که معرف میزان پراکندگی داده ها می باشد، ویژگی ناهمسانگردی مخزن مورد مطالعه قرار گرفت. بر این اساس شاخصی برای بیان میزان مقیاس پذیری مخزن به نام حجم المان معرف تعیین گردید که می تواند معیاری برای مقایسه تغییرپذیری جوامع مختلف باشد. به علاوه با استفاده از واریوگرام های جهتی مشخص گردید که مخزن مورد مطالعه ناهمسانگرد است.

محدوده مورد مطالعه در استان کرمان (شمال شرقی شهرستان بافت) که از نظرتقسیمات ساختمانی ایران در جنوب زون ولکانو - پلوتونیکیی، ارومیه - دختر و از نظر تقسیم بندی دیمیتریوویچ (1973) در کمربند دهج- ساردوئیه در استان کرمان قرارمی گیرد. سنگ های منطقه از واحد های ولکانیکی و پیروکلاستیکی دوره ائوسن تشکیل شده که این واحد ها بعد از دوره ائوسن تحت تاثیر توده نفوذی نیمه عمیق گرانودیوریتی - دیوریتی حراران با سن تقریبی الیگومیوسن قرار گرفته و باعث دگر سانی و کانه زایی در منطقه شده است. دگر سانی موجود در این منطقه بیشتر از نوع آرژیلیکی، سیلیسی، و پرو پیلیتی است که کانی زایی مشاهده شده در منطقه از نوع مالاکیت، آزوریت، پیریت، کالکوپیریت، هماتیت، مگنتیت و لیمونیت می باشد. با بررسی های ژئوشیمیایی و با استفاده از ترسیم نقشه پراکندگی آنومالی عناصر در منطقه مشخص شد که بیشترین تجمع غیر عادی مس در سه محل صورت گرفته که با تطابق محل آنومالی ها با نقشه زمین شناسی 1:20000 منطقه مشخص شد که هر سه آنومالی در توده نفوذی منطقه با سنگ میزبان گرانو دیوریتی - دیوریتی رخ داده اند. همچنین با استفاده از ترسیم هیستوگرامهای فراوانی عناصر و تعیین ضریب همبستگی اسپیرمن و پارامتر های مختلف آماری محدوده های مناسب مس در منطقه مشخص شد که به ترتیب اهمیت اندیس باغ حاجی و اندیس حراران با توجه به شواهد کانی زایی و عیار مناسب جهت اکتشافات تکمیلی مشخص گردیدند.

معدن باریت تپه سرخ بیجگان در 21 کیلومتری شمال شرق شهرستان دلیجان، و در 4 کیلومتری شمال غرب روستای بیجگان در استان مرکزی به روی کمربند آتشفشانی ارومیه - دختر که یکی از فعالترین کمربند های آتشفشانی است واقع شده است. جنس سنگ میزبان آذرین و سن آن ائوسن پایانی - الیگوسن آغازین می باشد. توده معدنی به شکل عدسی ناقص قرمز رنگی در مجاورت آهک کرتاسه، در امتداد گسل، با ابعاد 6*15*50 متر و روند شمال شرقی- جنوب غربی است، و بین ولکانیک های ائوسن و سازند قرمز زیرین قرار گرفته است، رنگ قرمز ماده معدنی به دلیل وجود هیدروکسید های آهن و به خاطر فوگاسیته بالای محیط می باشد. معدن از نظر ساختاری از سه بخش استوک ورک، کان سنگ باریتی (توده ماسیو) و چرت سرخ هماتیت دار تشکیل شده است. فراوانی کانیها در توده معدنی ماسیو به ترتیب شامل باریت، گوتیت، هماتیت، کوارتز و مالاکیت و آزوریت می باشد. معدن تپه سرخ را می توان بر اساس بالا بودن نسبت بارِیت به کانی های سولفیدی، وسعت بخش ماسیو به بخش استوک ورک و منطقه بندی ساده ساختاری آن با مشخصات کانسارهای باریت تیپ کوروکو مطابقت داد.

استراتوولکان کواترنر قزلجه کند واقع در شمال‍ شرق شهرستان قروه (منطقه کبودرآهنگ) جزء آتشفشانهای بازالتی خطی این منطقه به شمار می رود. مخروط این آتشفشان که پلی ژنیک و از جنس گدازه، اسکوری، خاکستر و انواع بمب های آتشفشانی است بر روی رسوبات تخریبی پلیوسن و تراورتن های کواترنر قرار دارد. این آتشفشان در کواترنر در یک محیط درون قاره ای تشکیل شده است. هم در داخل گدازه ها و هم در داخل پرتابه ها زینولیتهایی دیده می شوند که می توان آنها را به دو دسته همزاد (اتولیت) و غیر همزاد (یا زینولیتهای واقعی) تقسیم کرد. اتولیتها حاوی کانیهای مافیک مثل پیروکسن، میکا، آمفیبول، هونبلاند و آپاتیت بوده و ارتباط ژنتیکی با مذاب دارند. زینولیتهای فلسیک از جنس گرانیت و گنیس هستند و در واقع قطعات کنده شده پی سنگ می باشند که در حین فوران انفجاری به داخل گدازه افتاده و تا حدودی متحمل ذوب بخشی شده اند. فراوانی اندک و یا فقدان کانیهای حاوی مواد فرار در برخی اتولیت ها (مثل اتولیتهای پیروکسنیتی) و در عوض وفور آنها در برخی دیگر از اتولیتها (مثل اتولیتهای آپاتیت-هورنبلند دار) و همچنین مشاهده تناوب فعالیت دوره های آرامش و انفجار در تاریخ آتشفشان، وجود مخازن ماگمایی طبقه بندی شده را در ذهن تداعی می کند.از دیگر سو فراوانی کانیهای آبدار مزبور در این نوع از اتولیتها و نیز فقدان کانی پلاژیوکلاز در آنها می تواند دلیلی بر وجود یک محیط آبدار در اعماق باشد که با پیشرفت تبلور فراوانی نسبی مواد فرار افزوده می شد و همین امر باعث ایجاد لایه های سرشار از مواد فرار در بالای مخزن و وقوع فورانهای شدید انفجاری گردیده است.

سنگهای آتشفشانی متعددی با سن ائوسن در منطقه جنوب دیلمان رخنمون دارند. بر اساس مطالعات پتروگرافی، کانی های اصلی تشکیل دهنده این سنگها پلاژیوکلازها و کلینوپیروکسن ها و ندرتا الیوین می باشند که کانیهای اپک نیز به صورت کانیهای فرعی آنها را همراهی می کنند این سنگها به سه گروه بازالتها، آندزی- بازالتها و آندزیتها و داسیتها تقسیم می شوند بر اساس داده های ژئوشیمیایی نمونه ها عموما دارای ماهیت کالکوآلکالن می باشند. الگوی پراکندگی عناصر نادر خاکی در سنگهای منطقه حکایت از غنی شدگی آنها از عناصر LREE دارد. این در حالیست که تهی شدگی بارزی از عناصر Zr, Nb, Ti وP  در این سنگها قابل مشاهده است. این خصوصیات از ویژگیهای مشخص محیطهای قوس مرتبط با فرورانش می باشد. مقایسه ترکیب ژئوشیمیایی سنگهای آتشفشانی منطقه جنوب دیلمان با بازالتهای شناخته شده دنیا، نشان می دهد که سنگهای آتشفشانی منطقه عموما اختصاصات ژئوشیمیایی سنگهای قوس را دارا می باشند و در یک محیط مرتبط با زون های فرورانش به وجود آمده اند. وجود خصوصیات مرتبط با فرورانش در این منطقه می تواند با بسته شدن اقیانوس های قدیمی در ارتباط باشد و لذا لبه فرو رونده ای که در اثر ذوب توانسته است ماگمای مورد نیاز جهت تبلور این سنگها را ایجاد کند می تواند ناشی از فرورانش این پوسته و یا پوسته ای قدیمی تر در منطقه باشد.با توجه به مجموع شواهد ارایه شده به نظر می رسد که سنگهای آتشفشانی جنوب دیلمان بخشی از قوس آتشفشانی مرتبط با این زون های فرورانش است که در زمان ائوسن تشکیل گردیده اند.

اطلاعات حاصل از عملیات ژئوفیزیک رادیومتری هوابرد اهمیت فراوانی در اکتشاف مواد رادیواکتیو دارند. در حقیقت این داده ها پایه اصلی برای اکتشاف عنصر اورانیوم در مناطق مختلف هستند. در این نوشتار با تجزیه و تحلیل داده های حاصل از ژئوفیزیک هوایی در برگه 1:50000 ده بکری به شمارهII 7548  در جنوب شرق ایران، محدوده های امیدبخش برای عنصر اورانیوم و توریوم مشخص شده اند. نخست با تحلیل آماری و ترسیم نقشه های هم شدت محدوده های امید بخش معین و اولویت بندی شده اند. سپس با کنترل زمینی داده ها در محدوده های امیدبخش شامل عملیات ژئوفیزیکی زمینی و برداشت نمونه های سطحی از تمام محدوده های امیدبخش و انجام آنالیز شیمیایی روی آنها، صحت داده های ژئوفیزیک مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین داده های زمین شناسی این برگه نیز مورد بررسی قرار گرفته و با نتایج حاصل از داده های ژئوفیزیک هوایی مقایسه شده است. در نهایت با تجزیه و تحلیل نقشه های حاصل شده، محدوده های امیدبخش جهت مراحل بعدی اکتشاف اورانیوم در این برگه معرفی و پیشنهاد شده اند.

محدوده مورد مطالعه در شمال ایران و در فاصله تقریبی 53 کیلومتری جنوب شهرستان رشت در شمال غربی کو ههای عمارلو قرار دارد. با توجه به انجام عملیات صحرایی و اطلاعات بدست آمده از منطقه با مطالعه نقشه های زمین شناسی معلوم شد که زمین لغزش دولت آباد یک زمین لغزش قدیمی است. از جمله عوامل محیطی بسیار کارساز برای زمین لغزش قدیمی محدوده مورد بررسی، رودخانه سفید رود بوده است. عوامل محیطی بسیار کارساز برای زمین لغزش جدید دولت آباد ضمن مهیا بودن شرایط ذاتی مانند جنس، بافت مواد، جهت ناپیوستگی ها، آب، شیب، گسل و شکل دامنه ها و عامل محیطی دخالت انسانی و حفر ترانشه برای راهسازی، نقش غیرقابل انکاری داشته است. ضمن بررسی های زمین شناسی و زمین شناسی مهندسی بر اساس عوامل ذاتی و محیطی مساعد برای ناپایداری و لغزش، سه نوع منطقه ارزیابی شد:ـ مناطقی که استعداد زمین لغزش و ناپایداری ندارند و یا احتمال لغزش آنها خیلی کم است؛ـ مناطقی که استعداد نسبی دارند و مستعد لغزش می باشند؛ ـ مناطقی که خطر ناپایداری و زمین لغزش جدی دارند؛نتایج مطالعات صورت گرفته شامل 2 نقشه زمین شناسی مهندسی با مقیاس 1:2000 گویا شده می باشد که به همراه انجام آزمایش مکانیک سنگ و راهکار برای تثبیت زمین لغزش دولت آباد ارایه گردیده است.