تولیدات گیاهی
سال:1395 | دوره:39 | شماره:4 |تعداد مقالات:11

گیاه شقایق (.Papaver somniferum L) یکی از قدیمی ترین گیاهان داروئی شناخته شده است. با توجه به این که پتانسیل مواد دارویی گیاهان دارویی در شرایط طبیعی بسیار محدود می باشد، از این رو کشت بافت گیاهی به عنوان یکی از روش های کاربردی نقش مهمی در راستای تولید صنعتی متابولیت های ثانویه درگیاهان دارویی دارد. از میان سیستم های کشت بافت، سیستم ریشه های موئین در شرایط کشت بدون تنظیم کننده رشد بسیار پایدار است و به دلیل ثبات ژنتیکی و بیوشیمیایی ذاتی، متابولیت های ثانویه را در طی یک دوره ی طولانی تولید می کنند. در این پژوهش به منظور بهینه سازی شرایط کشت ریشه های موئین از سویه های مختلف آگروباکتریوم رایزوژنز (ATCC15834، A4 و GMI9534)، محیط های کشت MS و 1/2MS، دو دمای 25 و 17 درجه سلسیوس در دوره هم کشتی و دو نوع ریزنمونه ی اندام هوایی و محور زیرلپه استفاده گردید. صفت های درصد تحریک ریشه موئین، تعداد ریشه موئین در ریزنمونه و تعداد انشعاب فرعی ریشه موئین در طول یک سانتی متر از ریزنمونه اندازه گیری شد. واکاوی نتایج نشان داد که سویه ی ATCC15834، محیط کشت 1/2MS، دمای 25 درجه سلسیوس همکشتی و ریزنمونه اندام هوایی بهترین ترکیب تیماری جهت تحریک ریشه موئین در گیاه شقایق هستند. با استفاده از واکنش PCR تایید تراریختی ریشه های موئین با آغازگرهای اختصاصی ژن rolB انجام گرفت.

به منظور ارزیابی تاثیر پرایمینگ و اندازه ی بذر بر ویژگی های کمی و کیفی ژنوتیپ های پیاز خوراکی، پژوهش حاضر در دو سال زراعی (1391 و 1392)به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی اجرا گردید. فاکتورهای آزمایش شامل پرایمینگ در چهار سطح (هیدروپرایمینگ با آب مقطر، اسموپرایمینگ با نیترات پتاسیم، پرایمینگ با استفاده ازماده ی فولامین و شاهد)، اندازه ی بذر در سه سطح (ریز با قطر 2.6، متوسط با قطر 2.8 و درشت با قطر 3 میلی متر) و ژنوتیپ در دو سطح (قرمزآذرشهر و زرقان) بود. ویژگی های عملکرد تر و خشک سوخ، وزن تر و خشک سوخ، درصد ماده خشک و مواد جامد محلول میزان خاکستر سوخ و برگ، میزان pH سوخ و غلظت اسید پیروویک مورد بررسی قرار گرفت. اثر پیش تیمار و اندازه بذر از نظر تمام ویژگی ها از لحاظ آماری تفاوت معنی دار را نشان داند و پرایمینگ بذر موجب بهبود ویژگی های کمی و کیفی سوخ گردید به طوری که بیشترین عملکردهای تر و خشک سوخ، درصد ماده خشک و مواد جامد محلول به ترتیب 58.17، 7.27 تن در هکتار و 12.54، 13.67 درصد به پرایمینگ با فولامین تعلق داشت و کمترین آن ها از تیمار شاهد به دست آمد. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین عملکرد تر و خشک سوخ، درصد ماده خشک و مواد جامد محلول به ترتیب 58.99، 7.37 تن در هکتار و 11.14، 12.45 درصد از بذور درشت و کمترین آن ها از بذر ریز به دست آمد. مقایسه میانگین ژنوتیپ ها نشان داد، قرمزآذرشهر با بیشترین عملکرد تر (53.46 تن در هکتار)، عملکرد خشک سوخ (6.68 تن در هکتار)، ماده خشک (11.81 درصد) و مواد جامد محلول (12.62 درصد) ژنوتیپ برتر شناخته شد.

ایران یکی از خاستگاه های لاله واژگون (Fritillaria imperialis L.) است. این گیاه زینتی در معرض انقراض می باشد. بنابراین افزایش آن از طریق کشت بافت ضروری است. این پژوهش در چهار آزمایش: تولید پینه، سوخک زایی، ریشه زایی و سازگاری انجام گردید. در آزمایش اول از دو ریزنمونه فلس و برگ اولیه در محیط کشت MS با غلظت های مختلف NAA و IBA اقدام به تولید پینه گردید. نتایج نشان داد بیشترین وزن پینه از ریزنمونه فلس در محیط کشت MS حاوی 0.5 میلی گرم در لیتر NAA و 0.5 میلی گرم در لیتر IBA تولید گردید. در آزمایش دوم از پینه های به دست آمده، در محیط کشت MS با غلظت های مختلف TDZ و KIN، پس از 6 و 12 هفته، تعداد سوخک مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، بیشترین تعداد سوخک بعد از 12 هفته از پینه حاصل از ریزنمونه فلس در محیط کشت MS حاوی 0.5 میلی گرم در لیتر NAA و سپس در محیط کشت اندام زایی با 0.5 میلی گرم در لیتر TDZ همراه با 0.5 میلی گرم در لیتر KIN تشکیل شد. سپس سوخک ها به محیط کشت MS با غلظت های مختلف NAA (صفر، 0.5، 1 و 2 میلی گرم در لیتر) جهت ریشه زایی منتقل شدند. نتایج نشان داد، بیشترین تعداد ریشه از سوخک های حاصل از ریزنمونه برگ اولیه، در محیط کشت حاوی 1 میلی گرم در لیتر NAA به دست آمد. در نهایت سوخک های ریشه دار شده پس از شستشو با آب مقطر جهت سازگاری به گلدان های حاوی پرلیت، کوکوپیت، پرلیت و کوکوپیت که در اتوکلاو گندزدایی شده بودند، منتقل شدند. نتایج نشان داد سوخک های حاصل از ریزنمونه فلس در بستر کشت کوکوپیت، دارای بیشترین تعداد ریشه بود. این تحقیق نشان داد که استفاده از کشت بافت، نقش مهمی در جلوگیری از انقراض لاله واژگون دارد.

به منظور بررسی اثر نیترات پتاسیم و اسید فنیل فتالامیک بر رشد رویشی و زایشی توت فرنگی رقم گاویوتا پژوهشی به صورت آزمون فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار انجام شد. محلول پاشی نیترات پتاسیم (صفر، 1، 2 و 5 گرم در لیتر) بر روی برگ ها و اسید فنیل فتالامیک (صفر، 500 ، 1000 و 1500 میلی گرم در لیتر) بر روی گل آذین انجام شد و صفاتی همچون تعداد گل آذین و میوه، عملکرد بوته، وزن تر و خشک میوه، مواد جامد محلول کل (TSS)، اسیدیته قابل تیتراسیون (TA) و نیز مقدار نیتروژن، فسفر، پتاسیم و کلسیم قابل جذب برگ و میوه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که کاربرد 5 گرم در لیتر نیترات پتاسیم یا 500 میلی گرم در لیتر اسید فنیل فتالامیک بیشترین تاثیر را بر روی وزن تر و خشک میوه دارد. هم چنین با استفاده از نیترات پتاسیم به غلظت 2 گرم در لیتر تاثیر معنی داری برتعداد گل آذین و میزان فسفر برگ و میوه مشاهده شد. بالاترین تعداد میوه (26 میوه در هر بوته) با 2 گرم در لیتر نیترات پتاسیم و بیشترین عملکرد هر بوته (541.2 گرم) و TSS آب میوه (8.3) نیز با 2 گرم در لیتر نیترات پتاسیم + 500 میلی گرم در لیتر اسید فنیل فتالامیک به دست  آمد. به طور کلی استفاده از نیترات پتاسیم و اسید فنیل فتالامیک به ترتیب در غلظت های 2 گرم در لیتر و 500 میلی گرم در لیتر سبب افزایش عملکرد و صفات کمی و کیفی توت فرنگی شدند.

روش تکثیر سنتی انار با استفاده از قلمه خشبی و نرم باعث تولید گیاهان عاری از بیماری نمی شود و وابسته به فصل نیز می باشد. بنابراین توسعه یک تکنیک درون شیشه ای کارآمد برای تکثیر انار اهمیت زیادی دارد. از طرف دیگر، تکثیر درون شیشه ای انار یک مرحله ضروری در موفقیت باززایی لاین های تراریخته بوده و کارایی پروتوکل تراریختگی را تعیین می کند. بنابراین، این تحقیق با هدف توسعه یک روش کارآمد درون شیشه ای برای تکثیر ارقام انار ملس یزدی و رباب به عنوان دو رقم برتر ایرانی انجام شد. برای مرحله پرآوری، محیط کشت دابلیوپی ام حاوی غلظت های مختلف بنزیل آدنین (2.2، 4.4، 8.8 و 17.6 میکرومولار) همراه با 0.54 میکرومولار نفتالین استیک اسید استفاده گردید. برای تعیین اثرات نیترات نقره روی تکثیر درون شیشه ای، ریزنمونه ها به محیط دابلیوپی ام حاوی 8.8 میکرومولار بنزیل آدنین و 0.54 میکرومولار نفتالین استیک اسید که سطوح مختلفی از نیترات نقره (5-35 میکرومولار) به آن اضافه شده بود، منتقل شدند. برای هر دو رقم، بهترین غلظت بنزیل آدنین 8.8 میکرومولار بود که منجر به بیشترین طول شاخساره (3.91 سانتی متر)، تعداد برگ (10.60) و تعداد گره (4.30) در ریزنمونه ها شد. اضافه کردن 25 میکرومولار نیترات نقره به این محیط کشت به طور معنی داری تعداد شاخساره (4.90)، طول شاخساره (4.24 سانتی متر)، تعداد برگ (12.30) و تعداد گره (6.10) را افزایش داد. محیط نصف غلظت دابلیوپی ام حاوی 5.4 میکرومولار نفتالین استیک اسید موثرترین محیط برای ریشه زایی شاخساره ها بود. گیاهان ریشه دار شده به طور موفقیت آمیزی پس از سازگاری تدریجی به خاک منتقل گردیدند. گیاهان حاصل از نظر مورفولوژیکی شبیه به هم بوده و صفات رویشی مشابه با گیاهان مادری نشان دادند. نتایج این تحقیق می تواند به عنوان یک مرحله برای اصلاح انار با استفاده از روش های مهندسی ژنتیک استفاده شود.

انگور یکی از مهم ترین میوه هایی است که تولید آن در کشور ما از سابقه بسیار طولانی برخوردار است. میوه انگور به علت دارا بودن پوست نازک و بافتی نرم در برابر صدمات مکانیکی و انبارداری حساس است. در این پژوهش تاثیر تیمارهای براسینواستروئید روی میوه های انگور رقم تجاری ریش بابا مورد مطالعه قرار گرفت، که طی آن میوه های انگور با غلظت های صفر (شاهد)، 0.75، 1.5 میلی گرم بر لیتر براسینواستروئید تیمار و سپس در دمای صفر تا یک درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 90-85 درصد، به مدت 6 هفته نگهداری شدند. نتایج نشان داد، کاربرد براسینواستروئید خسارت سرمازدگی را کاهش داد. طی دوره انبار مانی، اسیدیته قابل تیتراسیون و مواد جامد محلول میوه ها روند کاهشی داشته در صورتی که مقدار pH، اسیداسکوربیک و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی (سوپراکسید دیسموتاز وآسکوربات پراکسیداز) این میوه ها روند افزایشی را نشان دادند. به طورکلی میوه های تیمار شده با 1.5 میلی گرم بر لیتر براسینواستروئید، بالاترین کیفیت ظاهری و کمترین خسارت سرمازدگی بودند.

تشکیل میوه تحت تاثیر عوامل مختلف ژنتیکی درختان میوه و فیزیکوشیمیایی محیط قرار می گیرد و بروز حالت نامناسب در هر کدام از عوامل یاد شده باعث کاهش گرده افشانی، تلقیح، تشکیل میوه و درنهایت عملکرد پایین می شود. جوانه زنی و رشد لوله گرده یک مرحله اساسی در باروری و تشکیل میوه ارقام مختلف گیلاس است. در باغات اطراف کلان شهرها این پدیده ممکن است تحت تاثیر تنش عناصر سنگین ناشی از آلودگی محیط زیست قرار گیرد. در این تحقیق اثر عناصر سنگین سرب و مس با غلظت های (صفر، 50، 100، 150، 200 و 250 میلی گرم در لیتر) روی جوانه زنی و رشد لوله گرده ده رقم مهم گیلاس موجود در تهران شامل سیاه مشهد، سیاه شبستر، زرد دانشکده، تکدانه، صورتی لواسانات، استلا، لاپینز، ناپلئون، کلت و گیلاس سفید، با روش کشت درون شیشه ای مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که صفات مورد مطالعه تمامی ارقام به طور معنی داری تحت تاثیر غلظت عناصر سنگین، ارقام و اثر متقابل آن ها قرار گرفت و در همه ارقام هم درصد جوانه زنی و هم رشد لوله گرده به طور هماهنگ با افزایش غلظت سرب و مس در محیط کشت کاهش یافت. گرده های رقم Colt بیشتر از همه ارقام تحت تاثیر قرار گرفت. بنابراین، کاشت این رقم در باغات نزدیک کلان شهرهای آلوده توصیه نمی شود.

پونه (Mentha longifolia syn. Mentha sylvestris) گیاه دارویی و معطر ارزشمند متعلق به خانواده نعناعیان می باشد. این گیاه به صورت سنتیبه عنوان محرک، مقوی، ضداسپاسم، ضدنفخ، منقبض کننده کیسه صفرا، آرام بخش و مطبوع در ایران مصرف می شود. هدف از این مطالعه بررسی میزان واجزای تشکیل دهنده اسانس پیکر رویشی پونه در پنج رویشگاه آن در استان فارس بود. پیکر رویشی پونه ها در مرحله گلدهی کامل از رویشگاه طبیعی آن ها جمع آوری و در سایه خشک شدند. نمونه های خشک شده به روش تقطیر با آب توسط دستگاه کلونجر اسانس گیری شدند. اجزای تشکیل دهنده اسانس ها با استفاده از دستگاه GC و GC/MS شناسایی شدند. نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین بازده اسانس به ترتیب از اکوتیپ های مرودشت (5.5 درصد) و لارستان (1.17 درصد) بدست آمد. در مجموع به ترتیب 33، 32، 26، 27 و 28 ترکیب در اسانس اکوتیپ های سپیدان، آبشار مارگون، جهرم، لارستان و مرودشتشناسایی شد. به طورکلی منوترپن های اکسیژنه فراوان ترین دسته ترکیبات موجود در اسانس اکوتیپ های مورد مطالعه بود. ترکیبات عمده اسانس اکوتیپ ها شامل پولگون (53.44-25.36 درصد)، پیپریتنون (43.9-4.93 درصد)، 1 و 8 سینئول (13.33-1.1 درصد)، پیپریتنون اکسید (19.33-1.06 درصد) و منتون (10.28-0.98 درصد) بودند. با توجه به ارزش دارویی پولگون، در این تحقیق اسانس گیاه فوق دارای درصد بالایی از این ترکیب  بود و می توان نتیجه گرفت که پونه استان فارس منبع غنی از پولگون می باشد. بهترین اکوتیپ ها برای حصول بیشترین میزان اسانس و پولگون به ترتیب اکوتیپ های مرودشت وآبشار مارگون می باشند.

آلودگی محیط زیست، ثمره جوامع صنعتی و صنعتی شدن اجتماعات بشری است. یکی از مهم ترین آلاینده های خاک فلزات سنگین می باشد. مس یک ریزمغذی ضروری برای رشد گیاهان می باشد، ولی وقتی که غلظت مس در آب بیش از حد باشد، به عنوان یکی از سمی ترین فلزات سنگین برای موجودات زنده به حساب می آید. برخی از گیاهان به عنوان انباشته کننده مس معرفی شده اند. آزمایشات گلخانه ای نشان داد که گیاه علف چشمه توانایی تجمع بالای برخی فلزات سنگین را دارد. بر این اساس تاثیر سطوح مختلف سولفات مس (صفر، 4، 8، 12 و 16 میکرومولار) بر شاخص های فیزیولوژیکی گیاه N. officinale در قالب طرح کاملا تصادفی و با سه تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که در غلظت 4 میکرومولار مس وزن تر و خشک اندام هوایی و هم چنین طول ساقه، سطح برگ و محتوای آب نسبی افزایش یافت، ولی در غلظت های بالاتر (8، 12 و 16میکرومولار) این شاخص ها به میزان زیاد کاهش یافت. در غلظت 16 میکرومولار مس در محلول غذایی میانگین میزان مس ریشه و بخش هوایی به ترتیب 4210 و 558 میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. بر اساس نتایج حاصله بیشتر مس جذب شده در ریشه گیاه تجمع یافته بود. در مجموع می توان اظهار داشت که سولفات مس به طور معنی داری وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه و هم چنین طول  ریشه، سطح برگ و طول  ساقه را کاهش می دهد و میزان کلروفیل کل را افزایش می دهد، ولی اثر معنی داری بر میزان پروتئین، کربوهیدرات، آنتوسیانین و کاروتنوئید ندارد. به طورکلی حد آستانه این گیاه تا غلظت 4 میکرومولار مس می باشد.

اندازه گیری های دقیق سطح برگ برای مطالعات زراعی و فیزیولوژیک گیاه مهم هستند. به منظور یافتن روش سریع و مطمئن برای تخمین سطح برگ در گلرنگ، آزمایش مزرعه ای با چهار رقم (411، سینا، محلی اصفهان و صفه) در 3 تاریخ کاشت (17 فروردین و 6 و 27 اردیبهشت) به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی انجام شد. در این مطالعه، از مدل های رگرسیونی مختلفی برای تخمین سطح برگ (LA) از طریق اندازه گیری های انجام شده برای تعداد برگ در ساقه اصلی (MSLN)، تعداد گره در ساقه اصلی (MSNN)، وزن خشک برگ (LDW)، وزن خشک ساقه (SDW) و وزن خشک رویشی (VDW) استفاده شدند. بر اساس RMSD (جذر میانگین مربعات) و r (ضریب همبستگی) بین سطح برگ مشاهده شده و پیش بینی شده، LDW بهترین متغیر مستقل برای تخمین سطح برگ معرفی شد. رابطه بین LA و LDW توسط مدل خطی توصیف شد. مقادیر RMSD در ارقام مختلف بین 39.9 تا 61.4 متغیر بود و مقدار r بیش از 0.96 بود که حاکی از دقت نسبتا خوب مدل در پیش بینی LA از طریق LDW است. ازآن جا که هیچ اختلاف معنی داری بین ضرایب مدل خطی برازش یافته بر داده های LA و LDW ارقام مورد مطالعه وجود نداشت، داده های مربوط به همه ارقام باهم ادغام شدند و یک مدل کلی برای تخمین سطح برگ توسط LDW برای رقم گلرنگ به دست آمد (LA=LDW 102.2+10.6) که در این مدل RMSD برابر 52 و r برابر 0.96 بود.