پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1397 | دوره:8 | شماره:31 |تعداد مقالات:12

یکی از مسائلی که درباره پیامبر بحث می کنند، عصمت پیامبراسلام (ص) است. اگرچه درمباحث اعتقادی وکلامی دارای قدمت می باشد، اما از مهمترین مباحث کلام اسلامی دربین متکلمان و مفسران مسلمان بوده است. عده ای از علماء عصمت پیامبر را در قبل و بعد از بعثت ضروری میدانند ولی عده ای دیگر آن را شرط نمی دانند. دراین پژوهش کلیاتی درمقوله عصمت، تعریف مساله، پیشینه عصمت، طرح پرسشهای اصلی و فرعی، حدود، فرضیات، اهداف وروش پژوهش مطرح گردیده است. سپس به مبانی نظری تحقیق شامل زندگی علمی علامه طباطبایی وفخر رازی، ادبیات تحقیق شامل واژه شناسی عصمت، معنای لغوی واصطلاحی عصمت، عصمت درقرآن، عصمت ازدیدگاه دومفسرپرداخته شده است. منشا ومراتب عصمت ازدیدگاه دومفسرشیعه وسنی به بحث گذاشته شده است. و همچنین دلایل لزوم عصمت پیامبر اسلام ازدیدگاه آنان با استناد به آیات قرآن کریم بیان شده ومقایسه ای بین دو دیدگاه مطرح گردیده است. ودرپایان نیزمهمترین دلایل درباره مساله سهو ونسیان نسبت به پیامبر اسلام ودیدگاه علامه طباطبایی و فخررازی نیز طرح گردیده است.

نقش تربیتی اعتقاد به عالم پس از مرگ و فهم مسائل آن برای کسی پوشیده نیست؛ به همین جهت در تمام ادیان الهی بعد از توحید، مساله معاد مطرح است. یکی از مسائل مربوط به جهان پس از مرگ، عالم برزخ می باشد که با رسیدن اجل مقدر، انسانها وارد این عالم می شوند. و حیات جدیدی را به نام حیات برزخی تجربه می کنند. سوال اصلی این است که آیا اهل برزخ دو باره مرگ را تجربه می کنند؟ بر فرض اینکه مرگ در برزخ وجود دارد؛ آیا این مرگ برای همه موجودات؛ اعم از انسان، فرشته و جن می یاشد، یا گروهی از مرگ برزخی در امانند؟ بر خلاف نظر اکثر مفسرین که مرگ در برزخ و استثناء گروهی را از این مرگ قبول ندارند؛ این مقاله با تحلیل آیات قرآن و با استمداد از روایات در صدد اثبات این مطلب است که علاوه بر مرگ دنیوی که مربوط به موجودات عالم طبیعت می باشد، انسانها و موجودات مجرد مانند فرشتگان در برزخ می میرند و دو باره زنده شده، رهسپار قیامت می شوند؛ مگر گروهی از اولیاء که از مرگ برزخی در امانند و از سختی های آن به دور می باشند.

بینامتنیت مفهومی است که بر وجود یک متن اصلی در عرصه ی ادبیات، نقد یا علم در ارتباط با متون دلالت می کند که این متون به تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر متن اصلی در گذر زمان می پردازند. بینامتنیت و به تعبیری نظریه ی تعامل متن ها از جمله مباحث مهم و مورد توجه پژوهش گران و ناقدین ادبی است و این دستاورد نوین در حوزه ی ادبیات به بررسی شباهت ها، تفاوت ها و نیز تاثیرپذیری یک متن از متون دیگر، چه در حوزه ی شعر و چه در عرصه ی نثر می پردازد، این پژوهش نیز تلاش دارد تا کلام شعری مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو را براساس پیوندشان با آیات قرآنی و روایات، براساس نظریه ی بینامتنی ناقدین این عرصه مورد بررسی قرار دهد تا وام گیری های آگاهانه یا غیرمستقیم شاعران موردبحث و نیز چگونگی به کارگیری آن ها در استفاده از آیات و روایات، بر همگان مکشوف گردد. شیوه ی انجام پژوهش براساس روش تحلیلی-توصیفی و بر اصول کاربردی ست و مبانی نظری آن نیز بر پایه ی آراء نظریه پردازان بینامتنی استوار می باشد تا افزون بر نشان دادن ساختار منسجم ابیات، مخاطب بداند که شاعران با چه ترفندهای ادبی ای، این مضامین وحیانی را در اشعار خویش گنجانده و برخلاف باور برخی از منتقدین، سخن خود را رنگ وبویی قرآنی و دینی بخشیده اند. در پایان نیز این نتیجه حاصل می آید که با وجود نظر منتقدین پیرامون تفکر حاکم بر اندیشه های شعری اخوان ثالث و به خصوص احمد شاملو، حقایق قرآنی و عقاید اسلامی و دینی به گونه ای مشهود در آثار ایشان هویداست.

از دیرباز یکی از دغدغه های اساسی بشر ایجاد محیطی امن و عاری از جنگ و ستیز بوده و در این راستا اقدامات و تلاشهایی – از جمله تاسیس نهادهایی چون جامعه ملل، سازمان ملل متحد، شورای امنیت و…-نیز انجام داده است اما نه تنها نتوانسته صلح جهانی را تامین کند که روز به روز شاهد جنگهای وحشتناک تر بودیم. ریشه های نا امنی و جنگ را در نوع نظامهای سیاسی باید جستجو کرد. فقر، جهل و استبداد، ریشه های نا امنی و ستم و جنگ و نزاع بین المللی است. لیبرال دموکراسی نیز نتوانسته این عوامل را از بین ببرد. به نظر می رسد با الگو پذیری از حکومت جهانی مهدوی و شاخصه های ویژه ی آن، می توان به این هدف متعالی نزدیک شد. البته این شاخصه ها به طور کامل، اختصاص به حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) دارد، اما حکومتهای اسلامی پیش از ظهور با الگو گرفتن از آن حکومت، می توانند به تناسب تلاششان به مراتبی از این شاخصه ها رسیده و به همان نسبت صلح و امنیت را برای جوامع خود به ارمغان آورند.

نقش و تاثیر دین در ایجاد آرامش و احساس امنیت و تاکید مبانی نظری موجود بر این موضوع و نیز کافی نبودن تنها تمسک به نیروهای انتظامی و پلیس در ایجاد احساس امنیت و کنترل به وی‍ ژه در قشر جوان و دانشجو همواره مورد توجه بوده است. تحقیق حاضر نیز با هدف بررسی رابطه عمل به باورهای دینی با احساس امنیت اجتماعی و دانشجویان دانشگاه های اراک در سال تحصیلی 95-1394 انجام پذیرفت. روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان کارشناسی دانشگاه های اراک و نمونه با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و مطابق جدول کرجسی و مورگان 376 نفر برآورد شد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسشنامه های عمل به باورهای دینی (معبد 2)، احساس امنیت اجتماعی و باس و پری بود. تحلیل داده ها پس از افت شرکت کنندگان با استفاده از روش همبستگی و رگرسیون چند متغیری بر روی 366 نفر (85 نفر دانشگاه اراک، 111 نفر پیام نور، 50 نفر علوم پزشکی، 117 نفر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک) انجام شد. یافته ها نشان داد رابطه مثبت معنی داری بین عمل به باورهای دینی و احساس امنیت اجتماعی دانشجویان وجود داشته است. با توجه به اینکه عمل به باورهای دینی پیش بینی کننده مناسبی برای احساس امنیت اجتماعی بوده است، می توان با ایجاد زمینه و ارائه راهکارها و آموزش مناسب نسبت به تحکیم آن در دانشجویان اقدام و انجام اعمال و فرایض دینی را به عنوان یکی از روش های ایجاد و بهبود احساس امنیت اجتماعی پیشنهاد نمود.

در باور دینی انسان در جهت نوع هستی، «هست» خدایی دارد، از وجود او نشات گرفته و مقصد نهایی او نیز رسیدن به خداست و هدف از حیات و غایت حرکت او «وصول الی الله است؛ در متون دینی توصیه های اخلاقی واعتقادی و عبادی زیادی وجود دارد که التزام به آنها باعث تقویت و استحکام حسن معاشرت زوجین می شود. زوجین از طریق الگو و اسوه بودن برای فرزندان، نقش زیادی در گرایش فرزندان به عبادت و معنویت دارند، میان زوجینی که التزام عملی به اعتقادات و عبادات وجود دارد، آرامش روانی، نورانیت درونی و مسایل اخلاقی موج می زند، امیدواری، پیشرفت مادی و معنوی و همینطور حس وظیفه شناسی نسبت به دیگران در میان زوجین معتقد به آموزه های اعتقادی و عبادی، بسیار بالا است. با این که زنان اصلی ترین رکن خانواده هستند و نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند اما کمتر دیده می شود که توجه نسبت به حقوق انسانی زنان در قوانین انعکاس یابد و بسیاری از حقوق این قشر از جامعه نه تنها به عنوان زن بلکه به عنوان مادر نادیده گرفته شده است. به عبارت دیگر می توان گفت زنان به علت زن بودنشان از بسیاری از حقوق طبیعی، اجتماعی و غیره محروم هستند. هدف این مقاله بررسی نقش باورهای دینی در خصوص حق حضانت زنان، حق حضانت زنان در حقوق اسلام و حقوق بین الملل و حسن معاشرت است. برای این منظور از روش کتابخانه ای استفاده شده است.

اساسا فلسفه تحقق قراردادها مبتنی بر دو نظریه می باشد: یک نظر مبتنی بر شکل گرایی و قید و بند های الفاظ و شکل های خاص جهت انعقاد قرارداد است و نظر دیگر مبتنی بر آزادی اراده در انعقاد قرارداد می باشد. اما، پس از رنسانس مخالفت های شدیدی با شکل گرایی آغاز گردید و حاکمیت اراده به رشد فزاینده ای دست یافته است. که خود مبتنی بر مبانی فلسفی، اقتصادی، سیاسی و همچنین اخلاقی است چرا که انعقاد قرارداد با اراده ازاد طرفین سبب از بین رفتن ظلم و موضوعات غیر اخلاقی می گردد. و این تحول و نگرش نیز در نظام حقوقی ایران پس از مشروطه عینیتی بیشتری به خود یافته است، اما پس از چندی انتقادهای فراوانی چه به لحاظ فلسفی، اخلاقی و چه به لحاظ حقوقی نسبت به آن مطرح و از حدت و شدت آن کاسته شده است. در حقوق ایران نیز با وضع ماده 10 قانون مدنی و همچنین ماده 957 قانونگذار تمایل به اصل حاکمیت اراده را نشان داده است اما این بدان معنا نیست که ما تفسیر خود از متون سنتی و فقهی را دستخوش تاویل های مدرن قرار دهیم.

کرونا (شفقت) از مهم ترین ارکان تفکر بودایی است و در تمامی مکاتب از اهمیت خاصی برخوردار است. در فرقه هینه یا نه (تهرواده)، کرونا یکی از چهار برهمه وی هاره (نگرش متعالی) است. هر چند که کرونا یکی از مقامات ارهت است اما مشخصه ی اصلی او نیست. در فرقه مهایانه، تاکید خاصی بر اهمیت کرونا می شود. در این فرقه به جز راه های هشت گانه برای توقف رنج، راه بدهیستوه را مطرح می کنند، آرمان بدهیستوه رهایی همه موجودات از رنج است. به همین دلیل سالک مهایانی نیروانه ی خودش را به تعلیق در می آورد و با قلب مشفق عظیم اش، همه گونه راه و روش را به کار می بندد (اوپایه) تا انسانهایی که هنوز در تاریکی سیر می کنند نجات یابند. مهر بیکران و آرزوی رهایی و نیکبختی که از احساس همدردی و باور به یکسانی ذاتی همه موجودات سرچشمه می گیرد، صفت ویژه و برجسته بدهیستوگان است. در عرفان اسلامی مفاهیم متناظر با کرونا (شفقت، محبت، رحمت و… ) اهمیت والایی دارد و یکی از عالیترین و مهمترین احوال عارف است که در این مقاله به اهمیت کرونا و مفاهیم متناظر با آن در مکتب مهایانه بودایی و مکتب خراسان عرفان اسلامی پرداخته شده است.

هر چند اسلام شدیدا مخالف تبعیض علیه زنان است اما از برابری مطلق آنان جانبداری نمی کند طبیعت زن و مرد را به صورت موجودات مکمل یکدیگر در زندگی و جامعه آفریده است به همین دلیل برخلاف تمدن غرب، اسلام به زنان و مردان حقوق طبیعی آنها را بخشیده نه حقوق مشابه، اسلام با تساوی حقوق زن و مرد مخالف نیست با تشابه حقوق آنها مخالف است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منزلت والایی برای زن قائل شده است و در همین ارتباط دولت را موظف نموده است حقوق زنان را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و به تامین حقوق همه جانبه افراد اعم از زن و مرد و تساوی عموم در برابر قانون تاکید شده است. باتوجه به موازین اسلامی حاکم برکشوردراین مقاله قانون جدیدحمایت ازخانواده که درسال 1392 به تصویب رسیده را, ازجهت حمایت ازحقوق زنان موردبررسی قرارمی دهیم و سه ماده مهم که ارتباطی مستقیم با چالش های حقوق زنان دارد بررسی می شود. وهمچنین به سوال اصلی این نوشتار, که آیا این قانون نسبت به قوانین قبلی گامی موثرتردرجهت ثبات بنیان خانواده برداشته است یاخیر؟ پاسخ داداه شده است وهمچنین به بررسی تطابق این قانون باباورهای مذهبی ایرانیان پرداخته شده است.

بی تردید مهدی اخوان ثالث یکی از مهم ترین شاعران نسل پسا نیمایی است که اشعارش به تعبیر اکثر پژوهش گران ادبیات معاصر ایران، ترکیبی است شاعرانه و هنرمندانه از سنت شعر کلاسیک فارسی و شعر نو نیمایی. اخوان ثالث نماینده ی نسلی از شاعران است که هم به اجتماع و تحولات آن متعهد است و هم به لحاظ ادبی، شعرش از غنایی خاص برخوردار است. در واقع او شاعری است که هم به فرم ادبی اهمیت می دهد و هم به محتوای شعرش توجه بسیاری می کند. از این رو، با فهم چنین خصیصه هایی در شعر او، بسیاری تلاش کرده اند تا با خوانش های جدید، ابعاد ادبیات اخوان ثالث را کشف و بررسی کنند. شعر اخوان ثالث، توانایی منحصربه فردی برای خوانش های مدرن نقد ادبی را دارد. شعر اخوان، سرشار از باستان گرایی، آشنایی زدایی، کارکردهای متفاوت معنایی و ویژگی های خاص زبانیست. در این مقاله تلاش کرده ایم با استفاده از شیوه ی خوانش متون ادبی، شعر او را از منظر مضامین شعری مورد تجزیه و تحلیل ادبی قرار دهیم. خواننده این تحقیق در می یابد از لحاظ اندیشه، شعر اخوان از تنوع مضامین و درون مایه های معنای چندانی برخوردار نمی باشد و عمده ترین دلمشغولی ذهن او را مسایل اجتماعی، یاس و نومیدی، ایران دوستی و عشق شکل می دهد که با شگردهای زبانی به طرق مختلف بیان شده.