سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1398 | دوره:12 | شماره:2 (پی در پی 44) |تعداد مقالات:20

در این مقاله، آثار شاعران کلاسیک امروز، از نظر «نوآوریهای زبانی» بررسی میشود. چارچوب نظری این پژوهش، نظریه آشنائی زدائیِ «صورتگرایان روس» با استفاده از الگوی هنجارگریزی زبانیِ «میک شورت» (1996) است. هدف این مقاله، این است که مشخص کند چه گونه هائی از نوآوری زبانی در شعر کلاسیک امروز رواج دارد و کدامیک از این گونه ها، ارزش ادبی دارند و سهم آنها در ادبی شدن کلام چقدر است. نمونه های تحلیل شده نشان میدهد، 45 گونه نوآوری زبانی در هفت سطح، در شعر کلاسیک امروز رایج است از جمله، گونه هائی از نوآوری شناسائی گردید که پیش از این، در هیچ پژوهشی به آنها اشاره نشده است. همچنین ارزش بلاغی آنها را باید به صورت «پیوستاری» مشخص کرد که بر اساس آن، هنجارگریزی نوشتاری، کمترین سهم و هنجارگریزی گفتمانی، بیشترین سهم را در ادبی شدن کلام برعهده دارد.

عیوقی، از شاعران دوره اول غزنوی (نیمه اول سده پنجم هجری) در غزنه و معاصر سلطان محمود بود. «منظومه ورقه و گلشاه عیوقی» در قالب مثنوی و در بحرمتقارب سروده شده و مجموعه ای است که باید آن را مظهرآمیزه عشق و حماسه دانست. در این پژوهش نخست به معرفی عیوقی و منظومﺔ وی پرداخته سپس درباره قالبهای منظومه و ویژگیهای سبکی آن بتفصیل سخن گفته ایم. سبک گفتار عیوقی در این منظومه و مفردات و ترکیباتی که آورده است کهنه بنظر میرسد. برخی از نکات دستوری در کتاب از لحاظ قدمتی که دارد قابل توجه است. آیا توجه به مباحث مربوط به سبک شناسی این منظومه، در تحلیلهای زبانی راهگشا و سودمند است؟ این مقاله، به بررسی سبک منظومه و آشنایی بیشتر با ویژگیهای شعر عیوقی در سه بخش فکری، زبانی و ادبی و برخی مختصات عروضی پرداخته است.

شعر دفاع مقدس، باز نمایی اندیشه ها و احساسات ملت غیرتمند ایران در برهه ای از تاریخ است که در آن میتوان تأثیر و تأثر از مخاطبان را مشاهده نمود؛ از جمله این نمودها، بهره گیری از مضامین خاص به تبعیت از خواست مخاطبان و نیز خطاب مستقیم به گروه ها یا افراد خاص از مخاطبان است. <-b>در این پژوهش با بررسی هزار شعر دفاع مقدس به روش فیش برداری کتابخانه ای، ابتدا به شناسایی و استخراج مخاطبان مستقیم(که در شعر مستقیماَ مورد خطاب شاعر بوده اند) پرداخته شده و سپس با تقسیم بندی مخاطبان به دو دسته « مخاطبان آفاقی» و «مخاطبان انفسی» به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته اند. مخاطبان آفاقی به زیر شاخه های 1-مخاطبان قدسی، 2-مخاطبان ملی-مردمی، 3-مخاطبان جهانی-فراملیتی، 4-مخاطبان استعاری، 5- مخاطبان اسطوره ای، 6-مخاطبان معنایی-مفهومی دسته بندی شده اند، که این امر نشان از تأثیر مستقیم مخاطبان بر پویایی شعر این حوزه دارد. <-b>نتایج حاصل ازاین پژوهش حاکی از این است که بیشترین خطاب مستقیم در اشعار دفاع مقدس به ترتیب از آنِ مخاطبان قدسی (<-b>شهیدان، جانبازان و ایثارگران، امام زمان(عج)وامام خمینی (ره)و امام حسین(ع) میباشد. عناصر مجازی در مفهوم استعاری، همسران و مادران شهدا، مردم مظلوم سایر کشورها، وطن، خدا و خطاب النفس در رده های بعدی مخاطبان شعر دفاع مقدس قرار میگیرند.

ما در این مقاله در پی آن هستیم که بدانیم سیر عرفانگرایی در آثار مصطفی مستور چگونه است؟ این عرفانگرایی چه مولفه هایی دارد و چگونه خود را در زبان آشکار میکند؟ <-b>عرفانگرایی در آثار این نویسنده معاصر از رهگذر سه ویژگی تکرار شونده به دست می آید که عبارتند از: <-span>"اصالت تجربه دینی"، "شطح گونگی" و "شعر گونگی زبان". <-b>در کنار این سه ویژگی اصلی سه ویژگی فرعی نیز در آثار او غالب است که صبغه عرفانگرایی را در نوشته های او تقویت میکند که عبارتند از: <-b><-span>"رسیدن از عشق مجازی به عشق حقیقی"، "شیوه روایتگری" و "عقلای مجانین". <-b><-span><-p> در نوشته های مستور بیشتر عرفان سلبی غالب است تا ایجابی. استعاره ها در آثار او ناظر بر عرفان انفسی یا درونی است. مسیر عرفانگرایی مستور در نوشته هایش در دهه 90 نسبت به دهه 80 رو به کاهش است و میتوان گفت دهه 80 اوج دغدغه های عرفان اوست.

با توجه به نفوذ زبان فارسی در آسیای صغیر (آناتولی)، بررسی و تحلیل تألیفات در این حوزه در تدوین تاریخ زبان فارسی و سبک شناسی زبان فارسی اهمیت ویژه ای دارد. برای چندین قرن، زبان رسمی در آسیای صغیر، زبان فارسی بوده است. نامه نویسی به فارسی بوده و در آن مدت علاوه بر کتابهایی که در آنجا تألیف شده، هزاران نسخه از متون معتبر فارسی در آن دیار استنساخ و شروح مختلفی بر آنها نوشته شده است. بهجه التواریخ یکی از مهمترین آثار تاریخی این دوره است که به دست شکرالله رومی تاریخ نویس دولت عثمانی در قرن نهم، با استناد به کتب مختلف تاریخی تألیف شده است. متأسفانه علی رغم اهمیت این کتاب و نسخه های فراوان آن در کتابخانه های جهان، این اثر تاکنون معرفی و به زیور طبع آراسته نشده است. برای پی بردن به چگونگی تألیف و مشخصه های سبکی و شیوه تاریخ نویسی در این کتاب، نگارندگان در این پژوهش بر آن شدند تا ضمن بررسی اوضاع زبان فارسی در دوره عثمانی، به معرفی این اثر مهم تاریخی، شیوه تاریخ نگاری مؤلف و ویژگیهای سبکی آن بپردازند.

در بررسی سبک شعر، ما با دو رویکرد روبرو هستیم؛ یکی سبک دوره و دیگری سبک شخصی. در این میان شاعر با تشخص خاصی که در شعر خویش به کار میگیرد به نوعی سبک شخصی میرسد که شاعر را از دیگر شاعران متمایز میکند. از آنجا که سبک شناسی ابزاری مفید برای شناسایی هویت انسانی، علمی، ادبی و ایدئولوژیک شاعر است لذا با این عیار وجوه مختلف سبکی اشعار شاعران بهتر سنجیده میشوند. سبک شناسی در چند جهت قابل بررسی است: زبانی، فکری، ادبی و. . .؛ سبک شناسی در دو سطح ادبی و فکری شاعر میتواند پژوهشگران را در مسیر شناسایی و بررسی و تحلیل اندیشه ی شاعران قرار دهد. با وجود این پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی-تحلیلی و با ابزار مطالعه ی کتابخانه ای به بررسی شعر و اندیشه حسین پناهی از دیدگاه سبک شناسی ادبی و فکری بپردازد. نتایج نشان میدهد که شعر پناهی دارای بن مایه های فکری مانند نگاه به فلسفه، زن، کودکی و زادگاه شاعر، وطن، مرگ و عشق با بسامد بالایی است و نیز در حوزه ی ادبی از تشبیه، استعار، و تکرار بیشتر از دیگر عناصر ادبی بهره برده است.

مناهج الطالبین فی معارف الصادقین از کتابهای تاریخ عمومی سده ی هشتم است که توسط علی بن حسین بن علی علاء قزوینی (726 یا 727ق.-زنده در 793ق. ) در سالهای 778 و 779ق. به نگارش درآمده است. در این مقاله نگارندگان کوشیده اند سبک علاء قزوینی را از خلال کتابش بشناسند. لذا به تحلیل کتاب مناهج الطالبین در سه سطح فکری، زبانی و ادبی پرداخته اند. در سطح فکری تمایل وی به تشیّع بارزترین خصیصه ی وی است. در سطح زبانی، بر لغات و ترکیبات کمیاب این کتاب تأکید شده است و در سطح ادبی برخی صنایع بدیع لفظی و معنوی و نیز کاربرد علم بیان در این کتاب بررسی شده است.

آثار داستانی اسماعیل فصیح در این مقاله با دید سبک شناسی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و پژوهش حاضر در سه بخش عمده ترتیب یافته است: بخش اوّل مباحث «محتوایی»، بخش دوّم «زبانی» و بخش سوّم «ادبی». در پژوهش حاضر، سبک داستان نویسی فصیح در بیان واقعگرایانه مباحثی چون ظلمهای ساواک، انقلاب اسلامی، نفت، حملات صدّام به ایران، شکنجه زنان، برخی وقایع تاریخی، دین زرتشت، تکریم پاسداران میهن، تقبیح عشرت طلبان متواری از وطن، لزوم ارزشمندی هنرمند، نقش کتاب، روانشناسی، لغتشناسی، غلبه جبر، اقلّیّت قدرتمند جوامع، عشق، آداب و رسوم و اعتقادات مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و نیز میزان استفاده فصیح از زبان معیار و محاوره، واژه های لاتین، اصطلاحات تکراری، عناصر فولکولوریک، ضرب المثل، صور خیال و عروض بررسی شده است. به نظر فصیح، مرد اغلب ظالم، و زن در اغلب جوامع، مظلوم است. جبر بر اختیار غلبه دارد. اکثریّت انسانها به دست اقلّیّتی از قدرتمندان وابسته به دولت اسیرند و خلاصه، عموم آدمیان در حسرت آزادیند. فصیح در بین همه مباحث و مضامینش عشق را عنصری محبوب، جاری و همیشه حاضر در کار و بار و گیر و دار آدمیان میداند.

وقایع تاریخی، بروز جنگها، مهاجرتها و تغییر بینش انسانی، همواره عواملی مؤثر در سیر تحول ادبیات در هر جامعه بوده و با آن پیوندی ناگسستنی دارد. از آنجایی که ادبیات کودک بخش مهمی از ادبیات را تشکیل میدهد تحولات تاریخی، تغییر عقاید و ظهور جنبشهای فکری بر ادبیات کودک نیز تأثیر بسزایی داشته و آن را متحول میسازد. بررسی و کنکاش ادبیات منتسب به کودکان از دوران پیش از اسلام و سپس در دوران ظهور اسلام تا دوره معاصر در ایران، روشنگر تغییرات اساسی در این نوع ادبیات میباشد. توجه به این تحولات میتواند صاحب نظران در مقوله ادبیات و بخصوص ادبیات کودک و نوجوان را در پاسخگویی به نیازهای فعلی و آتی کودکان و نوجوانان ایران زمین هدایت نماید. در تحقیق پیش رو سعی بر آن شده است تا تأثیر چهار عامل اصلی دین و اخلاق، عدالت و بی عدالتی، نظام تربیتی اسلامی و رؤیا و ماوراء الطبیعه را بر ادبیات کودک در دوره های مختلف تاریخی ایران مورد بحث و بررسی قرار دهیم بدیهی است که نتایج آن میتواند برای برنامه ریزی در خلق آثار ادبی برای کودکان این مرز و بوم مورد بهره برداری قرار گیرد.

بخش عظیمی از میراث گرانسنگ اسلام و ایران در زوایای کتابخانه های شخصی و عمومی و مراکز نگهداری نسخ خطی پنهانند که در واقع، حاصل سالها تحقیق و تدقیق عمیق دانشمندان بزرگ جهان اسلام و به ویژه جغرافیای قدسی و اقلیم معنوی ایران اسلامی میباشند و بدیهی است که واکاوی، بازیابی، معرفی و احیای علمی و فنی آنها از ضروریات مسلم و از وظایف مهم مجامع علمی است. بر این باور، مقاله حاضر به معرفی جلال الدین احمد کاسانی، معروف به «خواجگی» و ملقّب به «مخدوم اعظم» و رسائل فارسی او پرداخته است که از چهره های طریقه نقشبندیه از سلسله های تصوّف اهل سنّت است و کندوکاو در زندگی و آثار او بسیاری از زوایای ناگفته این طریقه دیرینه را آشکار میسازد. با این پژوهش، متوجّه میشویم که وی یکی از اقطاب طریقه نقشبندیه احراریه و در حقیقت، برجسته ترین شاگرد عبیدالله احرار بوده و بالغ بر 30 رساله متنوع در تصوّف نگاشته است که همه آنها از نثری ویژه با سبکی خاص برخوردارند و دارای ویژگیهای زبانی، بلاغی و زیباشناسانه قابل توجّهی میباشند که نثر و نظم او را از دیگران متمایز کرده است.

مرثیه یا سوگسرود از دیرینه ترین انواع ادبی و درونمایه های شعری بحساب می آید که در گذر زمان اشکال متعددی بخود دیده است. در این مقاله با بررسی آثار و سروده های جمعی از شاعران معاصر، با تحولات و دگرگونیهای ساختاری و معنایی این گونه ی ادبی، در روزگارِ نوین آشنا میشویم. شاعرانی که در نظر گرفته شده اند از سه نسل مختلف با اندیشه های متفاوت و خاصّ خود، شامل شش سخنور میباشند: ملک الشعرای بهار و محمدحسین شهریار دو شاعر کهنگرا، مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو شاعرانی نو اندیش با گرایشهای فکری خاصّ خود، علیرضا قزوه و قیصر امین پور بعنوان شاعران انقلابی. جامعه ی آماری مورد تحقیق تمامی آثار آنان میباشد. در این بررسی که بشیوه ی کتابخانه ای با روش فیش برداری انجام شد، پس از استخراج تمامی مراثی آنان و تجزیه و تحلیل هر یک از این اشعار، نتایجی بدست آمد که عبارتند از: الف) بررسی بسامد مرثیه در سروده های شاعران مذکور و مشخص کردن تعداد مرثیه در سروده های هریک از این سخنوران ب) بررسی خصایص و ویژگیهای زبانی هر شاعر در مرثیه هایش ج) بررسی مخاطبان مرثیه ها؛ که نتایج حاصله در این بخش عاملی شد که بتوان این اشعار را در زیرمجموعه های متعددی از جمله: 1. مراثی شخصی 2. مراثی دینی 3. مراثی اجتماعی 4. مراثی انقلابی و. . . تقسیم کرد.

مولانا کمال الدین وحشی بافقی یکی از برجسته ترین سخن سرایان سده دهم هجری و از سرآمدان مکتب وقوع است که در قالبهای مختلف شعری، طبع آزمایی کرده و در همه این قالبها، اشعار درخوری از خود برجای گذاشته است. در این پژوهش، قصد آن است که با مروری گذرا در غزلیات وحشی نمونه هایی از زیبایی و حسن و ملاحت را در شعر این شاعر و عارف بزرگ دوره صفوی باز نماییم. شعر، آمیزه ای از احساس و تخیّل است. وحشی میکوشد که این حالت و تأثر ناشی از رویدادها را آن چنان که برای خودش تجربه شده است، به دیگران منتقل کند. او چنان واژه ها را در بیان این حالات به رستاخیز فرا میخواند که خواننده نیز از عواطف خویش برای همراه شدن با شاعر مایه میگذارد. وحشی از شاعرانی است که در تمام گونه های شعری و قالبهای مرسوم طبع آزمایی کرده است و در اغلب آنها استادی و توانایی خویش را نشان داده. او از نظر موضوعی به مساله هماهنگی ردیف و مفهوم شعر دقت خاصی داشته است. باید او را جزء آگاهترین شاعران نسبت به اهّمیّت موسیقی کناری شعر دانست. بی هیچ شبهه ای وحشی بهترین گوینده طرز نو به شمار می آید. غزلهای او اغلب کوتاه و معمولا از نه بیت بیشتر نیست. بکارگیری قافیه های متنوّع از سوی او به دلیل خلاّقیّت هنری وی، میزان زیباشناسی را در شعر او به سطح بالائی، ارتقا میدهد.

موتیف یا نقشمایه ی آینه در شعر مردانه ی فارسی کارکردهای هنری گوناگونی داشته است، از تصاویری که خاقانی بر اساس سوابق ادبی و فرهنگی مربوط به آینه ی محسوس و مادی آفریده است تا به کار رفتن به عنوان رمز انسان کامل و دل خالی از تعلقات و محل تجلی ذات و صفات الهی در اشعار عرفانی (مثلاَ مثنوی معنوی) و رمز حیرت در شعر بیدل. اما در دیوان ژاله قائم مقامی همراز زن گشته و موضوع اصلی سروده هایی قرار گرفته است که تنها با نگاه زنانه ی ژاله میتوانست پدید بیاید. محققان در بررسی این سروده ها اشتباهاتی داشته اند که بیان خواهد شد. کمی پس از ژاله و بدون مطالعه ی شعر او، فروغ فرخزاد نیز چنین رابطه ی شخصی زنانه ای با آینه دارد و صورخیال پیچیده تری را بر اساس آن می آفریند. اما این پیوند ذاتی را که ژاله میان زن و آیینه برقرار میکند در اشعار حِکمی و غیرشخصی و مردانه ی پروین اعتصامی نمیبینیم. برای همین بهره گیری او از آینه در چارچوب مضامین تکراری گذشتگان باقی مانده است و شخصی و ابتکاری نیست. مقاله ی حاضر با اشاره ای به رابطه ی زن با آینه و ویژگیهای سبکی اشعار زنانه، به بررسی موارد کاربرد آینه در سروده های شاعران یادشده میپردازد و زنانگی این کاربردها و تأثیر آن را در خلاقیت سرایندگان نشان میدهد، ضمن اینکه بر تفاوت استفاده ی ژاله و فروغ از این وسیله ی نسبتاً زنانه، تأثیر زنانگی و شخصی بودن شعرشان بر خلاقیت آنها و تفاوتشان با پروین و گذشتگان تأکید میکند.

نسخ خطی شامل اطلاعات تاریخی و ادبی و عرفانی ارزشمند، برای پژوهشگران ادبی است. و بطور خاص، یکی از این نسخ (با عنایت به چهار نسخه صحیح مورد استناد) اثر ارزشمند «مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب» خواجوی کرمانی(م: 750) است. مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب اثری است منظوم در قالب مثنوی که شامل بیست و هشت باب و پنج فصل است؛ در سال 747 به اتمام رسیده است و خواجو آن را به نام امیر مبارز الدین نگاشته است و ختم و تقدیم آن را به شاه منصور اختصاص داده است. ساختار منظومه و شیوه بیان مطالب در آن جالب توجه و در بعضی موارد بدیع است. شاعر در کنار اشعار جدید که سروده است؛ ابیات نغز و ناب خود را در موضوعات گوناگون از دیگر آثار خود گلچین کرده و در این اثر گنجانده است. زبان شعر در مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب زبان پارسی با محتوای غزلی عاشقانه و عارفانه و استادانه و روان است. گرایش شاعر به ترکیب سازی و نقش آن در تکوین فرم سخن چشمگیر است. از بُعد تخیل، کثرت تصویر و استعاره و تشخیص بر دیگر گونه ها غلبه دارد. ساختار عرفانی این سندِ برجسته، قابل تأمل است و همچنین ارزش ادبی و عرفانی آن در خور پژوهش است. بررسی دقیق این اثر تصحیح کاملتری از ابیات شناخته شده و ابیات نویافته این شاعر به دست میدهد.

کنایه از جمله صور خیال تصویرساز است. در اصطلاح آن است که لفظی گفته شود و معنی کنایی لفظ را اراده کنند و در عین حال معنی حقیقی ان نیز درست باشد. کنایه قرینه ای ندارد که بوسیله ی آن بتوان از معنای حقیقی به معنای کنایی پی برد و در این حالت برای رسیدن به معنای کنایی ذهن باید از لایه های معنی حقیقی، با استدلالی که در کنایه نهفته است به معنی کنایی دست یابد. برای رسیدن به معنی کنایی گاهی وسایط اندک است و گاهی بسیار که بر اساس همین وسایط کنایه به تلویح و رمز و ایما و تعریض تقسیم بندی میشود و همینطور قریب و بعید بودن کنایه هم مربوط به وسایط آن است. همچنین از نظر مفهوم نیز کنایه به سه گروه موصوف، صفت و اسناد چیزی به چیز دیگر که گاهی در مضمون مفهومی را اثبات و گاهی نیز نفی میکند تقسیم میشود. در این مقاله انواع کنایه در دیوان غزلیات نزاری قهستانی بررسی شده است.

آموزه ها و مضامین حکمی نقش تعلیم و تربیت را در رشد و پرورش اخلاقی ایفا میکنند و از دیرباز بحث از حکمت و مضامینی که پیرامون آن شکل گرفته، نزد دانشمندان و متفکران، جایگاه ویژه ای داشته است. «اخلاق ناصری» یکی از مهمترین رساله های حکمی است که مباحث آن پیرامون حکمت عملی در سه بخش تهذیب اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مُدُن فراهم آمده و خواجه نصیر در سال 633ه. ق نوشتن آن را به پایان رسانده است. شیخ اجل _سعدی _ که افصح المتکلمین لقب داشته و قدرت سخنوری او نمایان و بی نیاز از برهان است، با تأثیر مستقیم و غیرمستقیم، در قالب حکایات هشت باب گلستان مضامین سه گانه حکمی این اثر را بازنمایانده است. در این پژوهش سعی بر آن است که در یک مقدمه و سه گفتار، میزان و چگونگی انعکاس این مضامین و مؤلفه ها را در گلستان سعدی که اثری تعلیمی است، بررسی نماید؛ یافتن این مضامین مشترک و درک آنها، به خواندن و فهم سخن حکمی سعدی در گلستان، کمک شایانی میکند. این بررسی نشان میدهد که سعدی در قسمت عمده گلستان از مصادیق فضایل اخلاقی بهره برده است.

درک درست ظرفیتهای سخنی که بنمایه ی تلمیحی دارد، به آشنایی با معنا و مفهوم تلمیحات از یک سو و شناخت ساخت تلمیحات و شیوه های بهره گیری از آنها از دیگر سو وابسته است. بررسی گونه ها و شگردهای عمق بخشی و توسعه ی فکری، معنایی و فرهنگی تلمیحات و ساختار آنها در شناخت و درک بهتر نوغزلها و ایجاد التذاذ ادبی، اهمیت و ضرورت دارد. در این مقاله برای پاسخ به این پرسش که «ساخت تلمیح در غزل نو چگونه است؟ » به روش تحلیلی-توصیفی، ساخت و گونه های گسترش تلمیح در محور عمودیِ نوغزلهای سیمین بهبهانی، منوچهر نیستانی، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمدعلی بهمنی، حسین منزوی و قیصر امین پور بررسی شده است. نتایج نشان میدهد که تلمیحاتِ بکار رفته در غزل نو، ساختار متنوعی دارد و به گونه ها و شیوه های مختلفی چون تلمیحات موازی، مُلَمَّح، تلمیح ساختاری، تلمیح مناظره ای یا مناظره ی تلمیحی و. . . جلوه گر است که برخی از این گونه ها، کم سابقه یا بی سابقه است. سیمین بهبهانی، در قیاس با دیگر شاعران مورد بحث، ساخت متنوعتری به تلمیحات بخشیده است؛ پس از سیمین، خلاقیتهای منزوی در خور توجه است.

یکی از مهمترین خویشکاریهای جمشید که در منابع کهن ایرانی – از جمله اوستا – به آن اشاره شده، ساختن پناهگاه و دژی به نام ور جمکرد است. آیا میتوان پنداشت که در شاهنامه ی فردوسی از این مهمترین خویشکاری جمشید نشانی نیامده باشد؟ دستنویس نویافته ی شاهنامه – مشهور به سن ژوزف – اثبات میکند که روایت ور جمکرد در شاهنامه آمده است. در این شاهنامه و در بخش مورد نظر از قصه ی جمشید، واژه هایی آمده که با اندکی دقت و توجه میتوان دریافت که ور جمکرد در روایت فردوسی از جمشید آمده است. روش این مقاله بر پایه ی سنجش و تطبیق بیتهای دو شاهنامه ی دستنوشت سن ژوزف بیروت و لندن 675، و شاهنامه های مشهور چاپی – از جمله شاهنامه به تصحیح دکتر خالقی مطلق و شاهنامه به تصحیح دانشمندان روسی در ویرایش سوم آن است. در نهایت با متن اوستا – به ویژه وندیداد – نیز که از جمشید و ور جمکرد به گستردگی سخن گفته، مقایسه شده است.

استعاره ی مفهومی از مقوله های بنیادی زبانشناسانه است. در نظریه ی شناختی، استعاره به عنوان پدیده ای در کلیت زبان، نه منحصراً، در زبان حضور جهت دهنده دارد. استعاره مفهومی تنها مقوله زبانی است که صرفاً مربوط به واژه ها نیست، بلکه از فرآیندهای تفکر انسان است. در استعاره ی مفهومی یک حوزه ی مفهومی براساس حوزه ی مفهومی دیگر فهمیده میشود. استعاره، زبان را از حدّ شگردی بلاغی به سطح وسیله ای برای اندیشه عمیق تر و شناخت والا رسانده است. با توجه به این که امیرخسرودهلوی از شاخص های مهم در ادبیات کلاسیک فارسی و هند محسوب میشود و با توجه به سهم او در توسعه ی غزل، این مقاله به بررسی استعاره ی مفهومی عشق در غزلیات امیرخسرو دهلوی میپردازد. در ابتدا گزارشی دقیق از زندگی امیرخسرودهلوی، تعریف غزل، استعاره مفهومی و در آخر، استعاره عشق را در غزلیات امیرخسرو دهلوی ارائه میدهد. چون استعاره مفهومی دارای دو حرکت از مبدا به مقصد، در دو جهت عمودی یا افقی است، پس استعاره ها را بر اساس انواع حرکت از مبدأ به مقصد تقسیم میکنیم. سپس به تحلیل شناختی آن ها میپردازیم و در پایان به این نتیجه میرسیم که استعاره عشق، با مضمون هایی متفاوت در غزلیات امیرخسرو دهلوی به کار رفته است. امیرخسرو دهلوی از دو طریق، انتقال معنا و تغییر معنا، توانسته معناهای تازه ای به عشق بدهد و نمادی ویژه از آن بسازد و با دادن تعلیق در معنای واژه ها، خواننده را در تداعی معناهای بیشتر آزاد بگذارد.

در قلمرو فرهنگ و حکمت اسلامی، حوزه ی عرفان و تصوف از ظرفیت ویژهای برخوردار بوده است. پیشینه ی این قلمرو از فرهنگ حکمی ما همواره محل تلّاقی سنّتهای گوناگون به ویژه ی سنّتهای تأویلی و باطنی مشرق زمین بوده است و گویا بیشترین انعکاس سنّت هرمسی را باید در حکمت، عرفان و تصوف اسلا می جستجوکرد. <-p> این پژوهش، یک مطالعه ی تطبیقی در زمینه ی آراء و عقاید حکمی-اشراقی سهروردی با اندیشه های هرمسی است. آیین هرمسی یکی از قدیمیترین سنّتهای فکری در تاریخ تمدن بشری بوده که به شیوه های گوناگون بر اندیشه های فلسفی بعد از خود تأثیر گذاشته است. نگارنده در پاسخ به این پرسش که آیا سهروردی از تفکر هرمسی تأثیر پذیرفته است، پس از مطالعه ی آثار سهروردی و نیز مکتوبات هرمس به روش توصیفی-تحلیلی به این نتیجه دست یافت که شیخ اشراق، از جمله کسانی است که تأثیرپذیریش از مکتب هرمسی، بیش از آن است که خود در آثارش بیان میدارد. همچنین بنیان تفکرات اشراقی او در باب شناسایی پیر و ولی، اعتقاد به سلسله مراتب نوری، اعتقاد به برتری عقل اول، طباع تام، استحاله و کیمیاگری و کشف و شهود، اسارت روح و. . . با افکار و اندیشههای هرمس در یک مسیر قرار میگیرد.