سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1390 | دوره:4 | شماره:4 (پی در پی 14) |تعداد مقالات:23

شخصیت گوینده یا راوی و به تبع آن مخاطب در غزل مولانا با تیپ آشنای عاشق و معشوق در غزل کلاسیک تفاوتهای اساسی دارد و نوآوری در شکل متداول و سنتی غزل به شمار می آید. فهم غزل وابسته به شناخت شخصیت راوی شعر و تعیین زاویه دید و جایگاه سخن اوست که بدون توجه به مفاهیم و اصطلاحات عرفان و تصوف اسلامی ممکن نیست. شناخت چهار شخصیت کلیدی از منظر طریقت اسلامی یعنی پیر، معشوق، سالک و عاشق، خواننده را به افق معنایی کلام شاعر نزدیک میکند. ابهام غزل مولانا گاه ناشی از شخصیت متفاوت و چندگانه راوی، تغییر زاویه دید او، حضور چند مخاطب در یک غزل واحد، و آمیختگی تغزل و تعلیم در زبان شاعر است. این پژوهش میکوشد با تحلیل و شناسایی شخصیتها در هزار غزل کلیات شمس شکل و ساختار غزل مولانا را بدست آورد.

با بررسی علم قافیه بر اساس مطالبی که در کتب بلاغت و نقد شعر، مسطور است به سهولت میتوان به اهمیت قافیه و اثربخشی آن در شعر فارسی پی برد. قافیه با همه مزایایی که دارد گاهی محدودیتهایی در شعر بوجود می آورد و بعضی از شاعران معنی را فدای قافیه میکنند. در حقیقت اینگونه در مقابل محدودیتها خود را باختن از ضعف شاعری ناشی میشود و شاعر هنرمند هرگز با قرار گرفتن در چنین تنگناهایی، معانی ناب را فدای لفظ و قافیه نمیکند. در این میان مولوی بزرگترین شاعری است که چنین تنگناها و محدودیتهائی باعث نمیشوند که او معنی را فدای لفظ و ضرورت قافیه بکند، بلکه برعکس نبوغ ذاتی ذهن ناخودآگاه وی، با سنت شکنیهای جسورانه، رستاخیزی در الفاظ قافیه به پا میکند که هر خواننده یا شنونده ای را به اعجاب وامیدارد. هدف نگارنده، در این مقاله این است که شمه ای از نوآوریها و هنجارگریزیهای هنرمندانه مولوی را در جایگاه قافیه در کتاب شریف مثنوی بررسی کند.

شطحیات صوفیه، از تراث ادبیات عرفانی فارسی است که از قرن سوم با ماجرای بر دار کردن حسین بن منصور حلاج (م.309.ق) و ممنوعیت یافتن چنین سخنانی، در معرکه آرای صوفیه قرار گرفت و رد یا پذیرش آن توسط فرق صوفیه، به نحوی نمادین خبر از مبانی معرفت شناسی آنها میداد. شطحیات صوفیه علیرغم کثرت مضامین در دسته های موضوعی خاصی قابل تقسیمند که مهمترین آنها دعاوی مختلف و طعن و بی حرمتی به دینی هستند. از منظر سبک و ساختار نیز میتوان آنها را در الگوهای چندی جای داد. نیز به لحاظ فرم زبانی و تصاویر. چنین بررسیی شاید بتواند ما را در شناخت بیشتر شطحیات یاری کند.

ابوسعید کمال الدین سحابی نجفی استرآبادی، از زمره شاعران مشهور اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم ﻫ.ق است که علاوه بر علو مقام دینی، از بزرگان اهل معنا و عرصه عرفان به شمار میرود. بیشترین شهرت او به خاطر سرودن رباعیات است که حاوی اندیشه های عرفانی، اخلاقی، فلسفی و دینی است. رباعیات او، بیشتر از جنبه اندیشه های حاکم بر آنها، مورد توجه است و از دید زیبایی شناسی و ظرافتهای فرمی، اهمیت چندانی ندارد. در این نوشتار، به سبک شناسی رباعیات او پرداخته ایم.

«شاهین تورات» نام صورت منظومی از تورات به زبان فارسی و خط عبری است که شاعر ناشناسی به نام یا نام شعری «شاهین» در سال 728 ھ. (1359م.) آن را در بحر هزج مسدس محذوف و با مطلع زیر به نظم کشیده است:«به نام آنکه عالم را بنا کرد                                    به خود آوارگان را رهنما کرد»این کتاب برای اولین بار در سال 1282ھ. (1903م.) توسط شیمعون حاخام، با همان خط عبری، به چاپ رسید و سرانجام با وجود کمیابی نسخه های موجود، منوچهر خوبان (مشه فرزند شعبان)، آن را برای استفاده عموم، از خط عبری به خط فارسی برگرداند و در سال 1378ھ. (1999م.) در امریکا به چاپ رساند.این اثر شامل اسفار پنجگانه تورات است که به شیوه دیگر منظومه های فارسی، با مناجات باری تعالی آغاز میشود و به خاتمه ای از زبان شاعر و این بیت پایان میپذیرد:«هزاران آفرین از نزد سبحان                                  به روح پاک موسی ابن عمران»از آنجا که این اثر در حوزه نظم فارسی و ادبیات این سرزمین قرار میگیرد و بررسی و پژوهش در باب آن میتواند راهگشای دیگر تحقیقات درباره نظم فارسی در قرن هفتم و هشتم هجری باشد، این مقاله در نظر دارد تا ضمن معرفی بیشتر این اثر، به این پرسش پاسخ دهد که ارزشها و ویژگیهای سبکی این اثرکدام است و جایگاه ادبی این اثر در حوزه ادبیات فارسی کجاست.

مطابق نگرش بینامتنی، همواره بین متون مختلف موجود در ژانرهای ادبی یک فرهنگ، پیوندی آشکار یا پنهان وجود دارد؛ اما طریقه مولفان در نمایش این تاثر، همواره یکسان نیست و غالبا نویسنده یا شاعر متاخر خود را در پهنه رقابتی می بیند که نیاز به تحدی و تلاش برای ابداع است. در سنت تاریخ نگاری ادب کلاسیک از تاریخ بیهقی گرفته تا نگارش دره نادره، این تاثیر و تاثر کاملا مشهود است. رابطه تاریخ جهانگشای جوینی - که باید آن را اوج تاریخ نویسی فنی فارسی دانست؛ زیرا جامع سبک بیهقی و نصرالله منشی است - با تاریخ وصاف الحضره شیرازی از آنگونه است. بررسی و مقایسه این دو متن تاریخی - ادبی مبین توجه همگون نویسندگان متون آن دوران به جریانهای ادبی روزگار است و پیوند همزمانی و در زمانی متون ادبی را واگویی میکند. این جستار به شیوه ای توصیفی - تحلیلی مبتنی بر شگرد تحلیل بینامتنی مورد نظر«هرولد بلوم»؛ یعنی اضطراب تاثیر (Anxiety of influence)، ضرورت واکاوی و مقایسه متونی از اینگونه را برای شناسایی جریانهای غالب روزگار ضروری میداند و معتقد است، نگارش متون تاریخی دوران ایلخانان، متاثر از جریان رقابتی و سیر تصنعی نثرنویسی آن دوره، تلاش برای رهایی از اضطراب ناشی از برجستگی نویسنده همعصر یا ماقبل خویش است؛ چنانکه نویسنده تاریخ وصاف با وجود اقرار به استادی جوینی، با هراس از سیطره نثر جهانگشا میکوشد، با خلاقیت در بهره گیری از صنایع ادبی، خود را مبدع و صاحب سبک نشان دهد.

مثنوی یکی از قالبهای شعری است که بزرگترین شاهکارهای ادبی ادوار گذشته در این قالب شعری ارائه شده و متناسب با هر دوره، محمل مفاهیم و موضوعاتی از قبیل حماسی، عرفانی و غنایی، و غالبا در قالب داستانهای بلند و کوتاه، بصورت رمزی و تمثیلی بیان شده است. قالب مثنوی تا زمان مشروطیت در پهنه شعر و ادب فارسی حضور چشمگیری داشت. ولی پس از مشروطیت و همزمان با رواج شعر نو، به دست فراموشی سپرده شد و با پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی دوباره پا به عرصه گذاشت و حیاتی دوباره یافت. بنظر میرسد ظهور دوباره این قالب در عرصه شعر فارسی، علاوه بر تفاوتهای موضوعی و محتوایی نسبت به دوره های قبل، با تغییرات و نوآوریهای اساسی در فرم و ساختار نیز همراه بوده است که مهمترین این تغییرات و نوآوریها در وزن، قافیه و ردیف مشهود است. این مقاله برآن است تا مهمترین تغییرات و نوآوریهای ساختاری قالب مثنوی نسبت به ادوار گذشته ادبی را در مثنویهای دوره ادبیات انقلاب اسلامی و آثار شاعران این دوره بررسی کند و بسامد این نوآوریها و تغییرات را آشکار نماید.

در این مقاله سعی شده است در مورد معنی مجازی عبارت «از بن دندان» و مشتقات آن در متون نظم، بحث و بررسی شود. ابتدا سعی شده است معنی کنایی عبارت مورد نظر در فرهنگهای لغت و فرهنگهای کنایات، آورده شود. سپس علاوه بر معنی مضبوط در فرهنگها (از صمیم قلب، از ته دل، با رغبت و ...)، به معنی دیگری (به ناچار، به ضرورت، به اجبار و ...) از این کنایه که در متون گذشته بویژه در سبک خراسانی و اوایل سبک عراقی کاربرده داشته، و از دید اغلب فرهنگ نویسان غافل مانده است، اشاره شود. در پایان تلاش شده است که محدوده تقریبی بروز معنی جدید (از صمیم قلب و ...) و حذف معنی قدیم (به اجبار و...) یا غلبه معنی جدید بر معنی قدیم مشخص شود.

«آثار الوزرا» کتابی است تاریخی به زبان فارسی درشرح احوال و کارهای مهم وزیران، تالیف سیف الدین حاجی بن نظام عقیلی از نویسندگان و دبیران دربار تیموریان در سده نهم هجری. وی این کتاب را میان سالهای 875 و 892 ﻫ.ق به نام و برای خواجه قوام الدین نظام الملک خوافی نوشته است. متن کتاب شامل دو مقاله است که مقاله اول مشتمل بر دوازده باب و مقاله دوم دارای چهار باب است. سوال مهم درباره مختصات زبانی کتاب «آثار الوزرا» این است که این اثر تا چه حد ویژگیهای قرن نهم را داراست؟آنچه به نظر میرسد این است که انشای کتاب «آثار الوزرا» به دلیل اقتباس مولف آن از کتابهای گوناگون، دارای سبکهای مختلف است. گاه سادگی و آراستگی و بلاغت شگفت انگیز ابوالفضل بیهقی و استادش بونصر مشکان را به یاد می آورد و گاه سجعها و موازنه ها و صناعتهای لفظی جامع التواریخ را از نظر میگذراند. گاه نیز انشای آن به سبک رایج و معمول روزگار نویسنده نزدیک شده، و سست و ناهموار و ناپخته میگردد.درصد کاربرد لغات و ترکیبات عربی نسبت به کتابهایی که درقرن نهم تالیف شده اند بیشتر است و لغات مغولی و ترکی بندرت دیده میشوند. جملات بصورت کوتاه بیان شده و گاهی مواردی از اطناب در متن کتاب مشاهده میشود. در این مقاله سعی شده با تجزیه و تحلیل متن کتاب و با بهره جستن از پیشینه تحقیق به بررسی سطح زبانی (آوایی، لغوی، نحوی) گزیده ای ازبابهای کتاب (جمعا یکصد و شش صفحه) از کتاب «آثار الوزرا» پرداخته شود.

در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش هستیم که: بازتاب «گیاهان و جانوران»، در دیوان اشعار فرخی سیستانی، یکی از شاعران معروف طبیعتگرای سبک خراسانی، چگونه است؟ و از تحلیل آماری این موضوع بر اساس نرم افزار آماری SPSS نسبت به تحلیل آماری داده ها و با استفاده از تستهای آماری همچون Anova چه نتایجی به دست می آید؟ پس از آن، در مقایسه این نتایج با اشعار دو شاعر دیگر سبک خراسانی (منوچهری و عنصری)، که به عناصر طبیعت و بویژه گل و گیاه و پرندگان و جانوران توجه دارند، چه دستاوردهایی بدست خواهد آمد؟ بدین منظور ابتدا ده مدخل اصلی و زیر مجموعه های آنها بر اساس عناصر مهم طبیعت تعیین گردید و اطلاعات کلیه اشعاری که دارای حداقل یکی از این عناصر زیست محیطی بودند، در بانک اطلاعاتی وارد و سپس گزارشها و نتایج به دست آمده، تحلیل آماری گردید. نتایج این بررسی نشان میدهد که در عمده ابیات هر سه شاعر، حداقل یکی از عناصر طبیعت وجود دارد. بیشترین عناصر زیست محیطی در شعر عنصری و منوچهری مربوط به مدخل مدنیات و سپس گلها و گیاهان بوده ولی در شعر فرخی بیشترین توجه به پرندگان و جانوران، بویژه جانوران، شده است و سپس مدنیات در مرحله دوم قرار دارد. این امر نشاندهنده آشنایی و انس کامل هر سه شاعر با فرهنگ و مظاهر فرهنگی و مدنی و نیز طبیعت پیرامون است. توجه ویژه این شاعران به گل و اجزای آنها و نیز پرندگان و جانوران و استفاده از گلهای خاص، بویژه در شعر منوچهری، از نکات قابل توجه است؛ این موضوع در انواع پرندگان نیز وجود دارد؛ البته در بیشترین و کمترین کاربردها و توجه هر شاعر به نوع خاصی از گلها و نباتات و یا پرندگان، نوع کاربرد و بسامد آنها، تفاوتهایی وجود دارد که در متن مقاله بدانها اشاره و سپس تحلیل شده است.

این نوشتار بر آنست که سبک هنری و سبک خاص نفثه المصدور را معرفی کند. اهمیت کتاب بعنوان یکی از شاهکارهای بدیع نثر فنی و منشیانه قرن هفتم، علاوه بر جنبه تاریخی، بلحاظ ساختار و ویژگیهای بدیع آن است.با وجود وجوه مشترک در نثر فنی و مصنوع، توجه و اصرار و ولع نویسنده در آراستن سخن به بدیع لفظی و برجستگی خاص «لفظ» با مراعات سجع، موازنه و قرینه سازی و نیز تزیین و تلمیح کلام به آوردن احادیث، امثال، اشعار عربی و فارسی و جملات معترضه موجب گردیده نثر وی در مقایسه با آثار برجسته معاصرانش از جمله «مرزبان نامه» و «تاریخ جهانگشا» علاوه بر دارا بودن سبک دوره، صاحب سبک فردی نیز باشد.در این مختصر، صنایع ادبی پرکاربرد در نفثه المصدور با مختصر نمونه هایی از «مرزبان نامه» و «تاریخ جهانگشا» که عوامل سازنده آن مبتنی بر تکرار «واج» است، مورد بررسی قرار گرفته است. تمام آرایه های لفظی، انواع جناس، سجع، تکرار، قلب، اشتقاق، شبه اشتقاق بر مبنای تکرار واجهاست که نویسنده با رعایت قواعد و قوانین کتب بلاغی، تنها به قصد زیور و زینت کلام بکار نگرفته بلکه با ایجاد موسیقی و طنین کلام به القای بهتر معنی پرداخته و با ابزار کلام تابلوهایی از درد و رنج غارت مغولان ترسیم کرده، عواطف خود را به مخدوم خویش بیان داشته است.«زیدری نسوی» با چیرگی خاص بر زبان، هنرمندانه و با بسامد بالا از شگرد تکرار که موجب نزدیک شدن نثر وی به زبان شعر گردیده، بهره جسته و ارتباطی هنری بین لفظ و معنا ایجاد کرده و با موسیقی الفاظ فضای القایی و ویژگی شاعرانگی اثرش را تقویت کرده است.

خداوند یکی از مضامین و موضوعات اصلی شعر کودک و نوجوان در کشور ماست. از آنجا که مخاطب این اشعار، امکانات و تجربه های ذهنی کمتری برای درک مفاهیم انتزاعی دارد باید با ابزار مختلف این مفاهیم را برای او عینی و ملموس کرد. بررسی صفات و خطابها و نعمتها و دعاهایی که در شعر کودکان وجود دارد نشان میدهد که شاعران کودک از طبیعت به عنوان ابزاری برای توصیف خداوند و شناساندن او به کودکان و نوجوان استفاده کرده اند. آسمان با متعلقاتش باران، ابر، ستاره، خورشید و ماه و مجموعه زمین با کوه و دشت و دریا و گلها و گیاهان موجود در آن و مجموعه حیوانات و غالبا حیوانات اهلی بویژه پرندگان و بطور خاص پروانه و بلبل و کبوتر هسته اصلی تصاویری هستند که شاعران کودک خلق کرده اند. در شعر کودک، خدا در جزئی ترین پدیده های طبیعت حضور دارد و با تمام اجزا و عناصر آن گره خورده است. خدا در شعر کودک با نگاه وحدت وجودی که میراث عرفان است، نگریسته شده است.

سبک آذربایجانی یا ارانی سبک شاعران حوزه شمال غربی ایران یعنی منطقه اران و آذربایجان در قرن ششم است. رئیس این حوزه ادبی ابوالعلای گنجوی بود. شاعران معروف آن عبارتند از: مجیرالدین بیلقانی، فلکی شروانی، خاقانی و نظامی. مختصات شعری آنان از نظر بنیان زبان، همان زبان خراسانی است اما از نظر فکری و مخصوصا از نظر مختصات ادبی تحول عظیمی را ایجاد کرده است. در این مقاله به بررسی عناصر سبکی شعر فلکی یکی از بنیانگذاران سبک آذربایجان از جنبه های مختلف (زبانی، فکری و ادبی) پرداخته شده است.

سرزمین هند از گذشته های دور جایی امن برای زبان فارسی و فارسی زبانان بوده و برخی از آثار ارزشمند فارسی در این سرزمین تالیف شده است. قاضی حمید الدین ناگوری (متوفی 643 ﻫ.ق) یکی از عرفا و نویسندگان ایرانی ساکن این سرزمین بوده و رسالات ارزشمندی را به زبان فارسی تالیف کرده است، که از جمله میتوان «رساله عشقیه» را نام برد.در این نوشتار نخست به معرفی مختصر نویسنده و رساله عشقیه پرداخته شده و سپس در بررسی سبکی این رساله، به جنبه های درونی و بیرونی آن توجه شده است. این بررسی سه بخش عمده «ویژگیهای فکری و محتوایی»، «ویژگیهای زبانی» و «ویژگیهای ادبی» را در بر میگیرد.

بررسی سبکی هر اثر ادبی، یکی از ابزارهای مهم در تعیین شاخصه های زبانی، ادبی و فکری آن اثر است، که با داده های دقیق آماری جایگاه و اهمیت نوشته را بیش از پیش روشنتر میکند. در واقع، تبیین سبک نوشتاری بر اساس داده های آماری، نشاندهنده زیرساخت و روساخت هنر صاحب سبک و اثبات کننده ویژگیهای برجسته نوشته است.در این نوشته با نگاهی سبک شناسانه به پنجاه غزل از خواجوی کرمانی، غزلهای انتخابی در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته است. در هر سطح، توضیح و تحلیلی همراه با شواهدی از غزلها آمده، آنگاه به برجستگیها و نوآوریهای سبک خواجو در هر سطح اشاره گردیده و نتیجه بدست آمده بیان شده است. در سطح ادبی، کلمات مسجع و آهنگین بسامد بالایی دارد و یکی از بارزترین خصیصه ها است. در محور زبانی، بیشتر فعلها در زمان حال بکار برده شده و در سطح فکری، مفاهیم و معانی عاشقانه بر بیشتر غزلها حکمفرماست.آمارهای ارائه شده و تحلیلهای مبتنی بر آن، یکی از پایه ای ترین بخشهای پژوهش حاضر و نتایج حاصل از آن، بهترین الگو و زمینه برای آشنایی با ساختار و محتوای غزلهای مورد بحث است.

از آنجا که کتاب کلیله و دمنه، از کتب اخلاقی و تعلیمی در حکمت عملی و شیوه تدبیر است، سعی نویسنده بر این بوده که در قالب قصه ها، حکایتها و تمثیلها به بیان پند و اندرز و گوشزد کردن مسائل اخلاقی و همچنین تشریح افکار و اندیشه های خود بپردازد. بکارگیری سبک قرن ششم و آوردن شیوه قصه در قصه، باعث شده است که قصه ها و تمثیلهای کلیله و دمنه از کثرت و تنوع کاربرد شخصیت - چه انسانی و چه حیوانی - برخوردار شود؛ چرا که پایه و اساس هر داستانی را شخصیتهای آن تشکیل میدهد که خود عامل یا معمول رخدادها هستند. در این نوع سبک قصه گویی، کوتاه بودن حکایتها و نبود فرصت کافی برای پرداخت شخصیتها، پرداختن به محتوا در درجه اول و اهمیت ندادن به ویژگیهای ظاهری قصه بوضوح دیده میشود و میتوان گفت که اکثر شخصیتها، شخصیتهای ساخته شده توسط نویسنده هستند.در این مقاله، نگارنده کوشیده است سبک قصه گویی و پردازش شخصیتها را در کلیله و دمنه - با سنجش آن در معیارهای سبکی مدرن - مورد بررسی قرار دهد.

استقبال، تتبع، جواب از سنتهای رایج هنری در سرودن شعر سنتی اسلامی و بویژه در میان شعرای ایرانیست و آن نوعی سرودن شعرست به تبعیت از سرمشقی پیشین. در کتب بدیعی این موضوع عموما در ذیل بحث از سرقات شعری طرح و از آن بحث شده است. در این مقاله کوشیده ایم در پاسخ به این پرسشها که آیا تتبعات و استقبال های شاعران دارای ارزش و فواید سبک شناسی است و اگر چنین است این ارزشها و فواید کدامند، استقبالهای شاعران ایرانی را از یک قصیده بسیار معروف سنایی به مطلع: «مسلمانان، مسلمانان، مسلمانی، مسلمانی / از این آیین بی دینان، پشیمانی، پشیمانی» و نیز الگوهای احتمالی وی را در سرودن این شعر از آغاز ادب فارسی تا دوره معاصر پی جویی و استخراج کنیم. بررسی شعرهای تتبعی از طرفی میتواند به روشنی گرایشهای عمده هنری در میان شاعران یک عصر و به تبع آن ویژگیهای اساسی سبک دوره مذکور را نشان دهد و از سوی دیگر پی جویی تاریخی و بررسی نمونه های تتبعی در طول ادب فارسی میتواند زمینه مناسب و مهیایی را برای بررسی تحولات سبکی شعر فارسی فراهم سازد. نتیجه بسیار مهم دیگر این نوع بررسی روشن ساختن میزان اهمیت و مورد توجه و تتبع بودن یک شاعر و آثارش در تاریخ ادب فارسی است.

استفاده از تشخیص از شاخصهای برجسته زبان هنری عرفان است و از جهان بینی و نگرش عرفای هنرمندی چون مولانا نشات میگیرد. مولانا معتقد است که تمام مخلوقات و پدیده های هستی، از نوعی حیات و آگاهی و هوشمندی برخوردارند که نیروی محرکه و هدایت کننده آنها بسوی کمال است. بازتاب این طرز تلقی همه جا بوضوح در آثارش بخصوص مثنوی و غزلیات به عنوان یکی از ویژگیهای مهم زبان و سبک بیان او قابل تشخیص و درخور مطالعه است.مقاله حاضر به بررسی تشخیص و انواع ساختارهای آن در مثنوی مولانا پرداخته است تا اهمیت آن را به عنوان یکی از امتیازات بلاغی و سبکی زبان او بازنماید و با مقایسه ساختارهای متنوع تشخیص، میزان استفاده از هر یک را نشان دهد. همچنین با مقایسه تعداد کل اسناد مجازی و تعداد کل پنج شاخص دیگر سبک این شاعر، یعنی تشبیه، تمثیل، اغراق، پارادوکس و حس آمیزی، برجستگی این ساختار که در مقام دوم قرار گرفته است، بیشتر آشکار میگردد.

موضوع اصطلاحی است که به علت بدیهی بودن آن در بادی امر، تحقیقی روی آن انجام نگرفته و در تحقیقات ادبی بین آن و اصطلاحات همخوشه، تمییز داده نشده و هر کس تحقیقات خود را بر برداشت و تعریفی شخصی که از موضوع دارد بنیان نهاده است. در این پژوهش، ابتدا با ذکر توضیحات کافی در ابعاد مختلف برای اصطلاح موضوع و روشن کردن حدود و ثغور آن و مسائل پیرامون آن، این اصطلاح معرفی شده است و از رهگذر این مباحث ارتباط موضوع با جنبه های مختلف ادبی و شیوه های شناختن موضوع در متون و ارائه آن، روشن گردیده است. بعد از آن فرق موضوع با اصطلاحات همخوشه خود؛ یعنی مضمون، درونمایه، بن مایه، محتوا، واژه و اصطلاح آورده شده و تا آنجایی که مقدور بوده، مرز آنها مشخص گردیده است تا بتوان تحقیقات را بر اساس آن مستند کرد. در پایان نیز اهمیت موضوع شناسی و کارکردهایی که موضوع شناسی میتواند داشته باشد ذکر شده؛ از جمله در سبک شناسی، ادبیات تطبیقی، در نوشتن فرهنگهای موضوعی، فرهنگهای لغات و اصطلاحات، معرفی فرهنگ و تمدن و جهانبینی یک قوم، شناختن بن مایه ها.

مقاله حاضر بر آن است؛ تا با ذکر شواهدی از کتاب قوت القلوب ابوطالب مکی و مجموعه مثنویهای چهارگانه مصیبت نامه، الهی نامه، منطق الطیر و اسرارنامه عطار به تبیین مشابهات و میزان تاثیرپذیری عطار از این کتاب بپردازد. این مقاله در دو بخش مجزا ابتدا به بررسی تمثیلات مشابه در آثار این دو عارف و سپس به بررسی مضامین یکسان میان آنها میپردازد و با تحلیل مطالب ارائه شده در هر قسمت، تصویر روشنی از رابطه فکری این دو عارف و میزان تاثیرپذیری عطار از این کتاب به نمایش میگذارد. و در پایان به نتیجه گیری روشنی در باب اشکال گونه گون این تاثیرپذیری دست می یابد.

در بررسی سبک بیدل و پژوهش در وابسته های عددی شعر وی این باور شکل میگیرد که یکی از هنرهایی که در سبک هندی بویژه شعر بیدل جلوه گری میکند، ترکیبات جدید و استفاده از اعداد در ساخت آن است که عامل تنوع لغات و اصطلاحات در زبان شده است . ساخت این ترکیبات و ایجاد طرز نو و ساختار شکنی بیدل تعیین کننده جایگاه طرز او در بین شاعران سبک هندی است، در این جستار تلاش شد به ساخت انواع وابسته های عددی که شفیعی کدکنی در کتاب شاعر آینه ها از آن بعنوان عوامل ابهام زا نام میبرند، ترکیبات تازه و مضامین جدید غزلیات بیدل و تحلیل پیوند آنها اشاره شود تا بدین طریق یکی از شگردهای شعری بیدل نشان داده شود. شایان ذکر است که تمامی شاهد مثالهای غزلیات بیدل دهلوی برگرفته از کتاب کلیات بیدل، تصحیح اکبر بهاروند و پرویز عباسی داکانی و است.

هفت اورنگ جامی یکی از مهمترین آثار کلاسیک ادبیات فارسی است که سرشار از قصه ها و داستانهای تعلیمی و تمثیلی میباشد. هر چند هدف جامی از سرودن حکایات و قصه ها، بیان پیام و القای نتیجه تعلیمی، اخلاقی و ملموس ساختن مفهوم ذهنی و انتزاعی میباشد. اما از تامل در ساختار هنری و سبک و شگردهای روایی حکایات و قصه ها نیز نباید غافل شد. چرا که هر یک از آثار ادبی فارسی، دارای اصالت سبکی ساختاری مخصوص بخود بوده و شناخت و پژوهش بر روی آثار ادبی متناسب با شرایط و مقتضیات هر دوره، یک امر ضروری و لازمه ورود به دنیای گسترده این آثار و دریچه برای شناخت سراینده میباشد. در این مجال سعی بر این است تا ویژگیها و الگوهای ساخاری حکایات هفت اورنگ تبیین شده و عناصر روایی چون طرح، ویژگی شخصیتها، تعداد شخصیتها مورد بررسی قرار گیرد تا گامی در جهت شناخت اجزای سازنده ساختمان حکایات و سبک شناسی آنها برداشته شود.

شاهنامه این شناسنامه ملی - فرهنگی و در حقیقت سند هویت ایرانیان، علاوه بر تلاشهای شاهنامه شناسان هنوز بسیاری از باورها و نمادهای آن از حیث باور شناسی، نماد شناسی و واژه شناسی جای سخن بسیار دارد از دیگر سو شاهنامه به لحاظ در بر داشتن واژه های فارسی گنجینه بسیار غنی و راز ماندگاری زبان فارسی است ما اگر این نکته را باور داشته باشیم که محیط اجتماعی عصر هر شاعر با تمام ویژگیهایش در ایجاد هر نوع اثر ادبی موثر می افتد و در حقیقت شاعر متاثر از آداب و رسوم منطقه خود است، در جای جای خراسان بزرگ آداب و رسوم و خرده فرهنگهایی وجود دارد که با گردآوری و ضبط آن آداب و رسوم علاوه بر حفظ و انتقال آن به نسلهای بعد میتوان به کمک آن در حل بسیاری از نمادها و پیچیدگیهای لفظی و معنوی متون نظم و نثر فارسی یاری جست در این جستار با توجه به آداب و رسوم مختلفی که در گوشه گوشه خراسان بزرگ از روزگاران گذشته به یادگار مانده است، بیت زیر را بازنگری میکنیم:نباشی بس ایمن به بازوی خویش خورد گاو نادان زپهلوی خویشدر این مقاله ابتدا نظر شارحان و شاهنامه پژوهان درباره مصراع دوم بیت آورده شده، سپس نظر آنان مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. در بخش دیگر مقاله با توجه به آداب ورسوم رایج در بین کشاورزان و دامداران قدیمی و سنتی در شهرستان گناباد، شهرستانهای دیگر سعی شده است معنایی درست و بهنجار از این بیت پیشنهاد شود و آن اینکه عبارت کنایی «از پهلوی خود خوردن» علاوه بر معنای ثانوی صدمه دیدن در معنی حقیقی و قاموسی و اولیه خود هم به کار رفته است به معنای «از پستان خود شیر خوردن» بکار رفته و «پهلو» علاوه بر معنای «از قبل و از جانب» به معنی پستان نیز هست.