منهاج
سال:1389 | دوره:6 | شماره:10 |تعداد مقالات:7

بر اساس روایات تفسیری، آیاتی از قرآن کریم در شان اهل بیت پیامبراعظم (ص) نازل شده است. حضرت زهرا (س) دختر رسول الله (ص) به گواه پاسخ آن حضرت (ص) پس از نزول آیه تطهیر (الاحزاب، 33) که فرمود: «هولاء اهلبیتی»؛ از اهل بیت پیامبر (ص) است. بنابراین آیاتی از قرآن کریم درباره حضرت فاطمه (س) و خانواده اش نازل شده است. در این مجال با بهره از تفاسیر و روایات، ارتباط قرآن و حضرت زهرا (س) را بیان می کنیم. در خطبه فصیح و بلیغ آن حضرت نیز توصیفی از قرآن کریم آمده است، این بیانات را نیز به عنوان قرآن در بیان حضرت زهرا (س) مطرح خواهیم کرد. قرآن جایگاه آن حضرت را تثبیت می کند و فاطمه (س) شان کلام الهی را توصیف می نماید.

«توکل» و «توسل»، از سلسله موضوعات مهم بحث برانگیز در حوزه مباحث اعتقادی است. تعریف صحیح این اصطلاحات، چنان که با «توحید» از یک سو، و «اختیار» و «مسوولیت» انسان از سوی دیگر سازگار باشد و حریم هر دو را محفوظ بدارد، از جمله مباحث مشترک مطرح ذیل این عناوین است.در مقاله حاضر، سلسله مباحثی را که در این موضوعات به ویژه توکل ابراز شده، بازگو و نقد خواهیم کرد. در ضمن مباحث یادشده، تعریف قابل مناقشه ای از «توکل» مطرح و دیدگاهی درباره «توسل» به چالش کشیده خواهدشد.نقد حاضر ضمنا رویکردی محک زننده به قوت مباحث و استحکام تحلیل های مورد نقد دارد، چرا که شخص ارایه کننده آن مباحث، به بازنگری های فراتری نیز در حوزه اصول عقاید پرداخته است، که سنجشِ توان علمی وی را می طلبد.

در هر زبانی به ویژه زبان قرآن کریم، کم و بیش از امثال که شامل مسایل عقلی، عقیدتی، معنوی که جزء محسوسات نیست، در جهت ادا مقصود استفاده شده است؛ زیرا گذشت زمان، مثل را شفاف و روشن می سازد و جای تردید در آن باقی نمی گذارد؛ به طوری که یک مثال به جا و متناسب، تاثیری بسیار عمیق بر افکار مخاطبین می گذارد و تا حد اعلا آن را گسترش می دهد، به اندازه ای که سبب تغییر رفتار و عواطف آنها می شود. مثال، سبب کاوش متربی به معنای بیشتری از تمام مباحث، به ویژه بحث های کلامی، اخلاقی و تربیتی می شود. هم چنین می توان به عنوان درمان برای بیماران روحی و روانی، از آن بهره جست. بنابراین در تربیت نفوس، به ویژه تربیت دینی اسلامی افراد، نقش بسزایی دارد. از ویژگی های این نوشتار این است که علاوه بر تبیین تفاسیر معاصر شیعه به بررسی دیدگاه روان شناسان در جهت شناخت بیش تر این روش پرداخته شده است تا به کارگیری آن در تربیت صحیح افراد، موثر واقع شود. روش تحقیق بر اساس روش توصیفی، اسنادی است.

بررسی واژه (کتاب) و استعمال قرآنی آن، حکایت از آن دارد که این واژه در برخی از مواقع به معنای مشهور آن یعنی قرآن استفاده شده و البته در بسیاری از مواضع دیگر این واژه با کلمه قرآن متفاوت است و چه بسا قرآن جزیی از حقیقت کتاب باشد، که با اوصافی چون کتاب مکنون، کتاب مبین و... در کلام الهی به کار رفته است.این مقاله بر آن است که ضمن بر شمردن مهمترین معانی متفاوت کتاب، ارتباط این واژه را با واژگانی چون لوح محفوظ و امام مبین، مورد نقد و بررسی قرار دهد و این در حالی است که بر اساس بسیاری از روایات معتبر شیعی مقصود از کتاب؛ امیرمومنان، علی بن ابیطالب (علیه السلام) است.

در صحیح بخاری و صحیح مسلم چند روایت تاریخی از قرآن کریم با موضوع ابتدای وحی، کیفیت نزول، تدوین قرآن و مصحف شخصی عایشه روایت شده است که آنها را ابتدا از طریق عرضه با قرآن و تحلیل عقلی و سپس با عرضه به احادیث اهل بیت (ع) ارزیابی کرده ایم و در نهایت به این نتیجه رسیده ایم که روایت معروف «بدء وحی» که آغازگر بیشتر کتب تاریخ قرآن است، فاقد صحت است. چنان که روایات کیفیت نزول، تدوین قرآن و وقوع تحریف به نقیصه با مبانی قرآنی و عقلی در تعارض اند و از نظر متنی، شروط صحت را ندارند.

وحی؛ کلام پروردگار و به فرموده قرآن کریم، کلامی ثقیل و سنگین است. یکی از ابعاد ثقل وحی، سنگینی آن بر وجود مبارک پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)  به سبب بروز حالاتی از قبیل انقطاع از دنیا که در تعابیر برخی صحابه اغما نامیده شده است و ریزش عرق و غیره در ایشان می باشد. بروز این حالات شاید این گمان را ایجاد نماید که آن حضرت، آمادگی و ظرفیت دریافت وحی را نداشته اند، اما با توجه به روایاتی از معصومین (ع) که بروز حالت اغما را مختص به نزول وحی به صورت مستقیم و بدون وساطت جبرئیل دانسته و آیاتی از قرآن کریم که حاکی از عظمت کلام بی واسطه خداوند است جایی برای این اشکال نمی ماند. زیرا انسان هر اندازه هم که قوی باشد در برابر قوی تر از خود توان محدودش را از دست می دهد. البته مبالغه هایی هم در برخی از روایات رسیده از صحابه در مورد حالات پیامبر  (صلی الله علیه و آله و سلم)،  هنگام نزول وحی وجود دارد که منطبق با شان ایشان نیست. گرچه برخی حالات و عوارض نزول وحی هم غیرقابل انکار و لازمه اتصال به عالم والا و دریافت وحی می باشد؛ اما این مبالغه ها خاورشناسان را به این اشتباه انداخته که وحی تنها نوعی حالت غش و صرع است، در حالی که صحابه، تنها بر اساس درک مادی خود، این حالات را در قالب الفاظ و تعابیری بیان کرده اند که در به تصویر کشیدن حقیقت آثار وحی بر روح و جسم رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم)  عاجز است زیرا عوارض غش و صرع، از قبیل لرزش شدید و فراموشی پس از آن هرگز در رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم)  مشاهده نشده است بلکه به لطف پروردگار، ایشان موفق شدند کلام وحی را به طور کامل حفظ و به مردم ابلاغ نمایند.

مناظره از شیوه های موثر در امر آموزش می باشد. شیوه مناظره در قرآن به کار رفته و در سیره عملی رسول اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) نیز موارد فراوانی از آن را می توان بیان نمود.این امر نشانگر اهمیت و توانایی قابل ملاحظه مناظره، در تبیین و تفهیم مبانی عالی دینی و عملی است از این روی با توجه به تاثیرگذاری مناظره در رشد و تحرک و پویایی تفکر و اندیشه، در این مقاله سعی شده از جوانب مختلف، نگرش قرآن و سنت به مساله مناظره تبیین شده و با تجزیه و تحلیل تقسیمات آن از دیدگاه قرآن و سنت، آثار و نتایج آن در امر تعلیم و تربیت تشریح شود.