پژوهش و سازندگی
سال:1385 | دوره:19 | شماره:1 (پی آیند70) در منابع طبیعی |تعداد مقالات:14

جهت بررسی و تعیین مناسب ترین زمان جنگل کاری با بلند مازو (Quercus castaneifolia C.A.M.Subsp.Castaneifolia Browicz & Menitsky1971) در منطقه حوزه شفارود غرب استان گیلان در پایین بند، در سال 1374 تا ارتفاع حدود 350 متر از سطح دریا، به روش آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و شش تیمار که شامل کاشت نهال یک ساله در آذر ماه، دی ماه، بهمن ماه، اسفند ماه، دپوی اسفند کاشت فروردین و فروردین ماه برای مدت 15 سال، هر ساله در هر پلات 100 اصله نهال با فاصله کاشت 1×1 مجموعا 1800 اصله نهال، در سال به مرحله اجرا درآمد. پس از پایان دوره رویش هر ساله درصد زنده مانی و ارتفاع 36 اصله نهال وسطی اندازه گیری شدند و نتیجه پایان دوره پنج سال اول با استفاده از نرم افزار کامپیوتری SAS داده ها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج 5 ساله اول نشان می دهد تفاوت معنی داری از نظرآماری در درصد زنده مانی و ارتفاع نهال ها در تیمارها و تکرار ها در سطح 5 درصد وجود ندارد. با رعایت اصول فنی کاشت نهال، بعد از پایان فصل رویش نهال ها در خزانه از اواخر آذر ماه تا اواسط فروردین ماه می توان با بلند مازو با موفقیت بالای 80 درصد زنده مانی در عرصه های پایین بند و در رویشگاه های بلند مازو و بدون اینکه تیمار ها از نظر آماری با همدیگر تفاوت معنی داری داشته باشند جنگل کاری نمود.

گروه سازندهای زمین شناسی و واحد های سنگی با الگوگیری از چهار گروه هیدرولوژیکی خاک، در گروه های هیدرولوژیکی معادل آنها تقسیم بندی شده و درصد مساحت هر یک در حالت چهار گانه و تلفیقی از آنها در 12 زیر حوزه در محدوده البرز جنوبی حوزه سفید رود محاسبه شده اند. تعداد 628 آبنمود برای آموزش و 54 مورد دیگر برای آزمون شبکه عصبی انتخاب گردیده و بارندگی روزانه سیل زا، بارندگی پنج روز قبل و عمق رواناب نظیر محاسبه شده اند. رابطه عمق رواناب به عنوان متغیر خروجی با متغیر های ورودی شامل مساحت حوزه، درصد مساحت هر یک از گروه های هیدرولوژیکی معادل در حالت های چهار گانه و تلفیقی سه و دو گانه، میزان بارندگی یک روزه سیل زا، بارندگی پنج روز قبل نظیر در قالب معادله همبستگی چند متغیره خطی و شبکه عصبی مصنوعی پیشخور مدل گردیده اند. عمق رواناب با استفاده از مدل های ریاضی بدست آمده و با فرض اینکه کل مساحت حوزه تنها توسط یکی از گروه های هیدرولوژیکی معادل پوشیده شده باشد، شبیه سازی شده و توسط آزمون t دو دامنه با هم مقایسه شده است. نتایج آزمون نشانگر تفاوت سری عمق های رواناب بر آورد شده با همدیگر می باشد. به دلیل وجود تفاوت معنی دار در میزان رواناب شبیه سازی شده ولی وجود بعضی ضرایب رگرسیونی غیر معنی دار در معادلات رگرسیون چند متغیره خطی، دوباره با استفاده از مدل شبکه عصبی مصنوعی آموزش یافته، نیم رخ تغییرات عمق رواناب نظیر بارندگی یک روزه سیل زا و با رعایت فرض مذکور ترسیم و بصورت چشمی تفسیر گردیده است. نتایج حاصله بیانگر آشوب در رفتار هیدرولوژیکی برخی از گروه های هیدرولوژیکی و در نتیجه ابهام در مرز گروه بندی های ها و لزوم کاهش در تعداد آنها و تغییر در نحوه مجتمع سازی سازندهای زمین شناسی و واحد های سنگی است.

از ویژگی های اصلی مطالعه ژئومورفولوژی در هر منطقه کمک به تشریح و ارزیابی حوزه ای است که آب در آن جریان دارد. وجود ارتباط بین ژئومورفولوژی و هیدرولوژی این امکان را فراهم می آورد تا در حوزه هایی که از نظر ژئومورفولوژی تشابه وجود داد با ایجاد روابط بین این دو، بر آورد هیدرولوژی در حوضه های فاقد آمار را به دست آورد. در یک حوزه آبخیز دو دسته عناصر ثابت (پارامترهای ژئومورفولوژی) و پویا (متغییر های بارش و سرعت جریان) در پاسخ هیدرولوژی حوزه تاثیر می گذارند. پارامترهای ژئومورفولوژی نظیر نسبت انشعاب، نسبت طول، نسبت مساحت، طول آبراهه اصلی و شیب آبراهه از عناصر ثابت و سرعت جریان، شدت و مقدار بارش از عناصر پویا می باشند. با روابط بین این عناصر می توان هیدروگراف یک حوزه را در خروجی بر آورد نمود. این ایده به هیدروگراف واحد لحظه ای ژئومورفولوژی (GIUH) موسوم است، با استفاده از این روش هیدروگراف برای حوزه آبخیز کسیلیان استخراج شده و با هیدروگراف های مشاهده ای و مصنوعی استخراج شده از روش های اشنایدر و SCS مثلثی مقایسه شده است. بر اساس تحلیل های آماری بین روش های مختلف اختلاف قابل ملاحظه ای وجود نداشته است لیکن بر اساس آزمون کارایی نسبی نتایج به دست آمده نشان دهنده کارایی نسبی، خوب این روش بوده است.

مواد صمغی موجود در بافت ساقه های گون را کتیران می نامند، کتیرا از مهمترین محصولات فرعی مرتعی کشور محسوب شده و در مداوای بیماران از آن استفاده می شود. به منظور بررسی اثر دفعات و نحوه تیغ زنی در زمان های مختلف بر میزان استحصال کتیرا از یک طرح استریپ اسپلیت پلات در زمان با 4 تکرار در دو سال (1374 – 1373) و با فاکتورهای A: تعداد دفعات تیغ زنی در دو سطح در کرت اصلی (یکبار، دوبار) B: زمان تیغ زنی در نوار ها در 4 سطح (15 تیر، 30 تیر، 15 مرداد، 31 مرداد) و C: نحوه تیغ زنی در کرت های فرعی در سه سطح (عمودی، افقی و مورب) استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس سالانه و مرکب نشان دهنده عدم تاثیر دفعات تیغ زنی و اهمیت زمان دم تیغ زنی و روش تیغ زنی عمودی در میزان استحصال کتیرا بود. بیشترین میزان استحصال کتیرا در زمان دوم و با روش تیغ زنی عمودی حاصل شد و کمترین مقدار نیز در اواخر مرداد و با روش تیغ زنی افقی حاصل شد. شرایط محیطی نیز بر میزان استحصال تاثیر معنی دار داشت و با کاهش رطوبت هوا، خاک و همچنین افزایش درجه حرارت محیط استحصال کتیرا کاهش یافت.

در این مطالعه تغییرات مکانی 63 متغیر اقلیمی که از نظر رستنی های طبیعی اهمیت دارند با استفاده از تجزیه عاملی و تحلیل خوشه ای بررسی شد. این بررسی نشان می دهد 5 عامل اول 95.95 درصد پراش متغیر های اولیه را بیان می کند. این عوامل عبارتند از: بارش، دمای گرمایشی، جهت و سرعت باد، بارش تابستانه و غبار که به تربیت 35.1، 26.8، 17.5، 11.2، 5.4 درصد از تغییرات را نشان می دهند. داده های ماتریس امتیاز عاملی با روش سلسله مراتبی وارد خوشه بندی شده و 8 پهنه اقلیم رویشی تفکیک، ترسیم و نامگذاری شد. گونه های ذیل به عنوان متمایز کننده اقلیم های مختلف شناسایی شد. Agropyron spp., Bromus tomentellus, Stipa Arabica, Astragalus adscendens, Daphne mucronata, Salsola spp., Zygophylum atriplicoides, Artemisia aucheri

تالاب امیرکلایه بین دو طول شرقی 50o10'-50o12'30" و عرض های شمالی 37o19'30"-37o22'30" در شمال غربی لنگرود واقع است. این تالاب در سال 1349 با وسعت 1230 هکتار از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید. در پژوهش حاضر پوشش گیاهی تالاب براساس مکتب براون- بلانکه (زیگماتیست) مورد مطالعه قرار گرفت و طی آن 15 جامعه بر پایه تجزیه و تحلیل داده های جامعه شناختی گیاهی به روش های تجزیه و تحلیل ارتباط های عاملی و طبقه بندی سلسله مراتب بالارونده تشخیص داده شد. این جوامع به 3 رده، 3 راسته و 7 اتحادیه تعلق دارند. جوامع زیر بخش وسیعی از پوشش طبیعی منطقه حفاظت شده امیرکلایه را تشکیل می دهند: Phrogmitetum australis, Potametum, Cladietum marisci, Nitelletum sp. Pectinati, ceratophylletum demersi. پراکنش جوامع گیاهی این تالاب اساسا تحت تاثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب (نظیر غلظت املاح و آلاینده ها، شفافیت، دما، BOD، COD، DO، EC، pH)، عمق و شدت جریان آب، رسوبات بستر و عوامل زیستی قرار دارد. نقشه جامعه شناسی گیاهی تالاب امیرکلایه با مقیاس 1:25000 بر پایه مطالعات جامعه شناختی گیاهی با طیفی از رنگ های مختلف تهیه شد.

اثر چهار نوع خاک، رژیم آبیاری و سه رژیم وجین روی میزان تولید نهال و رویش طولی سرو زربین (Cupressus sempervirens L.) در خزانه نهالستان شهر پشت نوشهر به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح اسپیلت- اسپیلت پلات مطالعه شد. بذرهای زربین در آبان جمع آوری و پس از نگهداری در محیط مناسب و تعیین خلوص و قوه نامیه در فروردین سال بعد کاشته شد. نتایج در پایان اولین فصل رویش نشان داد که فراوانی و رویش طولی نهال های تولید شده در بستر شنی- لومی- رسی (C) بیش از آنها در بسترهای لومی- رسی (A)، شنی (B)، و لومی (D) بود. بلندترین و بیشترین نهال های تولید شده به ترتیب متعلق به دوره های آبیاری 8 روز، 4 روز و 12 روز بود. همانند رویش طولی، فراوانی نهال های زنده مانده در رژیم های مختلف وجین (20، 30، 40 روزه) یکسان بود. فراوانی نهال از خاک و آبیاری (به طور جداگانه) و رویش طولی از سه فاکتور فوق (جداگانه و توام) تاثیر پذیرفت. از برآیند این تحقیق استنباط می شود که خاک شنی- لومی- رسی (C) و رژیم آبیاری 8 روز و دوره های وجین 20 و 30 روز مناسب ترین تیمارها برای پرورش نهال زربین در این نهالستان می باشند. به لحاظ اقتصادی بهتر است دوره وجین 30 روز به جای 20 روز به کار گرفته شود.

در این تحقیق فلور منطقه حفاظت شده خان گرمز مورد بررسی قرار گرفته است. منطقه مذکور در 34 کیلومتری غرب شهر تویسرکان و 25 کیلومتری شرق شهر اسدآباد قرار گرفته است. روش جمع آوری گیاهان منطقه مذکور روش مرسوم مطالعات فلوریستیک منطقه ای بوده است. نمونه های جمع آوری شده براساس روش های مرسوم تاکسونومی گیاهی و به کارگیری منابع لازم شناسایی شد و خانواده، جنس و گونه هر یک از آنها تعیین گردید. اسامی تاکسون های منطقه به صورت فهرست الفبایی و به ترتیب خانواده، جنس و گونه تنظیم شد. نمونه های جمع آوری شده در این بررسی در هر باریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان و هر باریوم دانشگاه اصفهان نگهداری می گردد. شکل زیستی هر یک از عناصر گیاهی منطقه با استفاده از روش (Raunkier) مشخص شد. گونه های اندمیک ایران در منطقه مورد بررسی با استفاده از منابع تعیین شد و با استناد به طبقه بندی IUCN و Red data book of Iran گونه های دارای طبقات حفاظتی تعیین گردید.این بررسی نشان داد که در منطقه حفاظت شده خان گرمز 45 خانواده، 164 جنس و 213 گونه حضور دارد. اشکال زیستی گیاهان منطقه شامل %4 فانروفیت، %13 ژئوفیت، %48 همی کریپتوفیت، %4 کامفیت و %31 تروفیت می باشد. از 213 گونه گیاهی موجود در منطقه 17 گونه گیاهی، اندمیک ایران می باشد.

جنس درمنه (Artemisia) از تیره کاسنی (Compositae) Asteraceae و دارای 34 گونه در ایران است و پس از جنس گون (Astragalus) وسیع ترین پراکنش را دارد. این جنس از جنبه های مختلف (دارویی، علوفه ای، حفاظت خاک، گیاه شناسی، اکولوژی و...) دارای خصوصیات مفید و با ارزش است. گونه های این جنس دارای ویژگی های آناتومیکی خاصی هستند که به طور یقین در پراکنش وسیع و سازگاری این گونه ها با محیط های دشوار موثر می باشند.در این تحقیق خصوصیات آناتومیکی 5 گونه درمنه در شمال ایران شامل:A. absinthium L., A. Scoparia waldst & kit, A. annua L., A. Spiciyera CKoch, A. Vulgaris L.مورد بررسی قرار گرفت. پس از برداشت نمونه های گیاهی از عرصه های موردنظر و فیکس نمودن آنها در محلول FAA، مراحل آزمایشگاهی جهت مطالعات آناتومیکی انجام گردید. برش های تهیه شده از برگ، ساقه و ریشه این گیاهان توسط میکروسکوپ نوری مورد مطالعه و اندازه گیری قرار گرفتند. براساس نتایج بدست آمده از آنالیز PCA داده های حاصل، گونه های A. annua و A. scoparia به دلیل داشتن کانال های ترشحی، تعداد لایه های پارانشیم نردبانی و تراکم روزنه ها در سطح فوقانی برگ از سایر گونه ها تفکیک می شوند. گونه های A. vulgaris و A. absinthium نیز به سبب قطر بیشتر ساقه، تعداد بیشتر دستجات آوندی و لایه های پارانشیم پوست ساقه از گونه های دیگر متمایز می گردند. همچنین براساس دندروگرام حاصل از آنالیز A. annua Cluster و A. spicigera به علت داشتن تیپ برگ ایزوبی لترال در یک خوشه و با گونه A. scoparia به علت تشابه بیشتر در قطر ساقه، تعداد لایه های پارانشیم پوست ساقه و تعداد دستجات آوندی ساقه در خوشه بزرگتر و گونه های A. vulgaris و A. absinthium در خوشه دیگر به طور مجزا قرار می گیرند.

آویشن یکی از مهمترین گیاهان دارویی است که دارای تنوع وسیعی در سطح گونه ای و درون گونه ای است. گونه های متعددی از این گیاه در عرصه های طبیعی ایران پراکنده است و در بیشتر رویشگاه های کشور حداقل یک گونه از این گیاه وجود دارد. ده جمعیت از سه گونه آویشن به نام های T. pubscense, Thymus kotschyanus و T. persicus از رویشگاه های این جنس در مناطق مختلف اقلیمی کشور جمع آوری شد و در یک طرح بلوک های کامل تصادفی کاشته شدند. تعدادی از صفات مورفولوژیک در سطح مزرعه مورد مطالعه قرار گرفته و پس از استخراج اسانس آنها، ترکیبات اسانس جداسازی و شناسایی شدند. پس از تشخیص تفاوت های معنی دار آماری از نظر ویژگی های مورد مطالعه بین جمعیت های تحت بررسی و تعیین همبستگی های دو گانه بین صفات، تجزیه علیت به کار گرفته شد تا روابط بین صفات مورفولوژیک و ویژگی های مربوط به اسانس این گونه ها مورد بررسی قرار گیرد. از نظر میزان همبستگی روابط قابل توجهی بین صفات مورفولوژیک و اسانس وجود داشت. تجزیه اثرات همبستگی دوگانه بین میزان اسانس به عنوان صفات وابسته و سایر صفات به عنوان صفات مستقل اثرات غیرمستقیم چشمگیری را از صفات مورد بررسی بر میزان اسانس آشکار نمود. تعداد روزنه و طول برگ بیشترین اثرات مستقیم بر افزایش اسانس را از خود نشان دادند ولی همین صفات با اثرات غیرمستقیم خود از طریق سایر صفات موجب کاهش اسانس گردیدند. به طوری که در مجموع اثر کلی طول برگ ناچیز (0.222) و اثر کلی تعداد روزنه بر اسانس منفی بود (-0.498). همین پدیده در صفاتی نظیر تعداد کرک های محافظتی و تعداد ساقه نیز مشاهده گردید. به تعبیر دیگر می توان گفت که طول برگ از طریق صفت تعداد روزنه موجب کاهش میزان اسانس می گردد. همین طور صفت تعداد کرک های محافظتی نیز از طریق طول برگ موجب کاهش اسانس می گردد (اثر غیرمستقیم = -2.034). اثر مستقیم طول کل کروموزوم بر میزان اسانس منفی است (-0.494) ولی از طریق طول برگ اثر زیادی در افزایش میزان اسانس دارد (2.602). این اثر با اثرات غیرمستقیم منفی از طریق سایر صفات خنثی می شود.

به منظور بررسی پتانسیل ذخیره کربن توسط دو گونه Eucalyptus camaldulensis Dehnh و Acacia salicina Lindl در طرح های سازگاری استان فارس، دو پایگاه از این جنگل کاری ها را در نورآباد ممسنی به عنوان قطعات نمونه انتخاب و آماربرداری صد در صد از قطر برابر سینه انجام گرفت. از هر کلاسه قطری تعداد حداقل 3 اصله به صورت تصادفی قطع و پس از تبدیل، اندام های مختلف از قبیل تنه، سرشاخه، برگ به تفکیک توزین گردیدند. جهت بررسی وضعیت ریشه ها نیز از هر کلاسه یک اصله انتخاب و ریشه ها تا عمق دو متری جمع آوری و وزن کشی شدند. به منظور برآورد میانگین وزن لاش ریزه در هکتار تعداد 30 قطعه نمونه یک متر مربعی بصورت تصادفی پیاده و وزن لاش ریزه موجود در آنها تعیین گردید. هم چنین نمونه برگ و لاش ریزه و ریشه و تنه به آزمایشگاه منتقل و درصد کربن آلی هر کدام از آنها اندازه گیری شد. جهت برآورد مقدار کربن ذخیره شده در خاک نیز نیمرخ هایی حفر و آزمایش های مربوطه انجام گرفت و با مقایسه با نمونه های شاهد میزان کربن ذخیره شده در خاک برآورد گردید. به طور کلی Eucalyptus camaldulensis در رویشگاه نسبتا حاصل خیر سالانه 7.8 تن در هکتار و در رویشگاه ضعیف سالانه 1.1 تن در هکتار و Acacia salicina در رویشگاه ضعیف سالانه 1.5 تن کربن در هکتار کربن ذخیره کرده است. بیشترین میزان ذخیره کربن در چوب تنه می باشد که اختلاف معنی داری با سایر اندام ها و قسمت های مختلف توده نشان می دهد. بین مقادیر ذخیره کربن گونه اکالیپتوس در رویشگاه نسبتا حاصل خیز و ضعیف در سطح 1 درصد اختلاف معنی داری مشاهده شد. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که در استان فارس و به طور کلی در کشور ایران می توان با جنگل کاری در شرایط دیم علاوه بر ایجاد فضای سبز مناسب و تولید چوب، با ذخیره میزان قابل توجهی از کربن اتمسفر، در امر کاهش اثر گلخانه ای و جلوگیری از افزایش دمای کره زمین اقدام نموده و بدین طریق از تخصیص های اعتبار مربوطه از سوی مراجع جهانی نیز برخوردار گردیم.