زبان و ادبیات فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی)
سال:1391 | دوره:20 | شماره:72 (17) |تعداد مقالات:6

بخشی از دیوان خاقانی شامل اشعار عربی اوست که اغلاط زیادی در آن راه یافته و تاکنون مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. این مقاله با یافتن بخشی از این اغلاط کوشیده است صورت صحیح آنها را نشان دهد. نگارندگان مقاله این اشتباهات ناشی از تصحیف، تحریف و کتابت نادرست را بررسی کرده و با توجه به اشعار دیگر خاقانی و شاعران عرب، محور عمودی اشعار، سبک شعر خاقانی، آرایه های لفظی، نسخه بدل ها، معنا و ... شکل صحیح را پیشنهاد داده اند. این اغلاط به حدی زیاد است که ضرورت دارد اشعار عربی این شاعر بزرگ مجددا تصحیح شود. به دلیل عظمت و شکوه خاقانی و هنرنمایی ها و قدرت سخنوری وی در هر دو زبان فارسی و عربی لازم است سروده های عربی او عمیق تر و دقیق تر مورد بررسی قرار گیرد.

سعدی استاد مسلم غزل سرایی در ادب فارسی است. دل نشینی و اثرگذاری کلام او نسبت به غزل شاعران دیگر به عوامل فراوان فرهنگی، زبانی، بیانی، تصویری و ... وابسته است. هر چند ظرایف متعددی از اشعار سعدی توسط پژوهشگران و منتقدانی نظیر هانری ماسه، غلامحسین یوسفی، علی دشتی، محمود عبادیان، سعید حمیدیان، تقی پورنامداریان، ضیاء موحد و ... کشف و ارائه شده، هنوز جزئیاتی از شگردهای سخن سرایی او به ویژه در غزل باقی مانده که توجه به آنها در پی بردن به راز شیرینی سخن و انگیزش خارق العاده آن کمک می کند. مقاله حاضر به عنصر «خطاب» به عنوان عامل موثری در این خصوص پرداخته است. مهمترین اثر و نتیجه القای حس «حضور» و «خطاب» در شعر برانگیختگی مخاطب است. این مقاله پس از ذکر مقدماتی درباره «عنصر خطاب» عوامل موثر در تقویت این احساس را در کلام سعدی برشمرده است. در انتها عناصر کلامی «خطاب» در غزل سعدی تحلیل شده است. در این پژوهش از روش اسنادی و تحلیل محتوا بهره برداری شده و در قسمت آخر آمار و داده هایی از میزان بروز و نحوه توزیع آنها به صورت جداول و نمودارهایی ارائه شده است.

نجدی، داستان نویس صاحب سبک معاصر، از جهات بسیار نویسنده قابل تاملی است. در داستان های او به دلیل رویکرد متفاوت به زندگی بشری و عناصر فرهنگ ایرانی نکات قابل بحث بسیاری می توان یافت. این مقاله سعی کرده است از دیدگاه نقد جدید شالوده شکنی به بررسی دو داستان از نجدی بپردازد. این دو داستان عبارت اند از: روز اسب ریزی و شب سهراب کشان. نقد شالوده شکنانه بر اساس نظریه دریدا شکل گرفت. ابتدا در فلسفه و بعد در نقد ادبی به کار رفت. پایه نقد شالوده شکنانه بر یافتن تقابل های دوتایی و بحث بر سر آنها برای یافتن موارد تناقض و در نهایت رد پیش فرض های پذیرفته شده است. نتیجه این جستجوها معمولا تردید در مبانی فرهنگی و باورهای پذیرفته شده ای است که پیشاپیش بدیهی دانسته می شود. تقابل ها در داستان های نجدی معمولا بر پایه تضاد بین انسان و حیوان؛ انسان و طبیعت؛ و انسان و تمدن است. در داستان روز اسب ریزی تقابل بین انسان / حیوان و آزادی / اسارت در درون مایه اصلی تناقض هایی ایجاد کرده است که از متن استخراج می شود. در داستان شب سهراب کشان تضاد بین دنیای خشن مردسالار و دنیای معصومانه کودکانه (تجربه / ناپختگی یا نقص / کمال) باعث ایجاد تضاد و تناقض می شود و در درون مایه داستان تردید ایجاد می کند.

ترجمه ها و ترجمه - تفسیرهای کهن قرآن سرمایه های کمتر شناخته شده ای از گنج خانه بزرگ زبان فارسی است که مشتمل بر واژگان گوناگونی از حوزه ها و دوره های مختلف این زبان است و می تواند گنجینه ای پرمایه برای توانمندسازی و گسترش زبان فارسی باشد. ترجمه تفسیر طبری یکی از کهن ترین و غنی ترین این ترجمه - تفسیرهاست که بر مبنای کتاب تفسیر طبری فراهم آمده است و هم از نظر تاریخ زبان فارسی و هم از لحاظ تاریخ متون دینی اهمیتی ویژه دارد. اما چاپی که از تصحیح این کتاب موجود است با توجه به قواعد فن تصحیح و شرایط گونه شناسی زبان فارسی اشکالاتی دارد که در این مقاله سعی شده است به مواردی از آنها اشاره شود و ضرورت تصحیح مجدد این کتاب ارجمند بر اساس نسخه ای دیگر مورد بررسی قرار گیرد.

داستان های قرآن همواره دستمایه شاعران ادب فارسی در خلق مضامین و تصاویر ناب و زیبا بوده است. یکی از این داستان ها قصه آدم و حوا و هبوط آنها از بهشت به دلیل خوردن میوه ممنوعه است. در شعر گذشته فارسی این میوه به تبعیت از اکثر تفاسیر اسلامی همواره گندم قلمداد شده است، در حالی که شاعران معاصر گاه به پیروی از روایات اسلامی این میوه را گندم دانسته اند و گاه مطابق با تفاسیر تورات، آن را سیب یا درخت معرفت نیک و بد نامیده اند و گاه نیز تلفیقی از روایات اسلامی و یهودی را به کار برده اند. برخی از شاعران معاصر نیز تفسیری نمادین از این داستان ارائه کرده اند. هدف این پژوهش بررسی کیفیت بازتاب این داستان در شعر معاصر فارسی است. در این مقاله نخست به پیشینه داستان شجره ممنوعه در قرآن، تورات و تفاسیر آنها اشاره کرده ایم و سپس به بررسی و تحلیل این موضوع در شعر بیست تن از شاعران برجسته معاصر (از نیما به بعد) و مقایسه آنها با روایات قرآن و تورات پرداخته ایم. بررسی ها نشان می دهد شاعران سنت گرای معاصر اغلب به روایات اسلامی توجه داشته اند، در حالی که شاعران نوگرا غالبا به روایات تورات اشاره کرده اند.

گروه های اسمی وابستگی از اقسام اصلی و مهم گروه های اسمی است. این گروه ها از نظر انواع و اقسام دامنه گسترده ای دارند. ما این قسم گروه اسمی را از منظر دستور زبان تاریخی در تمام کتاب تاریخ بلعمی (مصحح ملک ﺍلشعراء بهار، چاپ دوجلدی سال 1353) - که از نخستین آثار بازمانده زبان فارسی دری است - بررسی کرده ایم؛ یعنی تنها به مسائلی از آن اشاره کرده ایم که صورا یا معنا جنبه تاریخی دارند و خصوصیت سبکی نیز برای متن یادشده به شمار می روند.ساختار و روش بررسی بر مبنای تعاریف و تقسیم بندی ها و دیگر مطالبی است که زنده یاد فرشیدورد درباره این گروه های اسمی به تفصیل آورده اند و البته از کتاب های دستور دیگران نیز - اگر مطالبی متناسب با بحث داشته اند - بهره گرفته ایم.هدف از نگارش این مقاله شناخت دقیق تاریخی (متن بنیاد) از گروه اسمی وابستگی است که از مسائل جزئی دخیل در نحو و از پرکاربردترین گروه های نحوی در کلام هستند. تحقیق علمی یک موضوع خاص دستوری در یک متن مشخص گامی است در جهت غنای دستور زبان تاریخی دوره ای و نیز کمک به فهم معانی متون قدیم. همچنین سعی کرده ایم تا جایی که ممکن است مطالب را با زبان علمی و ساده برای خوانندگان روشن سازیم.