پژوهش و سازندگی
سال:1384 | دوره:18 | شماره:2( پی آیند 67) زراعت و باغبانی |تعداد مقالات:15

بادام یکی از مهمترین محصولات خشکبار در ایران می باشد و ایران با تولید 120000 تن و سطح کشت بیش از 115000 هکتار و چهارمین کشور تولید کننده دنیا است. استان کرمان یکی از مهمترین نواحی پرورش بادام در کشور بوده و دارای سطح کشت 12000 هکتار بادام (Amygdalus communis) و حدود 500000 هکتار جنگل خودرو از سایر گونه های بادام می باشد. به دلیل تکثیر از طریق بذر، تنوع بین گونه ای و ژنوتیپی بادام با صفات بیولوژیکی و پومولوژیکی متفاوت، در سطح پهناور استان کرمان وجود دارد. به منظور شناسایی، جمع آوری و ارزیابی ژنوتیپ ها و گونه های بادام در قسمت مرکزی ایران (استان کرمان) این پژوهش از سال 79 انجام گرفته است. در این بررسی ژرم پلاسم مناطق عمده پرورش بادام در شهرستان های سیرجان و شهر بابک مطالعه شدند. مشخصات ژنوتیپ ها و گونه های بادام انتخابی که دارای صفات ویژه ای همچون دیرگل دهی، عملکرد خوب داشته براساس دیسکریپتور بادام (8) یادداشت برداری و از میان آنها سه هیبرید طبیعی بین گونه ای Amygdalus communis× A. elaeagnifolia; A. communis× A. scoparia and A. communis × Prunus persica شناسایی شدند. این هیبریدها با داشتن صفاتی نظیر قدرت رشد زیاد، مقاومت به تنش ها و شانکر می توانند به عنوان پایه برای درختان میوه به حساب آیند. در این مقاله برخی از صفات و خصوصیات آنها توضیح داده می شود.

به منظور ارزیابی پتانسیل عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم نان در شرایط تنش خشکی و بررسی ارتباط برخی از صفات کمی با عملکرد دانه و انتخاب ژنوتیپ های برتر جهت استفاده در برنامه های به نژادی در آینده، 245 ژنوتیپ دریافتی از سمیت مکزیک به همراه شاهدها در سال زراعی 1381-82 به صورت آزمایش آگمنت در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه داده ها نشان داد که از نظر کلیه صفات به ویژه عملکرد دانه، تنوع قابل توجهی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه وجود دارد. با انجام تجزیه به عامل ها بر اساس استخراج ریشه های راکد، از طریق تجزیه به مولفه های اصلی 5 عامل در مجموع 67.703 درصد از تغییرات داده ها را توجیه نمودند. نتایج حاصل از بررسی ضرایب عاملی، نشانگر اهمیت صفات طول پدانکل، طول بیرون آمدگی پدانکل، ارتفاع و صفات مربوط به زودرسی (تعداد روز تا ظهور سنبله و تعداد روز تا رسیدن) در گزینش ژنوتیپ های مطلوب برای شرایط خشکی می باشد.

تولید گیاهان هاپلویید برای استفاده در برنامه های به نژادی و تحقیقات بنیادی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین منظور در این پژوهش تعداد 43 ژنوتیپ ذرت از ژرم پلاسم موجود در موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر، شامل لاین های اینبرد، هیبریدهای سینگل کراس و تری وی کراس از گروه های مختلف رسیدگی از نظر پاسخ به کشت بساک مورد ارزیابی قرار گرفتند. کشت بساک، در مرحله تک هسته ای انتهایی میکروسپورها و در محیط کشت های IMSS، N6، YPM، YP و CI انجام گردید. تولید ساختارهای شبه جنینی 4 تا 6 هفته پس از کشت، از ژنوتیپ های TH-M82، DH5×DH7، A188، S61، K74.1، LA12، TWC605 و SC709 آغاز گردید. همچنین در برخی ژنوتیپ ها کالوس زایی مشاهده گردید. میزان فراوانی تولید ساختارهای شبه جنینی در ژنوتیپ های مورد بررسی از صفر تا %17.6 متغیر بود که ژنوتیپ های DH5×DH7، ETH-M82 و S61 به ترتیب با میانگین 17.6، 8.5 و 2 بیشترین ساختارهای شبه جنینی را در 100 بساک کشت شده به خود اختصاص دادند. با توجه به شناسایی قابلیت نرزایی در برخی از ژنوتیپ های مورد بررسی می توان با تلاقی بین ژنوتیپ های دارای قابلیت نرزایی و ژنوتیپ های غیر پاسخ دهنده صفت نرزایی را منتقل نمود و از این طریق روند اصلاح و معرفی هیبریدهای جدید ذرت را تسریع نمود.

امروزه یکی از مهمترین مشکلات برنامه های آموزشی، عدم رغبت روستاییان به شرکت در فعالیت های آموزشی و ترویجی می باشد که دلیل عدم تمایل روستاییان به شرکت در برنامه ها، در نتیجه عدم تناسب فعالیت ها و دوره های برگزار شده با نیازهای کشاورزان می باشد. زمانی که فعالیت های آموزشی برگزار شده بر اساس نیاز و علایق مخاطبان پی ریزی نشده باشد، علاوه بر هدر رفتن سرمایه، وقت و انرژی کارکنان ترویج، رغبت، تمایل و انگیزه بهره برداران جهت شرکت در فعالیتهای آموزشی و ترویجی را کاهش خواهد داد. هدف این تحقیق بررسی متغیرهایی است که در نیازهای آموزشی نوغانداران تاثیر دارند. این تحقیق به روش توصیفی - همبستگی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق، نوغانداران استان گیلان می باشد. براساس آمار شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم 52000 نوغاندار در استان گیلان وجود دارد که براساس جدول Krejcie و Morgan (10)، تعداد 382 نمونه گرفته شد. در این تحقیق از نمونه برداری ناحیه ای یا خوشه ای استفاده شده است. با استفاده از نرم افزار spss و روش آلفا کرونباخ، اعتبار پرسش نامه محاسبه گردید. اعتبار سوالات پرسش نامه %85 شد. نتایج حاصل نشان می دهد که میانگین سنی و سواد و درآمد افراد مورد مطالعه به ترتیب، 42.8 سال و 3.98 (بین ابتدایی و راهنمایی) و 17103800 ریال می باشد. میانگین تعداد جعبه تخم نوغان پرورشی، 4.75 جعبه و میانگین میزان درآمد حاصل از نوغانداری 3204700 ریال می باشد. میانگین سال های نوغانداری افراد، 21.91 سال می باشد. میانگین میزان ارتباطات و مشارکت افراد مورد مطالعه به ترتیب 3.51 (بین متوسط و زیاد) و 4.1 (بین زیاد و خیلی زیاد) می باشد. فقط 32 درصد افراد مورد مطالعه، دوره آموزشی را که در آن شرکت کرده اند، مفید ارزیابی کرده اند. 90 درصد از نوغانداران مورد مطالعه، خواهان برگزاری کلاس های آموزشی هستند. مناسب ترین زمان برای تشکیل کلاس های آموزش براساس یافته های تحقیق، زمستان می باشد. آموزش عملی، مناسب ترین شیوه آموزشی از نظر افراد مورد مطالعه می باشد و 54 درصد افراد، اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق دوستان و سایر نوغانداران بدست می آورند و 89 درصد افراد از توتستانهای سایر نوغانداران بازدید داشته اند. همچنین بین میزان ارتباط با اداره نوغانداری و سایر نوغانداران، میزان مشارکت، کسب اطلاعات علمی از اداره نوغانداری، روش های بدست آوردن اطلاعات، شغل افراد، نوع مالکیت توتستان، بازدید از توتستان های سایر نوغانداران، بدست آوردن اطلاعات علمی از رادیو و تلویزیون و مطالعه مجلات و نشریات با نیازهای آموزشی نوغانداران در زمینه کلی نوغانداری رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. همچنین بین سن، سواد، میزان درآمد با نیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی نوغانداری رابطه منفی و معنی داری وجود دارد. ولی بین درآمد بواسطه نوغانداری، تعداد جعبه تخم نوغان پرورشی و سابقه نوغانداری با نیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی نوغانداری، رابطه معنی داری مشاهده نگردید. علاوه بر این، براساس نظر پاسخگویان روش آموزش عملی، مناسب ترین شیوه آموزشی از نظر افراد مورد مطالعه می باشد. رگرسیون چند متغیره نیز نشان داد که متغیرهای مالکیت توتستان، مطالعه مجلات و نشریات، بازدید از توتستان های نوغانداران، کسب اطلاعات از اداره نوغانداری و شغل اصلی، %42 از تغییرات نیازهای آموزشی افراد را در زمینه کلی نوغانداری برآورد می نمایند.

در این پژوهش اثر تیمارهای دمای محیط در دو سطح 16 و 20 درجه سانتی گراد، نوع پوشش (ماسه و پلاستیک مشکی)، آب گرم و سرد و معمولی، تاریکی و روشنایی در جوانه زنی بذر سیکلامن Cyclamen persicum مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با 10 تیمار و 3 تکرار برای صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول دمبرگ، تعداد برگ کامل، تعداد برگچه و سطح برگ انجام گرفت. هر یک از واحدهای آزمایشی در شرایط اتاقک رشد و گلخانه شامل گلدان هایی به قطر 5 سانتی متر دارای 50 عدد بذر تازه C. persicum بودند. نتایج حاصل اختلاف معنی داری بین صفات مورد ارزیابی در تمامی سطوح نشان داد. پس از 23 روز قرارگیری گلدان ها در اتاقک رشد تیمار DCM )تاریکی - دمای 16 درجه سانتی گراد - پوشش ماسه- آب گرم( بهترین تیمار در جوانه زنی بذور و تیمار LCC )روشنایی - دمای 20 درجه- بدون پوشش - آب سرد( نامناسب ترین تیمار در جوانه زنی بذور  شناخته شدند. پس از انتقال گلدان ها به گلخانه وضعیت گیاهچه ها نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. تیمارهای DCC )تاریکی - 16 درجه سانتی گراد - آب سرد( و DCW )تاریکی- 16 درجه سانتی گراد- آب گرم( بدون هیچ اختلاف معنی داری بهترین تیمارها از نظر تعداد برگ های گسترش یافته بودند این در حالی بود که گیاهچه ها در تیمار DCC سطح برگ کمتری داشتند. تیمارهای LTW )روشنایی - 20 درجه سانتی گراد - آب گرم( و LCM )روشنایی - 16 درجه سانتی گراد - پوشش ماسه( و LCW )روشنایی - 16 درجه سانتی گراد - آب گرم( بدون اختلاف معنی داری نامناسب ترین تیمارها از نظر وضعیت گیاهچه ها بودند.

نگهداری ژرم پلاسم، در شرایط درون شیشه، یکی از بهترین روش های ذخیره خزانه ژنتیکی گیاهی است. به کارگیری این روش برای نگهداری گیاهان در حال انقراض و یا گیاهان دارای ارزش اقتصادی و دارویی حایز اهمیت است. گیاه زیتون تلخ به سبب برخورداری از چوب مرغوب، ارزش اقتصادی بالایی دارد. محورهای جنینی زیتون تلخ (Melia azedarach L.) درون کپسول های آلژینات کلسیم همراه با سوکروز (هفتاد و پنج صدم مولار) و اسید سالیسیلیک ( 0، 50 و 200 میکرومولار( پوشش دار (کپسوله) شدند. توانایی زیستی محورهای جنینی کپسوله شده در دو شرایط انجماد سخت به کمک ازت مایع و یا نگهداری به مدت چهار ماه در چهار درجه سانتی گراد مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر دو حالت غلظت 200 میکرومولار اسید سالیسیلیک به طور قابل توجهی درصد توانایی زیستی محورهای جنینی کپسوله شده را افزایش داد. محورهای جنینی فاقد کپسول بعد از قرار گیری در ازت مایع بقایی نداشتند. اما درصد توانایی زیستی محورهای جنینی کپسوله شده همراه با تیمار 200 میکرومولار اسیدسالیسیک تا 71 درصد افزایش نشان داد. در شرایط سرما نیز توانایی زیستی به طور قابل توجهی از 33 درصد در محورهای جنینی شاهد تا 83 درصد در محورهای جنینی تیمار شده با غلظت 200 میکرومولار اسید سالیسیلیک افزایش یافت. مقایسه توانایی زیستی محورهای جنینی نشان داد که کپسوله کردن با اسید سالیسیلیک در بقای محورهای جنینی نگهداری شده در انجماد سخت، نسبت به سرما نقش موثرتری دارند.

هر ساله بخش قابل ملاحظه ای از گندم تولیدی کشور در مراحل مختلف به صورت ضایعات از چرخه مصرف خارج می شود. بنابراین اولین قدم جهت برنامه ریزی برای کاهش ضایعات گندم، برآورد مقدار ضایعات آن در مراحل مختلف تولید تا مصرف و شناسایی عوامل موثر بر آن می باشد. در این تحقیق تعداد 68 مزرعه در حین برداشت محصول با کمباین، در سال 1380 در استان فارس انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد، میانگین کل ضایعات گندم در مرحله برداشت در استان فارس 4.81 درصد تولید و بیشترین مقدار ضایعات مربوط به افت دماغه کمباین (%68)، بعد از آن به ترتیب افت طبیعی، افت الک و غربال، افت کوبنده و افت کیفی می باشد. عوامل موثر بر ضایعات کل گندم در مرحله برداشت، زمان کاشت گندم، تعداد قطعات زمین، آشنایی کشاورز با کار کمباین، عمر کمباین، روش کاشت، سرعت چرخ فلک، ارتفاع شانه برش و آموزش راننده کمباین می باشند. مقدار ریزش بین راهی .081 درصد مقدار کل گندم حمل شده که مسافت حمل بر روی آن موثر است. زیان حاصل از ضایعات گندم در مرحله برداشت و حمل در طی یک سال در استان فارس بالغ بر 179 میلیارد ریال برآورد می شود.

جنس Eremopyrum (Ledeb.) Jaub.& Spach شامل گیاهانی یک ساله از غلات متعلق به قبیله Triticeae Dumort و زیر قبیله Hordeinae Dumort می باشد. این جنس که عنصری آسیای مرکزی - مدیترانه ای است قادر به دورگه سازی با سایر غلات در این قبیله است. در این پژوهش به ارزیابی 64 صفت ریختی کمی و کیفی از بخش های زایشی و رویشی در 24 واحد جمعیتی از اعضای این جنس در کشور پرداخته شده است. نتایج بررسی صفات کمی و کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه به عامل ها رسته بندی و تجزیه خوشه ای به روش Ward برای کلیه جمعیت های مورد بررسی انجام شد. در تجزیه و تحلیل آماری صفات کیفی، شکل سنبله، کرک سنبله، تراکم کرک در پوشه و پوشینه بیشترین نقش را در ایجاد تنوع داشته اند. در آنالیز صفات کمی مشخص شد که طول سیخک پوشینه، طول پوشه بالایی، طول کرک پوشینه، طول سیخک پوشه بالایی و پایینی بیشترین نقش را در تنوع درون جنس ایفا نموده اند. بر اساس تجزیه و تحلیل های آماری و صفات افتراقی، کلید شناسایی برای اعضای این جنس در ایران ارایه گردیده است.

استقرار اولیه مریستم ها یکی از مراحل مهم در جریان کشت درون شیشه ای به منظور تولید گیاهان عاری از ویروس است. موفقیت در بهینه سازی محیط کشت در مرحله استقرار، ادامه کشت برای پرآوری نمونه ها را تضمین می کند. استقرار مریستم ها در محیط کشت تحت تاثیر فاکتورهای مختلفی می باشد. با توجه به اهمیت ارقام ایرانی و گزارشات معدود در زمینه کشت مریستم ارقام انگور در کشور، این بررسی در سال 1383-84 با هدف تعیین محیط کشت بهینه جهت استقرار مریستم بر گرفته از جوانه های ارقام انگور بیدانه سفید و شاهرودی انجام گرفت. در آزمایش اول به منظور بررسی تاثیر اندازه اولیه مریستم در استقرار ریز نمونه ها، مریستم های رقم بیدانه سفید در سه اندازه 0.5 میلی متر، 0.3 میلی متر و 0.2≥ میلی متر جدا و در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ حاوی 0.5 میلی گرم در لیتر BA استقرار یافتند. آزمایش دوم با هدف بررسی اثر نوع محیط کشت و زمان نمونه گیری در استقرار مریستم های نوک شاخساره دو رقم انگور مذکور جهت مرتفع ساختن بخشی از مشکلات مربوط به تولید گیاهان عاری از ویروس با سه فاکتور زمان نمونه گیری، نوع ترکیب هورمونی محیط کشت و رقم انگور به سه تکرار به صورت آزمایش فاکتوریل خرد شده در زمان در قالب طرح پایه کاملا تصادفی انجام گرفت. صفات مورد ارزیابی شامل تعداد گیاهچه های قابل استفاده برای انتقال به محیط پرآوری، وضعیت رشد مریستم ها و طول گیاهچه های حاصل از رشد مریستم ها بودند. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین اندازه اولیه ریز نمونه مریستم بر تعداد مریستم های رشد یافته در محیط استقرار وجود دارد، اما اختلاف معنی داری بین اندازه اولیه ریزنمونه ها و طول گیاهچه های حاصل از رشد مریستم ها مشاهده نشد. بهترین نتایج در رقم بیدانه سفید در محیط کشت حاوی 0.5 میلی گرم در لیتر BA و در رقم شاهرودی در محیط کشت حاوی 0.1 میلی گرم در لیتر IBA به علاوه یک میلی گرم در لیتر BA و در زمان اواخر خرداد ماه به دست آمد. (براساس نتایج بدست آمده) انتخاب محیط کشت مناسب و یا تهیه فرمولاسیون مطلوب آن و گزینش زمان مناسب نمونه گیری برای موفقیت در کشت مریستم ضروری است.

تنش شوری یکی از مهمترین فاکتورهای غیرزیستی است که میزان رشد و محصول دهی را در بسیاری از گیاهان محدود می نماید و مشخص شده که قارچ های اندومیکوریز قادرند که این محدودیت را در برخی گیاهان مناطق شور کاهش دهند. در این تحقیق تاثیر قارچ میکوریزی وزیکولار - آربوسکولار و غلظت های مختلف شوری بر نرخ رشد و تغذیه معدنی گیاه پسته مورد مطالعه قرار گرفت. برای این منظور نهال های 20 روزه پسته در مخلوطی از خاک شنی استریل با فسفر کم و اینوکولوم میکوریزی Glomus etunicatum (12 اسپور در هر گرم خاک( در شرایط گلخانه به مدت سه ماه رشد کردند. درصد همزیستی میکوریزی ریشه پسته در غلظت های مختلف شوری نسبت به شاهد پایین تر بود. وزن خشک ریشه، ساقه و سطح برگی گیاهان میکوریزی در مقایسه با گیاهان غیر میکوریزی در شرایط شاهد و شوری بالاتر بود. همچنین غلظت عناصر Cu، K، P و Zn در شرایط شاهد، شوری پایین و متوسط در گیاهان میکوریزی بالاتر از غیر میکوریزی بود اما غلظت عنصر Na در تمام شرایط شوری در گیاهان میکوریزی پایین تر از غیر میکوریزی بود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که گیاهان میکوریزی پسته در مقایسه با گیاهان غیرمیکوریزی رشد و تحمل بیشتری نسبت به شوری دارند.

به منظور تعیین رویشگاه های جنس جو، در اوایل فصل رویش سال های 1382-83 با مسافرت به اکثر نقاط استان فارس، بیش از 80 رویشگاه عمده جو مشخص گردید. شناسایی گونه ها بر اساس فلور ایرانیکا انجام و 7 گونه H. spontaneum، H. vulgare، H. glaucum، H. geniculatum، H. bulbosum، H. distichon و H. violaceum در استان فارس شناسایی گردید. در آزمایشگاه، مطالعات سیتولوژیک شامل جوانه دار کردن بذور، مراحل پیش تیمار، تثبیت، هیدرولیز، رنگ آمیزی و بررسی های میکروسکوپی انجام شد سپس تجزیه ژنوم گونه ها شامل اندازه گیری طول کل کروموزوم ها، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، نسبت بازوی بلند به کوتاه و بر عکس، طول نسبی و حجم کروموزوم ها انجام و بر اساس اطلاعات حاصله سطح پلوئیدی هر گونه مشخص و کاریوتایپ آنها به صورت ایدیوگرام رسم شد. این مطالعات نشان داد که سه گونه H. geniculatum، H. violaceum، و H. bulbosum تتراپلوئید با 2n=4x=28 و چهار گونه H. spontaneum . H. vulgare، H. glaucum، H. distichon دیپلوئید با 2n=2x=14 هستند که مطالعات سیتولوژیکی سه گونه H. distichon، H. geniculatum و H. violaceum برای اولین بار از ایران گزارش می شود. نتایج نشان داد که فرمول کاریوتایپی گونه های دیپلوئید به صورت 7m و گونه های تتراپلوئید به صورت 12m+2sm می باشد و گونه های جو از نظر تقارن کاریوتایپی در کلاس A قرار دارند. در پایان به منظور تعیین میزان دوری و نزدیکی گونه های مورد مطالعه از یکدیگر، تجزیه وتحلیل های آماری چند متغیره بر اساس 41 صفت مورفولوژیکی و 5 صفت کروموزومی صورت گرفت. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای صفات ظاهری نشان داد که بیشترین میزان تشابه بین دو گونه H. spontaneum و H. distichon با 46 درصد شباهت وجود دارد که از اجداد جو زراعی می باشند همچنین کمترین میزان شباهت با 15 درصد بین دو گونه چند ساله H. bulbosum و H. violaceum می باشد.

در این تحقیق دو خصوصیت مهم بیوشیمیایی دانه یعنی میزان چربی کل و ترکیب اسیدهای چرب در ده رقم مختلف کلزا (Brassica napus L.) بررسی شدند. در این بررسی درصد روغن، با روش سوکسله و ترکیب اسیدهای چرب موجود در روغن دانه ارقام مورد مطالعه با استفاده از گاز کروماتوگرافی تعیین گردید. سپس نتایج بدست آمده با استفاده از روش های آماری چند متغیره با هم مقایسه شدند. این بررسی ها نشان دادند که رقم Hyloa 401 دارای بیشترین درصد روغن است (%44.46) و رقم Eureka دارای کمترین درصد روغن می باشد (%40.3)، همچنین هشت نوع اسید چرب پالمتیک، پالمیتولئیک، اولئیک، لینولئیک، لینولنیک، آراشیدیک، اکوزنوئیک و اروسیک، در این ارقام مشاهده شدند. بیشترین مقدار دو اسید چرب غیر اشباع مهم یعنی اولئیک و لینولئیک به ترتیب در ارقام (%72.57) Navajo و (%12.44) Shiralee مشاهده شدند. همچنین اسید چرب مضر اروسیک در رقم Navajo مشاهده نشد.