اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1392 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:9

افزایش عمق آثار ناشی از فعالیت های انسان موجب شده است که پژواک این فعالیت ها حتی در نواحی کاملا طبیعی نیز احساس شود. تالاب میانکاله یکی از مهم ترین پناهگاه های حیات وحش و اکوسیستم های آبی کشور است که تغییرات دو دهه اخیر تاثیرات مهمی بر ساختار و کارکرد این تالاب گذاشته است. از این رو، لازم است به منظور حفاظت از تالاب میانکاله، مدیریت بهینه منابع و سیاست های مناسب محیط زیستی اتخاذ گردد. در این پژوهش نقاط قوت و ضعف موجود در منطقه و نیز فرصت ها و تهدیداتی که تالاب با آن ها مواجه است و یا درآینده با آن ها مواجه خواهد شد، شناسایی و جهت تدوین راهبرد مدیریتی کارآمد بکار گرفته شد. سپس از طریق دسته بندی، وزن گذاری و تجزیه و تحلیل عوامل ضعف و قوت و نیز فرصت و تهدید موجود، با استفاده از ماتریس SWOT، راهبردهای مناسب تدوین شد. در نهایت با استفاده از ماتریس (QSPM) راهبردها نمره دهی شد. با توجه به نتایج به دست آمده، راهبرد زون بندی منطقه جهت تخصیص بهینه منابع برای فعالیت های حفاظتی، اکوتوریسم، کشاورزی و توسعه دارای بیشترین نمره جذابیت و راهبرد توسعه برنامه های مدیریت تلفیقی آفات و کنترل استفاده از کود شیمیایی دارای کم ترین نمره جذابیت بود. با توجه به اهمیت مدیریت بهینه و حفاظت از تالاب میانکاله و ضعف ها و تهدیدهای اصلی حفاظت تالاب میانکاله و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل راهبردی پیشنهاد می شود تمرکز بر روی راهبرد زون بندی منطقه جهت تخصیص بهینه منابع برای فعالیت های حفاظتی، اکوتوریسم، کشاورزی و توسعه باشد.

مناطق حساس زیستی ـ دریایی به دلیل برخورداری از ویژگی های خاص اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به عنوان مناطق مورد توجه از لحاظ مدیریت زیستی قرار گرفته اند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی تعداد و تنوع گونه ای پرندگان آبزی و کنار آبزی و همچنین پراکنش آن ها در پارک ملی تالاب بوجاق و حد فاصل سال های 88-1384 صورت گرفته است. بر این اساس، محدوده مورد مطالعه به 33 سلول یا واحد ارزیابی 500 هکتاری (شبکه های 2.2×2.2 کیلومتر) تقسیم گردیده و پس از بازدیدهای صحرایی و تفسیر داده های تصویری (ماهواره و هوایی)، ویژگی های هر سلول در چارچوب معیارهای منتخب به تفکیک مورد بررسی قرار گرفتند و سپس لایه های اطلاعاتی در محیط GIS تحلیل گردیدند. پس از انتخاب یک معیار اصلی و پنج معیار فرعی، با اتخاذ شیوه نمره دهی (وزن گذاری) معیارها ارزش کمی پیدا کردند. نتایج مطالعات صورت گرفته حاکی از آن است که 57.58 درصد واحدهای مطالعاتی دارای جمعیت کمتر از هزار قطعه بوده و نیز 33.33 درصد واحدها فاقد تنوع گونه ای بوده و 39.39 درصد واحدها دارای 3 گونه در خطر تهدید و یا جمعیت کم می باشند که این مورد با معیارهای جهانی اختلاف قابل ملاحظه ای دارد. در مجموع 153 گونه پرنده در محدوده مورد مطالعه، شناسایی گردیدند که متعلق به 3 گروه آبزی، کنار آبزی و خشکی زی و نیز 47 خانواده و 93 جنس بوده اند. در این میان، 21 درصد گونه های منطقه را گونه های حمایت شده تشکیل داده اند و حداقل 2 گونه نیز در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار می گیرند. در منطقه مطالعاتی، تنوع گونه ای نیز از الگوی پراکنش گونه ای تبعیت می کند و با حرکت از شمال به جنوب منطقه، تنوع پرندگان در واحد سطح کاهش می باید. با مقایسه آمار موجود در دوره 5 ساله اخیر، تعداد و تنوع پرندگان منطقه کاهش یافته است. ولیکن در مجموع نتایج حاصل از بررسی 5 معیار مورد نظر بیانگر این مطلب است که علیرغم تهدیدات موجود منطقه مورد مطالعه همچنان از لحاظ فون پرندگان از وضعیت شاخصی برخوردار می باشد و به همین منظور به عنوان یکی از مهم ترین پارک های ملی دریایی کشور تحت حفاظت قرار گرفته است. البته نتیجه تحقیقات صورت گرفته بیانگر این موضوع می باشد که از این لحاظ دهانه رودخانه سفیدرود، تالاب بوجاق و تالاب کیاشهر شاخص تر می باشند.

تالاب هورالعظیم یکی از مهم ترین و ارزشمندترین زیستگاه های کشور می باشد. این بررسی با هدف شناسایی و تعیین فراوانی ماهیان تالاب هورالعظیم در طی سال های 91-1390 انجام و تعداد 3 ایستگاه مطالعاتی انتخاب و نمونه برداری ماهیان با استفاده از تورگوشگیر ثابت با چشمه های 1.7 تا 5 سانتی متری انجام گرفت. نتایج نشان داد که در این تالاب تعداد 15 گونه ماهی از 3 خانواده وجود دارند که خانواده کپور ماهیان Cyprinidae دارای 13 گونه و بیشترین فراوانی 87.4 را دارا بود و خانواده کفال ماهیان Mugilidae و خانواده Siluridae با یک گونه حضور داشتند. گونه ماهی حمری Carasobarbus luteus در ایستگاه رفیع و گونه بنی Mesopotamichthys sharpeyi در ایستگاه طبر غالب بوده و در مجموع گونه های حمری، بنی، شلج Aspius varax، بیاح Liza abu و کاراس Carassius auratus به ترتیب با 28.7، 24.6، 15.7، 10.8 و 9.9 درصد بیشترین فراوانی را در طی مطالعه داشتند. میانگین دمای آب، شوری و pH در کل تالاب به ترتیب 20.72 سانتی گراد، 2.07 قسمت در هزار و 7.82 بود. در پژوهش حاضر حداکثر تنوع گونه در ایستگاه رفیع 1.93 و کمترین تنوع در ایستگاه طبر 1.63 به دست آمد.

تالاب میقان در فاصله 15 کیلومتری شمال شرقی شهر اراک واقع شده است. این بررسی در سال های 1390-1389 و در طی 4 مورد بازدید منطقه ای و پیمایش زمینی از منطقه در فواصل زمانی مختلف از نقاط مختلف تالاب صورت پذیرفت و با استفاده از نرم افزار ArcGis نقشه های پایه مورد نیاز از منطقه مورد مطالعه تهیه شد، سپس با استفاده از تصاویر ماهواره ای برای سال های 2002 و 2008 و عکس های هوایی سال 1334 که از سطح منطقه برداشت شده و استفاده از نرم افزار Erdas یک مقایسه و برآوردی از میزان تغییرات حاصله در حوزه تالاب میقان صورت پذیرفت. آنالیزهای مربوط به وضعیت کمی و کیفی آلاینده های کارخانه املاح که در مجاورت تالاب است، مورد بررسی قرار گرفت و همچنین وضعیت کمی و کیفی فاضلاب شهری اراک که از بخش جنوب شرقی به تالاب وارد می گردد نیز مورد بررسی قرار داده شد، در نهایت ریسک های مرتبط با فعالیت های معدن کاری، شناسایی و با استفاده از روش ماتریس آنالیز ارزیابی خطر بر اساس دو پارامتر شدت و احتمال سطح ریسک شان مشخص گردید، همچنین با استفاده از روش 3D-Melborne بر اساس سه پارامتر تماس، احتمال و پیامد سطح ریسک عوامل خطر زای ناشی از فعالیت معدن کاری بر روی جوامع انسانی تحت تاثیر مشخص و در نهایت پیشنهاداتی برای کاهش و تقلیل اثرات عوامل خطرزای ناشی از فعالیت معدن کاری در منطقه ارائه گردید.

تالاب بین المللی گاوخونی در استان اصفهان و دارای مساحتی معادل 470 کیلومترمربع می باشد. این تالاب یک چاله گرابنی است که توسط رسوبات کواترنری پوشانده شده است. این پژوهش که در سال 1389 در تالاب بین المللی گاوخونی انجام پذیرفته به بررسی تغییرات اقلیمی بخش شمالی تالاب گاوخونی بر اساس رسوب شناسی شیمیایی (عناصر اصلی و فرعی) می پردازد. شواهد رسوب شناسی شامل مطالعه فرایندهای فرسایشی و مطالعه رسوبات از جمله ترکیب و شرایط رسوب گذاری، از شواهد مهم تحلیل شرایط اقلیمی گذشته است. در مطالعه حاضر از 7 مغزه 1 تا 2 متری استفاده شده است. این مغزه ها دارای پراکندگی سیستماتیک خوبی در منطقه مورد مطالعه هستند و عمق آن ها با توجه به شرایط مغزه گیری و ویژگی های ژئومورفیک تعیین شده اند. روش تحلیل داده ها مبتنی بر روش های ژئوشیمیایی و تعیین درصد فراوانی عناصر ذکر شده در هر نمونه رسوبی برای تعیین شرایط آب و هوایی منطقه در آن دوره رسوب گذاری بوده است. با استفاده از تحلیل چهار عنصر حساس به تغییر شرایط محیطی یعنی کلسیم، منیزیم، منگنز و استرانسیم و نسبت های منیزیم، منگنز و استرانسیم به کلسیم نتایجی از تغییرات شرایط محیطی بدست آمد. بر اساس نمونه های مورد آزمایش یک تقسیم بندی از شرایط اقلیمی گذشته در منطقه بدست آمد. بر اساس تمام شواهد به طورکلی به نظر می رسد در مقاطع 100 و 140 سانتی متری، دوره های خشک و در مقاطع 60 و 200 سانتی متری دوره های مرطوب تجربه شده است. در 20 سانتی متری اول مغزه ها یعنی رسوبات زمان حاضر شرایط بینابین یا نیمه خشک وجود دارد.

در این تحقیق به بررسی کیفیت آب رودخانه کسلیان سوادکوه با استفاده از پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و هیدرولوژیک پرداخته شده است. این مطالعه طی سال 1389- 1388 با چهار فصل نمونه برداری در چهار ایستگاه به ترتیب در مناطق سنگده (ایستگاه اول و دوم) و کسلیان (ایستگاه سوم و چهارم) صورت گرفت. در هر فصل یک بار نمونه گیری با سه تکرار انجام شد. میانگین دمای آب رودخانه 12.65 درجه سانتی گراد و میانگین اکسیژن محلول 7.25 می باشد. همچنین pH با میانگین 7.7 دارای خاصیت کمی بازی می باشد. در طی این تحقیق مقادیر دو پارامتر نیترات و آمونیوم به ترتیب بین 0.51 تا 1.07 و بین 0.04 تا 0.7 بوده که در حدود نرمال می باشد. مقدار TDS در بررسی حاضر بین حداقل 271.5 تا حداکثر 373.7 میلی گرم بر لیتر متغیر بوده است. مقدار EC در رودخانه کسلیان در مدت بررسی بین حداکثر 420 میکروموس بر سانتی متر و حداقل آن 346 میکروموس بر سانتی متر ثبت گردیده است، که از نظر این عامل هم در محدوده نرمال و دارای قابلیت های شیلاتی و زیست محیطی بوده و منبع آلاینده صنعتی در آن وجود ندارد. کیفیت آب رودخانه کسلیان بر اساس فاکتور های فیزیکی و شیمیایی در تمامی ایستگاه ها با شرایط عالی ارزیابی شده است.

فلزات سنگین از آلاینده های عمده زیست محیطی محسوب می شوند که توسط عوامل مختلف محیطی از جمله پساب کارخانجات و صنایع و رواناب زمین های کشاورزی سبب آلودگی اکوسیستم های آبی شده و به زنجیره های غذایی راه می یابند. رسوبات بستر یکی از مهم ترین بخش های پذیرش و ذخیره فلزات سنگین در اکوسیستم های آبی به شمار می آیند. تجمع فلزات سنگین در رسوبات به فاکتورهای زیست محیطی بسیاری مانند دانه بندی ذرات، اسیدیته، نوع و غلظت مواد آلی و میزان فلزات موجود در محیط بستگی دارد. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر دانه بندی و سطح تماس ذرات بر میزان تجمع فلزات سنگین (Cd، Cu، Zn، Pb و Cr) در رسوبات سطحی بوده است. بدین منظور نمونه برداری از رسوبات توسط دستگاه نمونه بردار گرپ از 6 ایستگاه در بخش جنوب غربی تالاب انزلی در تابستان 1388 صورت پذیرفت و غلظت فلزات در ریزدانه های 0.063، 0.25، 1 و 2 میلی متر بررسی گردید. میانگین غلظت کروم، سرب، روی، مس و کادمیوم به ترتیب 1.45، 4.44، 39.18، 27.7 و 0.86 میکروگرم بر گرم حاصل شد که از استانداردهای جهانی فراتر نمی باشد، به استثناء کادمیوم که در رده آلودگی متوسط قرار می گیرد. همچنین نتایج به دست آمده بیانگر تاثیر قابل توجه دانه بندی ذرات بر میزان تجمع عناصر سنگین در ریزدانه های 63 میکرون می باشد، درحالی که در سایر ریزدانه ها این اثر معنی دار نبوده است.

در این بررسی غلظت سه فلز سمی غیر ضروری سرب، کادمیوم و کروم در بافت عضله سه گونه پرمصرف ماهی در حاشه تالاب انزلی (اردک ماهی، کپور محلی، شاه کولی) با استفاده از روش اسپکتروفتومتری جذب اتمی سنجش شد. بیشترین غلظت فلزات در بافت عضله اردک ماهی و کمترین در شاه کولی مشاهده گردید میانگین غلظت سرب، کادمیوم و کروم در بافت عضله اردک ماهی به ترتیب 0.06±2.56، 0.04±0.23 و 0.11±1.24، کپور محلی 0.44±1.56، 0.04±0.16 و 0.11±0.82 و شاه کولی 0.30±1.28، 0.30±1.28 و 0.20±0.52 میکرو گرم بر گرم وزن خشک بوده است و رابطه Pb>Cr>Cd در مورد همه گونه ها برقرار بود. میزان مواجهه و خطر بالقوه ناشی از مواجهه با مصرف ماهیان مورد مطالعه با استناد به دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا تخمین زده شد. غلظت فلزات بدست آمده در مقایسه با استانداردهای جهانی در دو گونه اردک ماهی و کپور محلی مقدار سرب (به ترتیب 0.51، 0.31 میکرو گرم بر گرم وزن تر) از استاندارد سازمان بهداشت جهانی (2007) (0.3 میکروگرم بر گرم وزن تر) کمی بیشتر بدست آمد و این در حالیست که محتوای دو عنصر کادمیوم و کروم در بافت عضله مقادیری بایین تر از حد استاندارد را نشان داد، همچنین بر طبق نتایج بدست آمده بیشترین میانگین دوز مصرف روزانه به عنصر سرب اختصاص داشت که در گونه اردک ماهی تالاب انزلی مشاهده گردید. با این وجود برآورد خطر بالقوه در بومیان در مورد همه گونه های مورد بررسی مقداری کمتر از 1 را نشان داد که بیانگر این نکته است که مصرف ماهی خطر بالقوه ای را برای مصرف کنندگان به دنبال نخواهد داشت.