اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:9

پهنه بندی کیفیت آب رودخانه ها روند تغییرات آلودگی منابع آبی نسبت به زمان، مکان و شرایط خاص را مشخص می نماید. در این راستا به منظور برآورد و مقایسه روند آلودگی در دو بخش ابتدایی (روستای درزگری) و انتهایی (پل لمیر) مسیر جلگه ای رودخانه لمیر شهرستان تالش این تحقیق با بکارگیری جوامع حشرات کفزی در سال 1387 انجام پذیرفت. درجه شاخص زیستی روستای درزگری 3.85 با کیفیت آب خیلی خوب (امکان اندکی آلودگی به مواد آلی) و درجه شاخص زیستی پل لمیر 5.47 با کیفیت آب نسبتا خوب (احتمال آلودگی به مواد آلی نسبتا قابل توجه) محاسبه گردید. همچنین در این مطالعه 22 خانواده از حشرات آبزی کفزی از 7 راسته کلئوپترا (Coleoptera)، دیپترا (Diptera)، افمروپترا (Ephemeroptera)، ادنتاها (Odonata)، تریکوپترا (Trichoptera)، همی پترا (Hemiptera) و پلکوپترا (Plecoptera) از مکانهای مورد مطالعه جمع آوری گردیدند که راسته های پلکوپترا (Plecoptera) و تریکوپترا (Trichoptera)، مختص ایستگاه روستای درزگری (با کیفیت آب خیلی خوب) و راسته های کلئوپترا (Coleoptera) و ادنتاها (Odonata) مختص ایستگاه پل لمیر (با کیفیت آب نسبتا خوب) بودند.

استفاده از توانایی سامانه های طبیعی در محیط زیست جهت حل مشکلات بشر همواره مورد توجه بوده است. سامانه نی زارهای مصنوعی سامانه هایی هستند که با استفاده از گیاهان آبزی و بستر مناسب می توانند آلاینده های مختلف در فاضلاب های مختلف را به طور موثری پالایش کنند. در این تحقیق از دو گونه گیاهی (Phragmites australis) و (Typha latifolia) جهت کشت در دو سامانه در شرایط آب و هوایی گرم و خشک دزفول استفاده و راندمان حذف BOD با غلظت 120 میلی گرم در لیتر در چهار زمان ماند متفاوت 0.75، 1.5، 3.5 و 7 روزه و در سه تکرار در این دو سامانه با نمونه شاهد (سامانه بدون گیاه) مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگین تاثیر نوع سامانه، زمان ماند فاضلاب و اثر متقابل این دو عامل بر حذف BOD نشان داد که تاثیر نوع سامانه و زمان ماند فاضلاب بر راندمان حذف BOD در سطح اطمینان 99 درصد معنی دار مشاهده شد، ولی تاثیر عامل اثر متقابل این دو عامل معنی داری نبود. علاوه بر این با افزایش زمان ماند هیدرولیکی راندمان حذف BOD نیز بالاتر رفت. نتایج تحقیق نشان داد که در زمان ماند 7 روز، راندمان حذف BOD از فاضلاب در سامانه های حاوی گونه های گیاهی (Phragmites australis)،(Typha latifolia)  و سامانه شاهد به ترتیب 91.5، 82.5 و 53.6 درصد مشاهده گردید.

دریاچه بزنگان بزرگترین دریاچه طبیعی با وسعت 80 هکتار تنها آبگیر طبیعی در استان خراسان رضوی می باشد. سد شهید یعقوبی در سال 1377 بر روی رودخانه کال سالار در 127 کیلومتری جنوب شرقی تربت حیدریه احداث گردید. مساحت دریاچه آن 78 هکتار است. هدف از این تحقیق شناسایی و مقایسه تراکم و تنوع پرندگان آبزی در دریاچه بزنگان و دریاچه پشت سد شهید یعقوبی در نیمه دوم سال 1386 بود. در این مطالعه شمارش پرندگان به صورت ماهانه از مهرماه تا اسفند ماه سال 1386 و به روش «Total Count» که روش پیشنهادی WI است، صورت گرفت. تعداد پرندگان آبزی شمارش شده در سرشماری 6 ماه سال 1386 در دریاچه بزنگان برابر با 3099 قطعه پرنده بود. تعداد پرندگان آبزی شمارش شده در 6 ماهه دوم سال 1386 در دریاچه سد شهید یعقوبی 636 قطعه پرنده بود. مقایسه تراکم پرندگان آبزی در دریاچه بزنگان و سد شهید یعقوبی نشان داد که در دریاچه بزنگان تراکم در نیمه دوم سال 1386 برابر با 38.7 قطعه پرنده آبزی و در دریاچه پشت سد شهید یعقوبی تراکم در نیمه دوم سال 1386 برابر با 8.1 قطعه پرنده آبزی می باشد. در بررسی شاخص های تنوع، شاخص تنوع گونه ای شانون – وینر و سیمپسون و غنای گونه ای مارگالف در دریاچه بزنگان به ترتیب با مقادیر 1.5 و 0.71 و 1.8 بیشترین مقدار تنوع و شاخص های غالبیت گونه ای سیمپسون و یکنواختی در دریاچه پشت سد شهید یعقوبی به ترتیب با مقادیر 0.69 و 0.89 بیشتر بودند. مقایسه میزان شاخص تشابه موریستا، پرندگان آبزی دو دریاچه نشان داد که بیشترین میزان تشابه در مهر ماه با مقدار 0.0038 و کمترین میزان تشابه در آذر ماه با مقدار 0.0015 بود.

لویی (Typha latifolia) ماکروفیتی آبزی است که در مناطق تالابی، باتلاقی و حاشیه رودخانه یافت می شود. این پژوهش به منظور بررسی تجمع فلزات سنگین سرب، روی، نیکل و کادمیوم در گیاه لویی و در رسوبات رودخانه اروند و بهمنشیر انجام گرفت. اندازه گیری فلزات مذکور در زمستان 1388 و در سه بخش رسوب، ریزوم و برگ در شش ایستگاه مطالعاتی صورت گرفت. میانگین غلظت فلزات سنگین در ایستگاه های مختلف در ریزوم، برگ و رسوب به ترتیب روی 11.13، 5.11، 8.8 کادمیوم 0.23، 0.13، 0.15 نیکل 0.79، 0.62، 0.07 سرب 5.31، 1.42، 5.71 میکروگرم بر گرم اندازه گیری شد. میانگین غلظت فلزات در رسوبات منطقه از استاندارد های محیط زیست کانادا و کیفیت رسوب امریکا پایین تر بوده است. همچنین از میان فلزات سنگین مذکور، میانگین غلظت فلزات روی و کادمیوم در قسمت ریزوم بالاتر از برگ و رسوب بوده است. در این پژوهش از شاخص TF برای تعیین نرخ تجمع بیولوژیکی فلزات در لویی استفاده شد که نتایج نشان داد این پژوهش از مدل TF=Ni>Cd>Zn>Pb پیروی می کند. بر اساس نتایج بدست آمده به نظر می رسد که ریزوم لویی می تواند به عنوان شاخص آلودگی کادمیوم و روی در خاک و رسوبات منطقه محسوب شود.

پرستو دریایی نوک کاکایی از پرندگان آبزی تولید مثل کننده ایران است. هدف از انجام این مطالعه، بررسی توانمندی های فیزیکی تالاب آق گل در استان همدان جهت رشد و تکثیر جوجه های پرستوی دریایی نوک کاکایی می باشد. این پژوهش از اوایل فروردین ماه 1388 در منطقه آق گل، حد فاصل استان های مرکزی و همدان به فاصله 20 کیلومتری شمال شرقی ملایر انجام شد. فعالیت میدانی پروژه در دو جزیره میانی تالاب به عنوان بزرگترین کلونی های یافت شده (جامعه آماری) آغاز شد. در این بررسی از دوربین عکاسی، دوربین دو چشمی، GPS استفاده شد. 6 پارامتر اندازه گیری شده شامل عمق آشیانه، تراکم پوشش گیاهی، قطر آشیانه، فاصله تا نزدیکترین آشیانه غیر همنوع، فاصله تا نزدیکترین آشیانه همنوع و فاصله تا آب با فواصل زمانی دو روز در میان بوده است. جهت بررسی و انجام آنالیز ها و تحلیل های آماری از نرم افزار SPSS استفاده شد و در پیاده سازی و تحلیل موقعیت منطقه مورد مطالعه از GPS و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) با نرم افزار Arc-view استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد میانگین عمق آشیانه ها 1.7 سانتی متر، فاصله تا آب 6.0 متر، قطر خارجی آشیانه ها 15.7 سانتی متر، تراکم پوشش گیاهی 31.7 درصد، فاصله تا نزدیکترین آشیانه غیر همنوع 2.7 متر و فاصله تا نزدیکترین آشیانه پرستوی نوک کاکایی 5.1 متر بود

در این پژوهش ترکیب اسیدهای چرب دو جنس از راسته حشرات آبزی بال موی داران (Trichoptera: Limnephilus sp. , Hydropsyche sp) در رودخانه دو آب لرستان در طول دو فصل (بهار و تابستان 1388) مورد مطالعه قرار گرفت. در مطالعه انجام گرفته در دو فصل، در جنس Limnephilus مقدار اسیدهای چرب غیر اشباع با یک پیوند دوگانه (MUFA) با میانگین 31.72 درصد از کل اسید چرب در مقایسه با جنس Hydropsyche با میانگین 30.03 درصد از کل اسید چرب بالاتر و اختلاف بین آن ها معنی دار بود(p<0.05) . مقدار میانگین اسیدهای چرب اشباع (PUFA) در جنس های Hydropsyche و Limnephilus به ترتیب 31.94 درصد و 24.84 درصد از کل اسید چرب گزارش گردید. در دو فصل در جنس Hydropsyche مقدار اسید چرب اشباع (SFA) 30.59 درصد از کل اسید چرب و در جنس Limnephilus 26.69 درصد از کل اسید چرب بود. با توجه به نتایج، مقادیر PUFA در جنس Hydropsyche و MUFA در جنس Limnephilus اسیدهای چرب غالب می باشند. در دو فصل در بین اسیدهای چرب با چند پیوند دوگانه در جنس Hydropsyche اسیدهای C18:3n3،C18:2n6  و C20:4n6 به ترتیب با میانگین 13.19، 8.2 و 4.69 درصد از کل اسید چرب و در جنس Limnephilus اسیدهای C18:2n6،C18:3n3  و C20:5n3 به ترتیب با میانگین 11.15، 9.6 و 2.96 بالاترین مقدار را دارا می باشند. در بین اسیدهای چرب با یک پیوند دوگانه در دو جنس Limnephilus و Hydropsyche اسید C18:1n9 به ترتیب با میانگین 20.89 و 19.17 درصد از کل اسید چرب بیشترین میزان را دارند. در بین اسیدهای چرب اشباع در دو جنس Limnephilus و Hydropsyche اسیدهای C16:0 به ترتیب با میانگین 26.31 و 21.15 درصد از کل اسید چرب از مقدار بیشتری برخوردارند. طبق نتایج بدست آمده اثر فصل بر روی اسیدهای چرب C14، C14:1n5، C20، C22، C20:3n3،DHA/EPA و نسبت n3 به n6 معنی دار بود (p<0.05) و بر روی اسیدهای چرب PUFA، MUFA، DHA، ARA،n6  و مجموع اسیدهای چرب (FAME) اثر معنی داری نداشت (p>0.05) و اثر جنس بر روی اسیدهای چرب SFA، PUFA، n3، n6، DHA،ARA و نسبت n3/n6 و مجموع اسیدهای چرب معنی دار گزارش شد(p<0.05) . نوع جنس اثر معنی داری بر اسیدهای چرب EPA و نسبت DHA/EPA و نسبت n3 به n6 نداشت (p>0.05).

گردشگری فعالیتی است که امروزه مورد توجه بسیاری از دولت ها قرار گرفته است و در حال حاضر یکی از پر درآمدترین بخش های اقتصاد جهانی است. دریاچه گهر به عنوان یکی از اکوسیستم های منحصر به فرد در استان لرستان قرار دارد. این پژوهش که در تابستان سال 1389 صورت گرفت، ابتدا به بررسی ویژگی های اکولوژیکی این دریاچه و سپس ارائه قابلیت های توسعه گردشگری آن بر اساس مدل SWOT پرداخته شد. روش کار در این پژوهش ترکیبی (توصیفی، پیمانی، مطالعات میدانی) بوده و این تحقیق در راستای دستیابی به توسعه صنعت گردشگری دریاچه گهر، پتانسیل ها و محدودیت ها مورد بررسی قرار گرفت و استراتژی مورد نظر برای توسعه صنعت توریسم معین شده است، که از تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده چنین نتیجه گرفته شد که آستانه آسیب پذیری دریاچه به خاطر گردشگری بودن بالاست و نیازمند بازنگری و ارائه سیاست های مناسب و استفاده از قابلیت ها و توانمندی های آن می باشد.

تالاب بامدژ در 40 کیلومتری شمال اهواز در مسیر جاده آسفالته اهواز به اندیمشک و در مجاورت آبادی قلعه سحر با مساحت 4000 هکتار واقع شده است. این تالاب به عنوان تالابی طبیعی واجد ارزش های فراوان اکولوژیک، علمی، تفرجی و اقتصادی است که در صورت حفظ و احیا آن می تواند به صورت مجموعه ای خود تنظیم تمام ارزش های خود را به منصه ظهور رساند. ارزیابی اکولوژیک منطقه مورد مطالعه با استفاده از مدل اصلاح شده سازمان حفاظت محیط زیست کانادا در سال 1389 انجام گرفت. این روش برمبنای سه معیار، ارزش اقتصادی- اجتماعی، ارزش تولیدی تالاب و ارزش حفظ حیات نمره دهی گردید. بدین منظور پس از تهیه چک لیست اولیه معیارها و انتخاب آن به روش دلفی، کار نمره دهی معیارها بر اساس نحوه امتیازدهی در مدل اصلاح شده کانادا مشخص گردید. همچنین جهت تجزیه و تحلیل مهم ترین عوامل اکولوژیکی تالاب بامدژ از روش های تلفیقیTOPSIS ، SAW و AHP استفاده شد. با توجه به اینکه نتایج حاصل از اجرای روش های فوق در مواردی با یکدیگر هم خوانی نداشت، برای رسیدن به یک اجماع کلی از رتبه بندی عوامل از تکنیک های ادغامی چون: روش های میانگین، بردا و کاپلند استفاده شد و با استفاده از نتایج حاصل از روش ادغامی، عوامل بر اساس اهمیت رتبه بندی شدند. نتایج اولویت بندی نشان داد که ارزش حفظ حیات دارای بالاترین اولویت، ارزش تولید تالاب در مقام بعدی و در نهایت ارزش اجتماعی فرهنگی دارای کمترین اهمیت است.