اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1397 | دوره:10 | شماره:4 (پیاپی 38) |تعداد مقالات:8

برای حفاظت و مدیریت منابع تالاب، نظارت و بررسی بر تالاب ها و سرزمین های مجاور آن ها بسیار مهم است. سنجش از راه دور دارای مزایای فراوانی برای نظارت بر منابع تالاب می باشد. به همین علت برای اجرای مدیریت بهتر و به منظور حفاظت معقول و خردمندانه تالاب میانکاله ارزیابی و نظارت بر تغییرات پویای این تالاب با استفاده از تصاویر ماهواره ای و سنجش از راه دور انجام گرفت. بدین منظور ابتدا، تصاویر ماهواره ای لندست (سنجنده-های OLI و ETM+ در بازه زمانی 15 ساله (1380 تا 1395) تهیه گردید. بعد از انجام تصحیحات اتمسفریک و هندسی، طبقه بندی تصاویر به روش نظارت شده با الگوریتم حداکثر احتمال انجام پذیرفت. سپس، تصاویر هر سال در 5 طبقه اراضی بایر و مرطوب، انسان ساخت، پوشش گیاهی، کشاورزی و پهنه ی آبی طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد که تغییرات بسیار گسترده ای در پهنه ی تالاب طی دوره ی 15 ساله به علت تغییرات کاربری اراضی و آلودگی ایجاد شده است که طی دوره ی مطالعاتی پهنه ی آبی با کاهش 11879 هکتار روبه رو بوده است و اراضی مرطوب با 52/5 درصد بیشترین افزایش مساحت را داشته است، پوشش گیاهی نیز با 55/0 درصد کم ترین افزایش مساحت را به خود اختصاص داده است. در نتیجه با توجه به روند تغییرات بیان شده در سطح تالاب نیاز است تا با مدیریت صحیح و یکپارچه و برنامه ریزی آمایشی از روند تخریب و نابودی این تالاب جلوگیری کرد.

دشت سیستان، پر تراکم ترین زیست بوم انسانی در شرق ایران، سرزمین پهناور و کم شیبی است که بخش های وسیعی از آن را دریاچه های هامون تشکیل می دهند. این منطقه به فراوانی در معرض وزش بادهای پرقدرت از جمله باد 120 روزه است. در دوره 5 ساله اخیر، با گسترش خشک سالی و خالی شدن بستر دریاچه های هامون از آب، وزش بادها و برخاست و پراکنش گردوغبار در این منطقه، شدت و دوام بیشتری یافته است. این پژوهش با روش پیمایشی و مراجعه به اسناد پزشکی بر اساس میزان فراوانی مراجعه شهروندان به مراکز درمانی در تابستان 1396، به رتبه بندی ریسک پراکنش رسوبات بادی بر سلامت دستگاه تنفس و چشم شهروندان در منطقه سیستان می پردازد. تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش نشان می دهد بین میزان شدت وزش باد و میزان پراکنش رسوبات بادی در محیط زیست و همچنین بین میزان پراکنش دانه های تخریبی توسط باد در زیست بوم های انسانی در منطقه سیستان و میزان فراوانی مراجعه شهروندان به مراکز درمانی به دلیل مشکلات تنفسی و آسیب های چشمی، رابطه آماری معناداری وجود دارد. رتبه بندی زیست بوم های انسانی در منطقه سیستان بر اساس ریسک ایجاد توام مشکلات تنفسی و آسیب های چشمی در اثر پراکنش رسوبات بادی در محیط زیست برای شهروندان در معرض این پراکنش ها، به ترتیب شامل مناطق روستایی دهنو پیران، بزی الری، محمدشاهکرم و عباس رستم است.

تالاب ها ازجمله اکوسیستم های حساسی می باشند که امروزه به دلیل افزایش جمعیت و ورود پساب صنایع مختلف از قبیل کشاورزی، فلزکاری، پتروشیمی حضور فلزات سنگین مختلف در آن ها بالا است. فلزات سنگین به دلیل پایداری و تجمع در جانداران می توانند منجر به تأثیرات اکولوژیکی زیادی در تالاب ها شوند. باکتری ها به دلیل سازگاری با طبیعت و نسبت سطح به حجم بالا برای جذب یون های فلزی از محیط آبی مناسب اند. در این تحقیق از آب تالاب میانکاله در عمق 10 تا 15 سانتی متری از سطح آب در 5 ایستگاه در مهر 1394 نمونه برداری شد. مقاوم ترین سویه گرم منفی نسبت به فلز کادمیوم از محیط کشت جداسازی شده بود. جهت تعیین اسیدیته، دما و شوری بهینه برای جذب فلز کادمیوم توسط باکتری Halomonas، آزمایش ها به ترتیب در اسیدیته 4، 5، 6، 7، 8 و 9، در دماهای 10، 20، 30 و 40 درجه سانتی گراد و در غلظت های 5%، 10%، 15% و 20% کلرید سدیم مورد بررسی قرار گرفتند. درنهایت سنجش غلظت کادمیوم باقیمانده در محلول ها با استفاده از دستگاه جذب اتمی (مدل AA240FS ساخت شرکت Varian آمریکا) انجام شد. همچنین گروه های عاملی مؤثر در جذب کادمیوم با استفاده از طیف سنجی FT-IR شناسایی گردید. نتایج نشان دادند این باکتری بهترین رشد را در شوری %10 داشته و به غلظت 60 میلی گرم بر لیتر کادمیوم مقاوم بوده است. همچنین تحقیق حاضر نشان داد که بهینه جذب فلز کادمیوم توسط این باکتری در اسیدیته 8، شوری 5% و در دمای 30 درجه سانتی گراد است. نتایج آنالیز FT-IR نشان داد که گروه های سطحی مؤثر این باکتری در جذب فلز کادمیوم شامل هیدروکسیل، آمید، کربونیل و آلکان می باشند. این پژوهش نشان داد باکتری Halomonas جاذب زیستی مناسبی جهت حذف فلز کادمیوم از محیط های آبی می باشد. بنابراین، باکتری هالوموناس می تواند برای تصفیه پساب های حاوی غلظت بالایی از فلز کادمیوم و همچنین در بازیافت این فلز در صنایع مختلف بکار رود.

مطالعه حاضر به منظور ارزیابی تأثیر اسید فرمیک، نمک پتاسیم دی فرمات و محلول نانوکیتوزان در اسید فرمیک بر روی فاکتورهای رشد و کیفیت لاشه بچه ماهی کپور معمولی انجام شد. در این تحقیق بر پایه ی طرح کاملاً تصادفی تعداد 450 عدد بچه ماهی کپور معمولی با متوسط وزن 0/5± 16/5 گرم (10 تیمار 15تایی هر یک با 3 تکرار) استفاده شد. تیمارها شامل سه تیمار تغذیه شده با محلول نانوکیتوزان در اسید فرمیک، سه تیمار اسید فرمیک، سه تیمار نمک پتاسیم دی فرمات به همراه غذای تجاری در سطوح 0/25، 0/5 و 0/75 درصد بود و یک گروه نیز به عنوان شاهد، غذای تجاری بدون افزودنی دریافت کردند. غذادهی به مدت 8 هفته به صورت 3 بار در روز تا حد سیری انجام شد. در انتهای دوره ترکیب لاشه و شاخص های رشد موردبررسی و مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که افزودن اسید فرمیک، نمک پتاسیم دی فرمات و محلول نانو کیتوزان در اسید فرمیک در سطح بالای 0/75درصد به جیره غذایی ماهی کپور معمولی اثر منفی در افزایش وزن نهایی و نرخ رشد ویژه در مقایسه با شاهد داشته است (0/05>P) و از طرفی بیشترین مقدار ضریب تبدیل غذایی نیز در تیمارهای اسید فرمیک، نمک پتاسیم دی فرمات و محلول نانو کیتوزان در اسید فرمیک در سطح 0/75 درصد به جیره غذایی ماهی کپور معمولی در مقایسه با شاهد نیز مشاهده شد (0/05>P). در این تحقیق میزان پروتئین و میزان چربی در بین تیمارهای موردمطالعه ازلحاظ سطح آماری اختلاف معنی داری داشته (0/05>P) و تأثیر مطلوب جیره های بکار رفته در سطح 0/25 درصد محلول نانوکیتوزان در اسید فرمیک مشاهده شد. نتایج نشان داد درصد بازماندگی در بین تیمارهای آزمایشی در مقایسه با گروه شاهد اختلاف معنی داری نداشته است (0/05

در بین اکوسیستم های آبی، تالاب ها از لحاظ اکولوژیک و زیست محیطی اهمیت بسزایی دارند، زیرا آنها به عنوان مکان تجمع و پذیرنده مواد مغذی و غیر مغذی، حفاظت از تنوع زیستی جانوری و گیاهی، تصفیه طبیعی کیفیت آب، اثرات میکروکلیمایی در منطقه، نقش موثری را ایفا می کنند. بنابراین ارزیابی کیفیت شیمیایی، فیزیکی و برآورد حجم آب آنها برای بررسی و پایش کیفیت، پیش گیری از آلودگی و حفاظت از تنوع زیستی ضروری است. شاخص های کیفی و بیلان هیدرولوژیکی روش هایی هستند که می توانند به عنوان ابزار مدیریتی قوی در تصمیم گیری های مربوط به مدیریت کیفی و کمی منابع آب مورد استفاده قرار گیرند. شهرستان پلدختر دارای 11 تالاب که تعداد 8 تالاب دائمی و 3 تالاب فصلی، به عنوان شهر تالابی ایران مشهور است. در این پژوهش که در تابستان 1396 انجام گرفت، برای تعیین کیفیت آب آشامیدنی و زیست آبزیان از شاخص کیفیت آب(WQI) که بر اساس محاسبه 9 پارامتر فیزیکی و شیمیایی آب شامل: نیتریت(NO2)، نیترات(NO3)، قلیاییت، سختی(Mgcaco3)، کدورت(TURB)، هدایت الکتریکی (EC)، اکسیژن محلول(DO)، اسیدیته(pH) و اکسیژن مورد نیاز بیولوژیکی(BOD5) از آمار ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آب تالاب ها در تابستان 1396 و برای بر آورد حجم آب سالیانه در تالاب ها از داده های بارش، رواناب های سطحی و تغذیه آب های زیر زمینی به عنوان ورودی آب و تنها خروجی آب تالاب تبخیر، سال های 1384 به عنوان معرف بارش نرمال، 1372 ترسالی و 1387خشکسالی بسیار شدید، و ویژگی های فیزیگرافی حوضه آبریز و معادله بیلان آب استفاده گردید. نتایج بررسی کیفیت و کمیت آب تالاب های شهرستان پلدختر بر اساس شاخص WQI و بیلان هیدرولوژیکی نشان داد که آب آنها از لحاظ کیفیت آشامیدنی در طبقه خوب و فقیر و از نظر زیست آبزیان در رده عالی، تغییرات حجم و مساحت پهنه آب سالیانه تالاب ها در سالهای خشکسالی و ترسالی بسیار شدید، اختلافی 1727545 متر مکعبی، 8/29 هکتاری را نشان می دهد.

امروزه، اهمیت پایداری تالاب ها بسیار افزایش یافته است. به گونه ای که تالاب های ناپایدار اثرات مخرب زیادی بر جوامع در پیش خواهند داشت. در مطالعه حاضر، روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای تعیین وزن عوامل اثرگذار بر اکوسیستم تالاب در سال 1396، استفاده شد. برای انعکاس کامل پایداری تالاب شادگان، 84 پرسشنامه از متخصصان و کارشناسان تهیه گردید. اهداف مطالعه در سه معیار اصلی تعیین ارزش عملکرد، محدودیت های محیط زیستی و ارزش اجتماعی-اقتصادی هر شاخص تقسیم بندی شدند. نتایج نشان داد که پایداری تالاب شادگان در وضعیت ضعیفی (483/0) قرار دارد. همچنین نتایج مطالعه نشان داد که برای بهبود پایداری تالاب شادگان، اعمال برنامه هایی در جهت بهبود عرضه آب به تالاب، قوانین و برنامه هایی جهت حفاطت از تالاب و راهکارهایی جهت مقابله با بلایای طبیعی مانند خشکسالی ضروری به نظر می رسد.

تالاب بین المللی هامون به صورت مشترک در خاک ایران و افغانستان قرارگرفته که تأمین آب آن از کشور افغانستان انجام می پذیرد. در دو دهه اخیر پوشش گیاهی بستر این تالاب تحت تأثیر آوردهای سیلابی قرار دارد، لذا پایش تأثیر آورد سیلاب بر میزان احیاء پوشش گیاهی بستر این تالاب می تواند کمک شایانی در راستای مدیریت احیاء پوشش گیاهی این تالاب داشته باشد، و از طرفی با توجه به وسیع بودن سطح این تالاب و قرار گرفتن قسمتی از آن در خارج از خاک ایران بررسی وضعیت پوشش گیاهی آن را به صورت میدانی کاری بسیار دشوار و گاهی غیرممکن می سازد، ازاین رو هدف از تحقیق حاضر بررسی تغییرات زمانی و مکانی پوشش گیاهی تالاب بین المللی هامون با استفاده فن آوری سنجش ازدور و GIS در دو سال 1394 و 1395 و مقدار شاخص NDVI می باشد. به منظور بررسی تغییرات کیفی پوشش گیاهی مقادیر عددی این شاخص به چهار کلاس بسیار ضعیف، ضعیف، متوسط و خوب طبقه بندی شده است. نتایج نشان می دهد که با تعریف نسبت سطح پوشش گیاهی احیاء شده به سطح آبگیری در هر قسمت از تالاب، هامون هیرمند، هامون صابوری و هامون پوزک به ترتیب 7/34، 5/9 و 4/79 درصد، سیلاب باعث احیاء پوشش گیاهی گردیده است. کم بودن این مقدار در هامون صابوری را می توان در افزایش کیفیت پوشش گیاهی بجای کمیت آن دانست و در مورد زیاد بودن آن در هامون پوزک با توجه به عدم سکونتگاه های انسانی در اطراف آن و همچنین آبگیری آن از رودخانه های خاش رود و خوسپاس در فصل زمستان دانست. در ادامه بیان نتایج بررسی می توان گفت آورد سیلاب در بازه زمانی سه ماهه به طور کلی باعث احیاء 93/23 درصدی کل پوشش گیاهی (انواع گز (Tamarix spp)، بونی (Aeluropus lagopoides) و نی (Phragmites australis)) این تالاب بین المللی شده است که 23/8 درصد آن متعلق به احیاء پوشش گیاهی در ایران و 7/15 درصد آن مربوط به افغانستان می باشد.

نوارساحلی منطقه ای مشترک مابین خشکی و دریا محسوب می شود. این ناحیه، منطقه ای است بسیار مولد و متنوع از اکوسیستم های مختلف که برای طیف وسیعی از جانداران، محل سکونت، تغذیه، زاد آوری و پناهگاه فراهم می آورد. از عوامل مهم و آلوده کننده اکوسیستم های دریایی که تاثیرات منفی زیادی برجای می گذارد، نشت نفت می باشد. لکه های نفتی که در پی نشت نفت ایجاد می شوند توانایی ورود و نشت بر روی نوار ساحلی و اکوسیستم های ساحلی را دارند. از شاخص های مهم جهت ارزیابی منطقه ساحلی نسبت به نشت نفت شاخصESIمی باشد که وضعیتی از منابع ساحلی که نسبت به نشت نفت احتمالی دارای حساسیت بالا می باشند ارائه می دهد. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش نوار ساحلی شهرستان عباس آباد در غرب مازندران و جنوب دریای خزر می باشد. جمع آوری داده های پایه، برای نقشه سازی شامل: منابع فیزیکی، منابع زیستی و منایع مورد استفاده انسان در طی فصل تابستان و پاییز 1391، با پیمایش تمام طول کرانه ساحلی، مشاهده و جمع آوری مستندات موجود در منطقه، عکس برداری، پرسش از افراد بومی منطقه و نقطه برداری با دستگاه GPS صورت گرفت. با بررسی نتایج بدست آمده از این پژوهش در طی مطالعات میدانی، جمع آوری اطلاعات و نقشه سازی نشان داده شد، که در نوار ساحلی شهرستان عباس آباد، 7 رتبه اصلی، و با توجه به رتبه های فرعی 9 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت، که عبارتند از: 3A، 4، 5، 6B، 8A، 8B، 8C، 9Bو 10B. از لحاظ میزان حساسیت رتبه های شناسایی شده در منطقه ساحلی دو رتبهباحساسیتپایین3A و 4، دو رتبهبا حساسیتمتوسط5و 6B و از سواحل با حساسیت بالا 5 رتبه 8A، 8B، 8C، 9Bو 10Bشناسایی شد. رتبه های دارای حساسیت بالا دارای تعداد بیشتری می باشند و رتبه های با حساسیت پایین بیش از 52% نوار ساحلی را پوشش داده اند. در رده دوم رتبه های با حساسیت متوسط با تقریبا 38% قرار دارند.