مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)
سال:1388 | دوره:4 | شماره:9 |تعداد مقالات:20

خانه های دوم بعنوان یکی از نمادهای رونق گردشگری در نقاط روستایی و نشانه ماندگاری بیشتر گردشگران در مناطق روستایی است. ظهور و گسترش این پدیده را می توان نمادی از رشد سرمایه داری در جوامع روستایی دانست که به تبع رسوب و ماندگاری در این جوامع، در بلندمدت اثرات اقتصادی قابل ملاحظه ایی بر جای می گذارد. در سواحل کاسپین ظهور و گسترش خانه های دوم بیشتر در نوار ساحلی بوده تقریبا سابقه ایی در حدود سه دهه رانشان می دهد.این تحقیق با انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی، ابعاد و روند گسترش خانه های دوم در نواحی روستایی شهرستان بندر انزلی را مورد بررسی قرار داده است. نتیجه مطالعات نشان می دهد که گسترش خانه های دوم در این شهرستان عموما متاثر از شرایط جغرافیایی ناحیه و برنامه ریزیهای موضعی (مثل منطقه آزاد) می باشد. بیشترین تعداد خانه های دوم در دهه اخیر برپا شده و مالک بیش از نیمی از خانه ها ساکن تهران هستند و مدت اقامت در این خانه ها عموما سه هفته تا یکماه در سال می باشد.

در این پژوهش توزیع فضایی خدمات عمومی شهری در سطح شهر کرمانشاه مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور از21 مولفه استفاده شده و توزیع خدمات عمومی شهری در سطح پنج بخش شهری کرمانشاه بررسی شده است. برای شناخت درجه توسعه یافتگی در پنج بخش شهری مورد مطالعه از تکنیک تاکسونومی (Taxonomy) استفاده و نتایج، نشان دهنده این موضوع است که بخش مرکزی توسعه یافته ترین بخش شهری در سطح کرمانشاه است. به علاوه از تکنیک GIS در تعیین شعاع عملکردی خدمات عمومی بهره گرفته شده و محلات برخوردار و غیربرخوردار، برروی نقشه های توزیع فضایی خدمات عمومی شهری مشخص گردیده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که توزیع فضایی خدمات عمومی در سطح شهر کرمانشاه به صورت نامتعادلی انجام پذیرفته و نیازمند ارایه خدمات عمومی بیشتری می باشد. از بررسی بین میانگین قیمت زمین با درآمد سرانه و اجاره بهای پرداختی در ارتباط با شاخص مسکن معلوم گردید که رابطه معناداری بین آنها وجود دارد، یعنی هرچه قدر درآمد و اجاره بهای پرداختی در بخش های پنج گانه موردمطالعه افزایش می یابد، قیمت زمین نیز با افزایش مواجه می شود که این موضوع باعث شکل گیری محله های برخوردار و غیربرخوردار شده است. در نهایت اینکه، از میان برنامه ریزی های موفق برای فائق آمدن به این مشکلات برنامه ریزی مشارکتی و استفاده از تکنیک های جدید برنامه ریزی، از جمله GIS از اولویت بیشتری برخوردارند.

انسان همواره به منظور بهتر زیستن به دنبال شرایط آب و هوایی مناسب اقلیمی است، زیرا بین انسان و شرایط آب و هوایی وابستگی پایداری وجود دارد. تغییر در عناصر اقلیمی مثلا درجه حرارت و رطوبت نسبی و .... می تواند آسایش بیوکلیمایی انسان را دچار مشکل نماید. یکی از اهداف مهم اقلیم شناسان و برنامه ریزان محیطی، شناخت نواحی دارای آسایش انسانی است. هدف این مقاله شناسایی نواحی دارای آسایش زیست اقلیمی انسانی در گیلان است. روش تحقیق، استفاده از کلیموگرام گیونی، کلیموگرام الگی، کلیموگرام لنکستر-کارستن و روش تجربی بیکر و تهیه نقشه هم ارزش نواحی با استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی است. نتایج تحقیق نشان داد که روش لنکستر – کارستن و بیکر برای نواحی ساحلی و روش گیونی و الگی برای نواحی کوهستانی بهتر می توانند نواحی دارای آسایشی را به صورت مکتنی و زمانی نشان دهند. نواحی آسایشی در دو منطقه به صورت نقشه های هم ارزش آسایش بیوکلیماتیک (زیست اقلیمی) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی ارایه شده است.

ژتوریسم نوعی توریسم فرهنگی – زیست محیطی است که در مناطقی که دارای یادمان ها و آثار خاص ژئومورفولوژی، زمین شناسی است، با جاذبه های خود می تواند در گستره جهانی شدن، با ایجاد رابطه ای پویا و خلاق بین طبیعت و فرهنگ یک منطقه با گردشگران، جریان های جدیدی را در آینده برای توریسم جهانی، صلح و توسعه پایدار فراهم نماید.ایران وضعیت مناسبی از لحاظ ژئوتوریسم در فهرست جهانی دارد که کمتر کشوری این همه خصوصیات منحصر به فرد زمین شناسی ما را دارد ولی متاسفانه به علت نوپا بودن این شاخه از توریسم هنوز توجهی به این مقوله نشده است بدیهی است این صنعت نیاز به برنامه ریزی دقیق و کارشناسانه دارد و در صورت بی توجهی آسیبهای جبران ناپذیری از این رهگذر به ما خواهد رسید.کوههای زاگرس کلکسیونی از اشکال ژئومرفولوژی از جمله تنگهای متعدد است. تنگ زینگان در بخش صالح آباد به عنوان یک پدیده ژئومرفولوژی حاصل فرسایش آبی یکی از زیرشاخه های رودخانه چم سرخ در مجموعه ارتفاعات زاگرس میباشد. این تنگه یک آبراهه دایمی است بطول تقریبی 1 کیلومتر که یک منظره طبیعی بسیار جالب را در سازند بختیاری به وجود آورده است. تنگ زینگان با عرض تقریبی 5 متر که در بعضی قستمها حداقل به 1.8 متر و در قسمتهای عریضتر حداکثر به 8 متر می رسد و در قسمتهای ابتدایی و میانی تشکیل راههای عمیقی را داده است.در این تحقیق سعی شده است با استفاده از مطالعات میدانی و استفاده از تصاویر ماهواره ای و نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی، ضمن بررسی ویژگیهای تنگ زینگان از دیدگاه زئومرفولوژی قابلیتها و پتانسیل های ویژه اکوتوریستی و ژئوتوریستی آن مورد مطالعه قرار گیرد.

روند افزایش جمعیت شهرنشین و تاثیر آن بر افزایش تعداد کلان شهرها یکی از بحث های مهم علم جغرافیاست که پی آمدهای آن حاکمیت کشورها را با چالش مواجه ساخته است؛ چراکه، برنامه ریزی اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و معضلات ناشی از مسایل زیست محیطی، اجتماعی و بزهکاری برای هر حکومتی کار ساده ای نیست. در کشور ایران نیز، به دنبال رشد شتابان شهرنشینی و بروز مسایل اقتصادی، اجتماعی و کالبدی کلان شهرها، چالش های حاکمیتی نظیر بسیاری از کشورهای جهان مطرح شده است. با توجه به این موضوع، سوال تحقیق حاضر این است که: چشم انداز کلان شهرها چگونه است و پی آمدهای آن بر حاکمیت جمهوری اسلامی ایران چیست؟ با این فرض که تعداد کلان شهرها افزایش می یابد و این فرآیند تحولاتی در زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... حاکمیت ایران ایجاد می کند به بررسی تفاوت کلان شهرها و جهان شهرها پرداخته و نیز تشریح و تبیین کارکردهای کلان شهرها و جهان شهرها هدف اصلی مقاله حاضر بوده و در یافته های تحقیق به طور کلی، کلان شهرهای ایران از دید ژئوپلیتیکی تحلیل خواهد شد.

آبرویل (1949) مفهوم «بیابانزایی»را برای توصیف تغییر زمین حاصلخیز به بیابان بکار برد که از فعالیت انسانی در ناحیه جنگل استوایی آفریقا ناشی شده بود. خشکسالی های پیاپی اواخر دهه 1960 این معضل زیست محیطی را به یک فاجعه انسانی و جهانی تبدیل کرد. کنفرانس بیابانزایی سازمان ملل متحد در نایروبی (1977)، شروع موضوع بیابانزایی در عرصه سیاسی و مباحث جالب علمی بود. بر اساس تعریف کنوانسیون سازمان ملل متحد برای بیابان زدایی (1994): «بیابانزایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل مختلف از جمله تغییرات آب و هوایی و فعالیت های انسانی می باشد». مبارزه با بیابانزایی مستلزم ارتباط متقابل و مشارکت بین کاربران زمین و سازمان های طرفدار محیط زیست است تا کارکردهای «بیابان زدایی» در مقیاس وسیع را پدید آورد.

به طور کلی خشکسالی سال های 85-1375 اثرات اقتصادی و اجتماعی نسبتا وسیعی در نواحی روستایی به ویژه به دلیل کمبود منابع آب، کاهش سطح زیرکشت، کاهش راندمان محصول و تلفات دامی داشته است.دهستان شاندیز با وسعت 337.85 کیلومترمربع به عنوان منطقه نمونه گردشگری در پایکوه های بینالود یکی از مراکز عمده فعالیت های باغداری، زراعی و تولید مواد لبنی در حومه کلان شهر مشهد محسوب می شود. در سالهای اخیر خشکسالی در منطقه مورد مطالعه خسارات زیادی به بار آورده است. بروز خشکسالی در طی سال های 85-1375 که از طریق پایش خشکسالی در این محدوده به اثبات رسیده است، بیش از 50% چشمه ها خشک شده و با کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی خسارات زیادی به بخش باغداری، زراعت و دامداری وارد آورده است. با بررسی های به عمل آمده از منطقه مشخص گردید که در برخی از سالها خشکسالی های شدید تا متوسط به ویژه در آبادی های پایین دست دهستان پیامدهای اقتصادی جبران ناپذیری را به دنبال داشته است. به طوری که 64.9% سطح زیر کشت باغات طی دهه خشکسالی نسبت به سال 1375 کاهش یافته است و سه روستای غسالخانه، قرقی و معاون طی این دوره خالی از سکنه گردیدند. تغییرات سطح زیرکشت آبی طی دوره خشکسالی در روستاهای نمونه 624.3- هکتار بوده است. اراضی روستاهای پایین دست دهستان شاندیز که قبل از دهه خشکسالی تحت کشت محصولات سیر و پیاز بوده اند، در اواخر دهه خشکسالی کاملا لم یزرع شده و کشاورزان به سوی فعالیت های مبل سازی و غیر کشاورزی روی آورده اند. در این پژوهش با استفاده از چهار شاخص اقتصادی، آثار و پیامدهای اقتصادی خشکسالی منطقه بررسی گردید. اهداف کلی مقاله حاضر عبارتند از، آشکارسازی پایش خشکسالی طی دوره 85 – 1375 در منطقه مورد مطالعه و آثار و پیامدهای اقتصادی خشکسالی ها بر نواحی روستایی دهستان شاندیز.

جاذبه ها و توانهای گردشگری از سرمایه های منحصر به فرد هر کشور و منطقه به شمار می رود که شناسایی، طبقه بندی و برنامه ریزی برای آن جهت توسعه گردشگری دارای اهمیت بالایی می باشد.در این راستا توسعه صنعت گردشگری نیازمند برنامه ریزی جامع و کارآمد بوده و این در حالی است که کشور ایران با توجه به ویژگی ها و توانهای منحصر به فرد خود، دارای قابلیت بالایی در زمینه توسعه این صنعت می باشد.محدوده مورد مطالعه، شهرستان سیاهکل است که در بخش شرقی استان گیلان جای گرفته است. این شهرستان از تمامی اقلیمهای گیلان، جز سرزمینهای کرانه ای بهره مند بوده و از آب و هوای جلگه ای تا کوهپایه ای و کوهستانی را شامل می گردد. با توجه به پژوهش های انجام یافته، گردشگری در بخش کوهستانی این شهرستان (منطقه دیلمان) از قابلیت بالایی برخوردار می باشد؛ زیرا با تمرکز 91.66 و 73 درصدی توانهای طبیعی و تاریخی و شرایط ویژه جغرافیایی دارای توان لازم جهت جذب گردشگر برای توسعه این صنعت می باشد.در این پژوهش، کوشش بر آن است که با شناخت قابلیتهای منطقه در بخشهای جلگه ای، کوهپایه ای و کوهستانی به بررسی تطبیقی این مناطق پرداخته تا زمینه برنامه ریزی برای هریک از مناطق فراهم آید. روش به کار گرفته شده به شیوه توصیفی - تحلیلی بوده و پس از گردآوری، طبقه بندی و سازماندهی داده ها به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته می شود و در روند این پژوهش از پرسشنامه، نقشه، نمودار، جدول، نرم افزارهایی چون Excel و Autocad جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردیده است.

امروزه ساخت خانه های دوم به عنوان یکی از پیامدهای توسعه گردشگری در بعضی از مناطق دنیا تلقی می گردد. طی دهه اخیر ساخت خانه های دوم در پیرامون شهرهای بزرگ و به خصوص شمال ایران رواج و در حال توسعه می باشد. در همین راستا منطقه جنت رودبار در شهرستان رامسر به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی مناسب، نزدیکی به دریا و جنگل و مناطقی که گردشگران از آنجا می آیند (مانند تهران)، بشدت تحت تاثیر گردشگری خانه های دوم قرار دارد. ازدحام جمعیت در تابستان، کمبود امکانات، آلودگی های زیست محیطی، تغییر در کاربری اراضی و ... از مهمترین پیامدهای منفی گردشگری خانه های دوم در این منطقه بشمار می رود. در این مقاله با انجام مطالعات میدانی در 46 روستای دایمی و فصلی ماهیت و روند شکل گیری و گسترش خانه های دوم طی سال های 1385- 1345 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.یافته ها حاکی از آن است که با برنامه ریزی کارا می توان از گردشگری خانه های دوم در راستای بهبود رفاه و توسعه اجتماعی و اقتصادی روستاهای منطقه جنت رودبار بهره برد.

اوقات فراغت یکی ازمهم ترین بخش زندگی انسان است که امروزه توانسته جایگاه و ارزش خاص خود را در جوامع بشری بیابد. نیروی جوان که سرمایه های اصلی و بنیادی هر جامعه محسوب می شوند نیازمند برنامه ریزی مدون و اصولی درباره اوقات فراغت می باشند.باتوجه به اهمیت فراغت و فواید بالقوه فرهنگی و اجتماعی آن برای جوانان با تاکید بر جوانان دانش آموز، تحقیق حاضر با هدف بررسی تطبیقی گذران اوقات فراغت دانش آموزان پسر و دختر مقطع دبیرستان شهر صومعه سرا انجام گرفته است. از آنجایی که این تحقیق به منظور مطالعه شرایط موجود صورت گرفته است بنابراین از نوع توصیفی- تحلیلی و به روش میدانی است. جامعه آماری شامل دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهر صومعه سرا است که در سال تحصیلی 88-87 مشغول به تحصیل می باشند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته است. بر اساس نمونه گیری تصادفی تعداد 360 نفر به عنوان حجم نمونه بر اساس جدول مورگان (Morgan) انتخاب شده اند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها و استخراج نتایج و آزمون فرضیه از روش های آماری توصیفی- استنباطی با کمک نرم افزارSpss  و Excel صورت گرفته است. بر اساس نتایج تحقیق بین نحوه گذران اوقات فراغت دانش آموزان پسر و دختر تفاوت معنی داری وجود دارد. زمان فراغت پسر و دختر تنها در فصل تابستان دارای تفاوت معنی داری شد. همچنین با توجه به فقر امکانات فراغتی شهر صومعه سرا، تقاضاهای و خواسته های دانش آموزان نیز دال براین فقربود، که بیانگر عدم وابستگی بین نیازها و بستر سازی فراغتی جامعه وجود دارد. یک فرضیه با سطح معنی داری 0.05 مورد تایید قرار گرفت.