زیست شناسی جانوری
سال:1393 | دوره:7 | شماره:1 |تعداد مقالات:13

استان سمنان در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر ایران واقع شده که دارای آب و هوای خشک، معتدل، کم آب بوده و غالبیت اصلی ماهیان این استان را خانواده بزرگ کپورماهیان نظیر کپور معمولی، خیاطه، کولی، سیاه ماهی تشکیل داده است. نمونه برداری انگلی ماهیان استان در 6 ایستگاه تحقیقاتی از قسمت های بالا و پایین دست رودخانه های حبله رود، چشمه علی و سد شهید شاه چراغی طی شش ماه از بهمن ماه 1392 الی تیرماه 1393 با صید 150 قطعه ماهی توسط تورهای صیادی انجام پذیرفت. از بررسی ضایعات میکروسکوپی پوست، آبشش، باله ها و چشم ماهیان 8 جنس از دو رده مختلف انگلی نظیر: یک جنس Ligula intestinalis از رده Cestoda و هفت جنس از رده Monogenea شامل دو جنس Gyrodactylus .sp، یک جنسDactylogyrus .sp ، یک جنسDactylogyrus lenkorani ، دو جنس Paradiplozoon .sp و یک جنس Diplozoon megan شناسایی گردید. ماهیان کپور و کولی به ترتیب با 3 و 1 جنس بالاترین و پایین ترین تنوع و تراکم انگلی و رده Monogenea با هفت جنس و Cestoda با یک جنس به ترتیب بیشترین و کمترین حضور را در ماهیان منابع آبی استان -سمنان داشتند همچنین دو جنسParadiplozoon .sp و Gyrodactylus .sp از اندام ماهیان کپور و خیاطه به صورت مشترک گزارش گردید. آنالیز واریانس طول- وزن و ضریب همبستگی 2 دامنه ای پیرسون (P<0.05) ماهیان نشان از همبستگی ناقص و مستقیم ماهیان کپور و خیاطه و همبستگی ناقص و معکوس سیاه ماهیان دارد.

آگامای سرتخت (Trapelus lessonae) متعلق به خانوادهAgamidae ، مارمولکی روزفعال است که زیستگاه در محدوده وسیعی از شمال غرب تا جنوب شرق کشور پراکندگی دارد. این تحقیق، به منظور بررسی تنوعات درون گونه ای، روابط خویشاوندی و وضعیت تاکسونومیکی جمعیت های گونه تراپلوس لسونه که گونه ای نسبتا کمیاب و منزوی است از قسمت های شمال غرب تا نواحی مرکزی کشور از استان آذربایجان (شهرستان مرند)، استان کردستان (شهرستان مریوان)، شمال کرمانشاه (منطقه شمال کرمانشاه)، شرق کرمانشاه (قصرشیرین)، غرب کرمانشاه (شهرستان کنگاور)، مرز استان های ایلام، کرمانشاه، استان مرکزی (شازند) و استان اصفهان (شهرستان شهرضا) از اردیبهشت تا شهریور ماه سال 1391 انجام شد و بیش از 99 نمونه بدست آمد. نتایج مطالعات فیلوژنی مولکولی جمعیت های جمع آوری شده در محدوده مطالعاتی با استفاده از توالی های بدست آمده از ژن میتوکندریایی ND2، نشان داد که جمعیت های مختلف این گونه در نواحی آذربایجان، کردستان، کرمانشاه، استان مرکزی و اصفهان تفاوت های قابل توجهی با یکدیگر دارند و فاصله ژنتیکی معنادار است. نمونه های کردستان و آذربایجان بیشتر با هم خویشاوند هستند و در جاهایی که جمعیت های گونه شبیه هم نیستند ایزوله بوده و ارتباط ژنتیکی باهم نداشتند که احتمالا وجود رشته کوه زاگرس مانع انتشار بوده است.

با توجه به اهمیت اقتصادی این ماهی، ساختار ژنتیکی و جمعیتی آن در این دو منطقه با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تعداد 50 نمونه ماهی سفید از هر منطقه صید (جمعا 100 نمونه) و بافت باله دمی آنها پس از برش داخل الکل 96 درجه جمع آوری و DNA ژنومی آنها استخراج شد. جهت انجام واکنش های زنجیره ای پلیمراز (PCR) از 10 جفت آغازگر استفاده شد که همگی تولید باندهای چندشکلی نمودند. در نتایج حاصله 191 الل بدست آمد که بیشترین تعداد الل (18) متعلق به جایگاه های ژنی Ca1 و Ca3 و کمترین تعداد الل (2) در جایگاه ژنی MFW1 بود. بر اساس میانگین تعداد الل در هر جایگاه ژنی و هتروزایگوسیتی مشاهده شده بین نمونه های دو منطقه، تفاوت آماری معنی دار نبود (P>0.05) شاخص Fst که تفاوت جمعیتی را نشان می دهد بین نمونه های دو منطقه 0.056 محاسبه شده و معنی دار بود (P<0.01). نمونه های دو منطقه در اکثر جایگاه های ژنی با آزمون هاردی واینبرگ (HW) در تعادل نبودند. فاصله ژنتیکی محاسبه شده بین دو جمعیت در حد بالایی بود (0.407). نتایج بدست آمده از این بررسی نشان داد که ماهی سفید تالاب انزلی و رودخانه شیرود هر یک جمعیت مستقلی می باشند. بنابر این حفظ تنوع ژنی و اجرای برنامه های مدیریتی شیلاتی مبنی بر ازدیاد ذخایر هر یک از این جمعیت ها بایستی مد نظر قرار گیرد.

سرخس یکی از غنی ترین نواحی از نقطه نظر غنای گونه ای در ایران است که دارای مساحتی برابر با 5400 کیلومتر مربع می باشد. این منطقه دارای تنوع بالای زیستگاهی بوده، به نحوی که تغییرات ارتفاعی آن از 250 متر تا 2500 متر می باشد. دشت سرخس از نظر ژئومورفولوژیکی نیز تا حد زیادی از فلات مرکزی به خاطر رشته کوه های هزار مسجد و مزدوران جدا است و شهرستان سرخس در محل تماس فون پالئارکتیک شرقی و غربی قرار دارد. در طی مطالعات میدانی به مدت 13 سال فون پرندگان منطقه پایش و فهرست آن ارائه گردید. نتایج حاصل نشان می دهد بالغ بر 225 گونه پرنده در منطقه مورد مطالعه زیست می نماید. یعنی در محدوده ای برابر با 5400 کیلومتر مربع یعنی 0.3 درصد از خاک ایران نزدیک به 43 درصد از پرندگان ایران حضور دارد. از میان 225 گونه ثبت شده 64 گونه آنها دارای ارزش حفاظتی هستند و نیاز به مدیریت برای جلوگیری از انقراض دارند. ناگفته اهمیت منطقه برای حفظ پرندگان آشکار است بنابراین پیشنهاد می شود مطالعات صحرایی بیشتری بر روی فون پرندگان شهرستان اجرا شود.

این بررسی در سال 1389 در 4 فصل سال با کشتی گیلان توسط تور مخروطی زئوپلانکتون 100 میکرون و به صورت کشش عمودی، در ایستگاه های مختلف و اعماق 5، 10، 20، 50 و 100 متر انجام شد. در این بررسی جمعیت زئوپلانکتون از 16 گونه تشکیل شده که از گروه هولوپلانکتون 4 گونه ازCopepoda ،4 گونه ازRotatoria ، 2 گونه از Protozoa و 4 گونه از Cladocera بوده است. دو گونه نوزاد و لارو sp Balanus و لارو دو کفه ای ها نیز در گروه مروپلانکتون قرار داشتند. نتایج سالیانه نشان می دهند که بیشترین میزان تراکم زوپلانکتون در بهار 5477±5815 (انحراف معیار ± میانگین) عدد در مترمکعب و زی توده 64.58±124.61 میلی گرم در مترمکعب در فصل زمستان (تحت تاثیرRotatoria )بوده است. تراکم Copepoda در تابستان به بیشترین میانگین تراکم 2830±2342 عدد در مترمکعب و زی توده 22.52±21.78 میلی گرم در مترمکعب رسید و از پاییز تراکم به تدریج کاهش داشتCladocera . در بهار بیشترین میانگین تراکم 115±142 نمونه در مترمکعب را داشته و به تدریج تراکم آن کاهش داشتProtozoa . از نظر فراوانی و زی توده کمترین میزان جمعیت زئوپلانکتون دریای خزررا تشکیل دادند. در فصل بهار جمعیت زئوپلانکتون تحت تاثیر مروپلانکتون Cirripedia و Lamellibranchiate larvae نیز قرار داشته است و در فصل زمستان Rotatoria به بیشترین میانگین تراکم 2604±5876 عدد در مترمکعب و زی توده 50.71±115.33 میلی-گرم در مترمکعب رسید و سهم بیشتری در جمعیت زئوپلانکتون داشتند. به طور کلی در همه فصول یک روند کاهشی از ایستگاه های با عمق 5 متر به سمت اعماق مشاهده می شود. در بهار 75 درصد جمعیت زئوپلانکتون در ایستگاه های با عمق 5 تا 20 متر و 25 درصد در ایستگاه های 50 و 100 متر، در تابستان 74 درصد جمعیت زئوپلانکتون در ایستگاه های با عمق 5 تا 20 متر و 26 درصد در ایستگاه های 50 و 100 متر، در پاییز 73 درصد جمعیت زئوپلانکتون در ایستگاه های با عمق 5 تا 20 متر و 27 درصد در ایستگاه های 50 و 100 متر و در زمستان 85 درصد جمعیت زئوپلانکتون در ایستگاه های با عمق 5 تا 20 متر و 15 درصد در ایستگاه های 50 و100 متر وجود داشته اند.

تحقیق حاضر به منظور بررسی تنوع گونه ای پرندگان آبزی و کنارآبچر مهاجر زمستان گذران در زیستگاه های تالابی سواحل بوشهر (سایت بوشهر) و بر اساس یک دوره 10 ساله از سال 1380 (2002) لغایت 1389 (2011) انجام پذیرفته است. بر اساس یافته های این پژوهش در طول دوره 10 ساله مورد مطالعه، تعداد 113606 پرنده آبزی مرکب از 78 گونه، 15 تیره و 6 راسته در سایت بوشهر زمستان گذرانی نموده اند. در این مدت بیشترین تعداد پرندگان زمستان گذران متعلق به گونه کاکایی سر سیاه (Larus ridibundus) با 57087 قطعه سرشماری شده بوده است. بر اساس نتایج این تحقیق در بین تیره های مهاجر زمستان گذران بزرگترین و کوچکترین آن به ترتیب متعلق به تیره کاکائیان (Laridae) و تیره پلیکانیان (Pelecanidae) با 59.96 و 0.02 درصد فراوانی بوده است. در دوره 10 ساله مورد مطالعه سال 1385 (2007) با تعداد 28043 قطعه پرنده بیشترین و سال 1386 (2008) با تعداد 1112 قطعه پرنده کمترین تعداد پرنده سرشماری شده را به خود اختصاص داده اند. از سویی دیگر از نظر غنای گونه ای سال 1389 (2011) با تعداد 56 گونه بیشترین و سال 1386 (2008) با تعداد 23 گونه کمترین غنا را شامل شده اند. نتایج نشان داد بیشترین فراوانی پرندگان زمستان گذران متعلق به تیره های کنارآبچر با 88.30 درصد فراوانی و کمترین فراوانی مربوط به تیره های آبزی با 11.70 درصد فراوانی بوده است. با توجه به مقادیر محاسبه شده شاخص های تنوع و یکنواختی گونه ای بیشترین میزان تنوع زیستی پرندگان آبزی و کنارآبچر زمستان گذران در سایت بوشهر مربوط به سال 1389 (2011) و کمترین تنوع زیستی مربوط به سال 1384 (2006) بوده است (P<0.05).

افعی زنجانی (Montivipera albicornuta) اولین بار در سال 1985 توسط نیلسون و آندرن توصیف و شناسایی گردید و از گونه های اندمیک ایران می باشد. انتشار جغرافیائی آن محدود به ایران در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا و پراکندگی آن در استان های گیلان، زنجان، آذربایجان شرقی و قزوین می باشد. به منظور بررسی وجود یا عدم وجود اختلاف ژنتیکی در بین جمعیت های مختلف این گونه، 35 نمونه از بافت انتهای دم افعی زنجانی در 3 استان گیلان، زنجان و آذربایجان شرقی جمع آوری گردید. پس از استخراج DNA، ژن CO1 ژنوم میتوکندریایی توسط PCR تکثیر و پس از توالی یابی، توالی ها با نرم افزار Mega5 و PAUP آنالیز شدند و روابط خویشاوندی میان جمعیت های گونه در درخت های فیلوژنتیک پیوند همجواری (Neighbor-joining)، محتمل ترین درخت (Maximum Likelihood) و میانبرترین درخت (Maximum parsimony) ترسیم گردید. یافته های این تحقیق نشان می دهد که جمعیت های مختلف این گونه در ایران از نظر ژن CO1 کاملا همگن و یک نواخت هستند و تقریبا هیچ تفاوت ژنتیکی با هم نشان نمی دهند طوری که میانگین تفاوت در بین گروه ها ناچیز و 0.005 محاسبه گردید. این نتایج به احتمال زیاد حاکی از آن است که جمعیت های مختلف آن در ایران به تازگی از هم جدا شده اند و زمان کافی برای واگرایی ژنتیکی نداشته اند.

تغییر اقلیم به واسطه تاثیر بر پراکنش بسیاری از گونه های جانوری به یک نگرانی عمده برای مدیریت و حفاظت از تنوع زیستی تبدیل شده است. در سال های اخیر شواهد متعددی از اثرات تغییراقلیم بر جنبه های مختلف زیستی گونه های گیاهی و جانوری ارائه شده است. اما دانش اندکی در ارتباط با تاثیر تغییر اقلیم آینده بر گونه های جانوری در ایران وجود دارد. در این مطالعه مدل مطلوبیت زیستگاه سوسمار دم تیغی بین النهرین به عنوان یک گونه ساکن مناطق بیابانی ایران در شرایط کنونی و تحت سناریوهای تغییر اقلیم آینده (سال 2080) با استفاده از 19 پارامتر اقلیمی به طور جداگانه با استفاده از روش حداکثر آنتروپی (Maxent) و با استفاده از مدل Bioclim تهیه گردید. به منظور ارزیابی عملکرد مدل، از سطح زیر نمودار (AUC) بدست آمده از منحنی ROC استفاده شد. سپس وسعت زیستگاه مطلوب گونه در فضایArcGIS 9.3 برای اقلیم حاضر و اقلیم آینده به طور جداگانه محاسبه گردید. مقایسه وسعت مناطق مطلوب در شرایط کنونی ( 2.82درصد کل ایران) و تحت سناریوی تغیر اقلیم آینده (3.15 درصد کل ایران) حاصل از مدل حداکثر آنتروپی نشان داد که وسعت مناطق مطلوب برای زیست گونه مورد مطالعه افزایش خواهد یافت. نتایج حاصل از مدل Bioclim نشان داد سطح مناطق مطلوب برای زیست گونه نسبت به سطح کشور برای زیست گونه تحت شرایط تغییر اقلیمی کاهش خواهد یافت. به عبارت دیگر وسعت زیستگاه های مطلوب گونه از 1.55 به 1.35 درصد از سطح کشور کاهش خواهد یافت. نتایج حاصل از مدل حداکثر بی نظمی نشان می دهد زیستگاه های مطلوب گونه تحت تاثیر تغییر اقلیم افزایش خواهد یافت و مدل بایوکلایم نشان می دهد مناطق مطلوب کاهش خواهد یافت بنابراین این نتایج متفاوت بر این واقعیت تاکید دارد که در مطالعات بررسی اثرات تغییر اقلیم بر گونه های جانوری جهت اطمینان از نتایج و استفاده از آن در مدیریت و حفاظت حیات وحش از چندین روش استفاده شده و به نتایج یک مدل اکتفا نگردد.

در این بررسی به منظور شناسایی فون ماهیان دریاچه پریشان نمونه گیری طی چهار فصل در سال 1388 انجام گرفت. ماهیان بوسیله تور ثابت صید گردیده و جهت شناسایی به آزمایشگاه دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون منتقل شدند. نتایج بدست آمده نشان داد 9 گونه ماهی در دریاچه پریشان زیست می نمایند که به ترتیب میانگین فراوانی عبارتند از ماهی دشت ارژنی Capoeta barroisi persica (25.30±1.45)، ماهی برگ بیدیChalcalburnus sellal (17.90±2.03)، حمری Barbus luteus(16.04±0.76)، کپور معمولی Cyprinus carpio (17.89±0.45)، ماهی لجن خوار Garra rufa obtuse(14.19±1.04)، ماهی کاراس Carassius carassius(8.64±2.77)، مارماهی آب شیرین mastacembelus Mastacebelus(1.23±1.07)، ماهی بیاح Liza abu (0.61±1.22) و ماهی شیربت Barbus grypus (0.61±1.22) است. همچنین بررسی درصد فراوانی ماهی ها به تفکیک فصول نشان داد که در فصل بهار ماهی دشت ارژنی، در فصل تابستان ماهی برگ بیدی، در فصل پاییز ماهی دشت ارژنی و در فصل زمستان کپور معمولی بالاترین درصد فراوانی را دارا بودند.

پرندگان بخش عمده مهره داران ایران را تشکیل می دهند و در سطح وسیعی از مناطق خشک و بیابانی، نواحی جنگلی، سواحل، جزایر، دریاچه ها و سایر نقاط کشور پراکنده اند. با توجه به اینکه پرندگان از عناصر عمده اغلب اکوسیستم های دنیا به شمار می روند، هدف این مطالعه شناسایی پرندگان پارک ملی ساریگل می باشد که به عنوان یکی از مهمترین مناطق حفاظت شده در شمال شرق ایران است. این پژوهش به مدت 1 سال از اردیبهشت ماه 1390 تا اردیبهشت ماه 1391 در این منطقه صورت گرفت. پارک ملی ساریگل با مساحتی حدود 7200 هکتار در شرق شهرستان اسفراین و در استان خراسان شمالی واقع شده است. شناسایی پرندگان براساس پرواز، رنگ، اندازه، رفتار و صدا با استفاده از دوربین های دوچشمی 40 *10 انجام شد. براساس نتایج بدست آمده 57 گونه پرنده (5، 10 درصد از پرندگان ایران) شناسایی شد که که سی و شش گونه متعلق به راسته گنجشک سانان (Passeriformes)، چهار گونه متعلق به راسته کبوتر سانان (Columbiformes)، سه گونه متعلق به راسته سبزقبا سانان (Coraciiformes)، دو گونه متعلق به راسته ماکیان سانان (Galliformes)، دو گونه متعلق به راسته پرستوسانان (Apodiformes)، دو گونه متعلق به راسته جغدسانان (strigiformes)، شش گونه متعلق به راسته عقاب سانان (Falconiformes)، یک گونه متعلق به راسته شبگردسانان (Caprimulgiformes) و یک گونه هم متعلق به راسته کوکوسانان (Cuculiformes) می باشد.