نهال و بذر
سال:1384 | دوره:21 | شماره:4 |تعداد مقالات:13

بیماری زنگ قهوه ای (زنگ  برگی) گندم یکی از بیماری های بومی در کشور ایران می باشد که تقریباً هر ساله در مناطق غرب، شمال و جنوب کشور ظاهر می شود و خسارت هایی را ایجاد می نماید. میزان خسارت در ارقام حساس و در سال های همه گیری بیماری قابل توجه است. جهت تعیین فاکتورهای بیماریزایی عامل زنگ قهوه ای و تغییرات احتمالی آن ها این بررسی  در دوازده منطقه کشور شامل اهواز، دزفول، اسدآباد همدان، مریوان، ممسنی، زرقان، ساری، اردبیل، بروجرد، گرگان، گنبد و مغان با کاشت خزانه های تله (Trap nurseries) طی دو سال زراعی 1381و 1382 انجام شد. خزانه های تله شامل 37 لاین تقریباً آیزوژنیک  (Near Isogenic Lines) که عمدتاً با استفاده از رقمThatcher تهیه شده اند و هر لاین دارای ژن مقاومت مشخصی (Lr genes) از زنگ قهوه ای هستند و همچنین رقم حساس بولانی به عنوان شاهد بودند. در فاصله بین ارقام مختلف رقم بولانی به عنوان Spreader بیماری کاشته شد. به منظور تعیین تغییرات احتمالی عامل بیماری در سال های مختلف و مناطق مختلف، خزانه ها در شرایط آلودگی طبیعی کاشته شدند. یادداشت برداری برای درصد آلودگی در مرحلة ظهور برگ پرچم و زمانی که رقم حساس بالاترین میزان آلودگی را از خود نشان داد، بر اساس مقیاس اصلاح  شده کوب (The Modified Cobb’s Scale) و برای تیپ آلودگی از روش رولفز و همکاران استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل از دو سال یادداشت برداری برای لاین های دارای ژن های Lr1 ، Lr2a ،Lr2b ،Lr2C ،Lr3 ، Lr3ka ، Lr3bg ،Lr10 ، Lr11 ،Lr12 ،Lr13 ،Lr14a ،Lr14b ،Lr15 ،Lr16 ،Lr17،  Lr20 ،Lr21 ، Lr22a ،Lr22b ،Lr23 ،Lr24 ،Lr26 ،Lr30 ،Lr32 ،Lr33 و Lrbحداقل در یک یا چند منطقه بیماریزایی وجود داشت. برای لاین های حاوی  ژن های Lr9 ، Lr18 ، Lr19 ، Lr25 ،Lr28 ، Lr29 ، Lr34 ، Lr35 ، Lr36 و Lr37 بیماریزایی مشاهده نشد و در تمامی مناطق مورد بررسی واکنش مقاومت نشان دادند.

بیماری آتشک از معضلات مهم کاشت و پرورش درختان میوه دانه دار در کشور ما و در بیش از 40 کشور جهان می باشد. در بین روش های مبارزه با بیماری استفاده از ارقام مقاوم موثرترین و کم هزینه ترین روش است. در این تحقیق به منظور شناخت منابع مقاومت و انتخاب بهترین والدین جهت اصلاح ارقام مقاوم سیب (Malus domestica Borkh.) به بیماری، همبستگی صفات رویشی و زایشی با صفت مقاومت به آتشک در گروه های مختلف ارقام داخلی، خارجی و تیپ اسپور سیب بررسی شد. ارزیابی مقاومت از طریق آلودگی طبیعی و با استفاده از شاخص های شدت بیماری (Severity)، فراوانی شاخه های آتشک زده و شاخص USDA در طی دو سال طغیان بیماری (1377 و 1378) انجام و همبستگی بالایی بین سه شاخص فوق در هر سه گروه ارقام مشاهده شد. بالاترین نسبت ارقام کاملا مقاوم به ترتیب در گروه سیب های تیپ اسپور (7/66%)، داخلی (5/59%) و خارجی (6/43%) وجود داشت. همچنین میزان فراوانی ارقام کاملا مقاوم در ارقامی که از نواحی شمال شرق کشور منشا گرفته اند تقریبا دو برابر ارقام منشا گرفته از نواحی شمال غرب بود. داده ها بیانگر عدم وجود ارتباط بین صفت زمان باز شدن جوانه های رویشی و مقاومت به بیماری بود، لیکن ارقام موجود در کلاس های حساس تر زود گلده تر از ارقام مقاوم تر بودند. در گروه ارقام داخلی بارزترین صفت وابسته به مقاومت نسبت چوبی شدن شاخساره ها بود و در ارقام خارجی و تیپ اسپور به ترتیب صفات طول میانگره و قدرت رشد درخت بیشترین همبستگی را با مقاومت به آتشک نشان دادند.

کیفیت روغن کلزا (Brassica napus L.) به وسیله ترکیب اسیدهای چرب آن تعیین می گردد. یکی از مهم ترین برنامه های به نژادی کلزا درحال حاضر افزایش ترکیب اسید اولئیک می باشد که منجر به افزایش دوام و عمر روغن می گردد. به منظور شناسایی نشانگرهای مولکولی مرتبط با مقدار اسید اولئیک در کلزا از جمعیت دابلد هاپلوئید حاصل از تلاقی لاین T099-5318-20 با لاین DH12075 ، نشانگرهای مولکولی RAPD و ISSR و روش تجزیه تفرق توده ای استفاده شد. شش نشانگر مولکولی ارتباط نزدیکی را با مقدار اسید اولئیک در کلزا نشان دادند. دو نشانگرRAPD  ، UBC 2830 با اثر مثبت و UBC 5381650  با اثر منفی به ترتیب 43 و 34 درصد واریانس فنوتیپی را برای مقادیر اسید اولئیک توجیه کردند. به منظور ایجاد نشانگر SCAR ، نشانگرUBC2830  همسانه و توالی یابی شد. بر اساس اطلاعات حاصل از توالی، آغازگرهای اختصاصی طراحی شد. نشانگر SCAR ، یک قطعه اختصاصی با 399 جفت باز پیوسته با اسید اولئیک را تکثیر کرد. نشانگرهای شناسایی شده در این تحقیق و نشانگرSCAR می توانند به عنوان ابزار مناسبی جهت گزینش برای مقادیر بالای اسید اولئیک مورد استفاده قرار گیرند.

به منظور تعیین واکنش تعدادی از ارقام و لاین های برگزیده ذرت نسبت به بیماری لکه برگی، هفده لاین و رقم ذرت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار  در سال 1378 و چهار تکرار در سال 1379 در ایستگاه قراخیل ساری در شرایط مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این بررسی تک تک بوته ها در دو مرحله 4-3 برگی  با سوسپانسیون اسپور قارچ عامل بیماری (Bipolaris maydis) به غلظت Spore/ml  4 10 × 3   با سرنگ به میزان  2- 1 میلی لیتر و یک بار نیز در مرحله 8-6 برگی با رها کردن دانه های سورگوم آغشته به قارچ عامل بیماری به میزان 15-10 دانه آلوده در قیف هر بوته با وسیله بازوکا  (Bazooka)  مایه زنی شدند. ارزیابی ارقام مختلف در دو مرحله گرده افشانی و دو هفته بعد از آن به عنوان شاخص شدت بیماری (0-100)  و هم چنین با استفاده از سیستم امتیاز دهی 0-5 تعیین شد. نتایج حاصل نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر حساسیت به بیماری بین لاین ها و هیبریدها وجود دارد و مقاومت هیبریدها از لاین ها بیشتر است. لاین K 3547/212  مقاوم ترین و لاینK 3653/111  حساس ترین لاین ها نسبت به بیماری بودند. در بین ارقام نیز K3547/212 x MO 17 و K SC 604 جزء ارقام مقاوم بودند. سه لاین تجاری K 18, MO17  و K 19 جزء لاین های نیمه مقاوم و لاین B 73  جزء لاین های حساس به بیماری شناسائی شدند.

ده ترکیب حاصل از تلاقی دای آلل پنج لاین محک (Tester) مورد استفاده در برنامه های اصلاح ذرت کشور، برای آزمون تلاقی لاین های جدید ذرت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار در کرج و گرگان در سال 1383 از نظر عملکرد دانه و برخی صفات مربوطه مورد بررسی قرار گرفتند. براساس تجزیه واریانس مرکب دو منطقه، اختلاف معنی دار بین تلاقی ها از نظر کلیه صفات مورد بررسی وجود داشت. تجزیه دای آلل نشان داد که در کنترل توارث صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته ، تعداد ردیف دانه در بلال، عرض دانه و تعداد دانه در بلال ژن هایی با اثر افزایشی و غیرافزایشی و در توارث صفات طول گل تاجی و طول محور بالایی گل تاجی، طول بلال، تعداد دانه در ردیف بلال و ضخامت دانه فقط ژن هایی با اثر افزایشی نقش دارند. لاین های MO17 و B73 به عنوان بهترین ترکیب شونده از نظر تولید هیبرید و به عنوان محک مناسب برای غربال ژرم پلاسم ذرت و لاین های K1264/1 و KL17/2-5 به عنوان محک های نامناسب در این بررسی شناسایی شدند .

این بررسی به منظور تعیین سازگاری و پایداری عملکرد دانه ارقام و لاین های امید بخش و پیشرفته گندم دوروم دیم، در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با 20 لاین و به مدت سه سال زراعی (80-1377) در چهار ایستگاه از مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر دیم کشور اجرا شد. در هر سال و در هر منطقه پس از برداشت، تجزیه واریانس ساده برای عملکرد دانه انجام و در پایان سال سوم در هر منطقه تجزیه واریانس مرکب (سه ساله) و در خاتمه تجزیه واریانس مرکب نهایی (سه سال و چهار منطقه) انجام شد. برای تعیین پایداری لاین ها از روش پارامتر تیپ چهار (لین و بینز)، ضریب تغییرات  (CV %) عملکرد و نیز روش غیرپارامتری رتبه بندی (Rank) استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه مرکب (سه سال و چهار منطقه) نشان داد که اثر متقابل سال × منطقه × ژنوتیپ بر عملکرد دانه از نظر آماری معنی دار می باشد. بیشترین عملکرد دانه در بین ژنوتیپ های آزمایشی متعلق به لاین شماره 6 (.../Mrb11//Snipe) و معادل با 33/2 تن در هکتار بود و لاین شماره 5 (Mrb11//Snipe/…) با عملکرد دانه 26/2 تن در هکتار در رتبه دوم قرار داشت. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش لین و بینز نشان داد که، لاین های شماره 16، 18 و 15 دارای کمترین واریانس درون مکانی در بین ژنوتیپ های آزمایشی بوده و کمترین ضریب تغییرات عملکرد، به ترتیب متعلق به لاین های شماره 18، 16 ،15 و6 بود. نتایج حاصل از روش رتبه بندی نشان داد که لاین های شماره 6 و 5 کمترین(R بار) و لاین های شماره 17 و 7 حداقل انحراف معیار رتبه را در بین ژنوتیپ های آزمایشی به خود اختصاص دادند. جمع بندی نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که دو لاین شماره 6 و 5 از عملکرد بالاتر و پایدارتری نسبت به سایر لاین ها برخوردار بوده و کاشت آن ها در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر دیم توصیه می شود. 

در سال های 1372 تا 1374 و 1376 تا 1379 ارقام انگور استان کردستان مورد مطالعه قرار گرفتند و با استفاده از دیسکریپتور پیشنهادی سازمان بین المللی ذخایر توارثی گیاهی (IBPGR) در مراحل مختلف رشد، هنگام شکفتن جوانه، زمان شکوفه، زمان رسیدن محصول، زمان برداشت محصول، و مرحله خواب بوته های مو، کارهای مطالعاتی مربوط به شناسایی بیش از 100 صفت بر روی اندام های مختلف ارقام انگور کردستان انجام شد. در نهایت تعداد 59 رقم انگور شناسایی شد که 17 رقم از این ارقام به صورت دیم بودند. نتایج مطالعات نشان داد که همه ارقام انگور دیم در این استان دانه دار، رنگ میوه آن ها آبی سیاه (7رقم)، قرمز (6 رقم) و سفید (4 رقم)، بود. رقم دوریوی دارای گل های ماده و بقیه ارقام دارای گل های هرمافرودیت بودند. رقم خوشناو با 57 سانتی مترمربع سطح برگ و رقم جبلی با 147 سانتی مترمربع سطح برگ به ترتیب کمترین و بیشترین سطح برگ را داشتند. مقدار مواد جامد میوه از 5/16 درصد (رقم شارباژیر) تا 23درصد (رقم ساهانی)، متغیر بود. دندروگرام مربوط به گروه بندی ارقام تعداد هشت گروه مشابه را نشان داد، هم چنین این دندروگرام نشان داد که ارقام خوشناو و سیاوه تا 80 درصد تشابه داشتند. این مقدار تشابه، فرضیه یکی بودن این دو رقم که حدود 90 درصد تاکستان های دیم استان را تشکیل می دهند را تقویت می کند. در نهایت ارقام ساهانی و سرقوله به دلیل داشتن میوه های درشت و خوشرنگ و ارقام خوشناو و سیاوه به دلیل داشتن خصوصیات ویژه از قبیل عملکرد زیاد. بزرگی خوشه، کیفیت بالای میوه و سازگاری به شرایط دیم و کم آبی معرفی واستفاده از آن ها به عنوان ارقام برتردر برنامه های به نژادی، به زراعی و توسعه تاکستان های دیم توصیه می شود.

گونه های یونجه های یک ساله از لگوم های علوفه ای مهم در منطقه غرب کشور می باشند ولی گزارش های کاریوتیپی درباره این گونه ها بسیار محدود می باشد. به منظور بررسی ژرم پلاسم این گونه ها که در بانک ژن گیاهان مرتعی موجود می باشند مطالعات کاریوتیپی انجام شد. در بررسی های انجام شده جزییات کاریوتیپی اعم از طول کل کروموزوم، طول بازوی بزرگ، طول بازوی کوچک و نسبت بازوی بزرگ به بازوی کوچک اندازه گیری و ایدیوگرام آن رسم گردید. در بررسی های کاریوتیپی تنها گونه Medicago rigidula  دارای 2n=2x=14 کروموزوم بود و گونه های (M. minima 316 ،M. polymorpha 612  ،M. orbicularis 449 ،M. radiata 29 ،M. radiata 588 ،M. trancatulla 1146 ، tiralis 1038 وM. polymorpha 1123 همگی دارای 2n=2x = 16 کروموزوم بودند. در میان جمعیت هایی که دارای 2n = 2x =14 کروموزوم بودند گونهM. rigidula 1126 دارای بیشترین طول کل کروموزوم و گونه M. rigidula 454 دارای کمترین طول کل کروموزوم بودند. گونه های M. littoralis 1038 و M. minima 316 که دارای 2x=16 کروموزوم می باشند به ترتیب دارای بیشترین و کمترین طول کل کروموزوم بودند. میانگین طول کل کروموزوم و میانگین طول کروموزوم در اکثر گونه های خارجی بیشتر از گونه ها و ارقام بومی ایرانی بود. گونه ها و ارقامی که دارای اندازه کاریوتیپی بزرگ تر بودند اندازه بذر آن ها نیز بزرگ تر بود. در بین گونه ها و ارقام مورد بررسی تنها در دو گونه M. littoralis وM. polymorpha کروموزوم های B مشاهده شد. ارقام 1126، 606 و 1199 از گونه M. rigidula و 1123 و 612 از گونه M. polymorpha و رقم 588 از گونه M. radiata دارای کروموزوم های ماهواره دار بودند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای نشان داد که ارقام و گونه هایی که دارای اندازه کاریوتیپی مشابه و از نظر میانگین طول کروموزوم اختلاف معنی داری ندارند، دارای پراکنش و سازگاری یکسان بوده در یک گروه در کنار هم قرارگرفتند در روش آماری تجزیه به عامل ها، کروموزوم های شماره 5، 6 و 7 در جمعیت هایی که دارای 2x=14 کروموزوم بودند و کروموزوم های شماره 2، 5 و 7 درگونه ها و ارقامی که دارای 2x=16 کروموزوم بودند بیشترین تغییرات ساختمانی را نشان دادند. به منظور تعیین میزان تقارن کاریوتیپی ارقام و گونه های مختلف، آماره های ضریب تغییرات (CV) و درصد کل فرم (T.F%) محاسبه شدند. نتایج حاصل از آماره ضریب تغییرات نشان داد گونهM. polymorpha 612  دارای بیشترین تغییرات بین کروموزومی و M. rigidula 1128 دارای کمترین تغییرات بین کروموزومی بودند. از نظر آماره TF، گونهM. minima 316  دارای متقارن ترین کاریوتیپ و رقم1126  از گونه M. rigidula دارای نامتقارن ترین کاریوتیپ بودند.  

در سال های زراعی 1379 تا 1383 واکنش 50 رقم تجاری گندم نسبت به بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم (Tilletia laevis) در کرج بررسی گردید (سال 1379 تعداد ده رقم و تکرار آزمایش در سال 1380، سال 1381 تعداد بیست رقم و تکرار در سال 1382 و سال 1382 تعداد بیست رقم دیگر و تکرار در سال 1383 (بدون احتساب شاهد). آزمایش به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و با آلودگی مصنوعی بذر به میزان 005/0 وزنی با اسپور نژاد L-10 قارچ عامل بیماری اجرا شد. میانگین درصد سنبله های آلوده هر رقم محاسبه گردید و از نظر عکس العمل به بیماری گروه بندی شدند. در سال 1379و1380 رقم هیرمند با میانگین 08/0% کمترین آلودگی را داشت و رقم بولانی (شاهد) با آلودگی 8/59% حساس ترین رقم بود . در آزمایش سال های 1381 و 1382 ارقام زرین بدون آلودگی، الوند با 3/0%، پیشتاز 3/1%، آزادی 5/1% و سایسون 8/1% آلودگی مقاومت نشان دادند. در آزمایش سال های 1382 و 1383 ارقام کرج 3، بیات و آریا به ترتیب با 3/0 % ، 3/0 % و 5/1 % آلودگی مقاوم تعیین شدند. در میان ارقام گندم آبی تعداد ارقام مقاوم به بیماری سیاهک پنهان بسیار اندک می باشد لذا ارقام هیرمند، زرین، الوند، پیشتاز،کرج 3، بیات و آریا که به عنوان ارقام پر محصول و با صفات مطلوب زراعی در ایران معرفی شده اند می توانند به عنوان ارقام مقاوم در اقلیم های مناسب کاشته شده و یا به عنوان منابع با ارزش مقاومت برای اصلاح ارقام از نظر مقاومت به سیاهک پنهان مورد استفاده قرار گیرند.    

با تولید سالانه بیش از ده میلیون تن گندم بالاترین پروتئین گیاهی که بالغ بر یک میلیون تن است در کشور فراهم می گردد، در نتیجه بالغ بر 45% کالری مورد نیاز مردم کشورمان از گندم تامین می شود. با توجه به اهمیت گندم در تغذیه انسان لازم است همراه با افزایش عملکرد کمی در بالابردن کیفیت گندم هم اقداماتی انجام شود (ملکوتی، 1379). میانگین حد بحرانی آهن 75/4، روی 77/0 و منگنز را 6/4 پی پی ام می باشد. بر پایه این حدود بحرانی مشخص شد که 37% از اراضی کشت گندم آبی از کمبود آهن و 40% از کمبود روی و 25% از کمبود منگنز شدیداً رنج می برد.