نقش مایه
سال:1390 | دوره:4 | شماره:9 |تعداد مقالات:9

در این مقاله با استفاده از مفاهیم نشانه شناسی لایه ای بررسی تطبیقی میان نقاشی های مکاتب سونگ و یوآن در چین و نگاره های شاهنامه بایسنقری صورت گرفته است. روش نشانه شناسی لایه ای رهیافتی خاص برای تحلیل متون از جمله متون هنری می باشد که به کمک آن می توان نظام های نشانه ای گوناگون را مورد تحلیل و خوانش قرار داد. در نشانه شناسی لایه ای، نظام نشانه ها به مثابه متن در نظر گرفته شده و نشانه ها به عنوان لایه های گوناگون آن تلقی می شوند. در این بررسی، نظام های نشانه ای موجود در نقاشی چینی و شاهنامه بایسنقری مورد خوانش قرار گرفته و همچنین با تکیه بر مفاهیمی از نشانه شناسی لایه ای چون؛ مفهوم لایه اصلی (لنگر)، بافت، و مفهوم بینامتنیت از دیدگاه این شیوه، چگونگی حضور نشانه های نقاشی مکاتب سونگ و یوآن در چین در متن نگاره های شاهنامه بایسنقری تشریح شده، و نشان داده می شود که «لایه شاهنامه» به عنوان لایه اصلی یا لنگر، در نگاره های شاهنامه به چه شکل دامنه متن بودگی نشانه های موجود در تصویر را کنترل می کند و به نشانه های نقاشی چینی تا حدودی امکان بروز یافتن و عینیت پیدا کردن را می دهد. و نیز تاثیر لایه های بافت بر حضور نشانه های نقاشی چینی در نگاره های شاهنامه بایسنقری به صورتی کاملا مشخص توضیح داده می شود.

پس از انقلاب اسلامی ایران، مجسمه سازی با قریب به یک دهه وقفه مواجه گردید. بررسی علل سکون و پیگیری مجدد فعالیت مجسمه سازی - به عنوان یکی از شاخه های اصلی هنرهای تجسمی با فعالیتی در حال گسترش - می تواند در درک جایگاه و ویژگی های کنونی آن راهگشا باشد. بر این اساس مقاله حاضر از طریق مقایسه وضعیت این رسانه با روند آن پیش از انقلاب، با تکیه بر منابع کتابخانه ای به بررسی این مهم می پردازد. نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که مجسمه سازی پس از انقلاب به سبب کاربرد مکرر آن توسط نظام شاهنشاهی، التزام به اسلام و تحریم شرعی مجسمه سازی، غرب ستیزی و طرد مدرنیسم بعنوان پدیده ای غربی، با چنین وقفه ای مواجه می شود و سپس کاریرد آن به سبب فعالیت، همراستا با ارزش ها و اهداف انقلاب اسلامی موجه می گردد. جریان مجسمه سازی ایران، پیش و پس از انقلاب اسلامی در رویکردهای کلی خود دارای مشابهت هایی است که موفقیت جریان سقاخانه پس از انقلاب را می توان به مثابه یکی از این موارد تلقی نمود.

مطالعه تطبیقی همواره یکی از شیوه های مطالعاتی جهت روشن ساختن وجوه مبهم آثار هنری است. کاربرد این شیوه مطالعاتی زمانی اهمیت خود را می نمایاند که موضوع مورد پژوهش بدون استفاده از شیوه مطالعاتی در پرده ای از ابهام باقی می ماند. همچنین این شیوه نه تنها موجب روشن شدن چنین ابهاماتی می گردد بلکه جریان های موازی و موثر بر حوزه های مختلف هنری را روشن می کند. مقاله پیش رو نمونه ای است از به کارگیری مطالعه تطبیقی برای تعیین هویت قطعه ای پارچه زربافت که در ظاهر آن هیچگونه اطلاعات تاریخی مبنی بر زمان و یا محل بافت وجود ندارد. اما در حقیقت دارای نشانه و شاخصه هایی است که می توان از راه مطالعه تطبیقی پارهای از وجوه مبهم آن را روشن کرد.

هنرها، به عنوان یکی از مقولات مرتبط با انسان از دوره باستان تا امروز دستخوش تحولاتی بوده اند که این تحولات مسبب ایجاد سبک ها و جنبش های مختلف هنری گردیده است. در این میان، هنر مدرن یکی از مهمترین دوران هاست که در آن تحولات چشم گیری در عرصه های مختلف هنر اتفاق افتاده است که از مهمترین آنها (به تعبیر کومارا سوآمی) می توان به جدا شدن هنرها از بستر زندگی، توجه به قالب های دیداری و شنیداری (فرم) به جای معنی و تحدید هنرها در مقوله ای به نام هنرهای زیبا اشاره کرد.هنر مدرن، واکنش معنوی هنرمندان پیشتاز جامعه غرب در برابر دگرگونی های ناشی از انقلاب صنعتی بود. این انقلاب رهاورد ورود دانش از قلمرو اندیشه به گستره عمل و بازدهی بود و در طی بیش از یک قرن در سراسر دنیا گسترش یافت و در هر مرحله امکانات تازه ای به وجود آورد و راه پیشرفت های بعدی را همراه ساخت. این تحولات در حوزه هنرهای مختلف، گاه دارای اثرات متشابه و گاه متفاوت بوده است و رویکردهای متفاوتی را نسبت به دوره های پیشین به وجود آورده است. هنر مجسمه سازی نیز در این دوره با کنار گذاردن برخی از ویژگی های پیشین خود در قالب عناصر بنیادین هنرهای بصری، ویژگی های خاصی به خود پذیرفته که از آن جمله می توان به خارج شدن مجسمه سازی از قالب دیرینه پیکره انسان (فیگوراتیو)، روی آوردن به هنر انتزاعی، از بین رفتن تسلط حجم بر مجسمه سازی، اهمیت یافتن مفهوم فضا در مجسمه سازی و نظایر آن اشاره کرد.اهمیت یافتن فضا در مجسمه سازی، در دوره معاصر که واکنشی نسبت به تسلط حجم در این هنر در طول تاریخ آن به شمار می رود، رویکردی نبود که به یکباره در مضمون مجسمه ها تجلی یابد، بلکه شکل گیری و اهمیت یافتن آن در قالب تحولات تدریجی ای بود که از ابتدای قرن بیستم آغاز گردید و در سه مرحله طبقه بندی می گردد. این پژوهش بر اساس روش توصیفی - تحلیلی سعی کرده تا به بررسی چگونگی اهمیت یافتن فضا به عنوان عنصر اصلی و سیر تحول استفاده از آن در مجسمه سازی معاصر بپردازیم.

دهه های واپسین قرن نوزدهم و اوایل سده بیستم در اروپا، دوران سرنوشت سازی در تاریخ معاصر غرب محسوب می شود. شرایط و بحران های سیاسی و اجتماعی از یک سو و حادث شدن دو جنگ جهانی در اوایل و نیمه قرن از سوی دیگر، خود زمینه ساز پیدایش دیدگاه ها و فلسفه های مختلف و شدیدا متغیر می شوند که همگی باعث ایجاد بستری برای ظهور مکاتب و «ایسم» های گوناگون و بعضا متناقض می گردند. بی ثباتی شرایط حاکم، ظهور و افول جنبش های فکری و هنری و به تبع آن تشکل ها و گروه ها را به دنبال دارد که این روند ناپایدار، چهره اروپا را پیوسته دگرگون می سازد.آنچه که در این مقاله مد نظر بوده است، به نوعی دنبال کردن این دگرگونی ها در ایجاد و تثبیت و از سویی انحلال گروه های مطرح هنری (هنرهای تجسمی) در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیست (مدرنیسم) تا پیش از دوره پست مدرن است. چیزی که در این گفتار لحاظ شده است سیر تحول تاریخی این پدیده ها در بستر اجتماعی آنهاست.

با رشد تکنولوژی و جهانی شدن ارتباطات و رقابتی شدن بازارهای جهانی بیش از بیش نیاز به فهم و درک دگرگونی هایی که در عرصه های مختلف طراحی گرافیک و دیگر هنرهای کار بردی در جریان است احساس می شود. امروزه طراحان گرافیک در گوشه و کنار جهان به دنبال راهی برای پیشی گرفتن از دیگر رقبا، به روز شدن هر چه بیشتر و بالابردن سطح کیفی آثار هستند. در این بین شناخت گرافیک پست مدرن با به خدمت گرفتن تکنولوژی روز و منابع تاریخی و تکثرگرایی ذاتی اش، عامل مثبتی به شمار می رود.پژوهش پیش رو در تلاش برای شناخت گرافیک پست مدرن و تعدادی از هنرمندان فعال در این عرصه و عوامل دخیل در آن، در صحنه بین المللی است تا شاید بتواند دریافتی هر چند کلی از آن بیابد.بررسی جریان پیدایش پست مدرن، علل وقوع و نظریه های چندی در مورد آن و آشنایی گروهی از عوامل موثر برگرافیک پست مدرن همچون تاثیرگذاری تکنولوژی و فرآیندهای جدید از اهداف این مختصر بود تا شاید بتوان در جهت ارتقاء گرافیک گامی به جلو برداشت.

در میان فرش های عشایری مشهورترین آن ها توسط هنرمندان عشایر قشقائی فارس بافته می شوند. بافته هایی که در میان قومی کوچ نشین به صورت سینه به سینه از مادر به فرزند منتقل می گردد. نقش مایه های ایل قشقائی با ادراکی خطاناپذیر از خصایص رنگ ها با نقوش تجریدی آن، در قطعات کوچک و پشمین توسط دستان هنرمند قشقائی موجودیت می گیرد که در میان این نقوش، نقش محرمات با ویژگی های خاص خود بسیار چشم نواز است. اهمیت نقش محرمات و استفاده از آن به دوران قبل از اسلام برمی گردد، بدین ترتیب این طرح فرش، یکی از قدیمی ترین نقش های فرش بافی در ایران می باشد. همانطور که در کتب گوناگون گفته شده، مردم در روزگار باستان از این طرح و نقش در هنرهای دیگر هم استفاده می کرده اند و بعد از اسلام، این نقش بر روی زیراندازها، خورجین ها، چنته ها و روبالشی ها مطرح شده و عیان گشته است. در این پژوهش آنچه مورد نظر است، شناخت طرح محرمات در قالی های ایل قشقائی فارس بوده و به بررسی طرح و نقش، رنگ، چگونگی بافت و کاربرد این طرح در قالی های ایل قشقائی می پردازیم. بدین منظور توضیحی چند ازحیث چگونگی استفاده از این نقوش در هنر قبل از اسلام داده و ارتباط آن را با سفالینه ها، لباس و پارچه ها مطرح نموده و این طرح باستانی که در پژوهش های دیگر، به آن کمتر اشاره شده را از دیدگاه اصالت، قدمت و زیبائی بررسی می نمائیم. روش کار در این پژوهش، اسنادی بوده و با استناد به منابع می توان نتیجه گرفت که این نقش از قدیم تا امروز، زیبائی و کاربرد خود را در جایگاه های متفاوت حفظ کرده و همچنان به عنوان یکی از طرح های اصیل، کهن و زیبای ایرانی - اسلامی مورد استفاده قرار می گیرد.

فرم و صورت در هنر اسلامی، از مفهوم مسلط در حکمت اسلامی یعنی وحدت وجود بر می آید.از جمله این صورت ها، نقوش یا گره های هندسی در هنر اسلامی می باشد که از عناصر اصلی ریاضی و هندسه، یعنی عدد و شکل پدید می آیند. در این مقاله با تکیه بر آرای سنت گرایان، به بررسی وجه کیفی اعداد و اشکال و کارکرد نمادین آن ها در نگرش سنتی و به ویژه در جهان بینی اسلامی پرداخته می شود. سپس نشان داده شده است که این عناصر چگونه در ساختار گره های هندسی مجموعه شیخ صفی اردبیل دخیل می شوند و با تطابق بر آن ها، از طریق تمثیل و تاویل بدان ها نیز جنبه ای کیفی و نمادین می بخشند.

مبحث شمنیزم، موضوع بحث بسیاری از انسان شناسان، جامعه شناسان و روانشناسان از گذشته تا به حال بوده است. اما از آن جا که محققان بیشتر به جنبه های دینی، اعتقادی و روانی این امر پرداخته اند، کمتر نوشته ای را می توان یافت که به طور خاص به بازتاب های این آیین ابتدایی به الاخص در هنر پرداخته باشد. با نظر به اینکه جلوه های این آیین در طول زمان جهان بینی متفاوت و در پی آن آثاری خاص را به دنبال داشته است، این مقاله کوشیده است تا با آشنایی با این آیین به سیر تحول شمینیسم در هنر معاصر و چگونگی رخ نمایی این آیین در هنر پست مدرن بپردازد.