سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
سال:1393 | دوره:5 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

بررسی وضعیت پراکندگی تابش های حرارتی و ارتباط آن با نوع کاربری های موجود، در شناخت میکروکلیمای نواحی شهری دارای اهمیت زیادی می باشد. دما از جمله عواملی است که از شرایط محیطی تاثیر می پذیرد و یکی از شاخص های کیفیت محیط زیست به شمار می رود. از سویی برنامه ریزی کاربری اراضی به عنوان هسته اصلی برنامه ریزی شهری با تکیه بر شناخت از محیط به دنبال راهبردی جهت حرکت مجموعه محیطی، اجتماعی و اکولوژیکی شهرها به سوی اهداف توسعه پایدار، خصوصا در کشورهای در حال توسعه می باشد. در این تحقیق، اثرات کاربری اراضی/پوشش در ایجاد دمای سطح زمین در شهر ساحلی بندرعباس به منظور بررسی رابطه میان ویژگی های پوشش زمین در ایجاد جزایر حرارتی با استفاده از داده های ماهواره ای چند زمانه سنجنده ASTER ارزیابی گردید. پس از اعمال پردازش روی تصاویر با استفاده از معادلات حرارتی، دمای سطحی محاسبه گردید. لایه های کاربری اراضی تهیه و با برداشت نقاط انتخابی و آزمون-های آمار استنباطی (آزمون کروسکال والیس و ضریب همبستگی اسپیرمن) رابطه میان کاربری/پوشش اراضی و دمای سطح محاسبه گردید. نتایج نشان داد مناطق صنعتی، زمین های بایر دارای حرارت زیاد و مناطق ساحلی به دلیل مجاورت با آب و مناطق دارای پوشش گیاهی و فضای سبز به دلیل تبخیر و تعرق از سطح برگ درختان و ایجاد سایه، دارای دمای کمتری نسبت به سایر کاربری ها است.

هدف از این تحقیق پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی حوزه آبریز باغان به روش سلسله مراتبی فازی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می باشد. پس از شناسایی عوامل موثر در سیل خیزی (شیب، مدل رقومی ارتفاع، لندفرم، سنگ شناسی، نفوذپذیری، کاربری اراضی، تراکم پوشش گیاهی، بارش، تراکم شبکه زهکشی، فاصله از آبراهه)، وزن هر کدام از معیارها و زیر معیارها با استفاده از مقایسات زوجی و نظرات کارشناسان، از روش تحلیل سلسله مراتبی- فازی محاسبه گردید. سپس با استفاده از عملگر گامای فازی، پتانسیل سیل خیزی حوزه آبریز، پهنه بندی و در نهایت حوزه آبریز بر اساس ریسک سیل خیزی در پنج کلاس طبقه بندی گردید. نتایج حاصل از پهنه بندی ریسک سیل خیزی نشان داد که کلاس های یک، دو و سه، بیشتر در نواحی کوهستانی واقع هستند و حدود 22 درصد (km2 203) از منطقه را شامل می شوند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که، حدود 22 درصد از محدوده حوزه آبریز مورد مطالعه را پهنه های سیل خیز خطرپذیر زیاد تا خیلی زیاد در بر گرفته است و به دلیل اینکه بیشترین نقش را در تولید رواناب دارند، عملیات های آبخیزداری در این مناطق در اولویت هستند. کلاس های چهار و پنج به نسبت کلاس های یک، دو و سه، پتانسیل سیل خیزی کمتری دارند و بیشتر در دامنه ها و دشت ها قرارگرفته اند و حدود 78 درصد از منطقه (706km2) را پوشش می دهند.

میانگین ذرات معلق ده ایستگاه در سه دوره گرد و غبار در شهرستان بوشهر، برای تجزیه و تحلیل تغییرات مکانی غلظت فلزات سنگین آرسنیک، کادمیوم، کبالت، آهن، نیکل، سرب و وانادیوم نمونه برداری گردید. تکنیک های زمین آمار، سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش کرجینگ گسسته برای تهیه نقشه توزیع مکانی غلظت هفت فلز، مورد استفاده قرار گرفت. همچنین، از روش های تجزیه مولفه های اصلی (PCA) و ماتریس همبستگی (CM) برای پردازش داده ها استفاده شد. نتایج اثر قطعه ای (C0) به آستانه واریوگرام (C0+C) نشان داد که توزیع تغییرات مکانی 7 عنصر در طبقه وابستگی مکانی متوسط (0.25-0.75) قرار دارد. این بدان معنی است که ورود این فلزات به منطقه مورد مطالعه منشأ بیرونی دارد. همچنین، روش کرجینگ گسسته برای کمی کردن توزیع غلظت فلزات استفاده شد. آنالیز مولفه اصلی هفت فلز سنگین را در 3 مولفه گروه بندی کرد. در مولفه اول فلزات آرسنیک، وانادیوم، کبالت، نیکل و سرب، در مولفه دوم کادمیوم و در مولفه سوم آهن بیشترین همبستگی را داشتند. نتیجه این آنالیز نشان داد که منشاء غلظت این عناصر یک عامل بیرونی است. این نتایج به مدیریت محیط زیست منطقه کمک خواهد کرد.

یکی از روش های مدیریت منابع آب که در سال های اخیر کاربرد وسیعی یافته است، استفاده از روش تغذیه مصنوعی می باشد. این مطالعه با هدف تعیین مکان مناسب برای تغذیه مصنوعی آبخوان دشت اشترینان واقع در شهرستان بروجرد صورت گرفته است. معیارهای لازم و تاثیرگذار در انتخاب مکان مناسب تغذیه مصنوعی عبارتند از؛ زمین شناسی، شیب، ضخامت بخش غیراشباع، کیفیت آب زیرزمینی، گرادیان هیدرولیکی، قابلیت انتقال، ضریب ذخیره، فاصله از منابع آب سطحی و کاربری اراضی. در ابتدا اقدام به تهیه لایه رستری هر یک از این معیارها و تعیین وزن معیارها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و روش مقایسه های زوجی گردید. نقشه های تهیه شده با استفاده از روش هم پوشانی تلفیق گردید. سپس مناطق نامناسب از نظر نزدیکی به چاه ها، چشمه ها و قنات ها، با استفاده از مدل منطق بولین حذف و نقشه پتانسیل تغذیه مصنوعی برای منطقه مورد مطالعه تهیه گردید. نقشه پتانسیل تغذیه مصنوعی نشان داد که 17 درصد از مساحت منطقه دارای شرایط کاملا مناسب، 21 درصد دارای شرایط مناسب، 31 درصد دارای شرایط متوسط، 18 درصد دارای شرایط نامناسب و 13 درصد دارای شرایط کاملا نامناسب برای تغذیه مصنوعی می باشد که با بازدید میدانی چهار مکان برای تغذیه مصنوعی دشت اشترینان مشخص گردید.

پدیده گرد و غبار یکی از مهمترین چالش های زیست محیطی اخیر در غرب و جنوب غرب ایران می باشد. برای تشخیص پدیده گرد و غبار نیاز به تصاویری با تکرار در شبانه روز، پوشش وسیع و باندهای طیفی زیاد است از این حیث تصاویر مربوط به سنجنده مادیس مناسب می باشد. هدف از این تحقیق، شناسایی منشاهای تولید کننده گرد و غبار ورودی به این منطقه در سال 2011 با استفاده از باندهای مرئی و باندهای حرارتی سنجنده مادیس و با بکارگیری شاخص اکرمن و تحلیل سینوپتیکی برای شناسایی چگونگی حرکت گرد و غبار از منشاء به داخل ایران با استفاده از داده های سینوپتیکی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکالی، فشار تراز دریا و نقشه های جهت جریان باد 500 و 1000 هکتوپاسکالی می باشد. در نهایت با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی و ابزار تحلیل مکانی نمایش حرکت آن از منشاء تا داخل ایران رهگیری شد. نتایج نشان داد که منشاء پدیده های گرد و غبار ورودی به غرب و جنوب غرب کشور از سوریه و عراق و بخشی از عربستان سعودی می باشد، که عمده ترین منشاء گرد و غبار شمال عراق و مرز عراق و سوریه می باشد. تلفیق نتایج حاصله از بارزسازی گرد و غبار و نقشه های سینوپتیکی، یافتن منشاء و نحوه انتقال گرد و غبار را بهینه کرده و پیش بینی مناسب تری برای مسیر حرکت گرد و غبار فراهم می نماید.

گسترش بی برنامه صنایع می تواند مخاطراتی برای توسعه پایدار به همراه داشته باشد. از جمله این مخاطرات، از بین رفتن زمین های کشاورزی، تخریب زیست بوم های طبیعی و انتشار آلاینده ها در محیط است. همچنین احداث نابجای صنایع در پهنه های خطرخیز می تواند هزینه بر باشد. بنابراین بجای آنکه فعالیت های صنعتی بدون برنامه ریزی در نواحی توسعه یابند، بهتر است زمین های مناسب برای آن ها مطالعه و شناسایی شود. هدف از این مطالعه، انتخاب مکان های مناسب برای استقرار و توسعه صنعت در شهرستان ملارد با استفاده از روش منطق فازی است. معیارهای متنوع کمی و کیفی موثر در ارزیابی تناسب اراضی برای توسعه صنعت شناسایی و انتخاب گردید. سپس از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای کمی سازی معیارهای کیفی و وزن دهی (تعیین ضریب اهمیت) معیارها استفاده شد. از فرآیند مدلسازی، از منطق فازی برای تغییر داده های کمی گسسته به داده های پیوسته در قالب لایه های اطلاعاتی رستری و ترکیب آن ها در محیط نرم افزار Arc®GIS استفاده گردید. در نهایت نقشه تناسب اراضی برای توسعه فعالیت های صنعتی تهیه گردید.

شناسایی و مکانیابی مناطق مستعد برای توسعه گردشگری طبیعی از مهم ترین موضوعات برنامه ریزان گردشگری می باشد. اما تنوع زیاد گزینه ها و معیارها، عدم اطمینان متغیرها و افق های زمانی طولانی در برنامه ریزی محیط زیست، تصمیم سازی را پیچیده تر می سازد. لذا روش های تصمیم گیری چندمعیاره می توانند پاسخگوی این چالش ها باشند. هدف از این مطالعه، شناسایی مناطق مستعد طبیعت گردی پناهگاه حیات وحش کیامکی به روش تصمیم گیری چندمعیاره با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی است. پس از تعیین معیارهای موثر بر طبیعت گردی منطقه و نظر متخصصین، نقشه 15 معیار (فاصله از آبشارها، امامزاده ها، زیستگاه های حساس، چشمه ها، رودخانه ها، جاده ها، روستاها، محیط بانی ها، پاسگاه های مرزی و همچنین نقشه طبقات ارتفاعی، شیب، جهت جغرافیایی، کاربری اراضی، سنگ بستر و اقلیم)، به عنوان ورودی، تولید شده و طبقه بندی گردیدند. وزن معیارها بر اساس نظرات متخصصین به روش دلفی تعیین و اهمیت نسبی معیارها با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در قالب مقایسه های زوجی، تعیین شد. در نهایت نقشه اولویت مناطق مستعد طبیعت گردی با روش ترکیب خطی وزن داده و با اعمال ضریب اهمیت هر معیار در نقشه طبقه بندی شده همان معیار، تولید شد. نتایج نشان داد که 15% و 34% از اراضی منطقه به ترتیب واجد درجه عالی و خوب برای طبیعت گردی و 4% از منطقه، دارای درجه متوسط می باشد. در این مطالعه، توانایی و سودمندی GIS در مکانیابی و ترکیب معیارهای مختلف اکولوژیک نشان داده شد.