سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
سال:1396 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 26) |تعداد مقالات:10

برای ارزیابی مدیریت منابع آب و تغییرات محیطی منطقه ای، پهنه بندی دقیق و بررسی دینامیک دریاچه ها امری حیاتی است. در این پژوهش، به منظور تهیه نقشه سطح دریاچه مهارلو واقع در حاشیه شهر شیراز و تعیین تغییرات آن در دوره های زمانی 18 ساله (1376-1394) از تصاویر ماهواره ای لندست در اواسط بهار استفاده شد. بدین منظور پس از انجام تصحیحات هندسی، رادیومتریک و جوی تصویرهای ماهواره ای، سطح آب دریاچه با استفاده از دو روش آستانه گذاری بر روی باند 5 و استفاده از شاخص آبی (NDWI) برای 18 سال بدست آمد. نتایج نشان داد که ضمن وجود نوعی نوسان در مقادیر مساحت دریاچه، در دراز مدت روند کلی کاهشی در مساحت دریاچه وجود دارد. با ارزیابی نتایج حاصله مشخص گردید که بیشترین تغییرات در خطوط ساحلی قسمت شرقی صورت گرفته است. نوسان های ﺳﻄﺢ آب ﺑﺎﺗﻐﻴﻴﺮات برخی از پارامترهای اﻗﻠﻴﻤﻲ (تبخیر دی تا اردیبهشت ماه، بارش سالانه، متوسط درجه حرارت دی تا اردیبهشت ماه، متوسط درجه حرارت حداکثر دی تا اردیبهشت ماه) بررسی گردید. نتاﻳﺞ آزﻣﻮن ﺿﺮﻳﺐﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲﭘﻴﺮﺳﻮن در سطح آماری 0.05 و 0.01 درصد در ﻣﻮرد تبخیر ماه های دی تا اردیبهشت (-0.44) بارش سالانه (0.77)، درجه حرارت متوسط دی تا اردیبهشت (-0.28)، درجه حرارت حداکثر ماه های دی تا اردیبهشت (-0.52) است. روند افزایش و کاهش بارندگی با تغییرات سطح آب دریاچه همسان است. حداقل میزان بارش در سال های آبی 1387-1386 و 1388-1387 به ترتیب به میزان 147 و 192 میلی متر در سال بوده است که متعاقب با آن میزان سطح دریاچه در حداقل خود به ترتیب 14146 و 15095 هکتار در طی سال های مطالعه است. حداکثر میزان بارش در سال آبی 1384-1383 به میزان 745 میلی متر در سال بوده که متعاقب با آن میزان سطح دریاچه در حداکثر خود (25806 هکتار) در طی سال های مطالعه است. بارندگی 58 درصد تغییرپذیری در سطح دریاچه را تشریح می کند.

تخریب زمین و بیابان زایی در دهه اخیر تحت اثر متقابل عوامل آب و هوایی، تغییر کاربری اراضی و فشار انسان تشدید شده است. آگاهی از این که بیابان زایی در کدام اکوسیستم ها اتفاق می افتد مهم ترین مرحله کنترل و مقابله با این پدیده است. لذا هدف این پژوهش بررسی حساسیت اکوریجن های استان لرستان به بیابان زایی با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات است. به این منظور محدوده مطالعاتی به شش اکوریجن از نظر شرایط اقلیمی و تیپ غالب پوشش گیاهی طبقه بندی شد. سپس شاخص های خشکی، فرسایش آبی و استحصال مفرط از آب های زیرزمینی به عنوان معیارهای ارزیابی انتخاب شد. لایه های اطلاعاتی مربوط به هر یک از شاخص ها با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. در نهایت متغیرهای انتخابی با نقشه اکوریجن تلفیق و شاخص توصیف برای هر یک از این متغیرها محاسبه و از مجموع این شاخص ها توصیف، شاخص توصیف کلی به دست آمد. نتایج نشان داد که اکوریجن 5 (اقلیم خشک/گونه غالب گون) با مقدار شاخص توصیف 1.29 بیشترین حساسیت و اکوریجن 1 (اقلیم خشک مجاور مرطوب/گونه غالب بلوط) مقدار شاخص توصیف 0.29 کمترین حساسیت به بیابان زایی را دارد. همچنین نتایج نشان داد که شاخص خشکی با ارزش 2.69 موثرترین شاخص در افزایش حساسیت منطقه به بیابان زایی است و بنابراین در برنامه ریزی، مدیریت و مقابله با بیابانی شدن باید به این مساله توجه جدی داشت.

تحقیق حاضر با هدف بهبود دقت ارزیابی شوری خاک با استفاده از تصویر ماهواره ای لندست سنجنده OLI مربوط به تاریخ 5 خرداد 1394 و پارامترهای توپوگرافی در منطقه شرق اصفهان انجام شد. داده های زمینی با استفاده از روش نمونه برداری تصادفی از 29 سایت نمونه برداری از عمق 30-0 سانتی متر در نیمه دوم اردیبهشت 1394 جمع آوری شد. شاخص های طیفی مانند باندهای سنجنده OLI، شاخص های شوری SI1، SI2 و SI3، شاخص های خاک SBI و SCI، شاخص های پوشش گیاهی NDVI و RVI با انجام پردازش ها و محاسبات لازم از تصویر زمین مرجع شده به دست آمدند. عوارض توپوگرافی شامل درصد شیب، جهت شیب و ارتفاع از سطح دریا از مدل رقومی ارتفاع (DEM) منطقه استخراج شدند. سپس مدل برآورد شوری با استفاده از رگرسیون خطی به روش گام به گام تهیه شد. نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیونی نشان داد که در سطح آماری 99 درصد همبستگی معنی داری بین EC نمونه های خاک سطحی، ارتفاع از سطح دریا و باند 4 وجود دارد (R2=0.68). نقشه شوری به دست آمده از مدل رگرسیونی نشان می دهد که میزان شوری در منطقه بسیار بالاست به طوری که بیش از 70 درصد از مساحت منطقه دارای غلظت نمک بیش از 60 دسی زیمنس بر متر است. در نهایت اعتبار مدل با استفاده از 20 درصد نمونه ها ارزیابی شد. نتایج نشان داد که مدل می تواند با RMSE برابر با 6.54 دسی زیمنس بر متر شوری خاک را برآورد کند. بر اساس نتایج پژوهش، نتیجه گیری می شود که استفاده از پارامتر ارتفاع از سطح دریا در کنار داده های ماهواره ای در مطالعات شوری خاک منطقه مطالعاتی سودمند بوده و سبب بهبود دقت ارزیابی می شود.

هدف از انجام این پژوهش ارزیابی استفاده از تصاویر ماهواره ای در تشخیص تغییرات خطوط ساحلی و ارزیابی استفاده از شاخص بهینه و MNDWI در بررسی تغییرات خط ساحلی شهرستان دیر است. در این پژوهش از تصویر ماهواره لندست، سنجنده OLI، شاخص بهینه و MNDWI استفاده گردید. برای ارزیابی شاخص های تغییرات خط ساحلی در منطقه مورد مطالعه، 8 نقطه در طول خط ساحلی شهرستان دیر با توجه به دسترسی به ساحل، در تاریخ 24 آوریل 2015، هم زمان با گذر ماهواره لندست برداشت گردید. با شاخص OIF با انحراف معیار و ضریب همبستگی، میزان همبستگی بین باندها تعیین گردید. نتایج نشان می دهد که با توجه به اینکه منطقه مورد مطالعه ساحلی است و تصاویر ماهواره ای شامل محیط آبی و خشکی می باشند، بیشترین مقدار OIF برای سنجنده OLI ترکیب RGB 156 است. الگوریتم MNDWI که ترکیبی از باندهای سبز و مادون قرمز میانی است، برای استخراج مرز بین زمین و آب استفاده گردید. میانگین فاصله خط مبنا با مرز استخراج شده از شاخص بهینه 340 متر و میانگین فاصله خط مبنا تا مرز استخراج شده از شاخص MNDWI 64.28 متر به دست آمده است. نتایج نشان داد برای بررسی تغییرات خط ساحلی شهرستان دیر، دقت شاخص MNDWI از شاخص بهینه بیشتر است.

توجه به منابع تجدیدپذیر انرژی که جایگزین مناسبی برای سوخت های فسیلی تجدیدناپذیر هستند، سبب شده است که جوامع به سمت انرژی هایی نظیر انرژی خورشیدی سوق پیدا کنند. هدف از این پژوهش مکان یابی مناطق مستعد احداث نیروگاه های خورشیدی در استان فارس با توجه به پارامترهای اقلیمی می باشد. برای این پژوهش از پارامترهای بارندگی، دما، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، ارتفاع، گرد و خاک و جهت شیب استفاده گردید. بر اساس نقش و اهمیت این فاکتورها نقشه هر معیار در محیط GIS تهیه و در محیط IDRISI فازی گردید. نقشه مکانی مناطق مستعد با توجه به وزن های بدست آمده به روش Fuzzy-AHP تهیه و در چهار کلاس (عالی، خوب، متوسط و ضعیف) طبقه بندی گردید. نتایج مکان یابی نیروگاه های خورشیدی نشان داد که، نواحی واقع در شمال و شمال شرقی استان دارای بیشترین استعداد می باشند، که مساحتی بالغ بر 60 درصد کل مساحت استان را شامل می شود و کمترین استعداد مربوط به نواحی جنوبی استان با مساحتی حدود 0.026 درصد می باشد. بیشترین مساحت استان از لحاظ پتانسیل نیروگاه خورشیدی در کلاس عالی می باشد. همچنین نتایج نشان داد که مناطق مستعد احداث نیروگاه در مناطق دارای اقلیم خشک و نیمه خشک سرد می باشد، این نواحی شامل مناطقی است که، ایستگاه های آباده، اقلید، ایزدخواست، بوانات و صفاشهر در آن قرار دارند.

خاک یک منبع تجدیدناپذیر و پویا بوده که با مدیریت و کاربری ناصحیح اراضی، مستعد تخریب می گردد. شوری یکی از عوامل مهم تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه خشک است. شناسایی و پهنه بندی خاک های شور غالبا، به دلیل تغییرپذیری زمانی و مکانی آن و نیاز به نمونه برداری و کارهای آزمایشگاهی مشکل است. در سال های اخیر فناوری سنجش از دور، به علت توانایی در شناسایی پدیده ها همواره مورد توجه متخصصین بوده است. اطلاعات به دست آمده از تصاویر ماهواره ای کمک زیادی به مطالعه پدیده های مختلف می کند و می تواند در تشخیص تغییرات پدیده ها بسیار راهگشا باشد. منطقه مورد مطالعه دلتای آجی چای که در منطقه غرب شهر تبریز و شرق دریاچه ارومیه واقع است، انتخاب گردید که از لحاظ کشاورزی و اکولوژیکی حائز اهمیت است. در این پژوهش با استفاده از داده های زمینی و تصاویر سنجنده OLI ماهواره لندست مربوط به سال 2015 و نمونه برداری در 14 و 15 مرداد 1394، به بررسی و ارزیابی شاخص های شوری خاک پرداخته شد. با استفاده از آنالیز سطح معنی داری و میزان همبستگی بین خروجی مدل ها و داده های زمینی بهترین شاخص انتخاب و نقشه شوری خاک بر اساس بهترین شاخص استخراج شد. از بین شاخص های مورد مطالعه، شاخص SIT دارای بیشترین همبستگی بوده (97%) و به عنوان بهترین شاخص برای مطالعه شوری خاک برای منطقه مورد مطالعه است که نقشه خاک از روی این شاخص استخراج شد. شاخص SI2 با 52% کمترین همبستگی را بین شاخص ها به عنوان نامناسب ترین شاخص مشخص شد. در منطقه مورد مطالعه بیشترین مساحت مربوط به کلاس بسیار شور که شامل 42 درصد از کل منطقه مورد مطالعه است.

کشورهای بسیاری در سطح جهان به علت کمبود منابع آب دچار بحران شده اند. از مهم ترین راهکارها احداث واحدهای آب شیرین کن به عنوان یک روش مناسب جهت احیا منابع آب شیرین است، اما علی رغم مزایای فراوان پساب های ناشی از واحدهای آب شیرین کن اثرات نامطلوب بر محیط زیست بر جا می گذارند. هدف از این مطالعه شناسایی مکان های مناسب جهت احداث واحدهای آب شیرین کن با توجه به پهنه های حساس زیست محیطی است. بعد از تهیه لایه ها در GIS نقشه فاصله هر لایه تهیه شد. معیارها در طی فرآیند دلفی مورد وزن دهی قرار گرفتند. لایه های جغرافیایی تهیه شده از هر معیار در 5 طبقه، طبقه بندی و ارزش گذاری شدند. نقشه های معیارها بر مبنای ضریب اهمیت نرمالایز شده در طی کاربرد مدل خطی با یکدیگر تلفیق و مجدد در 5 کلاس طبقه بندی شدند. با تلفیق لایه ها و تهیه لایه نهایی، 19 مکان مناسب مورد شناسایی قرار گرفت. با طبقه بندی و ارزش گذاری نقشه نهایی، 2 مکان دارای اهمیت بسیار بالا، 7 مکان دارای اهمیت، 5 مکان با اهمیت متوسط، 4 مکان با اهمیت کم و یک مکان بی اهمیت شناسایی شدند. 2 مکان دارای اهمیت بسیار بالا در منطقه ساحلی شهر بندرعباس شناسایی شد. 16 مکان در منطقه ساحلی خلیج فارس و 3 مکان در منطقه ساحلی دریایی عمان شناسایی شد.

هدف از مطالعه حاضر مدل سازی شایستگی گردشگری گسترده حوزه آبخیز ونایی شهرستان بروجرد در استان لرستان، تعیین کلاس های مختلف شایستگی، امکان رفع موانع کم کننده شایستگی و تعیین اولویت عوامل موثر بر شایستگی است. این تحقیق در سال 1394 بصورت کتابخانه ای، پرسشنامه ای و میدانی صورت گرفت. با استفاده از سوابق کتابخانه ای، نظرات متخصصین و استخراج نظرات گردشگران از پرسشنامه استاندارد و نیز از طریق آنالیز تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، ابتدا عوامل موثر بر گردشگری رتبه بندی شدند. سپس لایه های اطلاعاتی و مکانی متناظر هر عامل از طریق منابع موجود مانند نقشه های توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای، خرید نقشه ها، استفاده از اطلاعات ادارات منطقه و نقشه های پایه در محیط ArcGISÒ9.3 تلفیق شدند. معیارهای مورد بررسی به دو دسته کلی فیزیکی و غیر فیزیکی تقسیم شدند. در مجموع با توجه به نوع گردشگری گسترده 12 معیار مورد ارزیابی قرار گرفته و نقشه های هر کدام جداگانه در محیط نرم افزار تولید و بر اساس رتبه بندی با هم تلفیق شدند. نتایج نشان داد که دو معیار کلی از نظر ارزش و اولویت با هم یکسان هستند. نتایج نشان داد که در معیار فیزیکی، حساسیت خاک به فرسایش مهم ترین عامل و فاصله از جاده ها کم اهمیت ترین معیار به ترتیب با ضرایب 0.22 و 0.01 بودند. ضریب ناسازگاری در این نوع مقایسه 0.4 بود که نشان از مقایسه منطقی معیارها را دارد. نتایج معیارهای غیر فیزیکی (زیستی) نیز نشان داد که بین کاربری اراضی، تنوع جانوری و پوشش گیاهی اختلافی از نظر اولویت بندی وجود نداشت و ضرایب آن ها برابر می باشند. بر اساس طبقه بندی فائو مناطق بر اساس شایستگی به سه دسته از خیلی مناسب (S1) تا نامناسب (S3) طبقه بندی گردید. نتایج نشان داد که قسمت زیادی از منطقه در کلاس یک طبقه بندی کاملا مناسب (S1) به مساحت 2150 هکتار، معادل 36.66 درصد قرار گرفت و این مساحت ها اغلب در ارتفاعات که مناسب کوهنوردی و کوه پیمایی هستند واقع شده است. قسمت هایی که ارتفاعات کمتر و یا بیشتر دشتی هستند دارای پتانسیل کمتری به مساحت 1235 هکتار با معادل 21.07 درصد است. در این مدل موانع طبیعی قابل رفعی وجود نداشت که با برطرف کردند آن ها بتوان پتانسیل گردشگری منطقه را افزایش داد. در مجموع باید توجه داشت که گسترش روستا و کم شدن پوشش گیاهی موجب اثراتی بر تنوع گیاهی و حیات وحش و نیز تخریب و آلودگی منطقه خواهد داشت که خود در مهر و موم های آتی موجب کاهش پتانسیل گردشگری شده و باید مسوولان محلی تصمیماتی در این خصوص اتخاذ نمایند. نیز در صورت احداث پناهگاه در محل مناسب منطقه و در میانه راه، موجب اطمینان خاطر گردشگران و افزایش پتانسیل کوهنوردی در منطقه و در نتیجه گسترش اکوتوریسم می شود.