دانش شناسی (علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)
سال:1392 | دوره:6 | شماره:23 |تعداد مقالات:9

هدف: هدف اصلی پژوهش، شناسایی و تعیین میزان امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، نیروی انسانی و چگونگی کاربرد فناوری جدید و مشکلات و موانع احتمالی آن در بخش مجموعه سازی و فهرست نویسی کتابخانه های مورد بررسی در پژوهش می باشد.روش پژوهش: روش مناسب برای انجام این تحقیق روش پیمایشی - توصیفی است. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه می باشد که پرسشنامه به چندین نفر از اساتید و متخصصین رشته کتابداری ارائه شده تا در صورت عدم وجود روایی کلمات یا عباراتی که باعث بروز مشکل می شدند، حذف و اصلاحات صورت پذیرد. از این رو اعتبار پرسشنامه مشخص گردیده و روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفت. یافته ها در دو قسمت توصیفی و استنباطی مورد بررسی قرار گرفته است. قسمت توصیفی به وسیله جدول های توزیع فراوانی و رسم نمودار برای دریافت وضعیت موجود ارائه شده و در بخش استنباطی با استفاده از آزمون های آماری به روابط موجود بین متغیر ها و تعیین میزان معنی داری متغیر ها پرداخته شده است.یافته ها: یافته های پژوهش حاکی از آن است که بیشترین امکانات سخت افزاری در کتابخانه ها شامل رایانه ها و چاپگر ها بوده، و بیشترین امکانات نرم افزاری موجود شامل نرم افزار جامع کتابخانه می باشد که 40 درصد از نرم افزار نوسا و 37.7 درصد از نرم افزار پارس آذرخش استفاده می کنند. در این میان استفاده از بخش فهرست نویسی نرم افزار (82.2 درصد) بیشترین میزان استفاده، و بخش سفارشات (2.2 درصد) کمترین میزان را داراست. 88.9 درصد کتابخانه ها فاقد وب سایت مستقل هستند و از امکانات وب سایت کتابخانه مرکزی جهت خدمات دهی به کاربران استفاده می کنند. علاوه بر کتاب، بیشترین منبع مورد استفاده جهت مجموعه سازی و فهرست نویسی، پایان نامه ها می باشند. جست وجو در پایگاه های اطلاعاتی (48.9 درصد) و به همین میزان اطلاع یابی و جست وجو در اینترنت بیشترین حوزه هایی هستند که نسبت به سایر زمینه ها، کارکنان مجموعه سازی با آن آشنایی دارند. وب سایت های مربوط به کتابداری و سازماندهی با 22 کتابخانه (48.9 درصد) و ابزارهای جست وجو با 20 مورد (44.4 درصد) از مهم ترین امکانات اینترنتی هستند که بیشترین استفاده را برای انجام فرایند فهرست نویسی، در میان جامعه پژوهش دارند.نتیجه گیری: در بخش مجموعه سازی کمبود اعتبار مالی و در بخش فهرست نویسی کمبود نیروی متخصص به طور معنی-داری، از مهم ترین مشکلات و موانع در استفاده از این فناوری ها است. دارا نبودن وب سایت مستقل در بیشتر کتابخانه های مورد نظر، و پیوسته نبودن چکیده پایان نامه ها از موارد مهمی هستند که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عدم آشنایی کافی کارکنان کتابخانه های دانشگاه آزاد و کمبود نیروی متخصص در بخش مجموعه سازی منابع الکترونیکی و اینترنتی نیز از مشکلات عمده ای است که مانع از خدمات رسانی لازم به دانشجویان و اساتید دانشگاه ها می شود.

هدف: پژوهش حاضر به منظور تعیین امکانات موجود، جهت ایجاد خدمات مرجع الکترونیکی در کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران با رویکرد کاربر محور انجام شده است.روش پژوهش: روش پژوهش، پیمایشی - توصیفی است. جامعه مورد مطالعه دانشجویان مقاطع (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری)، کتابداران و مدیر کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای است که در دو بخش تهیه شد؛ بخش اول به نظر سنجی از کاربران، و بخش دوم به بررسی امکانات و توانایی های کتابخانه می پردازد. داده ها با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها: نتایج بررسی ها نشان می دهد که 91% کاربران به اینترنت دسترسی دارند، آشنایی نسبتا مطلوبی با فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، و تمایل زیادی به دریافت خدمات مرجع الکترونیکی دارند. مهارت کتابداران در استفاده از فناوری اطلاعات و اشتیاق و علاقه به یادگیری، مهارت های لازم جهت ارائه خدمات مرجع الکترونیکی در سطح مناسبی قرار دارد. کتابخانه از بعد مالی و فنی (امکانات و تجهیزات) در وضعیت نامناسبی قرار دارد.نتیجه گیری: با توجه به وضعیت نامناسب بودجه، تجهیزات و فضای کتابخانه، علی رغم این که مهارت کارکنان و میزان اشتیاق و علاقه آنان به یادگیری مهارت های لازم جهت ارائه خدمات مرجع الکترونیکی، و هم چنین میزان آشنایی و استفاده کاربران از این خدمات در سطح متوسط رو به بالایی قرار دارد؛ از دیدگاه کارکنان و مدیر، کتابخانه قابلیت ارائه خدمات مرجع الکترونیکی را ندارد. با توجه به کاربردی بودن این تحقیق، کتابخانه می تواند از نتایج آن استفاده کند و با اختصاص بودجه ای مناسب برای ایجاد و توسعه این خدمات در کتابخانه، در جهت تامین رضایت کاربران گام بردارد.

هدف: هدف پژوهش بررسی رابطه هوش سازمانی کتابخانه های دانشگاه های دولتی شهر کرمان، با میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در این کتابخانه ها است.روش پژوهش: روش پژوهش پیمایشی، و ابزار جمع آوری داده ها دو پرسشنامه استاندارد هوش سازمانی آلبرخت و پرسشنامه محقق ساخته میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کتابخانه ها بود. جامعه آماری شامل 65 نفر کتابداران کتابخانه های دانشگاه های دولتی شهر کرمان در سال 90 بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS15، در سطح آمار استنباطی (آزمون همبستگیPearson ) صورت گرفت.یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد بین هوش سازمانی و فناوری اطلاعات در کتابخانه های دانشگاه های دولتی در سطح (P<0.05) رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد. ولی، بین مولفه های تمایل به تغییر و اتحاد و توافق با فناوری اطلاعات در سطح (P<0.05) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.نتیجه گیری: داشتن میزان تمایل به تغییر و اتحاد و توافق بالای کتابداران باعث افزایش میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کتابخانه ها توسط کتابداران شده است، و یکی از اجزای اصلی استفاده از فناوری اطلاعات در کتابخانه ها محسوب می شود.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی جریان اطلاعات در پژوهشکده های وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی از دیدگاه پژوهشگران، با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام گرفته است.روش پژوهش: نوع پژوهش کاربردی و روش پژوهش پیمایشی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل: 7 مرکز تحقیقاتی وابسته به «دانشگاه آزاد اسلامی» بودT که در هر مرکز معاونین پژوهشی، مدیران گروه های علمی، مدیران کتابخانه ها و اعضای هیات علمی پژوهشکده های وابسته به مراکز مذکور، به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شد و تعداد 25 پرسشنامه ارسال و تعداد 24 پرسشنامه (96 درصد) تکمیل شد.یافته ها: در مرحله درونداد (گردآوری و استفاده از اطلاعات)، قالب های الکترونیکی بیشتر از قالب های چاپی، در مرحله پردازش (تولید و ذخیره اطلاعات)، قالب های چاپی بیشتر از قالب های الکترونیکی و در مرحله برونداد (اشاعه اطلاعات)، قالب های چاپی بیشتر از قالب های الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرد. هم چنین پژوهشگران از منابع الکترونیکی بیشتر از منابع چاپی استفاده می کنند. ولی، در مرحله تولید و اشاعه این وضعیت بر عکس بوده و قالب چاپی بیشتر از الکترونیکی مورد تاکید پژوهشگران است.نتیجه گیری: تحلیل یافته ها با استفاده از آزمون آنوا نشان می دهد در استفاده از انواع مختلف قالب ها در هر سه مرحله درونداد، پردازش و برونداد اطلاعات در اکثر گزاره ها معنی دار نبوده و اختلاف کمی وجود دارد. وضعیت کلی جریان اطلاعات در پژوهشکده های وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی حاکی از وضعیت قابل قبول در مرحله درونداد و ضعیف در مرحله پردازش دارد.

هدف: بررسی میزان استفاده قضات شهر تهران از منابع چاپی و الکترونیکی کتابخانه های قوه قضائیه، و یافتن دلایل و عوامل موثر بر استفاده قضات از این منابع در کتابخانه های مذکور.روش پژوهش: روش انجام این پژوهش پیمایشی توصیفی است. جامعه پ‍ژوهش 640 نفر، و حجم نمونه 220 نفر از قضات شهر تهران، و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته می باشد.یافته ها: قضات به طور معنی داری (27.5 درصد) به منظور افزایش کیفیت شغلی از کتابخانه استفاده می کنند. 30.5 درصد افراد حجم نمونه از کتاب و 31.4 درصد از مجلات در هر ماه یک بار استفاده می کنند، و از منابع الکترونیکی و پایان نامه ها به طور معنی داری استفاده نمی کنند. 33.2 درصد از منابع الکترونیکی استفاده نمی کنند، 31.4 درصد از اینترنت هیچ استفاده ای نمی کنند، 31.4 درصد در هر سال یک بار از پایان نامه استفاده می کنند. هم چنین قضات از پایگاه های اطلاعاتی حقوقی به طور معنی داری در حد کم استفاده می کنند. مهم ترین دلایل عدم استفاده از منابع چاپی و الکترونیکی، عدم دسترسی، کمبود وقت و عدم اطلاع از وجود منابع می باشد. نتایج نشان می دهد که بین میزان استفاده قضات از منابع کتابخانه های قوه قضاییه و افزایش کیفیت شغلی رابطه معنی داری وجود دارد، بنابراین فرضیه این پژوهش تایید می شود.نتیجه گیری: افزایش کیفیت شغلی مهم ترین عامل استفاده قضات از منابع کتابخانه می باشد. از نظر میزان استفاده کتاب و مجلات جایگاه نخست را در بین جامعه آماری دارد. میزان استفاده از منابع الکترونیکی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. مهم ترین دلایل عدم استفاده از منابع کتابخانه های مذکور، کمبود و مجهز نبودن کتابخانه ها، آگاهی رسانی ضعیف کتابخانه های موجود، و از طرفی کمبود وقت قضات برای استفاده از منابع این کتابخانه ها می باشند.

هدف: امکان سنجی ایجاد کتابخانه ملی کشاورزی ایران بر اساس دیدگاه و نظرات مدیران حوزه کشاورزی که به شناسایی اهداف، وظایف، ساختار، نظارت، امکانات و خدمات، مکان، نقش نیروی انسانی (کتابدار و متخصص موضوعی) و بخش های مختلفی که برای ایجاد کتابخانه ملی کشاورزی در ایران لازم است پرداخته است.روش پژوهش: پژوهش حاضر از نظر نوع پژوهش کاربردی و از نظر روش پیمایشی است. و ابزار آن پرسشنامه است. روایی ابزار به کمک نظر متخصصان با استفاده از آلفای کورنباخ انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش 75 نفر بوده که شامل روسای مراکز تحقیقات کشاورزی و روسای دانشکده های کشاورزی است. در این مطالعه نمونه گیری صورت نگرفته و از روش سرشماری استفاده شده است. تحلیل اطلاعات با استفاده از نرم افزار spss16و به صورت تحلیل - توصیفی صورت گرفت.یافته ها: از بین گویه های اهداف، گویه ارائه خدمات اطلاع رسانی سریع و به هنگام دانشجویان، اساتید، محققان و متخصصان رشته های مختلف علوم کشاورزی، از طریق ارتباط با بانک های اطلاعاتی کشاورزی و علوم وابسته کشور 98.6 درصد، و گویه ترویج و ارتقای سطح سواد و آگاهی کشاورزان 58.8 درصد، از بین گویه های وظایف، گویه گردآوری حفاظت ساماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب و غیر مکتوب در زمینه علوم کشاورزی و وابسته تولید شده در ایران 95.7 درصد، و گویه برگزاری گردهمایی ها و سمینارهای علمی و تخصصی در زمینه کشاورزی و علوم وابسته 47.2 درصد، از لحاظ ساختار گویه سازمان مستقل دولتی با 48.5 درصد، و گویه سازمان خصوصی با 38.6 درصد، از لحاظ تحت نظارت بودن گویه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با 42.9 درصد و گویه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با 35.6 درصد فراوانی را به خود اختصاص داده اند.نتیجه گیری: نتایج نشان داد که برای ایجاد کتابخانه ملی کشاورزی در ایران عوامل مختلفی از جمله اهداف، وظایف، امکانات، خدمات، نیروی انسانی و فضا از جمله مولفه هایی است که در ایجاد کتابخانه ملی کشاورزی ایران باید در نظر گرفنه شود.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی میزان ارائه خدمات کتابخانه مرکزی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با رویکرد بازاریابی و از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. در این پژوهش دو مولفه تنوع خدمات و حجم منابع اطلاعاتی و برنامه های ترویجی به عنوان دو مولفه بازاریابی مورد تاکید قرار گرفته است.روش پژوهش: پژوهش حاضر یک پژوهش کاربردی است که به روش توصیفی - پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه به اجرا در آمده است. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای - تصادفی از بین جامعه آماری دانشجویان واحد علوم و تحقیقات نمونه ای با حجم 378 نفر انتخاب شد. فرضیه های آزمون با استفاده از آزمون t مورد آزمون قرار گرفت.یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که کسب اطلاعات مورد نیاز و مرتبط با دروس دانشگاهی، شناسایی منابع تخصصی، روزآمد کردن اطلاعات تخصصی و حرفه ای مهم ترین دلیل مراجعه کنندگان بوده، و از پایان نامه ها و کتاب ها بیشتر از سایر منابع استفاده می کنند. کتابداران مهم ترین نقش را در ترویج برنامه های کتابخانه دارند، و استفاده از بروشور در نوبت بعدی قرار دارد. میزان مشارکت دانشجویان در انتخاب منابع اطلاعاتی نیز در حد متوسط است.نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان می دهد که بین تنوع خدمات و حجم منابع اطلاعاتی با استفاده از کتابخانه رابطه معناداری وجود دارد. بین به کارگیری برنامه های ترویجی در کتابخانه و میزان ارائه خدمات کتابخانه ای نیز رابطه معنادار بوده و فرضیه های پژوهش مورد تایید قرار گرفته است.

هدف: هدف اساسی این پژوهش عبارت است از ساخت، اعتباریابی و پایاسازی آزمونی برای سنجش مهارت های سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه پیام نور.روش پژوهش: روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی و از نوع پیمایشی است و جامعه آماری آن را کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور استان همدان در سال تحصیلی 91-1390 تشکیل می دهند، که تعداد کل آنها 28530 نفر می شود. برای نمونه گیری از شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای استفاده شد، و بر این اساس تعداد 387 نفر آزمودنی از دو مرکز بر اساس فرمول نمونه گیری کرجسی و مورگان انتخاب گردید. برای جمع آوری اطلاعات لازم، مقیاسی به نام مقیاس سنجش سواد اطلاعاتی توسط محقق بر اساس معیارهای علمی و بر اساس طیف لیکرت ساخته شد. این مقیاس در برگیرنده 5 مولفه (مبتنی بر 5 استاندارد سواد اطلاعاتی) و 30 گویه است که آزمودنی باید آن را به شیوه خود - ارزیابی پاسخ دهد. برای مناسب سازی گویه های آن از توان افتراقی، و برای تعیین میزان روایی آن از روایی محتوایی، صوری و سازه (روایی همگرا و تحلیل عاملی) استفاده شد. بر این اساس، میزان همبستگی بین این آزمون و آزمون اصغرنیا (Asgharnia, 2009) در روایی همگرا 0.77 بوده است. هم چنین نتیجه تحلیل عاملی اکتشافی مقدماتی (به روش تحلیل مولفه های اصلی) بر روی مقیاس به استخراج 6 عامل با یک واریانس تراکمی نزدیک 66.5% منجر می شود. به علاوه، نتیجه تحلیل عاملی تاییدی بر روی ابزار نیز منجر به استخراج 5 عامل با واریانس تراکمی حدود 63% می گردد. برای تعیین میزان پایایی آزمون به شیوه همسانی درونی نیز از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد، و بر این اساس میزان آلفای کرونباخ برای کل گویه ها عدد 0.94 به دست آمد.یافته ها: در کل نتایج تحقیق نشان داد که مقیاس سنجش سواد اطلاعاتی، مقیاسی مناسب برای استفاده در سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان، در بافت نظام آموزش از دور است. علاوه بر این، نتیجه بررسی نشان داد که وضع سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه پیام نور در کل در حد نسبتا متوسطی است.نتیجه گیری: با توجه به اینکه ابزار معرفی شده در این پژوهش روا و پایا بوده است، پیشنهاد می شود از این ابزار برای سنجش سطح مهارت های سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه های پیام نور سایر استان ها نیز استفاده شود، تا از این راه بتوان با برنامه ریزی درست نسبت به رفع کم و کاستی های مهارت های آنان اقدام کرد. نتیجه دیگر پژوهش نشان داد که بین وضع موجود سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان همدان و سطح مطلوب آن فاصله وجود دارد. پیشنهاد می شود مسوولین دانشگاه نسبت به برگزاری کلاس ها و کارگاه های سواد اطلاعاتی برای دانشجویان اقدام کنند. توصیه می شود درسی به عنوان مهارت های سواد اطلاعات پایه، برای دانشجویان مقطع کارشناسی در برنامه درسی تمامی رشته ها گنجانده شود تا دانشجویان با مهارت های لازم سواد اطلاعاتی از محیط دانشگاه فارغ التحصیل شوند، و بتوانند در محیط واقعی جامعه با در برداشتن این توانایی به حل مشکلات بپردازند.