تاریخ پزشکی
سال:1394 | دوره:7 | شماره:23 |تعداد مقالات:12

حاملگی خارج از رحم به لانه گزینی تخم در خارج از جدار رحم گفته می شود. از زمان دست نوشته های زهراوی (1013-936 ق.) تا اوایل قرن نوزده میلادی این نوع حاملگی به عنوان اتفاقی کشنده برای مادر محسوب می شد. پزشکان متعددی تجارب خود را در خصوص تشخیص و درمان این نوع حاملگی به رشته تحریر درآورده اند که مطالعه این دست نوشته ها سیر تاریخی تشخیص و درمان حاملگی خارج رحم را طی دو قرن به تصویر می کشد.در این مقاله با استفاده از کتاب های در دسترس و معتبر طب سنتی به روش پژوهش کتابخانه ای در کنار بررسی منابع پزشکی غربی که نگاهی تاریخی به روند تشخیص و درمان حاملگی خارج رحم داشته اند، تلاش شده است که روند تاریخی و طبی این نوع حاملگی مشخص شود.آنچه که مسلم است پایه های طب غربی بر اصول طب شرقی بنا شده است و در بیشتر بیماری ها ردپای تحقیقات و نظرات پزشکان شرقی پنهان است.همچنان که در خصوص تشخیص و درمان حاملگی خارج رحم قدیمی ترین دست نوشته ها به زهراوی می رسد که برای نخستین بار به صورت مکتوب به این سبک از حاملگی اشاره شده است.

مقدمه: در اغلب تمدن های گذشته عسل هم به عنوان غذا و هم به عنوان دارو شناخته شده بود. در کتاب های مذهبی مانند انجیل و قرآن هم به فواید درمانی عسل اشاره شده است. حکمای طب سنتی با توجه به دانشی که درباره فواید عسل داشتند، از آن به عنوان دارو در درمان بیماری ها به شکل های مختلفی استفاده میکردند. شایع ترین روشی که در کتب طب سنتی ایران ثبت شده، استفاده از عسل به شکل ماءالعسل است.در این مقاله سعی شده است نقش ماءالعسل در درمان بیماری های ریه از دیدگاه طب سنتی ایران بررسی شده و در حد امکان با یافته های طب رایج مقایسه شود.روش: در این مقاله که یک مطالعه مروری توصیفی است، با استفاده از نرم افزار کتابخانه جامع سنتی و اسلامی طب نور و جستجوی کلیدواژه ماءالقراطن و ماءالعسل، در متون اصلی طب سنتی ایران، از قرن دوم تا قرن چهاردهم، اجزا، روش تهیه و خواص درمانی مربوط به آن جمع آوری شد. تحقیقات جدید نیز با استفاده از موتورهای جستجوی science direct، google scholar، pubmed و scopus بررسی و با کلیدواژه های hydromel، maulasl، honeywater، honey، cough، asthma، respiratory disease مطالب مربوط به اثرات عسل در درمان بیماری های ریه جمع آوری شد.یافته ها: ماءالعسل که یک لغت عربی است، در زبان فارسی «آب انگبین»، در زبان رومی «ملیطیون» و به یونانی «ماءالقراطن» نام دارد. برای تهیه ماءالعسل روش های مختلفی در کتاب های مختلف توصیه شده، اما ماده مشترکی که در تمام آن ها بکار رفته آب و عسل است که به نسبت های مختلفی با هم مخلوط شده و با آتش ملایم جوشانده می شود تا مقدار معینی از آن باقی بماند. آنچه در منابع مختلف با یکدیگر متفاوت است، میزان آب و عسل مصرفی و افزودنی هایی است که بسته به کاربرد دارو، معمولا برای تقویت اثر ماءالعسل، به آن اضافه می شده است. علاوه بر کاربردهای کلی در متون طب سنتی، مانند مقوی، جالی، منضج و مقطع بلغم بودن، ماء العسل به طور ویژه در بیماری های خاص از جمله حمیات، بیماری های سرد معده، قولنج، بیماری های کلیه و ریه موثر بوده است. ماء العسل کاربرد ویژه ای در درمان بیماری های ریه داشته و در ذات الریه، ذات الجنب، سرفه، خرخر، تنگی نفس، خشونت ریه وگرفتگی صدا بکار می رفته است.بحث و نتیجه گیری: اگرچه در موتورهای جستجوی فوق درباره اثر ماءالعسل در درمان بیماری های ریه کارآزمایی بالینی یافت نشد تا نقش آن در درمان بیماری ها را تایید کند، اما در تحقیقات جدید فواید درمان بیماری های تنفسی با عسل به خصوص درمان تنگی نفس، تسکین سرفه کودکان و بهبود خواب آن ها ثابت شده است. از آنجایی که عسل جزء اصلی و به اصطلاح عمود، در ترکیب ماءالعسل است، تحقیقات مربوط به تاثیر عسل در درمان بیماری های تنفسی نیز نباید کم اهمیت تلقی شود. با توجه به اثرات درمانی ماءالعسل که در متون طب سنتی آمده و بررسی تحقیقات جدیدی که اثرات آنتی باکتریال عسل و تاثیر آن به خصوص بر تسکین سرفه شبانه و آلرژی را نشان می دهد. همچنین با توجه به کم بودن عوارض آن در بیماران، به نظر می رسد عسل با شکل دارویی ماءالعسل می تواند در درمان بیماران تنفسی کمک کننده باشد. البته لازم است آزمایشات و تحقیقات بالینی در این زمینه انجام شود. نظرات و توصیه های حکمای طب سنتی ایران درباره طرز تهیه، کاربردها و نحوه استفاده از این ترکیب دارویی می تواند بسیار راه گشا باشد. در ضمن فرمولاسیون های مختلفی از ماءالعسل ساده و مرکب در منابع طب سنتی وجود دارد. در بعضی از آن ها بر اساس نوع بیماری، ترکیب جدیدی از مفردات با میزان های متفاوت به آب و عسل اضافه شده تا کاربردهای ویژه ای به ماءالعسل مرکب بدهد. بنا بر این تحقیق درباره مفرداتی که در این نسخه ها بکار رفته است و بررسی اثر آن ها بر بیماران تنفسی نیز در مراحل بعدی تحقیقات باید مد نظر باشد.

مقدمه: بی خوابی یکی از شایع ترین اختلالات خواب است که می تواند بر روی خلق، هوشیاری، حافظه، امنیت و عملکرد روزانه فرد تاثیر بگذارد. در حال حاضر متداول ترین داروها در درمان بی خوابی گروه بنزودیازپین ها می باشند که شیوع عوارض جانبی در این گروه مانند اختلالات شناختی، وابستگی به دارو و برگشت علائم بیماری پس از قطع مصرف دارو استفاده از این داروها را محدود می کند، این امر لزوم بکارگیری درمان های کارآمد تر را ضروری می سازد. در طب سنتی ایران نیز به مقوله بی خوابی و درمان های آن به طور گسترده ای پرداخته شده است. در این مطالعه مفردات موثر بر بی خوابی در منابع طب سنتی مورد بررسی قرار گرفته است.روش: این تحقیق، یک مطالعه کتابخانه ای و بررسی متون می باشد. در این مطالعه مفردات دارویی موثر در درمان بی خوابی، در 6 کتاب مرجع داروشناسی طب سنتی شامل «الابنیه عن حقایق الادویه»، «القانون فی الطب»، «ریاض الادویه»، «تذکره داوود انطاکی»، «تحفه حکیم مومن» و «مخزن الادویه» جستجو شد. این مطالعه در چند مرحله (یافتن واژگان کلیدی، جستجو در منابع، تهیه لیست واحد، یافتن مترادفات، دسته بندی، جمع بندی و امتیازدهی، مرتب سازی بر حسب امتیاز کسب شده) انجام شد.یافته ها: 28 مفرده دارویی مطرح در درمان بی خوابی یافت شد که 25 مفرده منشا گیاهی و 3 مفرده منشا حیوانی دارند. این مفردات به ترتیب امتیاز کسب شده، در جدولی مرتب شدند، بیشترین امتیاز کسب شده مربوط به کاهو، بنفشه و کدو بود که اثرات خواب آوری یا آرام بخشی این گیاهان در مطالعات حیوانی یا انسانی به اثبات رسیده است.بحث و نتیجه گیری: لیست مفردات دارویی حاصل شده در این مطالعه، می تواند زمینه ساز انجام مطالعات بالینی آینده برای ساخت داروهای جدید و موثر در درمان بی خوابی باشد.

مقدمه: امروزه دانشجویان پزشکی از همان سال اول تحصیل، درس آناتومی را به صورت واحدهای نظری و عملی می گذرانند و با حضور در سالن های تشریح، با اعضای درونی بدن آشنا می شوند، اما سوال این جاست با توجه به محدودیت در امکانات و ممانعت های فرهنگی در علم تشریح، پزشکان طب سنتی تا چه حد از درون بدن و مخصوصا اندام تناسلی زنانه شناخت داشتند و دانش آن ها تا چه حد با علم امروزی تطابق داشته است ؟ همچنین آن ها مفاهیم آناتومی را چگونه به دانشجویان خود انتقال می دادند.روش: این مقاله حاصل یک مطالعه مروری توصیفی بر بیش از 20 کتاب مرجع طب سنتی از قرن 3 تا 13 هجری قمری می باشد که به بررسی توصیفات آناتومیک موجود در کتب طب سنتی از دستگاه تناسلی داخلی زنانه و مقایسه آن با علم امروزی می پردازد. همچنین شیوه آموزش آناتومی در کتب طب سنتی به صورت اجمالی معرفی می شود.یافته ها: پس از انجام این تحقیق مشخص شد اگرچه پزشکان سنتی، به دلیل ملاحظات فرهنگی، بیشتر از تشریح حیوانات برای یادگیری و آموزش استفاده می کردند، اما بعضی توصیفات آناتومیک آن قدر دقیق و مو به مو است که نشان از تشریح جسد انسان، ولو مخفیانه دارد. آن ها برای توصیف و آموزش اعضای بدن آن ها را به چیزهای ملموس تشبیه می کردند، اندازه ها را معمولا با واحد بند انگشت توصیف می نمودند. همچنین با وجودی که تجهیزات عکاسی وجود نداشته، ولی توصیفات بسیار روان و ملموس و قابل درک است. آموزش های تصویری و با اشکال نقاشی در کتب آناتومی از قرن هشتم هجری به بعد دیده می شود. همچنین پزشکان طب سنتی ایران، لااقل از قرن سوم و حتی قبل از زمان بوعلی سینا، علاوه بر شناخت دستگاه تناسلی خارجی، قسمت داخلی و اجزای مختلف دستگاه تناسلی زنانه را به خوبی شناخته، نامگذاری کرده و عملکرد آن را توصیف نموده اند. آن ها دستگاه تناسلی داخلی را شامل رحم، لوله های رحمی (اوعیه رحمی)، سرویکس (فم رحم)، واژن (عنق رحم) و تخمدان ها (انثیین) می دانستند. توصیفاتی که از آناتومی و مجاورت های این اعضا در کتب سنتی به چشم می خورد، بسیار مشابه یافته های علمی امروزی است.بحث و نتیجه گیری: پزشکان طب سنتی ایران، دید باز و شناختی نسبتا دقیق از آناتومی دستگاه تناسلی زنانه داشته اند. از این رو قادر به درمان انواع بیماری های زنان بوده اند که حاصل آن کتاب های مفصلی در درمان امراض زنان است.

«بی اختیاری ادرار» بر اساس تعریف جامعه بین المللی کنترل ادرار عبارت است از شکایت از هرگونه از دست دادن غیر ارادی ادرار. بی اختیاری ادرار کشنده نیست، اما عوارض جدی و ناخوشایند زیادی بر زندگی شخصی و اجتماعی مبتلایان گذاشته و در زنان، افراد با شاخص توده بدنی بالا و سالمندان، شیوع بیشتری دارد.در کشور ما به دلیل تداخلی که بی اختیاری ادرار با آداب و سنن عبادی مذهبی مبتلایان دارد، تقاضا برای درمان آن بیشتر است. با توجه به نارسایی و عوارض ناشی از انواع روش های درمانی از قبیل جراحی و دارویی به ویژه در سالمندان مبتلا و با توجه به غنای طب ایرانی در درمان انواع بیماری ها، بر آن شدیم تا در قدم اول، بی اختیاری ادرار را از منظر حکما مورد بازبینی قرار داده و ضمن مرور کلی بر رویکرد ایشان به بیماری ها به طور عام، دیدگاه آن ها را به بیماری های مثانه از جمله بی اختیاری ادرار به طور خاص استخراج نموده، جمع بندی و به زبان امروزی بازنویسی کنیم.«خروج بول بلا اراده» و «سلس البول » که به معنی دفع غیر ارادی یا ناخواسته ادرار و «بول فی الفراش [ii] » که به معنای شب ادراری است واژگانی هستند که در کتب معتبر طبی قدیم معادل بی اختیاری ادرار گرفته شد و علل به وجودآورنده و راهکارهای کلی تشخیص و درمان آن ها در قالب این مقاله که یک مطالعه مروری تحلیلی است، آورده شد. پیشینیان بیشترین علت بی اختیاری ادرار را، غلبه سردی و رطوبت بر مثانه و عضله ارادی واقع بر گردن مثانه، ذکر کرده اند.این دو کیفیت تضعیف کننده قوای طبیعی مثانه به ویژه قوه ماسکه یا قوه نگاه دارنده ادرار می باشند. امروزه نیز نتایج مطالعات اپیدمیولوژیک و یافته های حاصل از شرح حال و معاینات بالینی در مبتلایان، موید همین امر است. نگاه تازه از قاب قدیمی و البته اصیل طب ایرانی به این معضل بهداشتی، می تواند منجر به رویکردهای تشخیصی و درمانی تازه ای برای بی اختیاری ادرار شود.

امروزه اعتیاد یک معضل اجتماعی، بهداشتی و سیاسی و از جمله جدی ترین مسائل بشر، در اغلب کشورهای جهان، به خصوص در کشورهای در حال توسعه است. مطالعات اسناد تاریخی نشان می دهد که آشنایی انسان با مواد مخدر، به چندین هزارسال قبل از میلاد، باز می گردد. از زمان بقراط تا اطبای دوران اسلامی گزارشات متنوعی از خواص دارویی تریاک و درمان بیماری ها و مضرات و منافع آن و عوارض قطع افیون، به صورت سندرم ترک تریاک، ثبت شده است.ما در این تحقیق به بررسی کلی مضرات و منافع افیون و سندرم ترک آن ها بر اساس مستندات طبی گذشته پرداخته و تا حدودی علائم آن با مباحث طب رایج تطبیق داده شده و در نهایت پیشنهادات عملی بر اساس الگوی گذشته جهت کاهش عوارض و میزان مصرف ارائه خواهیم نمود.با توجه به قدمت استفاده از تریاک در بین مردم خاورمیانه، اطبای دوران اسلامی توانسته اند به اثرات مواد افیونی در بدن انسان پی برده و در موارد زیادی از منافع و مضرات آن در بیماری های مختلف گزارشاتی را ذکر کرده و با طرحی داروهای مرکب و اصلاح مضرات آن، افراد جامعه را با کم ترین عوارض روبرو نمایند. علاوه بر آن الگوی مصرفی آن در سنین بالا و نحوه استفاده خوراکی آن در دوران گذشته باعث شده که میزان مصرف، عوارض و علائم ترک آن به شدت موارد امروزی نباشد، زیرا اغلب مصرف افیون با مصلحات آن بوده و با این وجود در صورت وجود اعتیاد برای جلوگیری از شدت بروز سندرم ترک اعتیاد، کاهش این ماده مخدر به صورت تدریجی مطابق با توان و انرژی افراد و جایگزینی با موادی با ضرر کم تر در نظر گرفته شده است. بنابراین شایسته است سیستم بهداشتی کشور نیز با بهره گیری از پشتوانه علمی گذشته، بیشترین استفاده را از این در جهت بهبودی وضعیت سلامتی و بیماری افراد جامعه داشته باشد، وگرنه تدبیر نادرست می تواند ما را در توسعه مواد مخدر جدید و ابتلا به بیماری های کشنده عفونی و در نهایت نابودی جامعه جوان رهنمون سازد.

مقدمه: اگرچه بویایی انسان ضعیف تر از دیگر پستانداران است، همین بویایی ضعیف دنیای بزرگی است که ارتباطات شگفت انگیزی با دیگر قسمت های بدن از جمله سیستم باروری دارد. با شناخت دقیق این ارتباطات، شاید بتوان با مداخله در بویایی، نتایج را در سیستم باروری مشاهده کرد و بالعکس. این مطالعه به دنبال شناسایی ارتباط میان بویایی و سیستم جنسی و باروری انسان است.روش: این مطالعه یک تحقیق مروری توصیفی و مقایسه ای در منابع طب امروزی و طب سنتی ایرانی است که با کلمات رحم، عقر، بوی خوش، بوی بد، بویایی، حمل در طب سنتی و با واژه های بویایی، باروری، ناباروری، میل جنسی، رایحه درمانی در طب امروزی به جستجو در منابع پرداخته شد.یافته ها: هم در طب امروزی و هم در طب سنتی ایرانی به تاثیر بو در میل جنسی و همچنین فرایند لقاح اشاره شده است. هم در طب سنتی و هم در طب امروزی اشاره شده که توانایی یا عدم توانایی بوییدن بعضی مواد، احتمالا با توانایی باروری مرتبط است. آنچه وجه تمایز طب سنتی و طب امروزی است، استفاده از انواع بوها و رایحه ها جهت درمان بیماری های سیستم باروری در طب سنتی است، که در طب امروزی چندان به چشم نمی خورد.بحث و نتیجه گیری: سیستم بویایی از دو طریق بر سیستم باروری اثر می گذارد: با افزایش میل جنسی احتمال بروز رفتارهای جنسی و در نتیجه احتمال باروری بیشتر می شود و دوم این که سیستم بویایی و سیستم باروری دارای برخی رسپتورهای مشترک هستند. عدم توانایی بوییدن برخی مواد می تواند پیشگویی کننده اختلال در توان باروری باشد. نتایج این تحقیق و تحقیقات مشابه از این نظر مهم است که اغلب انجام مداخله تشخیصی و درمانی در سیستم بویایی، آسان تر و کم هزینه تر از از مداخله در سیستم باروری تناسلی است و با شناخت دقیق تر ارتباطات این دو سیستم، چشم انداز جدیدی در درمان های باروری و طب تولید مثل ایجاد می شود.

مقدمه: ایلئوس یک پیامد شایع و غیر قابل پیشگیری در جراحی های شکمی است که علاوه بر تاخیر در بهبود بیماران پس از جراحی، هزینه سیستم های مراقبت سلامت را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. علیرغم مطالعات مختلف در سراسر دنیا هنوز پاتوفیزیولوژی دقیق و نیز درمان موثر در این زمینه ناشناخته است. این مطالعه با هدف بررسی علل و درمان ایلئوس پس از جراحی از دیدگاه طب سنتی و مقایسه آن با طب نوین انجام گرفته است.روش: در این مطالعه مروری به بررسی متون در حوزه طب سنتی پرداخته شد. جامعه پژوهش محتوای امهات کتب طب سنتی ایران بوده و نمونه گیری به صورت هدفمند بر اساس میزان وابستگی و ارتباط به مضامین تحت مطالعه با استفاده از نرم افزار نور انجام گردید. جستجوی جامعی دربرگیرنده واژگان کلیدی «ایلاوس»، «قولنج»، «سوء مزاج»، «امعاء»، «کولون» و «حفظ الصحه» در منابع طب سنتی به عمل آمد. همچنین جستجو در منابع طب نوین در بانک های اطلاعاتی Ovid، Sience Direct و PubMed با واژگان کلیدی bowel function، surgery، bowel movement و post-operative ileus به صورت جستجوی منفرد و ترکیبی انجام گردید. داده ها پس از یادداشت برداری به طور دقیق تحت تجزیه و تحلیل محتوایی قرار گرفتند.یافته ها: ایلئوس نوعی کولیک ناشی از انسداد غیر مکانیکی دستگاه گوارش است که به دلیل از بین رفتن موقتی پریستالتیسم روده ای بعد جراحی های شکمی روی می دهد. این عارضه منجر به عوارض متعددی بعد از جراحی و افزایش طول بستری بیمار می گردد. ایلئوس در کتب طب سنتی با عنوان ایلاوس آمده و حکیمان طب سنتی آن را نوعی قولنج شدید دانسته و اسباب و درمان آن را مشابه قولنج ذکر کرده اند. از جمله سبب های ایلئوس در متون طب سنتی سوء مزاج سرد روده هاست که باعث تجمد آن یا تولید ریاح و درد می گردد. همچنین از جمله سایر اسباب آن داروهای سست کننده و بی حس کننده است که باعث بطلان حس روده شده و لذا قوه دافعه از آن سلب می شود و در نتیجه مواد محتبسه در روده دفع نمی شوند.بحث و نتیجه گیری: با بررسی متون طب نوین و طب سنتی به نظر می رسد ایلاوس طب سنتی تطابق کامل با ایلئوس بعد از جراحی نداشته و نیاز به نظریه پردازی در این زمینه وجود دارد. به نظر می رسد با توجه به شرایط حین جراحی، مانند بازشدن شکم و بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی که موجب سردی و بی حسی بدن می گردد، در طی جراحی سوء مزاج سرد امعا ایجاد می شود که تجمد روده ها یا تولید ریاح را به دنبال دارد. بنابراین استفاده از داروهایی که موجب تسخین دستگاه گوارش و تحلیل ریاح شود می تواند در این زمینه موثر باشد.