پژوهش های قرآن و حدیث
سال:1388 | دوره:42 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

برای برخی از تاریخ نویسان و سیره نویسان مسلم است که امام حسین (ع) حج خود را به عمره مفرده تبدیل کرده و مکه را به سوی عراق ترک کردند و این نظریه به عنوان نظریه ای مشهور میان آنان متداول شده است. در این جستار، برای بررسی این مساله، به روایات وارده در جوامع روایی پرداخته شده است؛ از تتبع در نقل های تاریخی و از استناد به روایات صحیح این نتیجه حاصل می آید که امام حسین (ع) با عمره مفرده وارد مکه شده و با عمره مفرده ماه ذی الحجه از مکه خارج گردیده اند. آن حضرت، از میقات شجره یا میقات های دیگر، محرم به احرام عمره تمتع نشده بود تا برای خروج از احرام، نیت حج یا عمره تمتع خود را از باب حکم مصدود، به عمره مفرده مبدل ساخته باشند.

باور به ظهور امام مهدی (ع) هر چند یک اعتقاد اسلامی است، ولی در مذهب تشیع از جایگاه خاصی برخوردار است و می توان گفت دلیل اصلی آن هم این است که ولادت و حیات آن حضرت را قبول دارند. برخی از نویسندگان اهل سنت، بدون توجه به مبانی و دلایلی که شیعه برای خود دارد، سخت این باور را مورد هجوم قرار داده اند؛ از جمله این افراد احمد ابن تیمیه می باشد. وی در کتاب «منهاج السنه النبویه» ایراداتی بر اعتقاد شیعه گرفته است؛ از جمله اینکه امام عسکری (ع) هیچ فرزندی نداشته است و دیگر اینکه بر فرض که پسری داشته وی هنگام درگذشت پدر، به سن رشد نرسیده تا بتواند امامت جامعه را بر عهده گیرد و سوم اینکه اگر حتی در آن سن به امامت هم رسیده باشد، چگونه ممکن است از عمری این اندازه طولانی برخوردار باشد؟ این مقاله ضمن طرح دقیق اشکالات ابن تیمیه درصدد پاسخگویی به این اشکالات برآمده است؛ با این توضیح که در این پاسخ ها، از منابع اهل سنت استفاده شده است.

دیدگاه های متفاوت و گاه متناقض مفسران، بیانگر اختلاف نظری عجیب درباره مفهوم آیه «یخرج من بین الصلب و الترائب» است. این اختلاف نظرها را با توجه به ارتباط آیات و تعیین هدف این سوره می توان از بین برد؛ زیرا تنها در این صورت، بین مفهوم آیات پنجم تا هفتم این سوره، با مفهوم آیه هشتم، ارتباط معنایی مطلوبی برقرار می شود.

فراگیر شدن رایانه ها و برنامه های نرم افزاری، در پژوهش ها و مطالعات دینی نیز، تحول بزرگی پدید آورد. برای اولین بار، این استاد عبدالرزاق نوفل (ت 1984) بود که واژه «اعجاز» را در زمینه تناسب اعداد در قرآن به کار برد و در کتاب الاسلام دین و دنیا چنین آورد که دو واژه دین و دنیا در قرآن به تعداد برابر به کار رفته اند؛ اما پر سر و صداترین پژوهش ها را دکتر محمدرشاد خلیفه، شیمیدان مصری مقیم آمریکا (ت 1990) انجام داد و با استفاده از رایانه، مدت 4 سال به پژوهش درباره کلمات قرآن پرداخت. بر این نظریه، در هر دو قسم صغروی و کبروی، اشکالات بسیاری وارد است؛ اشکالاتی که مختص عدد خاصی مانند عدد 19 نیست و مربوط به همه اعداد است؛ زیرا هر فرد یا گروهی، بسته به علاقه خود می تواند عددی مثل 5 و 6 و 7 و 12 و ... را معیار قرار دهد و به نتایجی دست یابد؛ بنابراین اطلاق اعجاز برای این نظریه، صحیح به نظر نمی رسد و تنها می توان آن را شگفتی در تناسب اعداد نامید.باید افزود که انتظار اعجاز عددی از قرآن، توقعی نابجاست و نمی توان پذیرفت که خدای متعال با بندگان خود از طریقی عوام فریبانه سخن گفته باشد. اعجاز قرآن در نگاه نخست و برای اعراب جاهلی صدر اسلام و مردمان هنرجوی دوران های بعد، در زیبایی های شگفت آور ظاهری و تاثیرگذار آن، اعم از بلاغت و هماهنگی های صوتی و عددی و ... است؛ و در نگاه عمیق و موشکافانه، معارف و دانش های والای الهی آن.

هدف نوشتار ذیل بررسی این مساله است که واژگان بسیط قرآن در چه نوع معنایی استعمال شده است و با چه روشی می توان معنای مقصود آنها را باز یافت؟ در این مقاله با اشاره به سه نوع حقیقت لغوی، عرفی و شرعی و تحلیل مفاد وضع به ویژه از منظر اصولیان شیعه و بیان نقش بافت سخن و فرهنگ قرآن در ترسیم معنای واژه های آن، مفردات قرآن در سه گروه مفهوم لغوی، معنای عرفی و معنای خاص قرآنی دسته بندی می شود و آنگاه پی جویی گام به گام سه سنخ معنای وضعی، معنای عرفی متداول در عصر نزول و معنای برخاسته از بافت و فرهنگ خاص قرآن، به عنوان مولفه های موثر در شناخت مفاهیم قرآن معرفی می گردد که با روش تدریجی و گام به گام قابل دستیابی است.

از آنجا که نهج البلاغه، متنی ادبی در حد اعلای بلاغت است، و از سویی واژه، بن مایه ادبیات به شمار است، ناگزیر، شارح می بایست، پیش از هر اقدامی، به تفسیر الفاظ غریب و بیان مفردات آن همت ورزد. ابن ابی الحدید نیز به عنوان بزرگترین و مشهورترین شارح این کتاب ارزشمند و ماندگار، به تفسیر واژگان و بیان الفاظ غریب آن توجه ویژه ای مبذول داشته، و اساس شرح خود را بر آن نهاده است. از این رو، در این مقاله، به بررسی روش لغوی شرح ابن ابی الحدید، از میان دو شیوه تقلید و اجتهاد پرداخته شده است. منابع لغوی که شارح، در شرح مفردات بر آن تکیه کرده است، گرچه در آغاز به شیوه تقلید مربوط است، ولی تقلید و نقل صرف را در بر نمی گیرد؛ زیرا در شرح، بیشترین نمود با اجتهاد است. وی مفردات را چونان یک مجتهد منتقد تفسیر کرده است، آرا و نظرات لغوی دیگران را در بوته نقد گذارده، برخی را بر برخی ترجیح می دهد، و در اجتهادش به قرآن و حدیث و صرف و نحو و بلاغت و سیاق و فروق اللغه و دیگر موارد از این دست، استناد می ورزد. همچنین، اثرپذیری وی از مکتب کلامی اش، در شرح واژگان نیز به وضوح دیده می شود.

عماربن یاسر از بزرگان صحابه و سابقان در اسلام است. او پس از پیامبر (ص) یک شیعه راستین بود و به عنوان یکی از ارکان شیعه شهرت یافت. درباره عمار تاکنون نوشته های فراوان و گوناگونی منتشر شده اما آنچه در این میان مغفول مانده، شخصیت حدیثی و شخصیت تفسیری این صحابی بزرگ است. با توجه به ثقه بودن عمار نزد فریقین، در منابع روایی شیعه و سنی، میراث حدیثی قابل توجهی از وی به یادگار مانده است. البته تعداد روایات منقول از وی، در جوامع حدیثی شیعه نسبت به روایات او در منابع اهل سنت کمتر است. این مقاله ضمن بازشناسی منابع روایات عمار، به بررسی علل اهتمام بیشتر محدثان متقدم اهل تسنن به نقل احادیث وی، در قیاس با محدثان شیعه پرداخته است. افزون بر آن، روایات جناب عمار را، از حیث محتوایی نیز مورد توجه قرار داده است؛ محتوای عمده روایات عمار را می توان چنین دسته بندی کرد: سیره و معجزات پیامبر (ص) - فضایل اهل بیت علیهم السلام - تاریخ اهل بیت علیهم السلام، - ملاحم، فتن و علایم ظهور مهدی موعود عجل اله فرجه الشریف - تفسیر قرآن - موضوعات فقهی.

نگاهی به مدارس حدیثی نشان می دهد که تاثیرگذاران این مدارس، همگی اهل آن شهر نبودند و معمولا، بزرگان و محدثان، در چند مدرسه حضور داشتند و به تعلیم و تعلم پرداختند. آنچه مسلم است اینکه علمای اسلام از عصر صحابه به رحله های حدیثی اهتمامی ویژه داشتند و در این مسیر سختی های بسیاری را بر خود هموار نمودند. ما در اکثر بلاد اسلام شاهد تاثیر جدی مسافران هستیم. پس از حرمین (مکه و مدینه) که بدلیل مرکزیت دینی و اجتماع مسلمین، مورد توجه مسافران حدیث بوده است، عراقین نقش ویژه ای در این مقوله داشته و محدثان دیگر بلاد را به خود جلب کرده و در غنای یکدیگر تاثیر فراوانی داشته است.