کتاب قیم
سال:1390 | دوره:1 | شماره:2 (پیاپی 2) (ویژه علوم قرآن و حدیث) |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:مفسران فریقین، درباره معنای امامت، در آیه امامت حضرت ابراهیم (بقره/124) اختلاف نظر جدی دارند. این اختلاف ها با مباحث کلامی آمیخته شده و دامنه موضوع را فراختر کرده و به همین دلیل، اصطلاح شناسی امام در قرآن را دشوار ساخته است.در این مقاله، در ناحیه سلب، تنها به ذکر نظریه هایی که درباره معنای امامت در آیه مذکور مطرح هستند، بسنده کرده و به منابعی که آنها را مورد مناقشه قرار داده و ابطال کرده اند، اشاره شده است. سپس، در ناحیه ایجاب، معنای «پیشوایی با وجوب پیروی و اطاعت مستقل» برای معنای اصطلاحی «امام» پیشنهاد و بر سه پایه تحلیل مفهومی امام، استناد به آیات و تمسک به روایات، مدلل گشته است.   چکیده عربی:هناک إختلاف شدید و بون شاسع بین آراء مفسری الفریقین (السنة والشیعة) حول معنی کلمة «الإمام» فی آیة الإمامة للنبی إبراهیم (البقرة، 124) و أصبحت الإختلافات مشبعة بالمباحث الکلامیة فصار حیز الموضوع واسعا. ثم جعل کل ذلک العلم بالمصطلح فی موضوع الإمام صعبا عویصا.فی المقالة هذه، و من الناحیة السلبیة، إنما إکتفینا بتبیین وجهات نظر مطروحة حول معنی الإمامة فی تلک الآیة و أشرنا إلی مصادر ناقشت و أبطلت تلک الوجهات. ثم و من الناحیة الإیجابیة، إقترحنا معنی «القیادة مع وجوب الإمتثال والإطاعة المستقلة» لمعنی الإمام و استدللنا فی ذلک علی ثلاثة مبادی هی: التعلیل المفهومی لمعنی الإمام، والإستناد علی الآیات، والتمسک بالروایات.

چکیده فارسی:مراجعه به معهودات عرب عصر نزول و تفسیر آیات قرآن بر پایه آنها، پرده از مراد الهی در آیات مجمل بر می دارد. یکی از آن آیات، آیه 19 سوره الرحمن است که در این مقاله، از آن به آیه «مرج البحرین» تعبیر می شود. در این آیه و آیات مشابه، از دو دریایی سخن رفته است که به هم تلاقی می کنند، اما بر هم غلبه پیدا نمی کنند. یکی از آنها شیرین و گوارا (فرات) و دیگری شور و تلخ است و از آنها مروارید و مرجان استخراج می شود و در آن کشتی رانی صورت می گیرد. در این آیات، خطاب به عرب عصر نزول گفته شده است که شما از این دریا، حلیه (مرواید و مرجان) و گوشت تازه (ماهی) استخراج می کنید و در آن به کشتی رانی برای کسب روزی می پردازید. تنها دریای شیرینی که در جزیره العرب به صورت دایمی به دریا می ریزد، دریای اروند (شط العرب) است که از به هم پیوستن دو رود دجله و فرات و سپس کارون تشکیل می شود و در کرانه بصره به خلیج فارس می ریزد. از صدر اسلام نام «بحرین» بر منطقه بصره تا عمان اطلاق می شده است. مجمع الجزایر بحرین مرجانی و مروارید بحرین معروف است. مرجان هم واژه ای فارسی است. این قرائن در کنار هم موید این است که مراد از «بحرین» یاد شده در آیات قرآن همین منطقه است.   چکیده عربی:تکشف مراجعة معهودات العرب فترة نزول القرآن والتفسیر المعتمد علیها للآی القرآنیة عن الغرض الإلهی فی الآیات المجملة. منها تأتی الآیة التاسعة عشرة من سورة الرحمن، والتی یعبر عنها بآیة «مرج البحرین» فی هذه المقالة. یمضی الحدیث فی هذه الآیة و مثیلاتها عن بحرین یلتقیان معا، إلا أنه لا یتغلب البعض علی بعض آخر. هذا عذب فرات و آخر ملح أجاج یستخرج منهما اللؤلؤ والمرجان، و تتم فیهما الملاحة والإبحار. قیل فی مثل هذه الآیات خطابا إلی العرب، فترة النزول: إنکم تستخرجون منهما الحلیة (اللؤلؤ والمرجان) واللحم الطری (السمک) و تبحرون فیهما طلبا للرزق. هذه من جهة، و من جهة أخری، إنما البحر الوحید الذی ماؤه عذب و هو یجری فی جزیرة العرب و یصب فی البحر دوما، هو شط العرب، الذی یتألف من التقاء النهرین: دجلة والفرات و ثم «کارون» و یصب فی الخلیج الفارسی مصب شواطئ البصرة فی العراق. و کان لفظ «البحرین» یطلق قدیما منذ صدر الاسلام علی امتداد من البصرة حتی عمان. إن مجموعة الجزر البحرینیة متکونة من المرجان، و هی التی تعرف بلآلیها. والمرجان هو لفظ فارسی. [إذن] فهذه الشواهد تؤکد، بعضها إلی جانب بعض آخر، علی أن الغرض من لفظ «البحرین» فی الآیة القرآنیة هو هذه المنطقة بعینها.

چکیده فارسی:نزول قرآن کریم، تاثیرهای فراوانی بر جامعه بشری و به ویژه بر مناطق عربی از نظر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و ... بر جای گذاشت. یکی از آن ها، تاثیر قرآن بر زبان عربی است. در این مقاله، پنج مورد از تاثیرهای قرآن بر زبان عربی مورد بررسی قرار می گیرد که عبارت است از:- تنسیق زبان عربی و اتحاد لهجه های مختلف آن با ترویج و تسلیط لهجه قبیله قریش و در انزوا قرار دادن لهجه های قبایل دیگر.- طرح مباحث جدید اجتماعی، نظامی، سیاسی و … و به تبع آن پیدایش معانی جدید برای واژه ها.- پیدایش جمله ها و عبارت های جدید.- بقای زبان عربی و حفظ آن از نابودی و گسترش آن.- تدوین منابع فراوان در زمینه زبان شناسی عربی، اعم از صرف، نحو، لغت، بلاغت و غیره.   چکیده عربی:إن نزول القرآن الکریم کان له التأثیر الشدید علی المجتمعات البشریة و خصوصا علی المجتمع العربی الذی تأثر بالقرآن ثقافیا و اجتماعیا و سیاسیا و عسکریا و .... و إحدی الجوانب التی تأثر العرب بها هی اللغة العربیة.إن هذه المقالة تدرس و تطالع أثر القرآن علی اللغة العربیة و تطورها من النواحی الخمسة التالیة:- تنسیق اللغة العربیة و توحید لهجاتها المختلفة عن طریق شیوع لهجة الحجاز و غلبتها علی اللهجات الاخری.- دخول أبحاث جدیدة اجتماعیة، عسکریة، سیاسیة و غیرها و بالتالی ظهور معان جدیدة للمفردات و المصطلحات العربیة.- ظهور جمل و عبارات جدیدة.- بقاء اللغة العربیة و حفظها و انتشارها.- تألیف و تدوین کثیر من المصادر و المنابع فی موضوع اللغة العربیة فی علم الصرف و النحو و المفردات و البلاغة و غیرها.

چکیده فارسی:سلامت، در فرهنگ متعالی اسلام، به عنوان یک ارزش مطرح شده و شفابخشی قرآن و راهکارهایی که برای مقابله با فشارهای روحی و تامین بهداشت روانی انسان بیان کرده، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بهداشت روانی قرار گرفته است. از این رو، این پژوهش با هدف استخراج آیاتی که در زمینه عرضه راهکارهای معنوی، جهت تامین بهداشت روانی انسانها در قرآن وجود دارد، انجام گردید. راهکارهای معنوی استخراج شده از آیات قرآن، در چهار محور قابل دسته بندی هستند که عبارتند از:1. راهکارهای معرفتی (وحدت شخصیت انسان، نقش ایمان، ممنوعیت یاس و ناامیدی، هدفمندی و معناداری زندگی، اصل قضا و قدر و تصادفی نبودن رویدادها، اعتقاد به معاد، نگاه مثبت به مرگ و توکل)؛ 2. راهکارهای رفتاری) ارتباط با منبع قدرت معنوی، قوانین بازدارنده و قوانین کنترل کننده شهوت)؛ 3. راهکارهای اجتماعی (حمایت اقتصادی از اقشار آسیب پذیر، حمایت از یتیمان، حمایت اقتصادی و روانی از بیماران روانی و عقب ماندگان ذهنی و حسن ظن به مردم)؛ 4. راهکارهای عاطفی (محبت به والدین، صله رحم، سفارش به صبر و توبه).   چکیده عربی:عرفت الصحة فی الثقافة الاسلامیة الشامخة کقیمة من القیم، و لذلک لفت شفاء القرآن للمرضی والمناهج التی یبینها لمکافحة الضغوط النفسیة و توفیر الصحة فی الانسان، أنظار کثیر من الباحثین فی علم الصحة النفسیة. من ثم یتم هذا البحث، و غایته استخراج آیات تأتی فی حقل تقدیم المناهج المعنویة لتوفیر صحة الانسان النفسیة فی القرآن الکریم.یمکن أن تنقسم المناهج المعنویة المستخرجة من الآیات القرآنیة فی أربع محاورات هی:1. المناهج المعرفیة (وحدة الانسان الوجودیة، دور الایمان، الحذر من الیأس والقنوط، غائیة الحیاة و معنویتها، أصالة القضاء والقدر و الإعتقاد بعدم الصدفة فی الأحداث، الإیمان بالمعاد، النظرة الإیجابیة فی الموت والتوکل علی الله). 2. المناهج السلوکیة (الصلة والإرتباط بمصدر القدرة المعنویة، القوانین الرادعة والکابحة للشهوة). 3. المناهج العاطفیة (حب الوالدین، صلة الرحم، التواصی بالصبر والتوبة إلی الله). و 4. المناهج الإجتماعیة (الدعم الإقتصادی عن الطبقات الکادحة والضعیفة، دعم الأیتام، الدعم الإقتصادی والنفسی للمصابین بالأمراض النفسیة والمعاقین ذهنیا، الإهتمام بالوظائف دون اعتبار النتیجة و حسن الظن بالناس).

چکیده فارسی:سیاق، به عنوان چارچوب و فضایی که پیام الهی در آن صورت یافته، در رفع ابهام از ظاهر آیات، کارکرد اساسی دارد. کارکرد سیاق، بر اصول بنیادی وحدت پیکر و عدم تعارض آیات قرآن استوار است. در صورت فراهم بودن شرایط کارکرد (وحدت موضوع و وحدت جهت موضوع)، قرینه های متصل و منفصل کلام بستر ظهور سیاق قرار می گیرند. با ظهور ابهام در کلام، یا قرینه ای دال بر رفع آن وجود دارد و یا ندارد. در صورت وجود، یا متصل است و یا منفصل. متصل یا درونی است و یا بیرونی. درونی یا لفظی است و یا لبی. و بیرونی یا قبل از کلام قرار دارد و یا بعد از آن. منفصل یا در همان سوره است و یا در سور دیگر. با این مبنا در مقاله حاضر، پس از بیان دو اصل بنیادی وحدت پیکر و عدم تعارض آیات، به تبیین قرائن کلام پرداخته و با این مبانی تعریف سیاق ارائه گردیده است. سپس، شرایط کارکرد سیاق را معرفی و محدوده کارکرد آن را با طرحی نوین، در پنج گونه به بحث و بررسی نشسته ایم:1- قرینه پیوسته، موید معنای ظاهر؛ 2- قرینه پیوسته، خلاف معنای ظاهر؛ 3- قرینه گسسته، موید معنای ظاهر؛ 4- قرینه گسسته، خلاف معنای ظاهر؛ 5- عدم وجود قرینه.   چکیده عربی:إن للسیاق کإطار و قالب یتضمن الوحی الإلهی وظیفة أساسیة فی إزالة الإبهام عن ظاهر الآیات. تعتمد وظیفة السیاق علی المبادئ الرئیسة لوحدة الهیئة و علی عدم التعارض بین آیات القرآن الکریم. إذا أتیحت تلک الظروف للوظیفة (وحدة الموضوع والوحدة من جهة الموضوع) تصبح القرائن المتصلة والمنفصلة للکلام مهبط ظهور السیاق. و عند ما یظهر الإبهام فی الکلام، هو إما أن توجد قرینة دالة علی رفعه و إما أن لا توجد. و إذا وجدت فهی إما متصلة و إما منفصلة، والمتصلة هی إما داخلیة و إما خارجیة، والداخلیة هی إما لفظیة و إما لبیة. والخارجیة هی توجد إما قبل الکلام و إما بعد الکلام. والمنفصلة هی إما أن توجد فی تلک السورة نفسها و إما أن توجد فی غیرها. و بهذه المبادئ یتم تعریف السیاق فی هذه المقالة بعد أن بینا الأصلین الرئیسین: وحدة الهیئة و عدم التعارض، مع بیان قرائن الکلام. ثم عرفنا - بعد أن ذکرنا قرائن الکلام - بظروف وظیفة السیاق، و درسنا عند ذلک حدود الوظیفة بشکل جدید فی خمسة أنواع:1. القرینة المتصلة التی تؤید المعنی الظاهر.2. القرینة المتصلة التی تخالف المعنی الظاهر.3. القرینة المنفصلة التی تؤید المعنی الظاهر.4. القرینة المنفصلة التی تخالف المعنی الظاهر.5. عدم وجود القرینة.

چکیده فارسی:برخورداری قرآن از مراتب متعدد معنای ظاهری و باطنی، از مبانی پذیرفته شده و تاثیرگذار در تفسیر و تاویل قرآن است. اما رازگشایی از ماهیت باطن و حل این معما که باطن کدام سنخ از معناست، می تواند گامی اثربخش در فرایند معنی شناسی قرآن کریم باشد. بررسی معنا و حقیقت باطن قرآن و ارزیابی این جنبه که آیا باطن، مدلول لفظی است یا سنخی از معنای غیر لفظی؟ یا آن که اساسا، باطن را مراتب و لایه هایی است که برخی مراتب آن، از سنخ مدلول لفظی و مراتب دیگر آن، هویت غیر لفظی باشد. علاوه بر این، تامل در این موضوع که معانی باطنی، مقصود گوینده است یا رهیافتی است که خواننده در پرتو نگریستن به قرآن بدان دست می یابد و همچنین بررسی امکان فهم همگانی معانی باطنی قرآن و حدود و شرایط آن از جمله مباحثی است که در این پژوهش به آنها پرداخته می شود.   چکیده عربی:إن تنعم القرآن بالمراتب المتعددة من المعنی الظاهر والباطن، هی تعتبر من المبانی المألوفة والمؤثرة فی تفسیر القرآن و تأویله. غیر أن فک الشفرة عن ماهیة الباطن و حل هذا اللغز - الذی یقول: ما هو نوع الباطن من المعنی و سنخه؟ - یمکنه أن یعد ذلک خطوة مؤثرة فی عملیة علم المعنی فی القرآن الکریم.و هذه هی جملة مباحث نستعرضها فی هذه المقالة: - دراسة المعنی و حقیقة باطن القرآن و تقییم هذا الجانب الذی یقول: هل الباطن هو مدلول اللفظی؟ أو أنه سنخ من المعنی غیر اللفظی؟ أو أن فی الأساس للباطن مراتب و شرائح، هی التی یکون بعضها من سنخ المدلول اللفظی و بعضها الآخر له هویة غیر لفظیة.- هل المعانی الباطنیة هی مقصود المتکلم أو هی نتیجة یحصل علیه القارئ عبر النظرة فی القرآن؟- و أخیرا دراسة إمکانیة الفهم العامی للمعانی الباطنیة للقرآن و حدودها و شرائطها کلها.

چکیده فارسی:از جمله راویان احادیث شیعه، محمد بن سنان (م. 220 ق) است که به رغم قرار گرفتن وی، در سلسله سند روایاتی که تعداد آن ها از هشتصد مورد فراتر رفته است، در اعتبار او میان علمای امامیه اختلاف شدیدی روی داده است. این پژوهش، به نقل و بررسی گفتار عالمان رجالی در این رابطه پرداخته و کوشیده است تا از طریق بررسی احادیث مستند به راوی مذکور، شناخت دقیق تری از احوال وی به دست دهد. مقاله، در پایان با توجه به جمع بندی دیدگاه ها و نیز ماهیت روایت های محمد بن سنان، به وثاقت وی ملتزم گردیده و تضعیف این راوی را با تمایل او به غلو، در برهه ای از حیاتش، نوع روایت های او و نیز، سوء استفاده غالیان از این راوی، مرتبط می داند.   چکیده عربی:یعتبر محمد بن سنان (م. 220 ق) من رواة الحدیث عند الشیعة و علی الرغم من أنه کان فی سلسلة أسناد روایات تجاوزت ثمانمئة (800) مورد، إلا أن اعتباره و وثاقته فی نقل الحدیث عند علماء الشیعة کان موضع اختلاف شدید.هذه الدراسة تعنی باستعراض الأقوال والتحقیق فی آراء علماء الرجال حول توثیق و مکانة الرجل فی نقل الحدیث حیث اهتم القائلون بهذه المطالعة بالبحث والتدقیق فی الأحادیث التی أسندت إلی هذا الراوی لیعطوا تعریفا دقیقا عن حالاته والظروف التی احاطت به و توصلوا من دراسة جمیع تلک النظرات والآراء والتحقیق فی نوع الروایات التی رواها بأنه ثقة و روایاته معتبرة.و لکن تمایله الی الغلو فی فترة من حیاته و نوع روایاته فی تلک المدة و استغلال الغلاة هذا الراوی و أحادیثه فی بیان عقائدهم، کانت عوامل أدت الی تضعیفه لدی بعض العلماء.

چکیده فارسی:شیخ صدوق (381 ق)، شخصیت نامدار حدیثی شیعه، در سده چهارم هجری است. او که در شیعه، به عنوان رئیس المحدثین شناخته می شود، از اخباریان متقدمی است که در عرصه حدیث، به شکل گسترده ای وارد شده و ضمن گزارش حجم عظیمی از روایات فریقین - به ویژه روایات شیعه – اغلب، به بررسی محققانه و عالمانه آنها پرداخته و ضمن برنمودن نقاط قوت و ضعف احادیث و اخبار، به شرح و تبیین آنها در زمینه ای گسترده و ذیل موضوعاتی متنوع مبادرت ورزیده است. در این رویکرد، موضع شیخ صدوق به مواضع اصول گرایان شیعه نزدیک است. با وجود این، او در جایگاه هایی از آثار خود، از این امور مهم غافل مانده و با روایات برخوردی سطحی کرده است. بنابراین، کارنامه علمی شیخ صدوق در عرصه تعامل با احادیث، یکنواخت نیست؛ بلکه فراز و فرود دارد. فراز کارنامه او مزایای بسیاری دارد که طیف وسیعی از مسائل مرتبط با حدیث مانند: رجال، جرح و تعدیل، درایه و فقه الحدیث، تفسیر و تاویل احادیث را شامل می گردد و رویکرد شیخ صدوق به این مسائل، ایجابی توام با اهتمام و توجه است. از سوی دیگر، فرود کارنامه صدوق است که آن نیز عموما با همین مسائل مرتبط است، لیکن با کمیت کمتر و طیف محدودتر؛ و رویکرد شیخ صدوق به آن، سلبی توام با عدم اهتمام و توجه است. در این رویکرد، موضع او به مواضع اخباریان - به خصوص اخباریان متاخر شیعه - نزدیک می شود.   چکیده عربی:الشیخ الصدوق (م. 381 ق) هو رجل محدث شیعی شهیر فی القرن الرابع من الهجرة، و الذی یعرف بین الشیعة برئیس المحدثین و یعتبر من الأخباریین القدامی الذین و لجوا فی علم الحدیث بشکل واسع، و هم غالبا بالإضافة إلی تقدیم تقریر لحجم کبیر من روایات الفریقین و خاصة روایات الشیعة إلی دراسة مدققة و علمیة لتلک الروایات. و بادر عبر تبیین نقاط القوة والضعف للأحادیث والأخبار، إلی الشرح والتبیین فی حقل واسع و ذلک تحت موضوعات متنوعة. یقترب فی هذا الإتجاه موقف الشیخ الصدوق من مواقف العلماء الأصولیین من الشیعة. مع ذلک غابت عنه هذه الأمور الهامة فی بعض المواضع من أعماله فعامل الروایات معاملة سطحیة. لذلک، لیس رصید الشیخ الصدوق فی معاملته مع الأحادیث علی السواء، و إن هنالک قوة و ضعف. و لقوة رصیده مزایا عدیدة تشتمل علی مجموعة واسعة من القضایا المرتبطة بالحدیث، نحو: الرجال، الجرح والتعدیل، الدرایة وفقه الحدیث، تفسیر الأحادیث و تأویلها. و نظرة الشیخ فی هذه القضایا تتسم بالإیجاب مع الإهتمام والعنایة. و من ناحیة أخری، ضعف رصیده مرتبط عموما بتلک القضایا. و لکن، کل ذلک فی کم قلیل ومجموعة محدودة. و نظرة الشیخ الصدوق فی ذلک تتسم بالسلب مع عدم الإهتمام والعنایة. و فی هذا الإتجاه، یقترب موقفه من مواقف الأخباریین اللاحقین من الشیعة.