مشاوره و روان درمانی خانواده
سال:1397 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 25) |تعداد مقالات:10

مشاوره ی پیش از ازدواج و یاری رساندن به نامزدهای ازدواج برای انتخاب همسر شایسته، بخشی از خدمات متخصصین و کارشناسان ارشد واجد صلاحیت و فعال در گستره ی مشاوره ی خانواده و خانواده درمانی است. البته برخی از روان شناسان و روان پزشکانی که تحت آموزش با رویکرد سیستمی بوده و درزمینه ی مداخلات خانواده، گروهی، زوجی و مشاوره ی پیش از ازدواج تحت نظارت متخصصین مشاوره و خانواده درمانی کارآزموده اند، نیز در به عهده گرفتن این وظیفه محق و کارآمد می نمایند. شایان هشدار است که طی سالیان گذشته در برخی واحدهای متصدی ارائه خدمات سلامت روانی مانند دانشگاه علوم پزشکی و نیروی انتظامی! این مسئولیت دشوار و حساس و مسئولیت های سنگین دیگر مانند مداخله ی روان شناختی در پیشگیری از طلاق به طور چشمگیری به کارشناس های فاقد صلاحیت حرفه ای سپرده شده است، تصریح می گردد چنین اقداماتی غیراخلاقی بوده و همچون عاملی مؤثر در افزایش نابسامانی های زندگی زناشویی و افزایش رخداد طلاق می تواند به کنش های جامعه ستیز تعبیر شده یا دست کم در زمره ی اقدامات ناکارآمد و بیهوده به شمار آید. پس چاره اندیشی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره، سازمان بهزیستی و دانشگاه های کشور برای زدودن این کنش های غیراخلاقی ضروری می نماید.

پژوهش حاضر با هدف طراحی و آزمودن الگویی از برخی پیشایندها و پیامدهای رضایت زناشویی و عشق انجام شد. جامعه آماری شامل همه ی کارکنان متأهل نواحی چهار گانه آموزش وپرورش شهرستان اهواز بود که از میان آن ها 420 نفر به شکل نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزارهای مورداستفاده شامل رضایت زناشویی بلوم و محرابیان، عشق هاتفیلد و راپسون، نگرش های نقش جنسیتی کافمن، زیبایی ادراک شده (پژوهشگر ساخته)، هماهنگی ارزشی (پژوهشگر ساخته)، شخصیت (تیلور و جانسون، نیازهای صمیمیت زناشویی باگاروزی، رضایت از زندگی داینر، ایمونس، لارسن و گریفین، و رضایت شغلی جاج و بونو بودند. تحلیل داده های پژوهش با به کارگیری روش الگویابی معادلات ساختاری و نرم افزارهای SPSS ویراست 22 و AMOS ویراست 22 انجام گرفت. برآیندها نشان دادند که الگوی پیشنهادی از برازش کمابیش خوبی با داده ها برخوردار است. برازش بهتر از راه حذف 4 مسیر غیر معنی دار (زیبایی ادراک شده و نگرش نقش جنسیتی سنتی به عشق، نگرش نقش جنسیتی برابری خواه به رضایت زناشویی و عشق) و همبسته کردن خطاهای 3 مسیر (رضایت شغلی و رضایت از زندگی، صمیمیت تفریحی و صمیمیت عمومی، صمیمیت تفریحی و عشق) حاصل شد. یافته ها همچنین نقش واسطه ای صمیمیت را در رابطه میان زیبایی ادراک شده، همسانی نظام ارزشی، نگرش های نقش جنسیتی، ناهمسانی ویژگی های شخصیتی بنیادی و همسانی صفات مرکزی با رضایت زناشویی و عشق مورد تأیید قرار دادند. با توجه به یافته های پژوهش به مشاوران و روان شناسان پیشنهاد می شود هر دو متغیر رضایت زناشویی و عشق را در ارتباط با زوج درمانی موردتوجه قرار دهند.

بهره برداری والدین از مجازات خشن و نبود رابطه ی گرم و عاطفی مناسب میان والدین و کودک پیش بینی کننده ی بسیاری از مشکلات کودکان و والدین و کاهش توانمندی آن ها است. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر درمان رابطه ی والد-فرزند بر تنیدگی و توانمندسازی خانواده های دارای فرزند دچار اختلال کاستی توجه / فزون کنشی است. این پژوهش جزء طرح های آزمایشی تک آزمودنی با خطوط پایه چندگانه است. از میان همه ی خانواده های دارای فرزند دچار اختلال کاستی توجه/ فزون کنشی مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر سنندج چهار نفر از والدین به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. آزمودنی ها در طی 12 مرتبه شامل چهار خط پایه، پنج خط درمانی و سه خط پیگیری، موردبررسی قرار گرفتند و به دو مقیاس تنیدگی ادراک شده (کوهن، کاماراک و مرملستین، 1983) و توانمندسازی خانواده (کورن، دیچلو و فریسن، 1392) پاسخ دادند. تحلیل داده ها با استفاده از تحلیل دیداری، شاخص روند و شاخص ثبات، درصد داده های غیر همپوش و درصد داده های همپوش انجام گرفت. یافته ها نشان داد درمان رابطه ی والد-فرزند به طور معنی دار (0. 100= PND) تنیدگی والدین را کاهش و توانمندی خانواده های دارای فرزند دچار اختلال کاستی توجه / فزون کنش را افزایش می دهد. با به کارگیری درمان رابطه ی والد-فرزند در خانواده های دارای فرزند دچار اختلال کاستی توجه/ فزون کنشی محور می توان توانمندی اعضای خانواده را افزایش و تنیدگی والدین را کاهش داد؛ تحصیلات و شغل والدین خللی در تأثیر این مداخله وارد نمی کند.

باورها نقش برجسته ای در کیفیت زندگی زناشویی و روابط زوجین دارند. پژوهش حاضر با هدف هم سنجی تأثیر زوج درمانی مبتنی بر نظریه انتخاب و درمان رابطه ی اجتماعی-هیجانی بر باورهای ارتباطی زوجین انجام شد. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی و با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه و پیگیری 3 ماهه بود. جامعه ی پژوهش 108 زن و شوهر مراجعه کننده به مراکز مشاوره آفتاب، زندگی و تفکر نوین شهرستان اردبیل در سال 1395 به دلیل تعارضات زناشویی بود. از میان مراجعه کنندگان به این مراکز 45 زن و شوهر (90 نفر) به صورت در دسترس انتخاب و به روش تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه گمارده شدند (هر گروه 30 نفر). گروه های آزمایشی 10 نشست درمانی 90 دقیقه ای دریافت نمودند. برای جمع آوری داده ها از سیاهه باورهای ارتباطی اپستین و ایدلسون 1981 استفاده شد. برآیندهای تحلیل واریانس اندازه گیری پی درپی نشان داد میان سه گروه در نمرات پس آزمون و پیگیری مؤلفه های مخالفت مخرب (F=6. 13, P<0. 05; F=6. 24, P<0. 05)، توقع ذهن خوانی(F=6. 36, P<0. 01; F=6. 11, P<0. 05)، عدم تغییرپذیری همسر (F=5. 87, P<0. 05; F=6. 82, P<0. 01)، کمال گرایی جنسی (F=6. 41, P<0. 05; F=6. 33, P<0. 05)، و تفاوت های جنسیتی (F=6. 19, P<0. 05; F=6. 62, P<0. 05)، و متغیر باورهای ارتباطی کلی (F=10. 54, P<0. 05; F=10. 97, P<0. 05)، تفاوت معنی داری وجود داشت. برآیندهای آزمون بنفرونی نشان داد که کاهش باورهای ارتباطی مخرب زوجین در گروه نظریه انتخاب (05/0P ) و گروه درمان رابطه اجتماعی-هیجانی (P<0. 001) در هم سنجی با گروه کنترل در مراحل پس آزمون و پیگیری معنادار بود ولی تفاوت معنی داری میان تأثیر دو الگوی زوج درمانی مشاهده نگردید. همچنین برآیندها نشان دهنده تأثیر بیشتر درمان رابطه اجتماعی – هیجانی در هم سنجی با نظریه انتخاب بر باورهای ارتباطی زوجین بود. با توجه به افزایش مسئولیت پذیری و مهار درونی از راه نظریه انتخاب و تقویت فضاهای مبتنی بر برابری جنسیتی توسط درمان رابطه اجتماعی – هیجانی، می توان از این دو نوع مداخله برای کاهش باورهای ارتباطی مخرب زوجین استفاده نمود.

ازدواج معمولاً اصلی ترین و مهم ترین زمینه ای است که کارکرد و اثر صمیمیت و روابط اجتماعی رشد یافته در آن نمود پیدا می کند و تعهد زناشویی برجسته ترین عاملی است که می تواند پایبندی به ازدواج را تضمین کند. پژوهش حاضر با هدف پیش بینی تعهد زناشویی بر اساس سبک های دل بستگی، خود شفقتی و تحمل پریشانی انجام شد. روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری زنان دارای مشکلات زناشویی مراجعه کننده به سراهای محله پونک، صادقیه، مرزداران و فردوس شهر تهران در ماه های مرداد و شهریور سال 1396 بود. نمونه گیری به صورت در دسترس بود و تعداد 120 نفر از زنان مراجعه کننده به سرای محله های شهر تهران به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای سنجش سبک دل بستگی از آزمون دل بستگی هازن و شیور و همچنین برای سنجش تحمل پریشانی از مقیاس تحمل پریشانی سیمونز و گاهر و تعهد زناشویی از پرسشنامه تعهد زناشویی آدامز و جونز و برای سنجش خود شفقتی از پرسشنامه خود شفقتی نف استفاده شد. برای تحلیل یافته ها از آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد و در همه مراحل پژوهش از نرم افزار آماری SPSS کمک گرفته شد. یافته ها نشان داد میان سبک دل بستگی، تحمل پریشانی و خود شفقتی با تعهد زناشویی همبستگی معنی دار وجود دارد (0. 05>P). شاخص R2adj«ضریب تعیین چندگانه اصلاح شده» نشان داد که مؤلفه های پیش بین پژوهش از توان 82 % پیش بینی تعهد زناشویی برخوردارند. با توجه به یافته های به دست آمده می توان نتیجه گرفت که افراد دارای سبک دل بستگی ایمن دارای تعهد شخصی بالایی نسبت به همسر خود و ازدواجشان باشند و انعطاف پذیری هیجانی و آرامش به دست آمده از خود شفقتی باعث ارائه پاسخ های سازنده در مقابل تعارضات زندگی می شود که بازده آن بهبود روابط زوجین، تعهد و صمیمیت است. همچنین کسانی که دارای تحمل پریشانی بیشتر با مشکلات و مسائل زندگی زناشویی کنار می آیند و درنتیجه سطح تعهد زناشویی در آن ها بالاتر است.

پژوهش ها، نشانگر تأثیر مثبت بهره گیری از مداخلات معنوی برای ارتقای رضایت زناشویی و بهزیستی روان شناختی است. روش درمانی مبتنی بر روان شناسی وحدت مدار نیز، از روش های معنوی بومی و نوین است که تأثیر مثبت آن کمابیش روشن شده است. هدف این پژوهش بررسی تأثیر مشاوره گروهی مبتنی بر روان شناسی وحدت مدار بر رضایت زناشویی و بهزیستی روان شناختی زوجین بود. روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری یک ماهه با گروه گواه بود. با بکار بستن نمونه گیری هدفمند از میان زوجین ساکن شهر سبزوار، 24 زن و شوهر (48 نفر) همچون آزمودنی انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 12 زوجی (24 نفرِ) آزمایش و گواه گمارش شدند. داده ها با مقیاس های رضایت زناشویی (اولسون، فورنیر، جوئن و دراکمن، 1989)و بهزیستی روان شناختی (ریف 1980) گردآوری شد. سپس افراد گروه آزمایش در 8 جلسه 120 دقیقه ای مشاوره گروهی مبتنی بر روان شناسی وحدت مدار شرکت کردند. نتایج حاصل از تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر نشان داد که مشاوره گروهی مبتنی بر روان شناسی وحدت مدار بر رضایت زندگی زناشویی (0. 05>P-Value؛ 22=Eta؛ 3. 59=F) و بهزیستی روان شناختی (0. 05>P-Value؛ 26=Eta؛ 4. 57=F) گروه آزمایش در پس آزمون و پیگیری، تأثیر مثبت و معنی داری دارد. با توجه به این یافته ها می توان نتیجه گرفت؛ مشاوره گروهی مبتنی بر روان شناسی وحدت مدار که برخاسته از دانش و فرهنگ بومی و درخور زوجین ایرانی است، در ارتقاء رضایت زناشویی و بهزیستی روان شناختی آن ها کارساز است.

ازدواج های بین فرهنگی به واسطه فراگیر بودن وسایل ارتباط جمعی رو به افزایش است. بررسی رضایت زناشویی به عنوان مهم ترین و اساسی ترین عامل پایداری و دوام زندگی مشترک در این ازدواج ها دارای اهمیت است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی تجارب زیسته رضایت زناشویی زوج هایی از فرهنگ های کرد، عرب و بختیاری بود که به روش کیفی و با استفاده از راهبرد پدیدارشناسی توصیفی-نمود شناختی کلایزی (1978) انجام شد. 16 زوج (32 نفر/ 16 زن و 16 شوهر) با ازدواج های بین فرهنگی و روش نمونه گیری مبتنی بر هدف از نوع گلوله برفی تا حد اشباع انتخاب و با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته موردبررسی قرار گرفتند. سپس داده ها جمع آوری، ثبت، کدگذاری و در قالب مضمون های اصلی و فرعی طبقه بندی گردیدند. تحلیل تجارب مشارکت کنندگان منجر به شناسایی 750 کد اولیه، 20 زیر مضمون و 6 مضمون اصلی گردید که عبارت اند از: فرایندهای قبل از ازدواج، ادراک حضور خانواده ها، تصمیم گیری در مورد فرزند، ادراک ابعاد ارتباطی و زناشویی، ادراک نیازهای کلی ازدواج های بین فرهنگی و ادراک چالش های ازدواج بین فرهنگی. با توجه به یافته ها می توان بیان کرد که مضمون ادراک ابعاد ارتباطی و زناشویی با مضامین فرعی مانند نقش حیاتی حمایت و درک همسر، راهبردهای تسهیل کننده ارتباطی و زناشویی و تجربه ادراک یا عدم ادراک تفاوت ها و شباهت های شخصیتی، در مرکز تجربه رضایت زناشویی زوج های با ازدواج بین فرهنگی قرار دارد. این مطالعه مفاهیم مهمی برای مشاوران خانواده دارد و در برنامه های غنی سازی و ارتقای روابط زوجین بین فرهنگی، توجه به این مضامین سودمند خواهد بود. همچنین، این پژوهش می تواند اطلاعات کاربردی و مفیدی برای پژوهش های آتی درزمینة ازدواج های بین فرهنگی باشد.

بی وفایی زناشویی پدرومادر برای فرزندان تنش زاست و فرزندان در هر سنی که باشند تحت تأثیر بی وفایی آن ها قرار می گیرند. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف بررسی همبستگی هوش اخلاقی، با نگرش به بی وفایی در دو گروه از فرزندان با و بدون تجربه بی وفایی پدرومادر انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را، همه افراد بالای 18 سال با و بدون تجربه بی وفایی پدرومادر مناطق چهارگانه شهر تهران در سال 1396-1395 تشکیل می دادند که با استفاده از روش تحلیل توان تعداد 212 نفر از این افراد به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. داده ها با به کارگیری پرسشنامه های هوش اخلاقی لنیک و کیل 2005 و نگرش به بی وفایی ویتلی 2006 گرد آوری شد. به منظور تحلیل داده ها از روش های t مستقل و z فیشر استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد، میان نگرش به بی وفایی در دو گروه از فرزندان با و بدون تجربه بی وفایی پدرومادر تفاوت معنی داری وجود دارد (0. 05>p)، همچنین از میان ده مؤلفة هوش اخلاقی دو مؤلفة وفای به عهد (p<0. 15, f=2. 07) و عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزش ها و باورها (p<0. 09, f=2. 94) در فرزندان با و بدون تجربه بی وفایی پدرومادر همبستگی معنی داری وجود داشت. نتایج آزمون z فیشر نیز نشان داد هنگامی که دو متغیر هوش اخلاقی و نگرش به بی وفایی در هر دو گروه مورد هم سنجی قرار گرفتند، تفاوت معنی داری میان دو گروه مشاهده نشد. اما یافته های پژوهش روشنگر این است که علاوه بر خانواده اصلی، فرهنگ، سن، جنسیت و تفاوت های رشدی بتواند بر دیدگاه فرزندان از هوش اخلاقی و نگرش بر بی وفایی تأثیر بگذارد.

روابط موجود در خانواده و رابطه ی والد فرزندی عامل بسیار مهمی در رشد و اجتماعی شدن فرزندان است. روابط آشفته و گسسته میان اعضای خانواده، آن ها را در معرض خودکشی قرار می دهد. هدف این پژوهش آزمودن روایی، پایایی و تحلیل عاملی تأییدی مقیاس «فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطه ی خانوادگی» و بررسی همبستگی آن با خودکشی بود. روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه ی آماری پژوهش، دانش آموزان مدارس دوره ی دوم متوسطه ی شهر اردبیل به تعداد 12387 که در سال تحصیلی 96-1395 مشغول به تحصیل بودند، تشکیل می دادند که با استفاده از فرمول کوکران و با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، 400 دانش آموز دبیرستانی به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطه ی خانوادگی موس و موس (1994) و پرسشنامه ی تجدیدنظر شده ی خودکشی عثمان و همکاران (2001) استفاده شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها علاوه بر آمار توصیفی، از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب آلفای کرونباخ و تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس و خرده مقیاس های انسجام، ابرازگری و تعارض به ترتیب 81/0، 77/0، 78/0 و 77/0 است. فرم کوتاه رابطه ی خانوادگی با خودکشی(P<0. 01, r=-0. 32) و خرده مقیاس های انسجام با (P<0. 01, r=-0. 30)، ابرازگری با (P<0. 05, r=-0. 10) و تعارض (P<0. 01, r=-0. 26) با خودکشی، همبستگی معنی داری برقرار کردند. نتیجه ی تحلیل عاملی تأییدی نشان داد که این پرسشنامه از برازش خوبی برخوردار است (شاخص نیکویی برازش= 0. 96، شاخص برازش مقایسه ای= 0. 96، خطای ریشه مجذور میانگین تقریب= 0. 056، باقیمانده مجذور میانگین= 0. 041). با توجه به نتایج حاصل می توان نتیجه گرفت که این آزمون در جامعه ی دانش آموزان دختر و پسر ساکن استان اردبیل با اعتبار و روایی مناسبی قابل اجرا است.

کیفیت ازدواج به سازش یافتگی زوجی وابسته و با مدیریت محتوای تفکر و عواطف و همچنین بالا بردن آگاهی و تعهد بر افزایش رضایت زناشویی زوجین مؤثر است. پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی رویکرد درمانی متمرکز بر پذیرش و تعهد بر سازش یافتگی زوجیِ زنان متأهل انجام شد. روش این پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون، با گروه گواه و پیگیری 5 ماهه بوده است. جامعه آماری شامل زنان متأهل مراجعه کننده به سرای محله دبستان و مجیدیه در منطقه 7 تهران در بازه زمانی فروردین و اردیبهشت 1396 بود. پس از جمع آوری داده ها و در بررسی ابتدایی (مصاحبه) 30 زن متأهل دارای ناسازگاری، بر اساس فراخوان عمومی سرای محله و خود اظهاری آن ها، به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفری گواه و آزمایشی گمارش شدند. ابزار پژوهش مقیاس سازش یافتگی زوجی بود که توسط اسپاینر در سال 1976 تدوین شده است. نتایج آزمون کوواریانس نشان داد درمان متمرکز بر پذیرش و تعهد بر سازش یافتگی زوجی (P<0. 05, F=32) و ابعاد آن: مؤلفه های رضایت زناشویی (P<0. 05, F=14. 2)، همبستگی زوجی (P<0. 05, F=32. 2)، توافق زوجی (P<0. 05, F=6. 1) و ابراز عاطفی (P<0. 05, F=18. 9)، به طور معنی دار مؤثر بوده است. این تأثیر، در پیگیری 5 ماهه (P<0. 05, F=10. 9)، نیز حفظ شده بود که نمایانگر ماندگاری تأثیر مداخله است. یافته ها نشان گر این است که رویکرد درمانی متمرکز بر پذیرش و تعهد می تواند موجب فراگیری راهکارهای مؤثر بر مدیریت هیجانات، احساسات منفی و انجام عمل متعهدانه در زنان متأهل ناسازگار شده و انعطاف پذیری و سازش یافتگی زوجی آن ها را افزایش دهد.