معماری و شهرسازی آرمان شهر
سال:1397 | دوره:- | شماره:23 |تعداد مقالات:29

خانه، محل نمایش رفتار های شخصی افراد است؛ زیرا افراد می توانند اصلاحاتی را در خانه شخصی شان به وجود آورند و بدین وسیله آن مکان را به مکانی برای نمایش ارزش ها و اعتقادات خود تبدیل کنند. شخصی سازی عبارت است از تغییراتی که مردم در جهت تأمین نیازها بنا به روش زندگی خود در فضای مورد استفاده انجام می دهند که بیشترین میزان شخصی سازی در خانه افراد بروز می کند. این تحقیق بر آن است تا چگونگی و میزان «شخصی سازی» را در مسکن مهر پاکدشت مورد بررسی قرار دهد. براین اساس با استفاده از روش توصیفی-پیمایشی و با انجام مطالعات میدانی گسترده به بررسی نحوه شخصی سازی، محل و هدف از انجام آن در واحدهای مسکونی سایت کارگران شماره دو پاکدشت پرداخته شده است، به صورتی که براساس جدول مورگان 165 واحد از 288 واحد مسکونی این سایت، به روش نمونه گیری خوشه ای از بلوک ها انتخاب شده و به بررسی تغییراتی که کاربران برای تأمین نیاز های خود در فضاهای داخلی واحد مسکونی انجام داده اند، اقدام شده و سپس در راستای شخصی سازی میزان پاسخگویی مسکن مهر به دو متغیر اصلی عملکردی و زیباشناسی در تمام فضاهای واحدهای مسکونی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق در بردارنده حقایق جالبی درباره جایگاه این دو متغیر و شخصی سازی صورت گرفته در واحدها می باشد. از جمله این که ساکنین از عملکرد آشپزخانه، پذیرایی و ورودی واحدها ناراضی هستند و اکثر فضاهای خانه به لحاظ زیباشناسی در وضعیت ناپسندی از دیدگاه ساکنین قرار دارد. هرچند اکثر ساکنین وجود برخی فضاها مانند تراس را از دیدگاه زیبایی شناسی مطلوب تلقی می کنند، ولیکن به دلیل مشکلات و کمبودهایی که در پلان اولیه وجود دارد، لذا به ناچار از چنین فضاهای مطلوبی استفاده های دیگری صورت گرفته که باعث مخدوش شدن کاربری اولیه آن شده است.

تغییر نوع مسکن از تک خانواری به آپارتمانی و تأثیر آن بر احساس رضایت ساکنان، هدف تحقیق حاضر است. فرضیه تحقیق این است که نوع و کیفیت سکونت گاه در احساس رضایت ساکنان به واسطه عوامل کالبدی، اجتماعی و فردی تأثیرگذار است. در آغاز، به روش تحلیل محتوای متون و با بررسی پیشینه و شناسایی عوامل فردی، اجتماعی، فرهنگی و فیزیکی در ایجاد حس رضایت از مکان سکونت، الگوی نظری پژوهش شکل گرفت. به منظور سنجش رضایت مندی، یک مطالعه میدانی به روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی، با همکاری 50 نفر از ساکنان سه محله که خانه تک واحدی خود را به آپارتمان تغییر داده اند، در شهر زنجان انجام شد و با 20 نفر، مصاحبه کیفی صورت گرفت. تحلیل عوامل مؤثر بر میزان رضایت از نوع مسکن در سه مقیاس (محله، همسایگی و خانه)، حاکی از ارتباط معنادار بین انگیزه تغییر نوع مسکن و احساس رضایت از خانه است. تغییرات اجتماعی در دو مقیاس کلان (محله) و خرد (خانه) نشان دهنده کاهش احساس رضایت در خانه آپارتمانی است ولی در مقیاس میانی (همسایگی)، امنیت باعث افزایش رضایت از خانه آپارتمانی شده است. تغییرات فیزیکی آپارتمان نسبت به خانه تک واحدی در مقیاس کلان، باعث افزایش احساس رضایت شده اما در مقیاس میانی، خانه آپارتمانی (به دلیل از دست رفتن کیفیت عرصه نیمه عمومی) رضایت مندی را کاهش داده است. در مقیاس خرد، احساس رضایت از سازمان فضایی خانه تک واحدی و احساس رضایت از مصالح و جزئیات خانه آپارتمانی دیده می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد با گرایش روبه رشد گونه آپارتمانی، ارائه الگو ها و طرح های خلاق در مقیاس میانی و خرد ضروری است. در مقیاس کلان، تقویت ارتباط با طبیعت، تأمین عرصه های عمومی-خدماتی، پیش بینی کاربری های اجتماعی-فرهنگی با توجه به ترجیحات و شیوه زندگی و در مقیاس میانی، تخصیص فضاهای جمعی چند عملکردی، حفظ سلسله مراتب دسترسی ها با تأکید بر پیاده و در مقیاس خرد، توجه به تنوع فضایی سازگار با شیوه زندگی و تأمین اندازه بهینه فضاهای جمعی و خدماتی مسکن توصیه می شود

خانه به عنوان نهادی اجتماعی اثر زیادی بر زندگی ساکنانش دارد و موضوع پیچیده ای است که جنبه های مختلفی دارد. امروزه در خانه اغتشاش و تداخل میان فعالیت های روزمره افراد و تأثیر آن بر روابط اجتماعی درون خانوادگی و برون خانوادگی و عدم تناسب و ارتباط مناسب میان الگوی فعالیت ها و روابط افراد از سویی و از سوی دیگر فضاهای خانه منجر به نارضایتی ساکنین شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی آن دسته از تحولات معنایی است که مربوط به الگوی فعالیت ها روزمره و روابط اجتماعی است. در این پژوهش روش تاریخی برای بررسی خانه های سنتی و روش مردم نگاری برای خانه های معاصر به کار رفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در الگوی فعالیت های افراد؛ شیوه های تفریح، نحوه انجام وتقسیم کار، نحوه تنظیم زمان، تولید مواد غذایی در خانه و سیستم بهداشتی و روابط اجتماعی درون و برون تغییرات صورت گرفته است. این تغییرات همراه با تغییرات فضایی بوده است. بنابراین معنای اجتماعی-فضایی در این بخش از معنا که مرتبط با فعالیت ها و روابط اجتماعی است در خانه های معاصر به وجود آمده است؛ به گونه ای که در برخی فضاها، معنای اجتماعی-فضایی به کلی تغییر کرده است، برخی در امتداد معنای گذشته است مانند جایگاه پدر در خانواده. از معانی اجتماعی-فضایی که در شکلی جدید هنوز به حیات خود ادامه می دهند می توان به اثرات فضایی-اجتماعی آن اشاره کرد. معانی اجتماعی-فضایی به کلی تغییر کرده اند می توان به جایگاه زن در خانه و نمود فضایی-اجتماعی آن اشاره کرد. از سوی دیگر این تحولات در سطوح مختلف از الگوی فعالیت ها تا ویژگی های کالبدی خانه را تحت تأثیر قرار داده است؛ مواردی چون اهمیت شی محوری در تقابل با فضا محوری، تضعیف نقش شکل و هندسه فضا، تمایل به فضاهای بسته به جای فضاهای باز و فردگرایی نمونه هایی از این تحولات می باشد.

همگام با روندهای جهانی در گردشگری فرهنگی، گردشگری میراث فرهنگی به عنوان شکل رایجی از گردشگری، پدید آمده است. موزه ها نه تنها عامل مهمی در توسعه محلی بوده و در حفظ میراث فرهنگی جامعه مفید هستند، بلکه عامل بسیار مؤثری در جذب گردشگران فرهنگی و رشد صنعت گردشگری در کشور است. مقاله حاضر به ارزیابی نظرات گردشگران از کیفیت خدمات موزه های قاجار و مشروطه شهر تبریز پرداخته است. این تحقیق به لحاظ هدف، توصیفی-تجربی و به لحاظ زمانی، مقطعی و به روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه هدف، گردشگران بازدیدکننده از موزه های قاجار و مشروطه تبریز در تعطیلات نوروزی سال 1393 بود که در بازه زمانی یک ماهه (اواسط اسفند 1392 تا اواسط فروردین 1393) از این موزه ها بازدید به عمل آورده اند. مشارکت پاسخگویان در مصاحبه به صورت داوطلبانه بوده و بنابراین آن ها با میل و رغبت خود به سؤال ها پاسخ دادند. تعداد 320 پرسش نامه به صورت کاملاً تصادفی در بین گردشگران توزیع شد که 309 قابل قبول، تحلیل شد. تحقیق شامل 7 متغیر اصلی و 5 متغیر جمعیت شناختی است. از 7 متغیر اصلی و 5 متغیر مربوط به ابعاد کیفیت خدمات یعنی همدلی، عوامل فیزیکی، مسئولیت پذیری، تضمین و قابلیت اتکاء است که از مدل سروپرف استخراج شده و دو متغیر مربوط به رضایت و تمایلات رفتاری بازدیدکنندگان است. هدف اصلی در بررسی، ابعاد کیفیت خدمات موزه ها از دیدگاه گردشگران و اهداف فرعی آن شامل تأثیر این ارزیابی ها بر رضایت و تمایلات رفتاری گردشگران است؛ که به همین دلیل 5 فرضیه طرح شده که نتایج بیانگر اثرات مثبت و معنی دار کیفیت خدمات و رضایت بر تمایلات رفتاری و تأثیر معنی دار کیفیت خدمات بر رضایت است.

جامعه امروز برای انجام فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور به تربیت کودکان خلاق نیاز دارد. یکی از عوامل پرورش این امر فراهم آوردن محیطی مناسب برای بازی است. در این راستا ارتباط کودکان با محیط بازی و شرایطی که محیط در حین بازی فراهم می آورد، می تواند آن ها را در جهت پیشرفت رشد فکری و خلاقیت هدایت کند. در این حیطه، پژوهشگران به بازی و اثرات آن بر کودکان پرداخته اند، ولی اندکی از تحقیقات به محیط بازی و تأثیر آن در شکل گیری خلاقیت اشاره داشته اند؛ لذا ﻫ ﺪ ف از ﺗ ﺤ ﻘ ﯿ ﻖ ﺣ ﺎ ﺿ ﺮ ، دﺳ ﺖ ﯾ ﺎ ﺑ ﯽ ﺑ ﻪ اﺻ ﻮ ل ﻃ ﺮ اﺣ ﯽ ﻓ ﻀ ﺎ ﻫ ﺎ ی بازی ﺑ ﺮ ای ﮐ ﻮ دﮐ ﺎ ن 3 تا 6 ﺳ ﺎ ﻟ ﻪ (دوره پیش دبستان) ﺑ ﺎ ﺗ ﺄ ﮐ ﯿ ﺪ ﺑ ﺮ ﺑ ﻬ ﺮ ه گیری از ﻗ ﺎ ﺑ ﻠ ﯿ ﺖ ﻫ ﺎ ی ﻣ ﺤ ﯿ ﻄ ﯽ ﻣ ﺆ ﺛ ﺮ ﺑ ﺮ ذﻫ ﻦ و رﻓ ﺘ ﺎ ر ﮐ ﻮ دﮐ ﺎ ن و روﯾ ﮑ ﺮ د ارﺗ ﻘ ﺎ ء ﺧ ﻼ ﻗ ﯿ ﺖ آﻧ ﺎ ن اﺳ ﺖ . در این مقاله سعی بر آن است که ابتدا تعریف جامعی از خلاقیت و کاربرد آن درطراحی های معمارانه با بررسی نکات خلاقانه بیان شود و پس از آشنایی با رشد کودکان در مرحله سنی دوره پیش دبستان، ارتباط طبیعت و خلاقیت کودکان مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر طبیعت که مهم ترین نقش را جهت پرورش خلاقیت در محیط بازی ایفا می کند، به بررسی سایر عوامل ضروری و مؤثر بر محیط بازی و معیارهای اساسی جهت طراحی مناسب در راستای پیشرفت خلاقیت کودکان پرداخته می شود. با توجه به پژوهش های متعددی که در این زمینه شده است، راهکارهایی جهت طراحی محیط بازی در راستای پرورش خلاقیت کودکان ارائه شده است و جهت تبیین موضوع، پنج نمونه از مراکز کودک در تهران به طور تصادفی انتخاب شده و نتایج به دست آمده از تحلیل های انجام شده در این مراکز، مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق براساس مطالعات کتابخانه ای و تحلیل محتوایی پیرامون مبانی نظری پژوهش موردنظر می باشد که با توجه به یافته های نوین در زمینه های روان شناسی محیط1، روان شناسی و طراحی معماری صورت پذیرفته است.

در این پژوهش، تأثیر نیازهای انسانی بر میزان دلبستگی مردم شهر تهران به سکونتگاهشان مورد ارزیابی قرار گرفت. برای نزدیک ساختن کیفیت ساخت به نیازهای واقعی مردم از خانه، سؤال های پژوهش شکل گرفت: اولویت نیازهای اساسی کاربران در خانه کدام است؟ علت چیست؟ کدام عوامل در خانه نیازهای اساسی را مرتفع می سازد و برای ساکنین نسبت به سکونتگاهشان، ایجاد دلبستگی می نماید؟ آیا نیازهای اساسی انسان در خانه از همان مراتب اولویت مدل مازلو تبعیت می کند؟ فرضیه پژوهش بر این اصل است که نیازهای اولیه انسانی و به تعبیری نیازهای جسمانی و امنیت، باید طبق مدل پیشنهادی مازلو از اولویت بالایی بین ساکنین برخوردار باشد، اما جابه جایی بین دیگر نیازها با توجه به وجود فرهنگ های متنوع در شهر تهران با مهاجرت پذیری بالا وجود دارد. در این خصوص430 پاسخنامه از بیش از 1000 پرسشنامه توزیع شده قابل بررسی شناخته شد. شاخص های این سنجش براساس نظریه هشاس1 استخراج و سؤالاتی برای سنجش میزان تأمین نیازهای انسانی مدل مازلو براساس تحلیل استیل2 در نظام های اجتماعی-کالبدی و مسائل طراحی، مطرح شد. هدف از طی این فرآیند، سنجش میزان رضایت مندی افراد از تأمین این نیازها با میزان دلبستگی به محل سکونت است. در پرسشنامه سؤالی مبنی بر اولویت بندی گزاره های مرتبط با مسائل سکونتگاه در مرتبه های مختلف نیاز انسانی طرح شد. این سؤال با 18 گزینه اولویت بندی مرتبه نیازها در نظام های اجتماعی-کالبدی و مسائل طراحی را می آزماید. گستردگی تحلیل موارد مؤثر بر اولویت بندی نیازها منجربه بررسی تنها سه مرحله اول نیاز انسانی شد، نتایج این پژوهش نشان داد، سه گزاره اول نیازهای انسانی در دلبستگی به محل سکونت بیشترین تأثیر را دارد. این نیازها شامل نیازهای جسمانی (سرپناه، دسترسی به خدمات)، امنیت و احساس تعلق می باشد. این پژوهش عوامل مؤثر بر رفع این نیازها را به وسیله آزمون همبستگی پیش بینی کرده است. اما آن چیزی که همچنان پاسخ می طلبد، تأثیر دیگر مراحل نیازهای انسانی بر خانه است.

این مقاله برای سنجش عناصر کالبدی تأثیر گذار بر دلبستگی به محله در دو قسمت از بافت یک محله مسکونی (سنتی و نوساز) براساس شاخص های ادراک کیفیت محیط مسکونی (PREQ) ارائه شده است. در این تحقیق از تکنیک های گردآوری اطلاعات شامل مصاحبه، مشاهده، پرسش نامه و اسناد و مدارک استفاده شده است. در مجموع برای نه عامل اصلی تحقیق، تعداد 23 سؤال چند گزینه ای در قالب پرسش نامه تهیه و از 354 نفر از ساکنان محله که نیمی از آن ها در بافت (کالبد) سنتی و نیمی دیگر در بافت جدید (نوساز) محله سکونت داشتند خواسته شد تا به آن ها پاسخ دهند. در نهایت پرسش نامه ها براساس مقیاس 5 امتیازی لیکرت مورد سنجش قرار گرفتند و از نرم افزار SPSS جهت تحلیل داده ها و از روش های رگرسیون خطی چندگانه، آزمون T و تحلیل واریانس یک طرفه درون موردی به عنوان متدولوژی در تحلیل آماری استفاده شده است. با استفاده از آزمون رگرسیون چند متغیر به بررسی نحوه تأثیر متغیرهای کالبدی و اجتماعی بر دلبستگی بر مکان و از طریق تحلیل واریانس یک طرفه درون موردی، به مقایسه نه شاخص دلبستگی به مکان با یکدیگر، در دو بخش قدیم و نوساز محله پرداخته شد و اولویت بندی آن ها مشخص شده است تا از این ره میزان تأثیر هریک از شاخص ها بر دلبستگی به مکان در دو بخش قدیمی و نوساز محله سنجیده شود. نتایج به دست آمده نشان می دهد که حجم ساختمانی در بخش قدیمی از نظر کالبدی بیشترین تأثیر را بر دلبستگی مکانی دارد و به ترتیب شاخص های دسترسی خارجی، زیبایی شناسی ساختمانی، تراکم ساختمانی و فضای سبز در اولویت های بعدی هستند. درحالی که در بخش جدید محله این اولویت ها به ترتیب: شاخص های دسترسی خارجی، تراکم ساختمانی، دسترسی داخلی، زیبایی شناسی ساختمانی، حجم ساختمانی و فضای سبز هستند.

زنان و مردان ویژگی های شخصیتی متفاوتی دارند که بررسی این تفاوت ها به جهت آماری و تفسیری معنا دار است. در جامعه نیز، تفاوت های نسبتاً بارزی از نظر روانشناختی در ادراک فضای معماری وجود دارد که توجه به این امور برای دستیابی به شناخت علمی از نحوه ادراک زنان و مردان از فضاهای معماری و چگونگی نگرش آن ها بر عوامل تأثیرگذار در کیفیت بصری فضا حائز اهمیت است. مسأله اصلی در این تحقیق نادیده انگاردن جنبه روانشناختی جنسیت در فرآیند طراحی فضای معماری است که این امر مشکلات روحی و جسمی را به مرور زمان بر روی کاربر فضا به جا می گذارد. بنابراین، در این نوشتار، بررسی نحوه ادراک زنان و مردان از محیط مصنوع و فضای معماری با توجه به عامل جنسیت و با تأکید بر عناصر بصری بوجود آورنده فضا در معماری می باشد. در این پژوهش، مبانی نظری موجود در رابطه با ویژگی های روانشناختی جنسیت و ادراک فضا به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده و سپس براساس مبانی نظری موجود، نحوه ادراک محیط براساس چهار مؤلفه الف) تجسم ذهنی و ادراک سه بعدی فضا، ب) ادراک عناصر بصری فضا، ج) تجسم و ادراک شنیداری و د) ادراک فضای اجتماعی، به صورت یک پرسشنامه تنظیم و بین تعدادی از زنان و مردان شهر تبریز که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند، مورد سنجش قرارگرفت. نتایج حاصل در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند که حاکی از وجود رابطه ای معنادار بین جنسیت و میزان ادراک عناصر بصری فضا هستند.

مسجد اولین مرکز اجتماعی، سیاسی و مذهبی مردم مسلمان بوده و در سرزمین های اسلامی به عنوان پناهگاهی برای زندگی پر آشوب و پرتلاطم شهر به شمار می آید. از این رو معماری آن در میان معماری اسلامی اهمیت فوق العاده ای داشته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با مطالعه در مورد ویژگی های معماری دو دوره ایلخانی و صفوی و همچنین بررسی نقشه ها، اسناد و مدارک مربوط به مساجد دو دوره مذکور و تحلیل و مقایسه آن ها انجام شده است. در بخش مطالعات کتابخانه ای از منابع مختلفی جهت جمع آوری اطلاعات در مورد معماری مساجد صفویه و ایلخانی استفاده شده است. این مقاله به مقایسه یازده نمونه مسجد ایلخانی و یازده باب از مساجد دوره صفوی از منظر تعداد اجزاء و عناصر پلان، موقعیت قرارگیری آن ها در پلان همچنین شکل و هندسه استفاده شده برای این اجزاء در بعد پلان پرداخته می شود. تحلیل ها و مقایسه های انجام شده نشان می دهد که فضاهای مساجد صفویه نسبت به مساجد ایلخانی گسترده تر هستند، همچنین شابلون عملکردی مشابه در هر دو دوره صفوی و ایلخانی استفاده شده است و از هندسه متنوع و گوناگون در مساجد ایلخانی نسبت به مساجد صفوی استفاده شده است، به عبارتی در دوره صفوی با افزایش فضاهای مسجد تنوع هندسه کاهش می یابد. همچنین در دوره ایلخانی بر محور عمودی (ارتفاع) تأکید بیشتری شده است و خواهیم دید در دوره صفویه به گنبدخانه اهمیت بیشتری داده می شد درحالی که در دوره ایلخانی شبستان اهمیت بیشتری داشته است.

این مطالعه و پژوهش با پرداختن به این موضوع که آیا ایستگاه های راه آهن در ایران با معیارهای روانشناسی محیطی مسافران مطابقت دارد یا خیر، تهیه شده است. هدف از این پژوهش تعیین معیار های مسافران در یک ایستگاه ایده آل از بعد روانشناسی محیطی می باشد. در این نوشتار با در نظر گرفتن فرضیه عدم تطابق ایستگاه های راه آهن ایران با استاندارد های روانشناسی محیطی، عناصر کالبدی مرتبط با اصول روانشناسی مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از پرسشنامه های تهیه شده، دیدگاه های مسافران، استقبال و بدرقه کنندگان، بررسی شده است. نتایج این پژوهش پیشنهاداتی را جهت طراحی ایستگاه راه آهن به لحاظ معماری و روانشناسی محیطی ارائه می دهد. جامعه آماری این تحقیق 150 نفر، از دو شهر زنجان و تبریز بود. مسافران، پرسشنامه تنظیم شده را که شامل دو بخش 32 سؤالی بود، پاسخ دادند. عوامل بررسی شده در پرسشنامه به سه بخش عناصر کالبد، خدماتی و حسی بصری تقسیم بندی شده بود. در شرایط فعلی ایستگاه زنجان، عناصر کالبدی و خدماتی پایین تر از متوسط (نامطلوب) و وضعیت موجود عناصر حسی و بصری در حد متوسط است. در وضعیت موجود ایستگاه شهر تبریز، عناصر کالبدی، خدماتی و حسی بصری پایین تر از متوسط (نامطلوب) است. همچنین براساس نتایج بدست آمده از آنالیز پرسش نامه ها با هدف تعیین ایده آل های مسافران در ایستگاه، عناصر کالبدی در درجه اول اهمیت، عناصر خدماتی و در آخر عناصر حسی و بصری قرار داشتند. در میان ریز متغیرها، دسترسی از ورودی سایت به ورودی بنا بیشترین و رنگ مناسب سقف و دیوارها کمترین درجه اهمیت را از نظر مسافران و مردم به خود اختصاص دادند. با توجه به نتایج بدست آمده، ورودی سایت باید به گونه ای باشد که مستقیماً افراد را به ساختمان ایستگاه راهنمایی کند و مسافران تازه وارد را دچار سردرگمی نکند.

جنسیت، بیانگر هویت اجتماعی و فرهنگی زن و مرد در جامعه است که با توجه به عوامل متعدد از قبیل باورهای فرهنگی، مذهبی و اجتماعی، هنجارها و ارزش ها، سطح آزادی های زن و مرد در خانواده و جامعه، ساختار قدرت (پدرسالاری و مادرسالاری) و میزان همکاری دو جنس در تأمین معیشت دارای تعادل یا عدم تعادل می شود. هدف مقاله حاضر، بررسی درجه اهمیت، ابعاد و مؤلفه های جنسیت در شکل دهی به مسکن سنتی است. به همین منظور، با گزینش شش نمونه موردی از خانه های قاجاری در بافت قدیم رشت و بوشهر، تأثیر شیوه های معیشتی و جنسیت بر ساختار شکلی و فضایی خانه ها بررسی می شود. در این مقاله با استفاده از روش تحقیق تطبیقی و نمونه موردی عناصر کالبدی و فضایی خانه ها شامل ورودی، مهمان خانه، اتاق نشیمن و مطبخ با یکدیگر مقایسه شده و نشان می دهد که در خانه های سنتی بوشهر گسترش قلمروهای جنسیتی، تفکیک پذیری فضاها و مرزبندی عرصه ها، بازتاب معیشت مردانه و کار خانگی زنان بوده اما معیشت تعاملی در گیلان، مرزهای جنسیت ها و حریم های فیزیکی خانه ها را تقلیل داده است. نتیجه تحلیل های ارائه شده نشان می دهد اقلیم، فرهنگ و شیوه های معیشت بر ساخت جنسیت اثرگذار بوده و تفاوت در ساختارهای جنسیتی دو جامعه، تغییرات بارزی در شکل گیری کالبد خانه ها ایجاد می کند. لذا عوامل نشأت گرفته از جنسیت نظیر قلمروهای جنسیتی، سلسله مراتب فضایی، حریم و محرمیت، هویت بخش مسکن در گیلان و بوشهر می باشند.

با توجه به رشد سریع جمعیت در شهرها و نیز گسترش بیش از پیش علم و فناوری و ارتباطات در دهه های اخیر و امکان رخ دادن ارتباطات انسانی در دنیای مجازی مردم کمتر از گذشته با محیط اطراف خود و ساکنین آن تعامل برقرار می کنند. با تأمل در دیرینه تاریخی ایران زمین، به سهولت می توان نمونه هایی از ارتباط شهروندان با یکدیگر در فضای شهری را در بازارهای دوره ای، به عنوان یکی از نهادهای مهم جامعه در محله ها/ مراکز محله ای، مشاهده کرد. در این پژوهش، بر مبنای روش توصیفی-پیمایشی و مطالعات اسنادی میزان تأثیر بازارهای دوره ای بر تعاملات اجتماعی و رابطه همسایگی شهروندان در محله سکونت شان بررسی شده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل ساکنین شش محله شهر همدان می باشد. بر همین اساس، ساکنین سه محله ای که در آن بازارهای دوره ای شنبه بازار، سه شنبه بازار و پنج شنبه بازار دائر می باشد، با سه محله متناظر که در آن بازار دوره ای برپا نمی شود، مقایسه و مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان می دهد در محله های دارای بازار دوره ای به دلیل عامل جاذب جمعیت بازار و حضور بیشتر مردم، میزان آشنایی همسایگان با یکدیگر و همچنین تعاملات اجتماعی، بیشتر از محله های بدون بازار دوره ای می باشد. همچنین از دیگر نتایج پژوهش، دست یافتن به رابطه مستقیم بین کیفیت فضاهای برگزاری بازارهای دوره ای با افزایش میزان حضور و تعاملات اجتماعی مردم است. تجارب موفق جهانی بررسی شده و نیز یافته های این پژوهش عواملی چون داشتن دسترسی مناسب، وجود فضای سبز و نزدیکی به خدمات شهری را به عنوان مهم ترین معیارهای کیفی بیان می دارد، که در صورت احیای بازارهای دوره ای و ساماندهی آن ها، چنانچه مبتنی بر مکان یابی هوشمندانه و نیازمحور باشد، در ترغیب و تشویق شهروندان برای حضور بیشتر در محله ها خود بسیار راهگشا بوده و ضمن افزایش تعاملات و صمیمیت بین ساکنین، به عنوان یک مؤلفه معنایی، باعث هویت بخشی محله ها و افزایش حضور ساکنین محله می شود.

در دورانی که شاهد مجموعه ای از تحولات در زمینه های دموگرافیک، تکنولوژیک، اقتصادی، سیاسی و غیره هستیم، توجه به ترمیم و ارتقاء کیفیت زندگی شهری از طریق بهبود و توسعه ویژگی های منحصر به فرد مکان های شهری از طریق هنرهای مردمی و عمومی ضروری می نماید. پژوهش حاضر با هدف پشتیبانی از سیاست های فرهنگی مردم محور، ضمن در نظر گرفتن نقش فعالیت های هنری و هنر عمومی در ارتقاء کیفی فضاهای شهری، سعی در تبیین رابطه و نقش هنر عمومی در آفرینش مکان های شهری دارد. به دنبال پاسخ به این سؤال اساسی می باشد که هنر عمومی بر روی چه ابعادی از آفرینش مکان تأثیرگذار است؟ این تأثیر از چه طریقی و به واسطه چه عناصر و ابزاری نمود می یابد؟ دیدگاه مقاله نیز بر این فرض استوار است که همبستگی خاصی میان هنر عمومی با ابعاد آفرینش مکان نظیر: فعالیت، فرم و معنا وجود دارد. بر این اساس دو نمونه از بوستان های مهم شهری تهران (بوستان آب و آتش و بوستان ملت) که دارای قابلیت مناسب جهت ارزیابی هنر عمومی می باشد، انتخاب شده است. نوع تحقیق، پژوهشی– کاربردی و روش کار پیمایشی و از طریق پرسش نامه می باشد. حجم نمونه 100 نفر که به صورت تصادفی انتخاب و اطلاعات از طریق نرم افزار Amos20، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش مبین تأثیر هنر عمومی در هر یک از مؤلفه های اصلی آفرینش مکان و روابط موجود بین این مؤلفه ها می باشد. همچنین نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که موفقیت برنامه های هنر عمومی در آفرینش مکان های شهری در گرو احترام به فضای در نظر گرفته شده برای آن ها و برقراری ارتباط با مردم است.

داشتن شهری زیبا و منظم حق شهروندان است. یکی از مؤلفه های تأثیرگذار در زیبایی شهر، مبلمان شهری است. مبلمانی زیبا اگر به درستی نصب نشود و اصول اولیه فنی و بصری آن رعایت نشود، از زیبایی و جذابیت آن کاسته خواهد شد. در این پژوهش جلوه بصری شیوه های نصب مبلمان شهری مد نظر است. روش کلی برای ارزیابی زیبایی شهری، ترکیبی از دو رویکرد مردم محور و کارشناس محور بوده است که به کمک روش مهندسی کانسی، مفاهیم زیبایی در ارتباط با نصب نیمکت شهری به دست آمد و برای آن که مشخص شود از بین این مفاهیم کدام یک بیشترین مورد استفاده را در بین شهروندان و گردشگران در توصیف زیبایی نصب یک مبلمان شهری دارد آزمونی ترتیب داده شد که اولویت این مفاهیم عبارتند از: خوشایندی، تمیزی، جذابیت، ابهت، سازماندهی شده، صاف، قابل اعتماد، هماهنگی، تعادل، قدرتمند، ساده. در واقع این کلمات جایگزینی برای مفهوم زیبایی در این مورد خاص هستند. سپس عواملی که باعث ایجاد مفاهیمی عکس مفاهیم یاد شده می شوند بررسی و اولویت بندی شدند تا عامل های مؤثر بر جلوه بصری شیوه های نصب مبلمان شهری به دست آید. شیوه های نصب مرسوم جهت ثابت نگه داشتن مبلمان در بستر مورد نظر، مشخص و بررسی شد. ارزشیابی این شیوه های نصب، براساس عامل های مؤثر در زیبایی در محدوده مورد مطالعه که خیابان پیاده گذر تربیت در منطقه هشت شهرداری تبریز بوده انجام پذیرفت و مشخص شد که نصب مستقل، بهترین جلوه بصری را در میان شیوه های نصب مرسوم دارد. در پایان پیشنهاداتی برای هرچه زیباتر دیده شدن و زیبا ماندن محل و شیوه نصب یک مبلمان شهری با توجه به مخاطب قرار دادن طراحان، تولیدکنندگان و مسئولین شهری ارائه شد. می توان نتایج نظرسنجی انجام گرفته و پیشنهادات ارائه شده را برای دیگر عناصر و مبلمان شهری که دارای شیوه نصب مشابه مبلمان مورد مطالعه در این پژوهش (نیمکت) هستند، تعمیم داد.

فرهنگ و زبان بر یکدیگر تأثیرات دو جانبه ای دارند. زبان باعث تکامل فرهنگ است و تا حدودی سمت و سوی آن را نیز تعیین می کند و فرهنگ، با تعیین محدوده آن چه مهم یا کم اهمیت است، بر شکل گیری ساختار زبان مؤثر واقع می شود. به عبارت دیگر، انسان ها در جوامع گوناگون واقعیت های متفاوتی را می بینند، زیرا به زبان های متفاوت سخن می گویند و هر زبانی واقعیت را در قالب جداگانه ای برنامه ریزی می کند. یکی از راه های بررسی و فهم آن چه افراد ادراک و فهم می نمایند، مقایسه میان فرهنگی است. هدف از این پژوهش نیز قیاسی بین فرهنگی (فرهنگ ملیتی) در زمینه ابعاد مؤلفه ادراکی فضای شهری، «حس مکان» می باشد. زیرا این مؤلفه ادراکی به عنوان عامل ارتقاء میزان رضایت و فهم از محیط در فضاهای شهری به ویژه عرصه های حضور زائران و گردشگران نظیر محدوده مطالعاتی منتخب که در همجواری حرم مطهر قرار داشته ضرورت می یابد. چراکه این محدوده (بازارچه حاج آقاجان واقع در بست طبرسی) در تمامی اوقات درگیر تعاملات مستقیم انواع دسته بندی فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها بوده و همین امر بحث ادراک در فضا را به چالش کشانده است که در این راستا روش شناسی تحقیق مبتنی بر مشاهده، پرسش نامه بوده و تحلیل به کمک آزمون واریانس چند متغیری، آزمون همبستگی پیرسون و تکنیک نقشه های شناختی می باشد که بر روی 138 نفر از زائران عرب و ایرانی تبار (69 زائر ایرانی و 69 زائر عربی) انجام گرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از وجود تفاوت معنادار و اشتراک قوی بین بعد کالبدی حس مکان در دو فرهنگ عرب و ایرانی می باشد که با تقویت شاخصه های آن می توان حس مکان را در دو فرهنگ ملیتی عرب و ایرانی تقویت نمود.

یکی از مصادیق جهانی شدن در شهرها، دگردیسی در نیروها و عوامل مؤثر بر شکل گیری فضاهای عمومی شهری است. در سال های اخیر، نیروی اقتصاد با به خدمت گرفتن نیروی فناوری، قدرت خود را در قالب معماری و طراحی فضاهای جدید در ساخت شهر نشان می دهد. نتیجه این امر ظهور فضاهای شبه عمومی و یکنواخت در شهرها، با هدف سوددهی اقتصادی و ایجاد محیط های امن و جذاب برای سرمایه گذاران و کارگزاران است. مراکز خرید معاصر، نمودی از این فضاهای نوظهور هستند که مطابق با ایدئولوژی مصرف جهانی در حال جایگزینی با فضاهای عمومی شهرها و مراکز خرید سنتی (بازارها) هستند. این در حالی است که از دیدگاه صاحب نظرانی نظیر اوژه، این فضاها به سبب ارائه نوع و نحوه خدمات مشابه و تجربه همسان در استفاده از فضا، قابلیت انباشتگی خاطرات و تاریخی و واقعی جلوه دادن آن ها را ندارند و از این رو نمی توانند به عنوان فضای مدنی و عمومی در نظر گرفته شوند. سنجش میزان عمومیت فضا در این مراکز هدف این پژوهش است. بدین منظور با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، میزان عمومیت فضا در نمونه موردی، مرکز خرید شهر اصفهان، براساس معیارهای برگرفته از مدل ستاره ای که شامل مؤلفه های مدیریتی و طراحی محور (مالکیت، کنترل، مدنیت، پیکره بندی فضایی و پویایی و تحرک) است، مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد میانگین عمومیت در مجموعه سیتی سنتر پایین است که دلیل آن را می توان در رویکردهای مدیریتی در مجموعه، کنترل بیش از اندازه از مرکز و محل قرارگیری آن جستجو کرد.

منظر شهر و ادبیات مربوط به آن که نقش مؤثری در زمینه ارتقای کیفیت محیط در فضاها و عرصه های عمومی شهرهای امروزی ایفا می نماید، در طی قرن گذشته و در آستانه هزاره سوم به طور بی سابقه ای گسترش یافته و مورد توجه جدی معماران منظر، طراحان و برنامه ریزان شهری قرار گرفته است. در این میان، نظریه پردازان گوناگون با رویکردهای متفاوتی این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده اند. در پژوهش حاضر به منظور ارزیابی و تدقیق نظرات مطرح ترین متفکران مرتبط با منظر شهر و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهر، به روش مطالعه اسنادی و با استفاده از متون واجد ارزش در این عرصه، ضمن بررسی تعاریف و مفاهیم منظر شهر؛ نوین ترین ایده ها، نظریه پردازان، نظریات و بحث های کلیدی و دیدگاه های آنان راجع به منظر شهر به همراه بیان مکانیزم طبقه بندی و چارچوب گونه شناسی رویکردها برای اولین بار در قالب چهار دوره زمانی عمده تدوین شده است. این دوره های زمانی که از انقلاب صنعتی تا جنبش منظر شهر (1960)، جنبش منظر شهر تا جنبش نوشهرسازی (19601990)، جنبش نوشهرسازی تا جنبش شهرسازی منظر (1990 1997) و جنبش شهرسازی منظر تاکنون (19972014) را شامل می شوند، به تفکیک در پنج محور زیباشناختی؛ زمینه گرایی شامل ادراک فضایی بصری، ادراک بصری رفتاری؛ نوشهرسازی، توسعه نوسنتی بافت ها و مناطق شهری؛ شهرسازی منظر و شهرسازی اکولوژیکی همراه با مؤلفه های رایج در هر دوره ارائه شده است. همچنین در راستای تدوین چارچوب مفهومی و زمینه های نظری منظر شهر به واکاوی آرای 23 صاحب نظر در عرصه منظر شهر پرداخته و مهم ترین ابعاد و شاخص های منظر شهر از نظر آنان شناسایی شده است.

امروزه موضوع پیاده مداری در دنیا از حالت شعار خارج شده است. پیاده مداری، با توجه به منافع زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، ادراک محیطی و ارتقا ایمنی و امنیتی که دارد، به موضوعی کلیدی در مباحث شهرسازی تبدیل شده است. در یک محله پیاده مدار باید طراحی خیابان ها و خانه ها و نحوه استقرار تسهیلات و ارائه خدمات به گونه ای باشد که به طور طبیعی افراد را به تحرک جسمانی و اجتماعی در طول زندگی روزمره محله ای وادار کند. توجه به درک معیارهای تأثیر گذار از نظر ساکنین در سنجش میزان قابلیت پیاده مداری یک محله، از موضوعات مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. از این رو پژوهش حاضر سعی کرده است پس از معرفی و بررسی برخی شیوه های مختلف برای سنجش میزان پیاده مداری در محله ها شهری، به معرفی شیوه آمریکایی واک اسکور می پردازد. واک اسکور با بررسی ویژگی های کالبدی راه و نیز امتیازدهی به کاربری های جاذب پیاده با در نظر گرفتن فاصله آن ها از مبدأ، میزان پیاده مداری در یک مسیر مشخص را تعیین می کند. به منظور عینی شدن نتایج این شیوه، در این مقاله وضعیت پیاده مداری در دو محله از شهر تهران مورد سنجش و مقایسه قرار می گیرد. یکی از این محله ها، محله ایوانک در شهرک غرب با الگوی آمریکایی و دیگری محله پارک لاله در بافت محله محور در بخش میانی شهر می باشد. نتایج حاصله از سنجش پیاده مداری با استفاده از واک اسکور در این دو محله حاکی از آن است که امتیاز پیاده محله پارک لاله بالاتر از محله ایوانک می باشد و در نتیجه وضعیت پیاده مداری در محله پارک لاله به مراتب بهتر از محله ایوانک می باشد.

در اغلب کلان شهرهای ایران، پل های سواره زیادی وجود دارد که برای رفع مشکل عبور و مرور سواره احداث شده اند. هرچند که طراحی فضاهای زیر پل های سواره با توجه به ترجیحات استفاده کنندگان به ویژه افراد عابر به ندرت دغدغه مدیریت شهری و طراحان بوده است. هدف اصلی این پژوهش رسیدن به چارچوبی مفهومی براساس ترجیحات محیطی استفاده کنندگان از فضاهای مدیریت نشده زیر پل های شهری براساس خواسته کاربران این فضاها است. این پژوهش به صورت کیفی صورت گرفته است. گام اول پژوهش مبتنی بر مطالعات اسنادی در حوزه طراحی شهری، فضاهای زیر پل های شهری، فضای مدیریت نشده و ترجیحات محیطی است. در گام دوم ارزیابی ترجیحات مشارکت کنندگان، با روش مصاحبه و طبقه بندی اطلاعات بصری (Q-Sort) با 50 نفر از مشارکت کنندگان تهرانی و مشهدی با بازه سنی 15 تا 60 سال انجام شده است. نتایج داده های کیفی به روش تحلیل محتوا بررسی شده اند تا مهم ترین تم های موضوعی از داده های جمع آوری شده استخراج شوند. نتایج حاصله از ارزیابی ترجیحات استفاده کننده از فضای شهری زیر پل های شهری حاکی از آن است که چهار عامل کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی، ایمنی و امنیت مهم ترین کیفیت های تأثیرگذار بر ترجیح افراد از فضای شهری است. این پژوهش نشان می دهد که براساس ترجیحات استفاده کنندگان کیفیت های ایمنی و امنیت، رؤیت پذیری، انسجام محیطی، سرزندگی، غنای حسی، احساس تعلق، آسایش اقلیمی از مهم ترین کیفیت های مؤثر در طراحی فضای زیر پل ها هستند که باید توسط طراحان شهری و معماران منظر در طراحی فضاهای رهاشده زیر پل ها مورد توجه قرار گیرند.

پاسخگو نبودن بافت کهن شهرها به نیازهای زندگی امروز نه تنها آهنگ فرسودگی تدریجی در این مراکز را سریع تر ساخته، بلکه با تخریب عناصر کالبدی ارزشمند، سیمای شهر را خدشه دار نموده و از ارائه پاسخی مطلوب به نیازهای ساکنین ناتوان مانده است. محله امامزاده یحیی تهران با بهره مندی از اندام ها و ساختمان های شاخص از این وضع مستثنی نبوده و هم اکنون دچار گسستگی و بی هویتی شدیدی است. پژوهش حاضر بر آن است تا از طریق طراحی مجموعه ای از فضاهای شهری پیاده، ارتباط فضایی و کالبدی میان عناصر ارزشمند را تقویت نموده و انسجام و وحدت محله را مجدداً احیا نماید. راه حل این مسأله را می توان در بهره گیری از تمایلات هم سان افراد و ایجاد فرم های کالبدی و فضایی مبتنی بر علایق و اشتراکات فرهنگی و مذهبی (امامزاده ها، مساجد، حسینیه ها و تکایا) و یا انگیزه ها و مقاصد اقتصادی و سیاسی (بازارچه ها یا مراکز محله) دانست. برقراری هم پیوندی بصری میان کالبد و فضا، همگام با در نظر گرفتن ملاحظات عملکردی موجب تأثیرگذاری مستقیم کالبد بر فعالیت اجتماعی می شود. حاصل کار مجموعه ای از چارچوب های فیزیکی خواهد بود که چون برخواسته از زمینه ها و اشتراکات ساختارهای اجتماعی هستند، فراتر از مرزهای فیزیکی و کالبدی بر شکل گیری روابط اجتماعی مؤثرند. نتایج حاصل از تحلیل فضایی-کالبدی محله امامزاده یحیی توسط نرم افزار Depthmap نمایانگر ارزش بالای هم پیوندی در گذرهای شمالی-جنوبی امامزاده یحیی و جاویدی و معابر شرقی-غربی علیمرادی، سپهر و هداوند است که خیابان های اصلی اطراف را به قلب محله متصل می کند. بدین صورت ساختار اصلی پیاده محور محله تشکیل شده و مجموعه ابنیه ارزشمند به صورت یک کل واحد و منسجم به هم مرتبط خواهند شد. در قسمت طراحی با رعایت اصولی چون ایجاد فضاهای مکث و کاربری های جاذب خدماتی در امتداد گذر های اصلی، تعبیه مسیر جایگزین ترافیک سواره، آرام سازی ترافیک، ایجاد سیستم حمل و نقل ریلی سبک و پارکینگ های عمومی، سرزندگی، سهولت دسترسی و ایمنی بیشتر برای ساکنان، مغازه داران و گردشگران به صورت هم زمان فراهم خواهد شد.

در حالی است که در گذشته؛ یعنی زمانی که فناوری ارتباطات جهت ارائه تصویر ذهنی و عینی از مکان ها قبل از مراجعه حضوری به آن ها در دسترس نبود، ورودی ها اولین سطح برخورد مسافران، شهروندان و بیگانگان با شهر مقصد را شکل می داد. از این رو، حاکمان همواره درصدد بودند تا با احداث دروازه های و باروها گرداگرد شهر به معرفی ویژگی ها و شخصیت قلمرو خود بپردازند. اما طی دهه های أخیر در فرآیند رشد شتابان شهری، این فضاهای تشخص بخش به شهر چار انواع آلودگی های بصری و صوتی شده اند. به گونه ای که تبدیل به یکی از ناهنجارترین فضاهای شهری شده اند. ساماندهی چنین فضاهایی نه تنها یک ضرورت کالبدی بلکه یک ضرورت اجتماعی و فرهنگی نیز هست چرا که ورودی یک شهر همچون آینه تمام نمای محتوای یک شهر است و تصویر ذهنی قوی در ذهن مسافر در مورد کلیت شهر ایحاد می کند. در این راستا وجود یک تئوری هدایت کننده ساماندهی ضروری است. هدف اصلی این مقاله بررسی نیازهای واقعی گروه های مختلف اجتماعی استفاده کننده از ورودی ها و میزان تطابق آن با تئوری مکان پایدار به عنوان تئوری به روز و مطرح در عرصه طراحی فضاهای شهری است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و تحقیق با استفاده از روش های میدانی انجام یافته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که این توقعات و نیازها با مؤلفه های تئوری مکان پایدار همخوانی لازم را دارند. لذا، این تئوری می تواند کاربست مناسبی در راستای هدایت جریان کلی ساماندهی این فضاها داشته باشد.

برنامه های توسعه راهبردی شهری (CDS)1 بعد از الگوهای برنامه ریزی شهری جامع و تفصیلی و به دنبال تأسیس سازمان ائتلاف جهانی شهرها، به منظور دسترسی پیدا کردن به توسعه پایدار شهری، کاهش فقر و تعالی انسانی متداول شد. برنامه توسعه راهبردی شهری (CDS) فرآیند تهیه چشم انداز بلند مدت از توسعه آینده شهر است که براساس آن برنامه های اجرایی کوتاه مدت تهیه می شود. برای اطمینان از تحقق برنامه های توسعه راهبردی کمبود یک سیستم ارزیابی و پایش متصل به گزینه ها پیشنهاد شده است. مهم ترین نقش ارزیابی در برنامه ریزی توسعه شهری، در حوزه های مختلف، توانایی برقرار کردن ارتباط مابین میزان تحقق پذیری گزینه های پیشنهادی و تأثیرات خرد و جزئی در طول اجرای برنامه است. بنابراین ارزیابی تأثیرات گزینه های پیشنهادی در برنامه های توسعه شهری یک چالش اساسی و کلان است. سازمان ائتلاف شهرها با همکاری بانک جهانی و مرکز سکونتگاه های انسانی سازمان ملل متحد با توجه به رسالت اصلی خویش، که نائل شدن به توسعه پایدار شهری است، به ارائه یک سری معیار (گزاره) و شاخص های (گزینه) دسترسی به توسعه پایدار شهری در برنامه های توسعه راهبردی شهری پرداخته است، تمامی این معیارها و شاخص ها در جهت دسترسی پیدا کردن به یک مدل ارزیابی کمی متشکل از معیار، شاخص و سنجه می باشد. در این تحقیق نگارندگان با استفاده از مدل کارت امتیاز متوازن (BSC) براساس معیار ها و شاخص های مطروحه دربالا، میزان تحقق پذیری هر یک از شاخص های توسعه پایدار شهری در سیستم مورد نظر (شهر) با تأکید بر فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) را مورد ارزیابی کمی قرار داده و میزان تحقق پذیری هر یک از گزینه های اجرایی (پیشنهادی) را در سال فرضی تحقق برنامه، با تأکید بر چشم انداز و اهداف کلان از پیش تعیین شده، استخراج نموده اند. مهم ترین رهیافت در این تحقیق برقرار کردن ارتباط از منظر تحقق پذیری بین تمامی گزینه های پیش بینی شده و عینیت پیدا کرده با تأکید بر منابع مالی و غیر مالی موجود می باشد که دسترسی به یک خروجی مؤثر و آرمانی را فراهم می آورد.

فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات در حال ورود به اجتماعات انسانی است و بسیار دور از ذهن است که بتوان تنها با اتکاء به شیوه های گذشته، طراحی، برنامه ریزی و مدیریت شهرها را انجام داد. مهم ترین راهکار در این زمینه شهر الکترونیک است که با هدف به کارگیری از فناوری های نوین در طراحی همه عرصه های محیط شهری پا به عرصه جهانی گذاشته است و می توان اذعان داشت که تأثیرات حاصل از آن در کیفیت محیط شهری جلوه گر می شود. در مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با به کارگیری نرم افزار Spss و آزمون آنالیز واریانس یک طرفه (Oneway) در تجزیه و تحلیل داده ها، با حجم جامعه آماری 1494998 نفر پرسش نامه هایی حاوی سؤالاتی جهت دریافت رضایت مندی شهروندان از کیفیات محیط شهر الکترونیک در جامعه مورد نظر (شهروندان شهر تبریز)، در نظر گرفته شده است. در این پژوهش رضایت مندی شهروندان از محیط شهر الکترونیک به عنوان متغیر وابسته و معیارهای محیطی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی به عنوان متغیر وابسته معرفی می شود. براساس فرمول محاسباتی کوکران و با ضریب خطای 0. 06 درصد، به طور متوسط 267 عدد پرسش نامه در هر منطقه تعیین شده و با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای خوشه ای در مناطق ده گانه توزیع شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که کیفیت کالبدی محیط شهری متأثر از فناوری ارتباطی و اطلاعاتی با امتیاز 4. 20 در حد خوب، کیفیت محیطی و اقتصادی محیط شهری متأثر از فناوری ارتباطی و اطلاعاتی با امتیاز 3. 7 در حد متوسط، معیار اجتماعی، با امتیاز 3. 4 پایین ترین امتیاز را در بین معیارها به خود اختصاص داده است. همچنین کیفیت محیط سکونت متأثر از پیاده سازی فناوری اطلاعات و ارتباطات در شهر تبریز از دید ساکنین به طور کلی در سطح خوب ارزیابی می شود. درنهایت مدل مفهومی پیشنهادات در راستای کاربردی کردن نتایج حاصل از تحقیق ارائه شده است.

شهر از دیرباز پویایی اجتماعی خود را در گرو فضاها و مکان های خود، یافته است. از یک سو تعاملات و روابط انسانی در کالبد شهر شکل گرفته و از سوی دیگر کالبد، هویت خود را از حیات اجتماعی موجود باز می یابد. به میزانی که یک شهر بتواند با شهروندان خود از طریق ویژگی های کالبدی ارتباط ایجاد کند؛ در هویت اجتماعی آنان تأثیرگذار خواهد بود. از این رو فرم شهر می تواند تأثیر قابل توجهی بر رفتار و سرمایه اجتماعی میان انسان ها داشته باشد. به فراخور ابعاد مختلف فرم کالبدی محله های شهر، سطح تأثیرپذیری و گونه ارتباط انسان با آن ها متفاوت بوده و درنتیجه میزان، شدت و نوع تعاملات جاری در فضاهای مختلف یکسان نخواهد بود. شهر قزوین با قدمتی طولانی و تحولات گوناگون بستر شکل گیری محله های متفاوت بوده است. به نظر می رسد تمایزات میان ساختار کالبدی این محله ها منجر به تغییر در ظرفیت های اجتماعی موجود شده باشد. در پژوهش حاضر سعی شده ضمن مطالعه ادبیات مرتبط با سرمایه اجتماعی و بررسی فرم شهری، ارتباط معنایی این دو مفهوم در قالب چارچوب تئوریک تحقیق تدوین شود؛ سپس بر مبنای شاخص های استخراج شده از ادبیات تحقیق، میزان تأثیرگذاری مؤلفه های فرم شهری بر سرمایه اجتماعی موجود در محله های مختلف شهر قزوین مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج تحقیق بیانگر آنست که بیشترین حد سرمایه اجتماعی در میان محله های با ویژگی های همساز با ماهیت بافت نیمه ارگانیک شکل گرفته است. هچنین در حالی که میان شاخص های کالبدی و سرمایه اجتماعی ارتباط معناداری وجود دارد ولی ضریب و شدت تأثیر این عوامل یکسان نیست. به طوری که عواملی که ارتباط مستقیمی را با نفوذپذیری و کاربری ها دارند اهمیت بیشتری را در شکل دهی به سرمایه اجتماعی در این محله ها دارند.

به دنبال رشد و توسعه های شهری در دهه های اخیر، اتوبوس به عنوان یکی از انواع حمل ونقل عمومی جایگاه ویژه ای در سفرهای درون شهری پیدا کرده است. با توجه به ماهیت سیستم اتوبوسرانی که سیستم بسیار پیچیده ای است، عوامل متفاوتی در عملکرد و کارایی آن تأثیرگذار هستند که در سه حوزه اداره کننده، جامعه-محیط و مسافران قرار می گیرند. این عوامل می توانند تأثیرات قابل توجهی در افزایش و یا کاهش مسافران و میزان رضایت مندی آن ها داشته باشند. لذا در این مطالعه به منظور پرهیز از نگاه تک بعدی، مؤلفه ها و شاخص های تأثیرگذار در هر کدام از این سه حوزه شناسایی شده و سپس به ارزیابی آن ها در 11 خط اتوبوسرانی شهر مشهد که با یکدیگر و با خط یک قطار شهری بیشترین هم پوشانی را دارند پرداخته شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است و با رویکردی کاربردی و با استفاده از مدل های تحلیل پوششی داده ها، آنتروپی و تاپسیس به بررسی کارایی و عملکرد خطوط اتوبوسرانی پرداخته شده است. نتایج نشان می دهند که عملکرد و کارایی پایین خطوط اتوبوسرانی می تواند در میزان استفاده مردم از اتوبوس تأثیرگذار باشد و آن ها را به استفاده از حمل ونقل خصوصی تشویق نماید. همچنین مدیران و سیاست گذاران حمل ونقل عمومی می توانند با تکیه بر این مهم که بین کارآمدی اقتصادی و عملکرد همه جانبه خطوط رابطه مستقیمی وجود دارد ضمن توجه به منافع سازمانی زمینه های لازم برای ارتقای عملکرد خطوط را نیز فراهم سازند و با دیدی همه جانبه تر و پایدارتر گام های مؤثری در ارتباط با پروژه های تجمیع خطوط و ایجاد مسیرهای جدید بردارند.

گستردگی کالبدی و گسیختگی اجتماعی، بر فرم شهری بسیاری از شهرهای غربی کشور نمایان است. گستردگی کالبدی شهرها، در سال های اخیر، می تواند ناشی از رشد طبیعی جمعیت، مهاجرت روستاییان به شهر و تمرکز گرایی جمعیت و فعالیت و به طور کلی، به بهانه تأمین نیاز مسکن و پیش بینی اراضی مسکونی باشد. اما گسیختگی کالبدی می تواند به سبب شرایط اکولوژی اجتماعی شهر و یا موقع و مقر جغرافیایی مکان باشد، که از تبعات هر دو؛ تعدی به اراضی کشاورزی و باغات حاشیه شهر و نابودی چشم اندازهای طبیعی شهر و مهم تر از همه غفلت از نواحی درونی شهرها و به تبع آن فرسودگی و افت شهری می باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی بافت فرسوده مرکزی شهر بروجرد از نظر داشتن ظرفیت های توسعه درونی و همچنین بررسی بستر اجتماعی-اقتصادی و غیره این شهر، در جهت توسعه از درون می باشد. این پژوهش از جمله پژوهش های ارزیابی-تحلیلی است. نوع داده ها، کمی-کیفی و شیوه گردآوری آن ها، کتابخانه ای-میدانی بوده است. برای ظرفیت سنجی فضایی از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP و در راستای محیط سنجی با بهره گیری از پرسش نامه متخصصین (پانل دلفی) از نقطه نظر زیست محیطی، اجتماعی-اقتصادی و کالبدی تحلیل و ارزیابی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با توجه به وجود زمین های خالی و فضاهای ناکارآمد و حضور برخی از صنایع مزاحم و وجود شرایط زیست محیطی، اجتماعی-اقتصادی و غیره بافت فرسوده بخش مرکزی شهر بروجرد امکان توسعه از درون را دارد و می توان با بهره گیری از فضاهای نام برده شده، تراکم ساختمانی و در نتیجه تراکم جمعیتی را در محله ها دارای پتانسیل توسعه از درون تعدیل نمود و در بهره گیری عرصه های آزاد شده از فضاهای ناکارآمد و زیرساخت های موجود، استفاده حداکثری از فضاهای شهر بروجرد شود.

نقش پایه ای تراکم ساختمانی به عنوان ابزاری مناسب برای تحقق سیاست های شهری در جهت دستیابی به توسعه پایدار شهری از یک سو و موفقیت اندک طرح ها در زمینه تراکم ساختمانی به دلیل فقدان مطالعات پایه ای علمی و کافی در روند تعیین تراکم و نگرش غالب اقتصادی به موضوع تراکم در سیاست های شهری ایران از سوی دیگر، توزیع تراکم ساختمانی در راستای اصول و معیار های توسعه پایدار و با در نظر گرفتن تمام عوامل مؤثر بر تراکم ساختمانی و ابعاد زمان، مکان و مقیاس را ضروری می نماید. این نوشتار علاوه بر پی جویی شاخص های مؤثر بر توزیع تراکم ساختمانی، نوع و نحوه ارتباط بین این شاخص ها در محدوده مورد مطالعه؛ پهنه بندی تراکم ساختمانی را در مناطق 9 و 11 شهر مشهد با استفاده از 1GIS دنبال می کند. روش تحقیق حاضر مبتنی بر روش تحلیل تلفیقی متناسب با اهداف تحقیق تدوین شده است؛ در تحلیل های آماری (غیر فضایی) از رگرسیون چندگانه جهت آزمون همبستگی میان متغیر های مستقل و وابسته و روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP) جهت تعیین وزن معیار ها و زیرمعیار ها استفاده شده و در تحلیل های فضایی، به کارگیری روش روی هم گذاری شاخص ها (Index Overlay) و ابزار های تحلیل فضایی سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) مبنا قرار گرفت. در نهایت پس از انجام تحلیل های فضایی و آماری مذکور، نتایج، وجود رابطه معنادار بین شاخص های اقتصادی، اجتماعی جمعیتی، کالبدی فضایی، عملکردی، محیطی به عنوان متغیر های مستقل و تراکم ساختمانی به عنوان متغیر وابسته را تأیید می کند. نتایج حاصل از تراکم ساختمانی پیشنهادی نشان می دهد که بیش از 45. 12 درصد از سطح محدوده مورد مطالعه بیشینه تراکم ساختمانی (تراکم ساختمانی زیاد و خیلی زیاد)، 35. 21 درصد با حالت تراکم ساختمانی متوسط و 19. 68 درصد، تراکم ساختمانی کمینه (کم و بسیار کم) را شامل می شوند. بیشینه تراکم ساختمانی در مرکز حوزه و کمینه آن در جنوب و جنوب غربی حوزه متمرکز شده است.

یکی از دلایل بحران سکونت در بخش مرکزی شهرها تحولات توسعه است که باعث خالی از سکنه شدن تدریجی و افزایش فرسودگی آن ها می شود. بافت مرکزی شهر مشهد نیز با چنین پدیده ای روبه رو می باشد. وجود حرم امام رضا (ع) و خیل زائران، اهمیت بررسی و رفع مشکلات این محدوده را بیشتر نموده است. این پژوهش در پی شناسایی عوامل تهدیدزا و دلایل افت کیفیت پهنه های مسکونی و همچنین جستجوی راه حل هایی برای بازگرداندن مفهوم "سکون" به این گونه بافت ها با هدف ایجاد پایداری می باشد. بنابراین، مسأله پژوهش، آن است که کیفیت بافت مسکونی مرکزی شهر مشهد چگونه است و چه معیارهایی برای ارتقا آن می تواند سودمند باشد؟ روش پژوهش ترکیبی از تحلیل محتوای کیفی و پیمایش است. تحلیل ادبیات و مبانی نظری مرتبط، به تبیین شاخص ها و معیارهای کیفیت محیط برای داشتن سکونت پایدار انجامید. از دستاورد این فاز، برای سنجش کیفیت محدوده سرشور و چهنو به عنوان یکی از مهم ترین حوزه های مسکونی مرکز شهر مشهد استفاده شد. تکنیک های گردآوری داده ها شامل برداشت های میدانی، تحلیل مجموعاً 120 پرسش نامه شهروندان، شاغلان و زائران بود. جهت رتبه بندی و تحلیل معیارها و شاخص ها از روش تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار Expert Choice استفاده شد. نتایج تأکید دارد معیارهای کیفیت محیط در چهار بعد اصلی و به ترتیب اولویت عملکردی، تجربی-ادراکی، جمعیتی-اجتماعی-اقتصادی و زیست محیطی تأثیر ویژه ای بر میزان پایداری بافت مسکونی دارند. تحلیل سلسله مراتبی نشان داد معیارهای کاربری چندگانه زمین و تعادل بین مشاغل و مسکن در بعد عملکردی، ضریب ماندگاری و هزینه های قابل کنترل مسکن در بعد اجتماعی-جمعیتی-اقتصادی، عدم وجود آلاینده ها در بعد زیست محیطی و دو معیار میزان رضایت مندی شهروندان و میزان امنیت محیط در بعد ادراکی-تجربی از جمله مهم ترین معیارهای اثرگذار بر کیفیت محیط محدوده هستند. این موارد بالاترین اهمیت و وزن را در سنجش دودویی بین متغیرها کسب کردند. نرخ ناسازگاری تحلیل 03/0 مؤید روایی معیارها و شاخص ها می باشد. این معیارها و شاخص های می تواند با تغییراتی در سایر بافت های مرکزی شهرها استفاده شود.

مقاله حاضر، بخشی از پژوهشی است که با هدف تدوین معیارها و روش های مکانیابی فضاهای شهری با قابلیت برپایی فستیوال ها، کارنوال ها و هنرهای اجرایی بیرونی در آن ها انجام گرفته است. این پژوهش تلاشی برای برطرف کردن خلاء هایی است که در متون شهرسازی در خصوص معیارهای مکانیابی فضاهای شهری وجود داشته است. در این پژوهش، در ابتدا متون مربوط به ویژگی های فرمی و محتوایی برگزاری فستیوال ها، کارناوال ها و هنرهای اجرایی بیرونی در فضاهای شهری و ارتباط آن ها با ویژگی های انواع فضاهای شهری و معیارهای مکانیابی در برنامه ریزی شهری مورد مطالعه قرار گرفت. سپس، با انجام مصاحبه با اساتید دانشگاهی و صاحب نظران حیطه شهرسازی، هنرهای نمایشی و موسیقی و جمع بندی و یافتن نقطه نظرهای مشترک در میان پاسخ های آنان با استفاده از روش تحلیل چارچوب، نه تنها سعی شد کمبودهای موجود در متون ایرانی مربوط به موضوع رفع شود، بلکه باعث شد تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از مطالعه متون مربوط به موضوع، با احتیاط و اطمینان بیشتری انجام گیرد. سپس، این مباحث از طریق روش کیفی و "استدلال قیاسی"، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و حکم کلی پژوهش، در قالب چارچوب نظری پژوهش به صورت نظریه ای تجویزی و توصیه ای تدوین شد، که در آن ضمن انتخاب «میدان» به عنوان گونه ای از فضاهای شهری که با هدف این پژوهش مطابقت بیشتری دارد، سه دسته معیار شامل «معیارهای محدود کننده» (با منطق بولین)، «معیارهای ارجحیت دهنده» (با منطق فازی) و «معیارهای اجرایی»، برای مکانیابی فضاهای شهری مناسب برگزاری کارناوال ها، فستیوال ها و هنرهای اجرایی بیرونی معرفی شده اند.